NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda
Afgʻonistonda yangi hukumat Tolibon kelgani soʻng NATO kuchlari va AQSh mamlakatni tark etgan edi. Shundan soʻng Afgʻonistonga chegaradosh boʻlgan Markaziy Osiyo mamlakatlari, Eron, Xitoy va Rossiya Afgʻoniston bilan yaqinlashishga harakat qila boshladi. Oʻzbekistonning AQShdagi sobiq elchisi, Toshkentdagi Markaziy Osiyo xalqaro tadqiqotlar institut rahbari Javlon Vahobov Oʻzbekistonning Afgʻonistonga yaqinlashishini "barqarorlik" deb atadi. "Oilprice.com" bu borada tahliliy material eʼlon qildi.
Siyosat
09.06.2025, 15:47
Ulashish:

Javlon Vahobovga koʻra, Oʻzbekiston Afgʻonistonni yakkalashga urinishdan koʻra, amaliy yondashuvni afzal koʻradi; bu siyosat gumanitar yordam va mintaqaviy xavfsizlik oʻrtasida muvozanatni saqlashga qaratilgan.
Oʻzbekistonning Tolibon bilan muloqoti NATO Afgʻonistondan chiqib ketishidan ancha avval boshlangan edi.
1997 yilda marhum prezident Islom Karimov Afgʻoniston boʻyicha “6+2” guruhini taklif qilgan edi. Bu tashabbus tinchlikka erishish qurolli kuchlar orqali emas, balki muloqot va siyosiy kelishuv orqali boʻlishi kerakligini anglagan holda ilgari surilgan edi. Biroq bu guruh urishayotgan tomonlar – Tolibon va Afgʻoniston Shimoliy Ittifoqi (sobiq Shimoliy alyans) – ni muzokaraga koʻndira olmadi.
Shu bilan bogʻliq: Markaziy Osiyoning resurslari yangi global talashuvni keltirib chiqarmoqda.
2018 yil mart oyida Oʻzbekiston Tolibon va Afgʻoniston Islom Respublikasi oʻrtasida hech qanday shartsiz bevosita tinchlik muzokaralarini boshlashni targʻib qilgan Toshkent konferensiyasiga mezbonlik qildi. Afsuski, Tolibon faqat "xorijiy bosqinchilar kuchi" deb atagan AQSh bilan muzokara olib borishini, chet el qoʻshinlari chiqib ketmaguncha muzokaralar boshlanmasligini bildirdi.
Toshkent doimiy ravishda Tolibon boshqaruvidagi Afgʻoniston bilan muloqotni qoʻllab-quvvatlab keladi, jumladan 2021 yil avgust oyida Kobul hukumati agʻdarilganidan keyin AQSh va Yevropa tomonidan muzlatilgan 9 milliard dollarlik davlat aktivlarini qaytarish tashabbusini ham ilgari surdi.
Markaziy Osiyo suv tanqisligi boʻyicha muammoli mintaqa hisoblanadi, Oʻzbekiston va Turkmaniston esa "keskin suv tanqisligi" toifasiga kiradi. Afgʻonistonda qurilayotgan Qoʻshtepa kanali Amudaryo suvlari oqimini 15-20 foizga kamaytirib, bu Oʻzbekiston va Turkmaniston bilan ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin edi – bu esa Markaziy Osiyo qishloq xoʻjaligi uchun halokatli boʻlardi. (Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligi YaIMning 25 foizini va ishchi kuchining 26 foizini tashkil qiladi.)
2025 yil aprel oyida Oʻzbekiston va Afgʻoniston Amudaryo havzasi suv resurslarini birgalikda boshqarish boʻyicha kelishuvga erishdilar.
Oʻzbekiston hozircha Tolibon boshqaruvidagi Afgʻoniston hukumatini rasman tan olmagan boʻlsa-da, suv boʻyicha chegaradosh hamkorlik bitimi ikki tomonlama munosabatlar tobora "institutsional tus olayotganini" koʻrsatadi. Toshkent oʻz manfaatlarini ustuvor deb biladi, bu faqat suv bilan bogʻliq masalalargina emas, balki Afgʻonistonda boshpana topgan 20 ga yaqin terroristik guruh tahdidi bilan ham bogʻliq.
Suv muammosini tinch yoʻl bilan hal qilish boʻyicha bir qadam – bu Afgʻonistonni 1992 yildagi Almati bitimiga qoʻshishdir. Bu bitimda Sovet Ittifoqi davridagi Markaziy Osiyo respublikalari oʻrtasida suv taqsimoti tartibga solinadi. Bitimni Markaziy Osiyo Suv Koordinatsiyasi boʻyicha davlatlararo komissiyasi (ICWC) amalga oshiradi. Afgʻonistonni ICWCga qoʻshish – uni muammoning emas, yechimning bir qismini hal qilish yoʻlidir. Bu Tolibonga mintaqadagi "qoidalar"ni oʻrgatadi va respublika rasmiylariga Tolibon rahbarlarining shaxsi, motivlari va ustuvor yoʻnalishlarini yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
