НАТО ва АҚШ тарк этган Афғонистонда Ўзбекистон янги стратегияни амалга оширмоқда

Афғонистонда янги ҳукумат Толибон келгани сўнг НАТО кучлари ва АҚШ мамлакатни тарк этган эди. Шундан сўнг Афғонистонга чегарадош бўлган Марказий Осиё мамлакатлари, Эрон, Хитой ва Россия Афғонистон билан яқинлашишга ҳаракат қила бошлади. Ўзбекистоннинг АҚШдаги собиқ элчиси, Тошкентдаги Марказий Осиё халқаро тадқиқотлар институт раҳбари Жавлон Ваҳобов Ўзбекистоннинг Афғонистонга яқинлашишини "барқарорлик" деб атади. "Oilprice.com"  бу борада таҳлилий материал эълон қилди.

Улашиш:

NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda

Жавлон Ваҳобовга кўра, Ўзбекистон Афғонистонни яккалашга уринишдан кўра, амалий ёндашувни афзал кўради; бу сиёсат гуманитар ёрдам ва минтақавий хавфсизлик ўртасида мувозанатни сақлашга қаратилган.

 

Ўзбекистоннинг Толибон билан мулоқоти НАТО Афғонистондан чиқиб кетишидан анча аввал бошланган эди.

 

1997 йилда марҳум президент Ислом Каримов Афғонистон бўйича “6+2” гуруҳини таклиф қилган эди. Бу ташаббус тинчликка эришиш қуролли кучлар орқали эмас, балки мулоқот ва сиёсий келишув орқали бўлиши кераклигини англаган ҳолда илгари сурилган эди. Бироқ бу гуруҳ уришаётган томонлар – Толибон ва Афғонистон Шимолий Иттифоқи (собиқ Шимолий альянс) – ни музокарага кўндира олмади.

 

Марказий Осиёнинг ресурслари янги глобал талашувни келтириб чиқармоқда.

 

2018 йил март ойида Ўзбекистон Толибон ва Афғонистон Ислом Республикаси ўртасида ҳеч қандай шартсиз бевосита тинчлик музокараларини бошлашни тарғиб қилган Тошкент конференциясига мезбонлик қилди. Афсуски, Толибон фақат "хорижий босқинчилар кучи" деб атаган АҚШ билан музокара олиб боришини, чет эл қўшинлари чиқиб кетмагунча музокаралар бошланмаслигини билдирди.

 

Тошкент доимий равишда Толибон бошқарувидаги Афғонистон билан мулоқотни қўллаб-қувватлаб келади, жумладан 2021 йил август ойида Кобул ҳукумати ағдарилганидан кейин АҚШ ва Европа томонидан музлатилган 9 миллиард долларлик давлат активларини қайтариш ташаббусини ҳам илгари сурди.

 

Марказий Осиё сув танқислиги бўйича муаммоли минтақа ҳисобланади, Ўзбекистон ва Туркманистон эса "кескин сув танқислиги" тоифасига киради. Афғонистонда қурилаётган Қўштепа канали Амударё сувлари оқимини 15-20 фоизга камайтириб, бу Ўзбекистон ва Туркманистон билан зиддиятларни кучайтириши мумкин эди – бу эса Марказий Осиё қишлоқ хўжалиги учун ҳалокатли бўларди. (Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги ЯИМнинг 25 фоизини ва ишчи кучининг 26 фоизини ташкил қилади.)

 

2025 йил апрель ойида Ўзбекистон ва Афғонистон Амударё ҳавзаси сув ресурсларини биргаликда бошқариш бўйича келишувга эришдилар.

 

Ўзбекистон ҳозирча Толибон бошқарувидаги Афғонистон ҳукуматини расман тан олмаган бўлса-да, сув бўйича чегарадош ҳамкорлик битими икки томонлама муносабатлар тобора "институционал тус олаётганини" кўрсатади. Тошкент ўз манфаатларини устувор деб билади, бу фақат сув билан боғлиқ масалаларгина эмас, балки Афғонистонда бошпана топган 20 га яқин террористик гуруҳ таҳдиди билан ҳам боғлиқ.

