Oʻzbekiston qonunchiligi uy egalarini himoya qilishga qaratilgan aniq normalarni belgilaydi, ammo amaliyotda ularni bilish va toʻgʻri qoʻllash hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Avvalo, mulk huquqi qonun bilan himoya qilinadi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, mulk daxlsiz hisoblanadi va u faqat qonun asosida, jamoat ehtiyojlari uchun hamda oldindan va adolatli kompensatsiya toʻlangan holda olib qoʻyilishi mumkin. Agar uy egasining roziligisiz buzish ishlari boshlansa yoki taklif etilayotgan kompensatsiya bozor qiymatiga mos kelmasa, bu qonunbuzarlik hisoblanadi.

Kompensatsiya huquqi ham keng qamrovli. U faqat uy yoki inshootning qiymati bilan cheklanib qolmaydi. Qonunga koʻra, kompensatsiya tarkibiga uy yoki inshootning bozor qiymati, yer uchastkasi qiymati, koʻchish bilan bogʻliq xarajatlar hamda yoʻqotilgan daromad (agar mavjud boʻlsa) kiradi. Amaliyotda esa koʻp hollarda faqat uyning taxminiy qiymati hisobga olinib, boshqa zararlar eʼtibordan chetda qolmoqda. Shu sababli uy egasi oʻz huquqini faol ravishda talab qilishi zarur.

Qonun uy egalariga sud orqali himoyalanish imkonini ham beradi. Uy egasi buzish ishlarini toʻxtatish, kompensatsiyani qayta baholash yoki maʼnaviy zarar undirish uchun sudga murojaat qilish huquqiga ega. Sud amaliyotida bunday daʼvolar koʻp hollarda uy egalari foydasiga hal boʻlayotgani ham bu mexanizmning samarali ekanini koʻrsatadi.

Real hayotda uchraydigan holatlar bu masalaning naqadar dolzarb ekanini ochib beradi. Ayrim hollarda qurilish kompaniyalari rasmiy ogohlantirishsiz xususiy uylarni buzishni boshlagan, natijada sud ishlarini toʻxtatib, kompensatsiya miqdorini oshirishga majbur qilgan.

Boshqa holatlarda uy egalariga bozor qiymatidan ancha past summa taklif qilingan, mustaqil baholovchi xulosasi asosida esa kompensatsiya qayta hisoblangan. Shuningdek, koʻchirishning ijtimoiy oqibatlari — pensionerlar va kam taʼminlangan oilalarning infratuzilmasi yoʻq hududlarga joylashtirilishi, ishsizlik va taʼlim hamda sogʻliq bilan bogʻliq muammolar — qurilish masalasi faqat iqtisodiy emas, balki ijtimoiy masala ekanini koʻrsatadi.

Bunday vaziyatda uy egasi qanday yoʻl tutishi kerak? Eng avvalo, barcha rasmiy hujjatlarni talab qilish zarur: mahalliy hokimlik qarori, loyiha hujjatlari va rasmiy ogohlantirish xati. Ikkinchidan, mustaqil baholovchi jalb etish muhim, chunki davlat yoki qurilish kompaniyasi taqdim etgan baholash har doim ham xolis boʻlmasligi mumkin. Uchinchidan, yozma roziliksiz va tushunmasdan hech qanday hujjatga imzo qoʻymaslik kerak. Zarur hollarda sudga murojaat qilishdan qoʻrqmaslik, shuningdek, jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari orqali masalani yoritish qonunbuzarliklarning oldini olishda samarali boʻladi.

Xulosa qilib aytganda, qurilish taraqqiyot uchun zarur, ammo u inson taqdiri, uy egalari huquqlari va ijtimoiy adolat hisobiga amalga oshmasligi shart. Uy — bu faqat devorlar emas, balki insonning xotirasi, xavfsizligi va hayotidir. Qonunni bilish va undan toʻgʻri foydalanish esa uy egasining eng kuchli himoya vositasidir.

#egalik huquqi

Qurilish va uy egalarining huquqlari: qonun, amaliyot va himoya yoʻllari