Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?
2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.
Siyosat
22.05.2025, 14:25
Ulashish:

Xitoyning mazkur tashabbusi asosiy gʻoyalari quyidagilardan iborat:
1. Dunyoni bloklarga boʻlinishiga qarshi
Xitoy mamlakatlar demokratik va avtokratiyalarga boʻlingan "Sovuq urush 2.0" gʻoyasini rad etadi. Masalan, Pekin NATOning sharqqa tomon kengayishi va Osiyoda AUKUS kabi harbiy ittifoqlar tuzilishini tanqid qiladi. Buning oʻrniga, GSI hatto kichik davlatlar (Vetnam yoki Ruanda kabi) xavfsizligi boʻyicha ham teng huquqlarga ega boʻlgan koʻp markazli tizimni taklif qiladi.
2. Kudratli davlatlar tazyiqini inkor qilish
Xitoy sobiq SSSR-AQSh ikki qutbliligini takrorlamoqchi emas, “G2” (Amerika bilan duopoliya) yaratmoqchi emas. Pekin Gʻarb BMT ruxsatisiz (Eron misolida) kiritadigan sanksiyalarga qarshi va BRIKS+ kabi koʻp tomonlama formatlarni qoʻllab-quvvatlaydi.
3. Xavfsizlikka qarama-qarshilik bilan emas, hamkorlik orqali erishish
GSI xavfsizlikka boshqalar hisobiga erishib boʻlmasligini taʼkidlaydi. Misol uchun, Xitoy 2023 yilda Saudiya Arabistoni va Eron oʻrtasidagi murosaga vositachilik qildi, harbiy aralashuvsiz muloqot qilish mumkin afzalligini koʻrsatdi. Rasmiy manbalarga koʻra, Pekin maʼlumotlarni himoya qilish boʻyicha global qoidalarni yaratish kabi kiberxavfsizlik boʻyicha qoʻshma loyihalarini taklif qilmoqda.
4. Xavfsizlik va rivojlanish oʻrtasidagi bogʻliqlik
Xitoy ilgari iqtisodiyotga koʻproq eʼtibor qaratar edi (masalan, "Bir makon, bir yoʻl" tashabbusi), ammo hozir barqarorliksiz rivojlanish boʻlmasligini tan olmoqda. Masalan, Afgʻonistonda Xitoy mis qazib olish loyihasiga sarmoya kiritayotgan, mahalliy kuchlardan ishchilar uchun xavfsizlik kafolatlarini talab qilgan edi. Afrikada Xitoy infratuzilma kreditlarini ajratilishi terrorizmga qarshi kurash uchun mahalliy kuchlarni tayyorlash loyihasi bilan bogʻliqlikda amalga oshiradi.
5. BMT oʻtmish qoldigʻi emas, balki asosdir
GSI BMTni almashtirishni taklif qilmaydi, balki uning tamoyillariga qaytishga chaqiradi. Xitoy ikki tomonlama standartlarni tanqid qiladi: AQSh Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi, Falastin boʻyicha BMT rezolyutsiyalarini eʼtiborsiz qoldiradi, lekin Ukraina masalasida Rossiyani qoralaydi.
Xitoyning global xavfsizlik tashabbusida Yevropa va AQSh oʻz taʼsirini zaiflashtirishga urinishlarni koʻrmoqda. Bunga javoban, Xitoy oʻz tashabbusini utopiya emas, balki xalqaro munosabatlardagi ishonch inqiroziga pragmatik javob, deb biladi.
GSI tashabbusini amalga oshirishga Xitoy allaqachon kirishgan. Mojarolarni hal qilishda ishtirok etmoqda, "Global janub"dagi yashil energiyaga sarmoya kiritmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga kengroq ovoz berish uchun Jahon savdo tashkilotini isloh etishni ilgari suradi.
Bir narsa aniqki, GSI harbiy bloklar va sanksiyalar hukmronlik qiladigan dunyoga muqobil taklif qiladi. Har holda rasmiy Pekin bu tashabbus orqali yangi "sovuq urush"ni oldini olish va strategik muloqotga yoʻl ochishga harakat sifatida baholamoqda.
Siyosatshunos Muxtor Nazirov
Siyosat
22.05.2025, 14:25
Ulashish:
Mavzuga oid yangiliklar

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi
Siyosat
18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi
Jahon
16.06.2025, 17:55

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi
Fan-texnologiya
12.05.2025, 11:08

Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat
Oʻzbekiston
28.04.2025, 16:39

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin
Jahon
28.04.2025, 10:31

Trampning olti frontdagi urushi: dunyo global beqarorlik yoqasidami?
Iqtisodiyot
25.04.2025, 15:13
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Tramp Eronni soʻzsiz taslim boʻlishga chaqirdi – NYT
Jahon
18.06.2025, 00:53

G7 toʻliq Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi — OAV
Jahon
17.06.2025, 14:44

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor
Siyosat
25.06.2025, 13:18
So‘nggi yangiliklar

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?
Oʻzbekiston
09.07.2025, 17:53

Buxoroda yuz bergan yongʻindan 9 kishi qutqarildi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 13:39

Axsikentda noyob ashyolar topildi
Fan-texnologiya
09.07.2025, 13:00

Andijonda chiqindi yoqish orqali elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi zavod qurilishiga start berildi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 12:30

"Yangi Oʻzbekiston" bogʻiga tutash koʻcha bir oyga yopildi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 12:00

Toshkentda 3 yoshli bolani mashina urib ketdi. Bola tirik qoldi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 11:20

Rekord koʻrsatkich: Internetda nafrat darajasi oshib bormoqda
Jahon
09.07.2025, 10:20

Donald Tramp maʼmuriyatidagi "koʻrinmas odam" Toshkentda tugʻilgani aytilmoqda
Jahon
09.07.2025, 10:04

OAV: UzTest'da yirik oʻgʻirlik sodir boʻldi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 09:30

Xorazmda 2 nafar voyaga yetmagan qiz 7 qavatdan qulab halok boʻldi
Oʻzbekiston
09.07.2025, 00:36

Yoʻllarni loyihalashtirishda aholi fikrini inobatga olish boʻyicha qatʼiy talablar oʻrnatiladi
Oʻzbekiston
08.07.2025, 17:57

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi
Jahon
08.07.2025, 13:06
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Tramp Eronni soʻzsiz taslim boʻlishga chaqirdi – NYT
Jahon
18.06.2025, 00:53

G7 toʻliq Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi — OAV
Jahon
17.06.2025, 14:44

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor
Siyosat
25.06.2025, 13:18