Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?

2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.

Сиёсат

22.05.2025, 14:25

Улашиш:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Хитойнинг мазкур ташаббуси асосий ғоялари қуйидагилардан иборат:

 

1. Дунёни блокларга бўлинишига қарши

Хитой мамлакатлар демократик ва автократияларга бўлинган "Совуқ уруш 2.0" ғоясини рад этади. Масалан, Пекин NATOнинг шарққа томон кенгайиши ва Осиёда AUKUS каби ҳарбий иттифоқлар тузилишини танқид қилади. Бунинг ўрнига, GSI ҳатто кичик давлатлар (Вьетнам ёки Руанда каби) хавфсизлиги бўйича ҳам тенг ҳуқуқларга эга бўлган кўп марказли тизимни таклиф қилади.

 

2. Кудратли давлатлар тазйиқини инкор қилиш

Хитой собиқ СССР-АҚШ икки қутблилигини такрорламоқчи эмас, “G2” (Америка билан дуополия) яратмоқчи эмас. Пекин Ғарб БМТ рухсатисиз (Эрон мисолида) киритадиган санкцияларга қарши ва БРИКС+ каби кўп томонлама форматларни қўллаб-қувватлайди.

 

3. Хавфсизликка қарама-қаршилик билан эмас, ҳамкорлик орқали эришиш

GSI хавфсизликка бошқалар ҳисобига эришиб бўлмаслигини таъкидлайди. Мисол учун, Хитой 2023 йилда Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги муросага воситачилик қилди, ҳарбий аралашувсиз мулоқот қилиш мумкин афзаллигини кўрсатди. Расмий манбаларга кўра, Пекин маълумотларни ҳимоя қилиш бўйича глобал қоидаларни яратиш каби киберхавфсизлик бўйича қўшма лойиҳаларини таклиф қилмоқда.

 

4. Хавфсизлик ва ривожланиш ўртасидаги боғлиқлик

Хитой илгари иқтисодиётга кўпроқ эътибор қаратар эди (масалан, "Бир макон, бир йўл" ташаббуси), аммо ҳозир барқарорликсиз ривожланиш бўлмаслигини тан олмоқда. Масалан, Афғонистонда Хитой мис қазиб олиш лойиҳасига сармоя киритаётган, маҳаллий кучлардан ишчилар учун хавфсизлик кафолатларини талаб қилган эди. Африкада Хитой инфратузилма кредитларини ажратилиши терроризмга қарши кураш учун маҳаллий кучларни тайёрлаш лойиҳаси билан боғлиқликда амалга оширади.

 

5. БМТ ўтмиш қолдиғи эмас, балки асосдир

GSI БМТни алмаштиришни таклиф қилмайди, балки унинг тамойилларига қайтишга чақиради. Хитой икки томонлама стандартларни танқид қилади: АҚШ Исроилни қўллаб-қувватлайди, Фаластин бўйича БМТ резолюцияларини эътиборсиз қолдиради, лекин Украина масаласида Россияни қоралайди.

 

Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббусида Европа ва АҚШ ўз таъсирини заифлаштиришга уринишларни кўрмоқда. Бунга жавобан, Хитой ўз ташаббусини утопия эмас, балки халқаро муносабатлардаги ишонч инқирозига прагматик жавоб, деб билади.

 

GSI ташаббусини амалга оширишга Хитой аллақачон киришган. Можароларни ҳал қилишда иштирок этмоқда, "Глобал жануб"даги яшил энергияга сармоя киритмоқда. Ривожланаётган мамлакатларга кенгроқ овоз бериш учун Жаҳон савдо ташкилотини ислоҳ этишни илгари суради.

 

Бир нарса аниқки, GSI ҳарбий блоклар ва санкциялар ҳукмронлик қиладиган дунёга муқобил таклиф қилади. Ҳар ҳолда расмий Пекин бу ташаббус орқали янги "совуқ уруш"ни олдини олиш ва стратегик мулоқотга йўл очишга ҳаракат сифатида баҳоламоқда.

 

Сиёсатшунос Мухтор Назиров

мавзуга оид янгиликлар

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” курашда АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда дунёдаги илк сунъий интеллектга асосланган кунига 3000 нафаргача беморни даволаш имкониятига эга "Agent Hospital" номли шифохона очилди. Шифохона илғор технологиялар орқали беморларни қабул қилишдан тортиб, ташхис қўйиш ва даволашгача бўлган тўлиқ тиббий хизматларни кўрсатади. Бу ҳақда "TVI Today" хабар берди.

