Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Ulashish:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning mazkur tashabbusi asosiy gʻoyalari quyidagilardan iborat:

 

1. Dunyoni bloklarga boʻlinishiga qarshi

Xitoy mamlakatlar demokratik va avtokratiyalarga boʻlingan "Sovuq urush 2.0" gʻoyasini rad etadi. Masalan, Pekin NATOning sharqqa tomon kengayishi va Osiyoda AUKUS kabi harbiy ittifoqlar tuzilishini tanqid qiladi. Buning oʻrniga, GSI hatto kichik davlatlar (Vetnam yoki Ruanda kabi) xavfsizligi boʻyicha ham teng huquqlarga ega boʻlgan koʻp markazli tizimni taklif qiladi.

 

2. Kudratli davlatlar tazyiqini inkor qilish

Xitoy sobiq SSSR-AQSh ikki qutbliligini takrorlamoqchi emas, “G2” (Amerika bilan duopoliya) yaratmoqchi emas. Pekin Gʻarb BMT ruxsatisiz (Eron misolida) kiritadigan sanksiyalarga qarshi va BRIKS+ kabi koʻp tomonlama formatlarni qoʻllab-quvvatlaydi.

 

3. Xavfsizlikka qarama-qarshilik bilan emas, hamkorlik orqali erishish

GSI xavfsizlikka boshqalar hisobiga erishib boʻlmasligini taʼkidlaydi. Misol uchun, Xitoy 2023 yilda Saudiya Arabistoni va Eron oʻrtasidagi murosaga vositachilik qildi, harbiy aralashuvsiz muloqot qilish mumkin afzalligini koʻrsatdi. Rasmiy manbalarga koʻra, Pekin maʼlumotlarni himoya qilish boʻyicha global qoidalarni yaratish kabi kiberxavfsizlik boʻyicha qoʻshma loyihalarini taklif qilmoqda.

 

4. Xavfsizlik va rivojlanish oʻrtasidagi bogʻliqlik

Xitoy ilgari iqtisodiyotga koʻproq eʼtibor qaratar edi (masalan, "Bir makon, bir yoʻl" tashabbusi), ammo hozir barqarorliksiz rivojlanish boʻlmasligini tan olmoqda. Masalan, Afgʻonistonda Xitoy mis qazib olish loyihasiga sarmoya kiritayotgan, mahalliy kuchlardan ishchilar uchun xavfsizlik kafolatlarini talab qilgan edi. Afrikada Xitoy infratuzilma kreditlarini ajratilishi terrorizmga qarshi kurash uchun mahalliy kuchlarni tayyorlash loyihasi bilan bogʻliqlikda amalga oshiradi.

 

5. BMT oʻtmish qoldigʻi emas, balki asosdir

GSI BMTni almashtirishni taklif qilmaydi, balki uning tamoyillariga qaytishga chaqiradi. Xitoy ikki tomonlama standartlarni tanqid qiladi: AQSh Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi, Falastin boʻyicha BMT rezolyutsiyalarini eʼtiborsiz qoldiradi, lekin Ukraina masalasida Rossiyani qoralaydi.

 

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusida Yevropa va AQSh oʻz taʼsirini zaiflashtirishga urinishlarni koʻrmoqda. Bunga javoban, Xitoy oʻz tashabbusini utopiya emas, balki xalqaro munosabatlardagi ishonch inqiroziga pragmatik javob, deb biladi.

 

GSI tashabbusini amalga oshirishga Xitoy allaqachon kirishgan. Mojarolarni hal qilishda ishtirok etmoqda, "Global janub"dagi yashil energiyaga sarmoya kiritmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga kengroq ovoz berish uchun Jahon savdo tashkilotini isloh etishni ilgari suradi.

 

Bir narsa aniqki, GSI harbiy bloklar va sanksiyalar hukmronlik qiladigan dunyoga muqobil taklif qiladi. Har holda rasmiy Pekin bu tashabbus orqali yangi "sovuq urush"ni oldini olish va strategik muloqotga yoʻl ochishga harakat sifatida baholamoqda.

