Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Ulashish:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning mazkur tashabbusi asosiy gʻoyalari quyidagilardan iborat:

 

1. Dunyoni bloklarga boʻlinishiga qarshi

Xitoy mamlakatlar demokratik va avtokratiyalarga boʻlingan "Sovuq urush 2.0" gʻoyasini rad etadi. Masalan, Pekin NATOning sharqqa tomon kengayishi va Osiyoda AUKUS kabi harbiy ittifoqlar tuzilishini tanqid qiladi. Buning oʻrniga, GSI hatto kichik davlatlar (Vetnam yoki Ruanda kabi) xavfsizligi boʻyicha ham teng huquqlarga ega boʻlgan koʻp markazli tizimni taklif qiladi.

 

2. Kudratli davlatlar tazyiqini inkor qilish

Xitoy sobiq SSSR-AQSh ikki qutbliligini takrorlamoqchi emas, “G2” (Amerika bilan duopoliya) yaratmoqchi emas. Pekin Gʻarb BMT ruxsatisiz (Eron misolida) kiritadigan sanksiyalarga qarshi va BRIKS+ kabi koʻp tomonlama formatlarni qoʻllab-quvvatlaydi.

 

3. Xavfsizlikka qarama-qarshilik bilan emas, hamkorlik orqali erishish

GSI xavfsizlikka boshqalar hisobiga erishib boʻlmasligini taʼkidlaydi. Misol uchun, Xitoy 2023 yilda Saudiya Arabistoni va Eron oʻrtasidagi murosaga vositachilik qildi, harbiy aralashuvsiz muloqot qilish mumkin afzalligini koʻrsatdi. Rasmiy manbalarga koʻra, Pekin maʼlumotlarni himoya qilish boʻyicha global qoidalarni yaratish kabi kiberxavfsizlik boʻyicha qoʻshma loyihalarini taklif qilmoqda.

 

4. Xavfsizlik va rivojlanish oʻrtasidagi bogʻliqlik

Xitoy ilgari iqtisodiyotga koʻproq eʼtibor qaratar edi (masalan, "Bir makon, bir yoʻl" tashabbusi), ammo hozir barqarorliksiz rivojlanish boʻlmasligini tan olmoqda. Masalan, Afgʻonistonda Xitoy mis qazib olish loyihasiga sarmoya kiritayotgan, mahalliy kuchlardan ishchilar uchun xavfsizlik kafolatlarini talab qilgan edi. Afrikada Xitoy infratuzilma kreditlarini ajratilishi terrorizmga qarshi kurash uchun mahalliy kuchlarni tayyorlash loyihasi bilan bogʻliqlikda amalga oshiradi.

 

5. BMT oʻtmish qoldigʻi emas, balki asosdir

GSI BMTni almashtirishni taklif qilmaydi, balki uning tamoyillariga qaytishga chaqiradi. Xitoy ikki tomonlama standartlarni tanqid qiladi: AQSh Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi, Falastin boʻyicha BMT rezolyutsiyalarini eʼtiborsiz qoldiradi, lekin Ukraina masalasida Rossiyani qoralaydi.

 

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusida Yevropa va AQSh oʻz taʼsirini zaiflashtirishga urinishlarni koʻrmoqda. Bunga javoban, Xitoy oʻz tashabbusini utopiya emas, balki xalqaro munosabatlardagi ishonch inqiroziga pragmatik javob, deb biladi.

 

GSI tashabbusini amalga oshirishga Xitoy allaqachon kirishgan. Mojarolarni hal qilishda ishtirok etmoqda, "Global janub"dagi yashil energiyaga sarmoya kiritmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga kengroq ovoz berish uchun Jahon savdo tashkilotini isloh etishni ilgari suradi.

 

Bir narsa aniqki, GSI harbiy bloklar va sanksiyalar hukmronlik qiladigan dunyoga muqobil taklif qiladi. Har holda rasmiy Pekin bu tashabbus orqali yangi "sovuq urush"ni oldini olish va strategik muloqotga yoʻl ochishga harakat sifatida baholamoqda.

 

Siyosatshunos Muxtor Nazirov

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

Xitoy va O'zbekiston

Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 16:39

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

Donald Tramp

Trampning olti frontdagi urushi: dunyo global beqarorlik yoqasidami?

30 aprel kuni Donald Tramp ikkinchi prezidentlik faoliyati boshlanganiga 100 kun boʻladi. Bu, AQShda shakllangan oʻzina xos siyosiy anʼanaga koʻra, dastlabki sarhisob davridir. 