Фан-технология

12.05.2025, 11:08

Кашмир инқирози – 2025: Қисқа таҳлилий ҳисобот

Кашмир инқирози – 2025: Қисқа таҳлилий ҳисобот

Жамму ва Кашмир ҳудуди яна бир бор Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги можаронинг эпицентрига айланди. Навбатдаги кескинлашувга 2025 йил 22 апрель куни Паҳалгам туманида содир этилган террористик ҳужум сабаб бўлди. Қуролли ҳужум натижасида 26 киши, жумладан 25 нафар Ҳиндистон фуқароси ва 1 нафар Непал фуқароси ҳалок бўлди. Бундай баёнотлар минтақадаги зиддиятни кучайтириб, халқаро ҳамжамиятни ташвишга солмоқда.

Сиёсат

06.05.2025, 14:19

сўнгги янгиликлар

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” курашда АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

Ўзбекистон МТЖ ноябрь ойида Тошкентда жаҳон чемпионига қарши ўйнайди

Ўзбекистон миллий терма жамоаси Жаҳон чемпионатига тайёргарлик доирасида кучли жамоаларга қарши ўйнайди.

Спорт

30.07.2025, 13:04

UzAuto Motors shartnomasidagi 21 ta kichik band oʻzgartirildi

UzAuto Motors шартномасидаги 21 та кичик банд ўзгартирилди

Рақобат қўмитаси UzAuto Motors АЖнинг дилерлик корхоналари тақдим этаётган шартномалари ўрганилганда қонунга номувофиқ ҳолатлар аниқланди.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 12:39

“Ташаббусли бюджет” бўйича энг муҳим саволларга жавоблар

Ўзбекистонда “Ташаббусли бюджет” 2-мавсуми 15 июлдан бошланди.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 12:03

Botir Zokirov nomidagi davlat mukofoti yaratiladi

Ботир Зокиров номидаги давлат мукофоти яратилади

“Ўзбекистон халқ артисти Ботир Зоиров хотирасини абадийлаштириш, унинг ижодий меросини чуқур ўрганиш ва жаҳон миқёсида тарғиб қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарори (ПҚ–230-сон, 28.07.2025-й.) қабул қилинди.

Маданий

30.07.2025, 11:53

Grin Gʻazo inqirozini "genotsid" deb atadi. Bu AQSh Kongressida Isroil masalasida kelishmovchilikka ishorami?

Грин Ғазо инқирозини "геноцид" деб атади. Бу АҚШ Конгрессида Исроил масаласида келишмовчиликка ишорами?

АҚШ Конгресси аъзоси, республикачи Маржори Тейлор Грин Ғазодаги инсонлар ва уларга кўрсатилмаётган инсонпарварлик ёрдами учун Ғазодаги инқирозни геноцид деб атади ва бу АҚШ Конгрессида бундай сўз ишлатган биринчи республикачи бўлди. Бу ҳақда “Тhе New York Times” нашри хабар қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 11:34

Ўзбекистон ва Грузия ўртасида авиақатновлар сони кўпайтирилади

Автомобил ва темир йўл ташувлари соҳасида икки томонлама ҳамкорликни ривожлантириш масалалари муҳокама этилди.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 11:06

Ish haqi, pensiyalar va nafaqalar inflatsiyadan yuqori daraja oshiriladi

Иш ҳақи, пенсиялар ва нафақалар инфлациядан юқори даража оширилади

2026-2028 йилларда Ўзбекистонда иш ҳақи, пенсия ва нафақалар мамлакатдаги инфлациядан юқори даражада ошириш режалаштирмоқда. Бу ҳақда Иқтисодиёт ва молия вазирлиги 2026-2028 йилларга мўлжалланган фискал стратегиясида маълум қилди.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 10:50

Soliq toʻlovchilarga 8 trln soʻmdan ziyod QQS qaytarilgan

Солиқ тўловчиларга 8 трлн сўмдан зиёд ҚҚС қайтарилган

2025 йил январь-июнь ойларида жами 5 488 та ариза бўйича 3 272 та ташкилотга қариб 8,8 трлн сўм ҚҚС қайтарилган. Бу ҳақда Солиқ қўмитаси хабар қилди.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 10:19

Шавкат Раҳмоновнинг рафиқаси ва фарзанди ЙТҲга учради, ҳодиса оқибатида вафот этганлар бор

Қарағандадан Олма-Ота томон кетаётган Toyota ҳайдовчиси рулбошқарувини йўқотиб, транспорт воситасини ағдариб юборган.

Спорт

30.07.2025, 10:02

“Airbus” билан учувчиларни тайёрлашда ҳамкорлик қилинади

Ўзбекистон ва Франция ўртасидаги фуқаро авиацияси соҳасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш истиқболларини муҳокама қилдилар.

Иқтисодиёт

30.07.2025, 09:04

Ўзбекистон МТЖ аъзоси "Пахтакор" билан шартнома имзолади

"Пахтакор" ёзги трансфер ойнасида яна бир Ўзбекистон МТЖ аъзоси билан шартнома имзолади.

Спорт

29.07.2025, 20:04