Boshqa ulanish tashabbuslari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
· Termiz erkin iqtisodiy zonasi, Afgʻoniston fuqarolari uchun 2 haftalik vizani, bojxona idorasi, mehmonxona, omborxona va yiliga 100 ming yuk mashinasi hamda 900 ming tonna yuk hajmini qabul qilish imkoniyatini taqdim etadi.
· Trans-Afgʻon temiryoʻli, 7 milliard dollarlik, 765 kilometr uzunlikdagi Pokiston portlariga olib boruvchi yoʻl boʻlib, transport xarajatlarini 30–40 foizga kamaytirishi kutilmoqda. Shuningdek, Oʻzbekiston ushbu yoʻlni Hairatondan Hirotgacha kengaytirish boʻyicha dastlabki tadqiqotlarni boshlashi mumkin – bu esa Eron va Turkmaniston bilan savdo uchun zamin yaratadi.
· Surxan–Puli-Xumri elektr uzatish liniyasi, Afgʻoniston transport tizimini elektrlashtirishga xizmat qiladigan 1000 MVt quvvatga ega boʻladi va ehtimoliy tarzda Tojikiston, Qirgʻiziston, Afgʻoniston va Pokiston oʻrtasidagi qoʻshma loyiha – CASA-1000 bilan bogʻlanadi. (Oʻzbekiston hozirning oʻzida Afgʻonistonga elektr energiyasining 60 foizini yetkazib berayotgan asosiy eksportchidir.)
Liniya ishga tushgach, Oʻzbekistonning Afgʻonistonga elektr eksporti 70 foizga oshadi – bu kuniga 24 million kVt/soat yoki yiliga 6 milliard kVt/soatga yetadi. Loyiha umumiy 245,6 kmni tashkil etadi, shundan 45 km Oʻzbekiston hududida – allaqachon qurib bitkazilgan – va 200,6 km Afgʻoniston ichida. Ushbu liniya nafaqat elektr taʼminotini yaxshilaydi, balki Hairaton–Mozori Sharif temir yoʻlini elektrlashtirish orqali transport xarajatlarini kamaytiradi, dizel poyezdlarni toza elektr lokomotivlarga almashtiradi.
2024 yilda Oʻzbekiston va Afgʻoniston oʻrtasidagi savdo hajmi 1,1 milliard AQSh dollariga yetdi, koʻpchilik eksport Oʻzbekistondan boʻldi. Toshkent Afgʻonistonga faqat xavf sifatida emas, balki mintaqaviy koʻprik sifatida qaraydi.
Afgʻonistondan chiqayotgan terror tahdidlari haqida xavotir mavjud boʻlsa-da, Tolibon va AQSh oʻrtasidagi razvedka hamkorligi "Al-Qoida" va "Islomiy Davlat–Xuroson"ga qarshi kurashishda muhim ahamiyatga ega.
Tashqi aralashuv Afgʻonistonda odatda fojiaga olib kelgan, lekin agar Toshkent Tolibon ichidagi moʻʼtadil kuchlar bilan ishlay olsa, bu kuchlar Qandahordagi radikallar ustidan ustunlikka erishishi mumkin.
Oʻzbekiston, shuningdek, Markaziy Osiyodagi strategik foydali qazilmalarni oʻzlashtirishda muhim rol oʻynashi mumkin. AQSh hukumati belgilagan 50 muhim mineralning 12 tasini 100% import qiladi. Markaziy Osiyo va Afgʻoniston bu resurslarga boy, ammo transport va suv tanqisligi muammo tugʻdiradi. Yaqinda Xitoyning yangi texnologiyasi bu muammolarni yumshatishi mumkin, biroq bu AQSh uchun geosiyosiy xavfdir.
Trans-Afgʻon temiryoʻlining hatto qisman yakunlanishi Afgʻoniston resurslarini qayta ishlash uchun Markaziy Osiyoga olib chiqish imkonini beradi. Ammo Gʻarb bu resurslarning Rossiya va Xitoyga ketmasligi uchun jiddiy investitsiya taklif qilishi zarur.
Soʻnggi oʻn yillikda Toshkent Markaziy Osiyoni "xavfsiz qoʻshnichilik" hududiga aylantirishga harakat qilmoqda. AQSh bilan hamohang boʻlgan siyosat – chegaralarni tinchlik yoʻli bilan hal qilish, Kobulda keng vakillikka asoslangan hukumat tuzish – Vashingtonni qiziqtiradi. Ammo mintaqa xavfsizligi tushunchasi Markaziy Osiyoda ancha keng – u savdo, inson taraqqiyoti, Rossiya, Xitoy, Eron va Afgʻoniston bilan odatiy siyosiy aloqalarni ham qamrab oladi.
2025-yil aprel oyida prezident Shavkat Mirziyoyev Afgʻonistondagi inqirozni yengish uchun Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro hamkorlar bilan hamkorlik qilishga tayyorligini eʼlon qildi. Bu bayonot Tolibon tomonidan ijobiy kutib olindi.
Siyosat
09.06.2025, 15:47
Ulashish:
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi
Ta'lim
05.07.2025, 12:55

