Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Ulashish:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning mazkur tashabbusi asosiy gʻoyalari quyidagilardan iborat:

 

1. Dunyoni bloklarga boʻlinishiga qarshi

Xitoy mamlakatlar demokratik va avtokratiyalarga boʻlingan "Sovuq urush 2.0" gʻoyasini rad etadi. Masalan, Pekin NATOning sharqqa tomon kengayishi va Osiyoda AUKUS kabi harbiy ittifoqlar tuzilishini tanqid qiladi. Buning oʻrniga, GSI hatto kichik davlatlar (Vetnam yoki Ruanda kabi) xavfsizligi boʻyicha ham teng huquqlarga ega boʻlgan koʻp markazli tizimni taklif qiladi.

 

2. Kudratli davlatlar tazyiqini inkor qilish

Xitoy sobiq SSSR-AQSh ikki qutbliligini takrorlamoqchi emas, “G2” (Amerika bilan duopoliya) yaratmoqchi emas. Pekin Gʻarb BMT ruxsatisiz (Eron misolida) kiritadigan sanksiyalarga qarshi va BRIKS+ kabi koʻp tomonlama formatlarni qoʻllab-quvvatlaydi.

 

3. Xavfsizlikka qarama-qarshilik bilan emas, hamkorlik orqali erishish

GSI xavfsizlikka boshqalar hisobiga erishib boʻlmasligini taʼkidlaydi. Misol uchun, Xitoy 2023 yilda Saudiya Arabistoni va Eron oʻrtasidagi murosaga vositachilik qildi, harbiy aralashuvsiz muloqot qilish mumkin afzalligini koʻrsatdi. Rasmiy manbalarga koʻra, Pekin maʼlumotlarni himoya qilish boʻyicha global qoidalarni yaratish kabi kiberxavfsizlik boʻyicha qoʻshma loyihalarini taklif qilmoqda.

 

4. Xavfsizlik va rivojlanish oʻrtasidagi bogʻliqlik

Xitoy ilgari iqtisodiyotga koʻproq eʼtibor qaratar edi (masalan, "Bir makon, bir yoʻl" tashabbusi), ammo hozir barqarorliksiz rivojlanish boʻlmasligini tan olmoqda. Masalan, Afgʻonistonda Xitoy mis qazib olish loyihasiga sarmoya kiritayotgan, mahalliy kuchlardan ishchilar uchun xavfsizlik kafolatlarini talab qilgan edi. Afrikada Xitoy infratuzilma kreditlarini ajratilishi terrorizmga qarshi kurash uchun mahalliy kuchlarni tayyorlash loyihasi bilan bogʻliqlikda amalga oshiradi.

 

5. BMT oʻtmish qoldigʻi emas, balki asosdir

GSI BMTni almashtirishni taklif qilmaydi, balki uning tamoyillariga qaytishga chaqiradi. Xitoy ikki tomonlama standartlarni tanqid qiladi: AQSh Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi, Falastin boʻyicha BMT rezolyutsiyalarini eʼtiborsiz qoldiradi, lekin Ukraina masalasida Rossiyani qoralaydi.

 

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusida Yevropa va AQSh oʻz taʼsirini zaiflashtirishga urinishlarni koʻrmoqda. Bunga javoban, Xitoy oʻz tashabbusini utopiya emas, balki xalqaro munosabatlardagi ishonch inqiroziga pragmatik javob, deb biladi.

 

GSI tashabbusini amalga oshirishga Xitoy allaqachon kirishgan. Mojarolarni hal qilishda ishtirok etmoqda, "Global janub"dagi yashil energiyaga sarmoya kiritmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga kengroq ovoz berish uchun Jahon savdo tashkilotini isloh etishni ilgari suradi.

 

Bir narsa aniqki, GSI harbiy bloklar va sanksiyalar hukmronlik qiladigan dunyoga muqobil taklif qiladi. Har holda rasmiy Pekin bu tashabbus orqali yangi "sovuq urush"ni oldini olish va strategik muloqotga yoʻl ochishga harakat sifatida baholamoqda.

 

Siyosatshunos Muxtor Nazirov

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

2023 yilda Rossiya va Xitoy oʻrtasida Rossiya qurol-yarogʻlarini, jumladan, hujumga qarshi jangovar mashinalar, tankiga qarshi qurollar va havo-desant jangovar transport vositalarini yetkazib berish boʻyicha kelishuv imzolangan edi. Buni Black Moon xakerlar guruhi qoʻlga kiritgan va Britaniyaning Royal United Services Institute tahlil markazi tomonidan tasdiqlangan hujjatlar tasdiqlaydi.

Jahon

29.09.2025, 13:00

Oʻzbekiston va Xitoy displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻymoqchi

KODA rahbariyati bilan oʻzaro hamkorlik yoʻnalishlari muhokama qilinib, Oʻzbekistonda displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha takliflar ilgari surildi. 

Iqtisodiyot

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

AQSh va Xitoy oʻrtasidagi raqobatda Xitoy yutqazmoqda. Agar Vashington vaziyatni oʻnglamasa, nafaqat Pekin balki dunyoning boshqa davlatlari ham AQShdan oʻzib ketadi. Bu haqda AQShning sobiq NATOdagi elchisi Ivo Daalderning “Politico” nashridagi “Ivo Daal va dunyo sharhi” podkastida maʼlum qildi.