 

Siyosatshunos Muxtor Nazirov

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

Xitoy va O'zbekiston

Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 16:39

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

So‘nggi yangiliklar

Oʻzbekiston fuqarolarini kruiz sanoatida ish bilan taʼminlash masalalari muhokama qilindi

Kompaniya rahbarining taʼkidlashicha, faqatgina talabalar emas, balki ingliz tilini biladigan 21-45 yoshdagi boshqa Oʻzbekiston fuqarolarini ham ushbu sohaga jalb qilish va ularning malakasini oshirish imkoniyatlari mavjud.

Iqtisodiyot

20.07.2025, 11:04

Britaniyaning “SandStone Global” kompaniyasi “ Treasures of Uzbekistan” filmini suratga olmoqda

“Dunyo xazinalari” jahonga mashhur hujjatli serial boʻlib, 120 dan ortiq mamlakatda tomoshabinlarni oʻziga jalb qilgan va 450 millionga yaqin tomoshabin toʻplagan.

Madaniy

19.07.2025, 14:46

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

AQSh prezidenti Donald Tramp "The Wall Street Jurnal" gazetasining Jeffrey Epstein haqida yozgan maqolasi ortidan, nashr egasi Rupert Murdoch va Dow Jones kompaniyasiga qarshi 10 milliard dollarlik daʼvo arizasi bilan chiqdi. Bu haqda BBC xabar qildi.

Jahon

19.07.2025, 13:59

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Isroil tomonidan Yaqin Sharqdagi yuzaga kelgan mojarolar fonida Isroil va Suriya oʻrtasida sulhga erishildi. Bu haqda AQShning Turkiyadagi elchisi va ayni paytda Suriya boʻyicha maxsus vakili Tom Barrak X (sobiq Twitter) ijtimoiy tarmogʻida maʼlum qildi. 

Jahon

19.07.2025, 13:42

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Ozarbayjon va Moskva oʻrtasida keskinlik kuchaymoqda

Ozarbayjon Moskvada boʻlib oʻtgan Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligining Iqtisodiy kengashi yigʻilishida ishtirok etmadi. Odatda bunday uchrashuvlarda mamlakat nomidan bosh vazirning birinchi oʻrinbosari Yagub Eyubov qatnashardi, ammo bu safar u kelmagan.

Siyosat

19.07.2025, 13:10

Anomal issiqda nima qilish kerak? Muhim tavsiyalar!

Issiq havoda suyuqlik isteʼmol qilishni koʻpaytirish kerak. Qaynatilgan ichimlik suvi isteʼmol qilish maqsadga muvofiqdir.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 13:02

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Namangan shahrida "Islom Davlati Xuroson Viloyati" xalqaro terroristik tashkilotining yashirin "jamoati" fosh etildi. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 12:56

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Yangi oʻquv yilida bakalavriatga 35 500 ta, magistratura bosqichiga 9 922 ta davlat granti beriladi. Bu boʻyicha prezident farmoyishi qabul qilindi.

Ta'lim

19.07.2025, 12:45

Orolboʻyida hayvonot va qushlar dunyosi koʻpaymoqda

Bogʻ hududida faoliyat yuritayotgan inspektorlar va ilmiy xodimlarning muntazam patrul nazorati, monitoring ishlari va profilaktik chora-tadbirlari yovvoyi hayvonlarning osoyishta yashashini taʼminlamoqda.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 11:30

IESlar yarim yillik rejani 101 foizga bajardi

“Issiqlik elektr stansiyalari” AJ 2025 yil birinchi yarim yilligidagi erishgan foydani eʼlon qildi.

Iqtisodiyot

19.07.2025, 10:09

Oʻzbekiston milliy terma jamoasiga xorijlik murabbiy kerakmi?

Dastlab Yoaxim Lyov terma jamoamizni boshqarishi mumkinligi haqida oʻqidik, soʻngra Slaven Bilich nomzodi paydo boʻldi.

Sport

19.07.2025, 08:51

82 marta YHQni buzgan namanganlik otaxon mashinasini yashirib qoʻydi

Avtomashina MIB Namangan viloyat boshqarmasi xodimlari tomonidan jarima maydoniga joylashtirildi.

Oʻzbekiston

18.07.2025, 20:46