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor
Siyosat
25.06.2025, 13:18

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20

Sotuvga qoʻyilgan bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi
Oʻzbekiston
27.06.2025, 10:58
So‘nggi yangiliklar

Oʻzbekiston fuqarolarini kruiz sanoatida ish bilan taʼminlash masalalari muhokama qilindi
Iqtisodiyot
20.07.2025, 11:04

Britaniyaning “SandStone Global” kompaniyasi “ Treasures of Uzbekistan” filmini suratga olmoqda
Madaniy
19.07.2025, 14:46

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi
Jahon
19.07.2025, 13:59

Isroil va Suriya sulhga erishdi
Jahon
19.07.2025, 13:42

Ozarbayjon va Moskva oʻrtasida keskinlik kuchaymoqda
Siyosat
19.07.2025, 13:10

Anomal issiqda nima qilish kerak? Muhim tavsiyalar!
Oʻzbekiston
19.07.2025, 13:02

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi
Oʻzbekiston
19.07.2025, 12:56

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi
Ta'lim
19.07.2025, 12:45

Orolboʻyida hayvonot va qushlar dunyosi koʻpaymoqda
Oʻzbekiston
19.07.2025, 11:30

IESlar yarim yillik rejani 101 foizga bajardi
Iqtisodiyot
19.07.2025, 10:09

Oʻzbekiston milliy terma jamoasiga xorijlik murabbiy kerakmi?
Sport
19.07.2025, 08:51

82 marta YHQni buzgan namanganlik otaxon mashinasini yashirib qoʻydi
Oʻzbekiston
18.07.2025, 20:46
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi
Ta'lim
05.07.2025, 12:55

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor
Siyosat
25.06.2025, 13:18

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20

Sotuvga qoʻyilgan bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi
Oʻzbekiston
27.06.2025, 10:58