Iqtisodiyot

25.04.2025, 15:13

So‘nggi yangiliklar

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

Birlashgan Millatlar Tashkiloti ishchi guruhi joriy yilning 5 iyul kuni Oʻzbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimovning toʻngʻich qizi Gulnora Karimovani 2014 yilda hech qanday ordersiz va tushuntirishlarsiz oʻzboshimchalik bilan qamoqqa olinganini va saqlab kelayotganini eʼlon qilgan edi. Oʻzbekiston Inson huquqlari Milliy markazi BMTning ushbu qaroriga nisbatan rasmiy munosabat berdi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 17:53

Buxoroda yuz bergan yongʻindan 9 kishi qutqarildi

Buxoroda yuz bergan yongʻindan 9 kishi qutqarildi

8 iyul soat 16:47 da Buxoro viloyati, Buxoro shahar "A.Gʻijduvoniy" MFY, B.Naqshband koʻchasidagi koʻp qavatli uyning yertoʻlasida yongʻin roʻy berganligi toʻgʻrisida FVBga xabar qilingan.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 13:39

Axsikentda noyob ashyolar topildi

Axsikentda noyob ashyolar topildi

Joriy mavsumda Axsikentda toʻrtta yirik muhandislik qurilmasi va 4 mingga yaqin turli nodir artefaktlar topildi.

Fan-texnologiya

09.07.2025, 13:00

Andijonda chiqindi yoqish orqali elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi zavod qurilishiga start berildi

Andijonda chiqindi yoqish orqali elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi zavod qurilishiga start berildi

7 iyul kuni Andijon viloyati Xoʻjaobod tumani hududida Xitoyning "China International Camce" kompaniyasi ishtirokida barpo etilishi rejalashtirilgan maishiy chiqindilarni yoqish orqali elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi zavod qurilishiga start berildi. Zavod 2025-2027 yillarda qurilib, foydalanishga topshiriladi va 100 ta yangi ish oʻrni yaratiladi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 12:30

"Yangi Oʻzbekiston" bogʻiga tutash koʻcha bir oyga yopildi

"Yangi Oʻzbekiston" bogʻiga tutash koʻcha bir oyga yopildi

Yangi Oʻzbekiston yoʻlining (Toshkent viloyatidan harakatlanib kelishda) "Yangi Oʻzbekiston" bogʻiga tutash qismida avtoulovlar harakati toʻxtatiladi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 12:00

Toshkentda 3 yoshli bolani mashina urib ketdi. Bola tirik qoldi

Toshkentda 3 yoshli bolani mashina urib ketdi. Bola tirik qoldi

Joriy yilning 8 iyul kuni Shayxontohur tumani Koʻkcha Darvoza koʻchasida, haydovchi F.X. "Tico" rusumli avtomashinasini boshqarib ketayotib, yoʻlni belgilanmagan joyidan yugurib kesib oʻtayotgan 2022 yilda tugʻilgan piyoda A.Sh.ni urib yuborishi oqibatida yoʻl transport hodisasi sodir boʻlgan.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 11:20

Rekord koʻrsatkich: Internetda nafrat darajasi oshib bormoqda

Rekord koʻrsatkich: Internetda nafrat darajasi oshib bormoqda

Irqchilik, antisemitizm, seksizm: internetdagi nafrat va toksiklik darajasi yil boshidan beri rekord koʻrsatkichlarga yetdi, deya xabar bermoqda euronews.com.

Jahon

09.07.2025, 10:20

Donald Tramp maʼmuriyatidagi "koʻrinmas odam" Toshkentda tugʻilgani aytilmoqda

Donald Tramp maʼmuriyatidagi "koʻrinmas odam" Toshkentda tugʻilgani aytilmoqda

Donald Tramp maʼmuriyatidagi eng taʼsirli, biroq jamoatchilikka deyarli tanish boʻlmagan shaxslardan biri — Serxio Gorning asli Toshkentda tugʻilgani maʼlum boʻldi. Bu haqda OCCRP va Times of Malta nashrlari notarial hujjatlarga asoslangan holda xabar tarqatdi. 

Jahon

09.07.2025, 10:04

OAV: UzTest'da yirik oʻgʻirlik sodir boʻldi

OAV: UzTest'da yirik oʻgʻirlik sodir boʻldi

UzTest'da katta oʻgʻirlik sodir boʻlgani aytilmoqda.Germaniyadan Oʻzbekistonga olib kelingan 3 dona sinov laboratoriya jihozining biri tag-tugi bilan yoʻqolib qolgan. 

Oʻzbekiston

09.07.2025, 09:30

Xorazmda 2 nafar voyaga yetmagan qiz 7 qavatdan qulab halok boʻldi

Xorazmda 2 nafar voyaga yetmagan qiz 7 qavatdan qulab halok boʻldi

Xorazm viloyati Urganch shahrida 2 nafar voyaga yetmagan qiz koʻp qavatli uy tomidan pastga qulab, joyida halok boʻldi. Bu haqda Bosh prokuror matbuot kotibi Hayot Shamsutdinov maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 00:36

Yoʻllarni loyihalashtirishda aholi fikrini inobatga olish boʻyicha qatʼiy talablar oʻrnatiladi

Yoʻllarni loyihalashtirishda aholi fikrini inobatga olish boʻyicha qatʼiy talablar oʻrnatiladi

Oliy Majlis Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisda "Avtomobil yoʻllari toʻgʻrisida"gi qonun loyihasi birinchi oʻqishda konseptual jihatdan koʻrib chiqildi. 

Oʻzbekiston

08.07.2025, 17:57

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi

Bu haqda AQSh davlat kotibi Marko Rubio maʼlum qildi.

Jahon

08.07.2025, 13:06