Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Ulashish:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning mazkur tashabbusi asosiy gʻoyalari quyidagilardan iborat:

 

1. Dunyoni bloklarga boʻlinishiga qarshi

Xitoy mamlakatlar demokratik va avtokratiyalarga boʻlingan "Sovuq urush 2.0" gʻoyasini rad etadi. Masalan, Pekin NATOning sharqqa tomon kengayishi va Osiyoda AUKUS kabi harbiy ittifoqlar tuzilishini tanqid qiladi. Buning oʻrniga, GSI hatto kichik davlatlar (Vetnam yoki Ruanda kabi) xavfsizligi boʻyicha ham teng huquqlarga ega boʻlgan koʻp markazli tizimni taklif qiladi.

 

2. Kudratli davlatlar tazyiqini inkor qilish

Xitoy sobiq SSSR-AQSh ikki qutbliligini takrorlamoqchi emas, “G2” (Amerika bilan duopoliya) yaratmoqchi emas. Pekin Gʻarb BMT ruxsatisiz (Eron misolida) kiritadigan sanksiyalarga qarshi va BRIKS+ kabi koʻp tomonlama formatlarni qoʻllab-quvvatlaydi.

 

3. Xavfsizlikka qarama-qarshilik bilan emas, hamkorlik orqali erishish

GSI xavfsizlikka boshqalar hisobiga erishib boʻlmasligini taʼkidlaydi. Misol uchun, Xitoy 2023 yilda Saudiya Arabistoni va Eron oʻrtasidagi murosaga vositachilik qildi, harbiy aralashuvsiz muloqot qilish mumkin afzalligini koʻrsatdi. Rasmiy manbalarga koʻra, Pekin maʼlumotlarni himoya qilish boʻyicha global qoidalarni yaratish kabi kiberxavfsizlik boʻyicha qoʻshma loyihalarini taklif qilmoqda.

 

4. Xavfsizlik va rivojlanish oʻrtasidagi bogʻliqlik

Xitoy ilgari iqtisodiyotga koʻproq eʼtibor qaratar edi (masalan, "Bir makon, bir yoʻl" tashabbusi), ammo hozir barqarorliksiz rivojlanish boʻlmasligini tan olmoqda. Masalan, Afgʻonistonda Xitoy mis qazib olish loyihasiga sarmoya kiritayotgan, mahalliy kuchlardan ishchilar uchun xavfsizlik kafolatlarini talab qilgan edi. Afrikada Xitoy infratuzilma kreditlarini ajratilishi terrorizmga qarshi kurash uchun mahalliy kuchlarni tayyorlash loyihasi bilan bogʻliqlikda amalga oshiradi.

 

5. BMT oʻtmish qoldigʻi emas, balki asosdir

GSI BMTni almashtirishni taklif qilmaydi, balki uning tamoyillariga qaytishga chaqiradi. Xitoy ikki tomonlama standartlarni tanqid qiladi: AQSh Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi, Falastin boʻyicha BMT rezolyutsiyalarini eʼtiborsiz qoldiradi, lekin Ukraina masalasida Rossiyani qoralaydi.

 

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusida Yevropa va AQSh oʻz taʼsirini zaiflashtirishga urinishlarni koʻrmoqda. Bunga javoban, Xitoy oʻz tashabbusini utopiya emas, balki xalqaro munosabatlardagi ishonch inqiroziga pragmatik javob, deb biladi.

 

GSI tashabbusini amalga oshirishga Xitoy allaqachon kirishgan. Mojarolarni hal qilishda ishtirok etmoqda, "Global janub"dagi yashil energiyaga sarmoya kiritmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga kengroq ovoz berish uchun Jahon savdo tashkilotini isloh etishni ilgari suradi.

 

Bir narsa aniqki, GSI harbiy bloklar va sanksiyalar hukmronlik qiladigan dunyoga muqobil taklif qiladi. Har holda rasmiy Pekin bu tashabbus orqali yangi "sovuq urush"ni oldini olish va strategik muloqotga yoʻl ochishga harakat sifatida baholamoqda.

 

Siyosatshunos Muxtor Nazirov

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

AQSh va Xitoy oʻrtasidagi raqobatda Xitoy yutqazmoqda. Agar Vashington vaziyatni oʻnglamasa, nafaqat Pekin balki dunyoning boshqa davlatlari ham AQShdan oʻzib ketadi. Bu haqda AQShning sobiq NATOdagi elchisi Ivo Daalderning “Politico” nashridagi “Ivo Daal va dunyo sharhi” podkastida maʼlum qildi.