 

Сув муаммосини тинч йўл билан ҳал қилиш бўйича бир қадам – бу Афғонистонни 1992 йилдаги Алмати битимига қўшишдир. Бу битимда Совет Иттифоқи давридаги Марказий Осиё республикалари ўртасида сув тақсимоти тартибга солинади. Битимни Марказий Осиё Сув Координацияси бўйича давлатлараро комиссияси (ICWC)  амалга оширади. Афғонистонни ICWCга қўшиш – уни муаммонинг эмас, ечимнинг бир қисмини ҳал қилиш йўлидир. Бу Толибонга минтақадаги "қоидалар"ни ўргатади ва республика расмийларига Толибон раҳбарларининг шахси, мотивлари ва устувор йўналишларини яхшироқ тушунишга имкон беради.

Бошқа уланиш ташаббуслари қуйидагиларни ўз ичига олади:

·       Термиз эркин иқтисодий зонаси, Афғонистон фуқаролари учун 2 ҳафталик визани, божхона идораси, меҳмонхона, омборхона ва йилига 100 минг юк машинаси ҳамда 900 минг тонна юк ҳажмини қабул қилиш имкониятини тақдим этади.

·       Транс-Афғон темирйўли, 7 миллиард долларлик, 765 километр узунликдаги Покистон портларига олиб борувчи йўл бўлиб, транспорт харажатларини 30–40 фоизга камайтириши кутилмоқда. Шунингдек, Ўзбекистон ушбу йўлни Ҳаиратондан Ҳиротгача кенгайтириш бўйича дастлабки тадқиқотларни бошлаши мумкин – бу эса Эрон ва Туркманистон билан савдо учун замин яратади.

·       Сурхан–Пули-Хумри электр узатиш линияси, Афғонистон транспорт тизимини электрлаштиришга хизмат қиладиган 1000 МВт қувватга эга бўлади ва эҳтимолий тарзда Тожикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон ўртасидаги қўшма лойиҳа – CASA-1000 билан боғланади. (Ўзбекистон ҳозирнинг ўзида Афғонистонга электр энергиясининг 60 фоизини етказиб бераётган асосий экспортчидир.)

 

Линия ишга тушгач, Ўзбекистоннинг Афғонистонга электр экспорти 70 фоизга ошади – бу кунига 24 миллион кВт/соат ёки йилига 6 миллиард кВт/соатга етади. Лойиҳа умумий 245,6 кмни ташкил этади, шундан 45 км Ўзбекистон ҳудудида – аллақачон қуриб битказилган – ва 200,6 км Афғонистон ичида. Ушбу линия нафақат электр таъминотини яхшилайди, балки Ҳаиратон–Мозори Шариф темир йўлини электрлаштириш орқали транспорт харажатларини камайтиради, дизель поездларни тоза электр локомотивларга алмаштиради.

 

2024 йилда Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасидаги савдо ҳажми 1,1 миллиард АҚШ долларига етди, кўпчилик экспорт Ўзбекистондан бўлди. Тошкент Афғонистонга фақат хавф сифатида эмас, балки минтақавий кўприк сифатида қарайди.

 

Афғонистондан чиқаётган террор таҳдидлари ҳақида хавотир мавжуд бўлса-да, Толибон ва АҚШ ўртасидаги разведка ҳамкорлиги "Ал-Қоида" ва "Исломий Давлат–Хуросон"га қарши курашишда муҳим аҳамиятга эга.



Ташқи аралашув Афғонистонда одатда фожиага олиб келган, лекин агар Тошкент Толибон ичидаги мўътадил кучлар билан ишлай олса, бу кучлар Қандаҳордаги радикаллар устидан устунликка эришиши мумкин.