Jahon

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

So‘nggi yangiliklar

Yangi versiyadagi Cobalt uchun onlayn kontraktatsiya 3 noyabr kuni ochiladi

Cobalt’ning yangi versiyalari uchun kontraktatsiya 3 noyabr soat 10:00 dan boshlab ochiladi. Savdolar faqat UzAvtoSavdo sayti va ilovasi orqali boʻladi. Oʻsha kuni barcha Chevrolet dilerlik markazlari yopiladi va UzAuto Motors savdo tizimidan uziladi.

Iqtisodiyot

29.10.2025, 15:47

III Osiyo yoshlar oʻyinlari: oʻzbekistonliklar yana 13 ta medalni qoʻlga kiritdi

Respublika terma jamoasi aʼzolari boks, suzish, gandbol, ogʻir atletika, futzal, erkin kurash va velosport boʻyicha musobaqalarda ishtirok etib, 5 ta oltin va 8 ta bronza medalini qoʻlga kiritishdi.

Sport

29.10.2025, 15:10

Oʻzbekistonda nafaqa pullarini kreditga yechib olish taqiqlanadi

Yangi qoidalarga koʻra, banklar pensiya, davlat ijtimoiy nafaqalari va yordamlari sifatida tushadigan mablagʻlar, shuningdek, ijtimoiy kartalarga tushgan summalar hisobidan kredit qarzdorligini undirishi mumkin emas.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 15:05

Isitish tizimi qachon yoqiladi va harorat qanday boʻlishi kerak?

Amaldagi qonunchilikka koʻra, turar-joy binolarida isitish mavsumi tashqi havoning oʻrtacha sutkalik harorati besh kun mobaynida 8 darajadan past saqlanganidan keyingi kuni boshlanadi. Mos ravishda, harorat ushbu chegaradan yuqori boʻlganda isitish oʻchiriladi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:57

Yashnobodda ijaraga olingan uyda narkolaboratoriya aniqlandi

Yashnabod tumanida fuqarolar vaqtincha yashab kelgan xonadonda narkolaboratoriya tashkil etilgani ham aniqlangan. U yerdan 50 kilogramm va 1200 dona qadoqlangan pregabalin, 2 kilogramm hamda 400 dona qadoqlangan tropikamid, 2 litrda xomashyolar, 112 ming ta qadoqlash uchun kerakli vositalar aniqlangan.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:51

Milliy sertifikat imtihoni javoblari sotilgani rostmi?

Bilim va malakalarni baholash agentligi soʻnggi kunlarda ona tili va adabiyot fanidan boʻlib oʻtadigan milliy sertifikat imtihonlari oldidan «test savollari va ularning javoblari sotilayotgani» haqida ijtimoiy tarmoqlarda tarqalayotgan xabarlar yuzasidan rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:47

«Neftchi» haqidagi bayonoti uchun Berdiyevga nisbatan tekshiruv boshlandi

Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi «Nasaf» klubi bosh murabbiyi Roʻziqul Berdiyevning Olmaliqdagi uchrashuvdan keyingi matbuot anjumanida bildirgan fikrlari yuzasidan rasmiy surishtiruv oʻtkazishini maʼlum qildi.

Sport

29.10.2025, 12:36

Isroil Gʻazoga zarba berdi, Tramp otashkesim bekor boʻlmaganini maʼlum qildi

Isroil armiyasi HAMAS isroillik asirlarning jasadlarini topshirmaganini bahona qilib, Gʻazo sektoriga kuchli aviazarbalar berdi. Hujumlar natijasida kamida 33 nafar falastinlik, jumladan ayollar va bolalar halok boʻldi. Bayt-Laxiya, al-Burayj, Nusayrat va Xan Yunis hududlaridagi uylar hamda maktablar zarar koʻrdi.

Jahon

29.10.2025, 11:13

Advokatlik qasamyodiga sodiq boʻlmagan advokat qoʻlga olindi

Sirdaryo tumanidagi advokatlik byurosi advokati oʻz xizmat mavqeidan foydalanib, tuman IIB huzuridagi Tergov boʻlimi ish yurituvida boʻlgan jinoyat ishi boʻyicha noqonuniy talab qoʻygani aniqlandi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 10:12

“World Boxing” reytingi: 6 ta vaznda oʻzbek bokschisi tengsiz

Boks boʻyicha xalqaro musobaqalarni tashkil etuvchi “World Boxing” tashkiloti oʻzining 10 ta vazn toifasi boʻyicha yangilangan reytingini eʼlon qildi.

Sport

28.10.2025, 19:21

Fuqarolarga energiya samarador qurilmalarni xarid qilish va oʻrnatish uchun subsidiya ajratiladi

Hukumatning 2025 yil 24 oktabrdagi 673-son qarori bilan “Aholi uy-joylarini energiya auditidan oʻtkazish, energiya samarador qurilmalarni xarid qilish va oʻrnatishda subsidiya ajratish toʻgʻrisida”gi nizom tasdiqlandi.

Iqtisodiyot

28.10.2025, 18:17

Isroil: Erdoʻgʻan boshchiligidagi Turkiya Isroilga nisbatan diplomatik va iqtisodiy sanksiyalar joriy etdi

Isroil tashqi ishlar vaziri Gideon Saarning taʼkidlashicha, Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdoʻgʻan rahbarligidagi hukumat Isroilga nisbatan nafaqat soʻzlarda, balki diplomatik va iqtisodiy sanksiyalar orqali ham munosabatini namoyon etmoqda.

Jahon

28.10.2025, 17:15