Jahon

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

Xitoy va O'zbekiston

Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 16:39

So‘nggi yangiliklar

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

AQSh va Xitoy oʻrtasidagi raqobatda Xitoy yutqazmoqda. Agar Vashington vaziyatni oʻnglamasa, nafaqat Pekin balki dunyoning boshqa davlatlari ham AQShdan oʻzib ketadi. Bu haqda AQShning sobiq NATOdagi elchisi Ivo Daalderning “Politico” nashridagi “Ivo Daal va dunyo sharhi” podkastida maʼlum qildi.

Jahon

30.07.2025, 15:19

Oʻzbekiston MTJ noyabr oyida Toshkentda jahon chempioniga qarshi oʻynaydi

Oʻzbekiston milliy terma jamoasi Jahon chempionatiga tayyorgarlik doirasida kuchli jamoalarga qarshi oʻynaydi.

Sport

30.07.2025, 13:04

UzAuto Motors shartnomasidagi 21 ta kichik band oʻzgartirildi

UzAuto Motors shartnomasidagi 21 ta kichik band oʻzgartirildi

Raqobat qoʻmitasi UzAuto Motors AJning dilerlik korxonalari taqdim etayotgan shartnomalari oʻrganilganda qonunga nomuvofiq holatlar aniqlandi.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 12:39

“Tashabbusli byudjet” boʻyicha eng muhim savollarga javoblar

Oʻzbekistonda “Tashabbusli byudjet” 2-mavsumi 15 iyuldan boshlandi.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 12:03

Botir Zokirov nomidagi davlat mukofoti yaratiladi

Botir Zokirov nomidagi davlat mukofoti yaratiladi

“Oʻzbekiston xalq artisti Botir Zoirov xotirasini obodonlashtirish, xavfsizlik xizmatini toʻliq oʻrganish va jahon miqyosida targʻib qilish chora-tadbirlari”gi Prezident boshqaruvi (Q–230-son, 28.07.2025 y.) taʼminlanadi.

Madaniy

30.07.2025, 11:53

Grin Gʻazo inqirozini "genotsid" deb atadi. Bu AQSh Kongressida Isroil masalasida kelishmovchilikka ishorami?

Grin Gʻazo inqirozini "genotsid" deb atadi. Bu AQSh Kongressida Isroil masalasida kelishmovchilikka ishorami?

AQSh Kongressi aʼzosi, respublikachi Marjori Teylor Grin Gʻazodagi insonlar va ularga koʻrsatilmayotgan insonparvarlik yordami uchun Gʻazodagi inqirozni genotsid deb atadi va bu AQSh Kongressida bunday soʻz ishlatgan birinchi respublikachi boʻldi. Bu haqda “The New York Times” nashri xabar qildi.

Jahon

30.07.2025, 11:34

Oʻzbekiston va Gruziya oʻrtasida aviaqatnovlar soni koʻpaytiriladi

Avtomobil va temir yoʻl tashuvlari sohasida ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish masalalari muhokama etildi.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 11:06

Ish haqi, pensiyalar va nafaqalar inflatsiyadan yuqori daraja oshiriladi

Ish haqi, pensiyalar va nafaqalar inflatsiyadan yuqori daraja oshiriladi

2026-2028 yillarda Oʻzbekistonda ish haqi, pensiya va nafaqalar mamlakatdagi inflatsiyadan yuqori darajada oshirish rejalashtirmoqda. Bu haqda Iqtisodiyot va moliya vazirligi 2026-2028 yillarga moʻljallangan fiskal strategiyasida maʼlum qildi.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 10:50

Soliq toʻlovchilarga 8 trln soʻmdan ziyod QQS qaytarilgan

Soliq toʻlovchilarga 8 trln soʻmdan ziyod QQS qaytarilgan

2025 yil yanvar-iyun oylarida jami 5 488 ta ariza boʻyicha 3 272 ta tashkilotga qarib 8,8 trln soʻm QQS qaytarilgan. Bu haqda Soliq qoʻmitasi xabar qildi.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 10:19

Shavkat Rahmonovning rafiqasi va farzandi YTHga uchradi, hodisa oqibatida vafot etganlar bor

Qaragʻandadan Olma-Ota tomon ketayotgan Toyota haydovchisi rulboshqaruvini yoʻqotib, transport vositasini agʻdarib yuborgan.

Sport

30.07.2025, 10:02

“Airbus” bilan uchuvchilarni tayyorlashda hamkorlik qilinadi

Oʻzbekiston va Fransiya oʻrtasidagi fuqaro aviatsiyasi sohasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollarini muhokama qildilar.

Iqtisodiyot

30.07.2025, 09:04

Oʻzbekiston MTJ aʼzosi "Paxtakor" bilan shartnoma imzoladi

"Paxtakor" yozgi transfer oynasida yana bir Oʻzbekiston MTJ aʼzosi bilan shartnoma imzoladi.

Sport

29.07.2025, 20:04