 

Ўзбекистон, шунингдек, Марказий Осиёдаги стратегик фойдали қазилмаларни ўзлаштиришда муҳим роль ўйнаши мумкин. АҚШ ҳукумати белгилаган 50 муҳим минералнинг 12 тасини 100% импорт қилади. Марказий Осиё ва Афғонистон бу ресурсларга бой, аммо транспорт ва сув танқислиги муаммо туғдиради. Яқинда Хитойнинг янги технологияси бу муаммоларни юмшатиши мумкин, бироқ бу АҚШ учун геосиёсий хавфдир.

 

Транс-Афғон темирйўлининг ҳатто қисман якунланиши Афғонистон ресурсларини қайта ишлаш учун Марказий Осиёга олиб чиқиш имконини беради. Аммо Ғарб бу ресурсларнинг Россия ва Хитойга кетмаслиги учун жиддий инвестиция таклиф қилиши зарур.

 

Сўнгги ўн йилликда Тошкент Марказий Осиёни "хавфсиз қўшничилик" ҳудудига айлантиришга ҳаракат қилмоқда. АҚШ билан ҳамоҳанг бўлган сиёсат – чегараларни тинчлик йўли билан ҳал қилиш, Кобулда кенг вакилликка асосланган ҳукумат тузиш – Вашингтонни қизиқтиради. Аммо минтақа хавфсизлиги тушунчаси Марказий Осиёда анча кенг – у савдо, инсон тараққиёти, Россия, Хитой, Эрон ва Афғонистон билан одатий сиёсий алоқаларни ҳам қамраб олади.

 

2025-йил апрель ойида президент Шавкат Мирзиёев Афғонистондаги инқирозни енгиш учун Европа Иттифоқи ва бошқа халқаро ҳамкорлар билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини эълон қилди. Бу баёнот Толибон томонидан ижобий кутиб олинди.

 

сўнгги янгиликлар

1 ноябрдан Ўзбекистонда қандай ўзгаришлар бўлади?

2025 йил 1 ноябрдан бошлаб мамлакатда бир қатор муҳим янгиликлар ва ҳуқуқий ўзгаришлар амалга киритилади. Жумладан, фуқаролардан энди қағоз ҳужжат талаб қилинмайди. Маълумотлар давлат маълумотлар базалари орқали автоматик текширилади.

Ўзбекистон

31.10.2025, 18:18

«Дўстлик» чегара пунктида катта рейд бошланди

Қирғизистон Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси (МХДҚ) «Дўстук – Автодорожний» чегара пунктида жойлашган валюта айирбошлаш шохобчаларида кенг кўламли тинтувлар ўтказди. Натижада кўплаб ноқонуний фаолият юритаётган пунктлар аниқланди.

Жаҳон

31.10.2025, 15:59

Puma Ўзбекистонда қалбаки маҳсулотлар сотган тадбиркорни жаримага торттирди

Ўзбекистон Адлия вазирлиги Германиянинг машҳур Puma компанияси томонидан берилган шикоятни кўриб чиқди. Шикоятда мамлакат ҳудудида бренднинг товар белгиси ҳуқуқлари бузилгани ва қалбаки маҳсулотлар сотилгани ҳақида маълумотлар келтирилган эди.

Жаҳон

31.10.2025, 15:54

Сунъий интеллект лойиҳаларига 100 миллион доллар ажратилади

Президентнинг янги қарорига кўра, Тикланиш ва тараққиёт жамғармасидан 2026–2027 йилларда сунъий интеллект лойиҳаларини молиялаштиришга  100 млн доллар йўналтирилади. Шундан 50 млн доллар — давлат ташкилотларига AI технологияларини жорий этиш учун беғараз беришга, 50 млн доллар — “IT Park Ventures” ва “Фондлар фонди” венчур жамғармалари устав капиталига қўшилади.

Фан-технология

31.10.2025, 14:11

Свальбард Бутунжахон уруғ омборига Ўзбекистон экин уруғлари қўшилди

Арктикада жойлашган Свальбард Бутунжахон уруғ омборига 20 дан ортиқ анъанавий ўзбек экинларининг — қовун, тарвуз, помидор, қалампир, бақлажон, сабзи, пиёз ва буғдой уруғлари намуналари топширилди.

Ўзбекистон

31.10.2025, 10:28

Мирзиёев ЮНЕСКОнинг 43-сессиясида қатор халқаро ташаббусларни илгари сурди

30 октябр куни Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтаётган ЮНЕСКОнинг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича 43-сессиясида Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ўз чиқишида таълим, фан, маданият ва инсон салоҳиятини ривожлантиришга қаратилган қатор халқаро ташаббусларни илгари сурди.

Сиёсат

31.10.2025, 10:13

АҚШ қочқинлар қабул қилиш лимитини кескин қисқартирмоқда

АҚШ президенти Дональд Трамп янги фармонга кўра мамлакатга қабул қилинадиган қочқинлар сонини кескин қисқартиради. Янги лимит йиллик 125 минг нафардан 7500 нафарга туширилди. Бу 1980 йилдан бери қочқинлар дастурида кузатилган энг паст кўрсаткич ҳисобланади.

Жаҳон

31.10.2025, 09:57

Покистон ва Афғонистон сулҳни давом эттиришга келишиб олди

Туркия Ташқи ишлар вазирлиги Покистон ва Афғонистон ўртасидаги музокаралар натижалари бўйича расмий баёнот эълон қилди. Туркия ва Қатар воситачилигида ўтган учрашувда томонлар тинчликни таъминлаш ҳамда келишувни амалга ошириш бўйича янги механизмлар ишлаб чиқилди.

Жаҳон

31.10.2025, 09:17

Иситиш мавсумида табиий газ истеъмоли бўйича баъзавий меъёр 5 баробарга оширилади

Президент қарорига мувофиқ, 2025/2026 йилги куз-қиш мавсумида табиий газ истеъмоли учун “базавий меъёр” сезиларли даражада оширилади. Ноябрь - февраль ойларида ҳар бир ой учун 500 куб метргача, март - октябрда эса ҳар ой учун 100 куб метргача “базавий меъёр” белгиланди.

Ўзбекистон

30.10.2025, 17:05

Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари инфляциядан тезроқ ўсмоқда

Марказий банк раиси Тимур Эшметовнинг таъкидлашича, мамлакатда ижтимоий аҳамиятга эга маҳсулотлар нархи умумий инфляция суръатидан анча юқори ўсмоқда. Охирги бир йилда гўшт 23,2%, картошка 18,5%, бензин эса 11,8% га қимматлаган.

Ўзбекистон

30.10.2025, 15:36

Ангренда қайнонаси ва эрини ўлдирган аёл 12 йилга қамалди

Ангрен шаҳрида содир бўлган шафқатсиз жиноят юзасидан суд ҳукми эълон қилинди. Маълумотларга кўра, бир аёл ўз қайнонаси ва эрини ўлдиргани учун жавобгарликка тортилди. Суд қарорига кўра, у 12 йил 3 ой озодликдан маҳрум қилиш жазосига ҳукм қилинди.

Ўзбекистон

30.10.2025, 14:21

Янги аэропорт қурилиши учун аҳоли уйлари бузиладими?

Тошкент вилоятининг Ўрта Чирчиқ ва Қуйи Чирчиқ туманлари туташ ҳудудида бунёд этилаётган Янги Тошкент халқаро аэропорти лойиҳаси доирасида айрим аҳоли хонадонлари ҳамда бино-иншоотларни бузиш режалаштирилгани маълум қилинди.

Ўзбекистон

30.10.2025, 12:33