Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?
2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.
Сиёсат
22.05.2025, 14:25
Улашиш:

Хитойнинг мазкур ташаббуси асосий ғоялари қуйидагилардан иборат:
1. Дунёни блокларга бўлинишига қарши
Хитой мамлакатлар демократик ва автократияларга бўлинган "Совуқ уруш 2.0" ғоясини рад этади. Масалан, Пекин NATOнинг шарққа томон кенгайиши ва Осиёда AUKUS каби ҳарбий иттифоқлар тузилишини танқид қилади. Бунинг ўрнига, GSI ҳатто кичик давлатлар (Вьетнам ёки Руанда каби) хавфсизлиги бўйича ҳам тенг ҳуқуқларга эга бўлган кўп марказли тизимни таклиф қилади.
2. Кудратли давлатлар тазйиқини инкор қилиш
Хитой собиқ СССР-АҚШ икки қутблилигини такрорламоқчи эмас, “G2” (Америка билан дуополия) яратмоқчи эмас. Пекин Ғарб БМТ рухсатисиз (Эрон мисолида) киритадиган санкцияларга қарши ва БРИКС+ каби кўп томонлама форматларни қўллаб-қувватлайди.
3. Хавфсизликка қарама-қаршилик билан эмас, ҳамкорлик орқали эришиш
GSI хавфсизликка бошқалар ҳисобига эришиб бўлмаслигини таъкидлайди. Мисол учун, Хитой 2023 йилда Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги муросага воситачилик қилди, ҳарбий аралашувсиз мулоқот қилиш мумкин афзаллигини кўрсатди. Расмий манбаларга кўра, Пекин маълумотларни ҳимоя қилиш бўйича глобал қоидаларни яратиш каби киберхавфсизлик бўйича қўшма лойиҳаларини таклиф қилмоқда.
4. Хавфсизлик ва ривожланиш ўртасидаги боғлиқлик
Хитой илгари иқтисодиётга кўпроқ эътибор қаратар эди (масалан, "Бир макон, бир йўл" ташаббуси), аммо ҳозир барқарорликсиз ривожланиш бўлмаслигини тан олмоқда. Масалан, Афғонистонда Хитой мис қазиб олиш лойиҳасига сармоя киритаётган, маҳаллий кучлардан ишчилар учун хавфсизлик кафолатларини талаб қилган эди. Африкада Хитой инфратузилма кредитларини ажратилиши терроризмга қарши кураш учун маҳаллий кучларни тайёрлаш лойиҳаси билан боғлиқликда амалга оширади.
5. БМТ ўтмиш қолдиғи эмас, балки асосдир
GSI БМТни алмаштиришни таклиф қилмайди, балки унинг тамойилларига қайтишга чақиради. Хитой икки томонлама стандартларни танқид қилади: АҚШ Исроилни қўллаб-қувватлайди, Фаластин бўйича БМТ резолюцияларини эътиборсиз қолдиради, лекин Украина масаласида Россияни қоралайди.
Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббусида Европа ва АҚШ ўз таъсирини заифлаштиришга уринишларни кўрмоқда. Бунга жавобан, Хитой ўз ташаббусини утопия эмас, балки халқаро муносабатлардаги ишонч инқирозига прагматик жавоб, деб билади.
GSI ташаббусини амалга оширишга Хитой аллақачон киришган. Можароларни ҳал қилишда иштирок этмоқда, "Глобал жануб"даги яшил энергияга сармоя киритмоқда. Ривожланаётган мамлакатларга кенгроқ овоз бериш учун Жаҳон савдо ташкилотини ислоҳ этишни илгари суради.
Бир нарса аниқки, GSI ҳарбий блоклар ва санкциялар ҳукмронлик қиладиган дунёга муқобил таклиф қилади. Ҳар ҳолда расмий Пекин бу ташаббус орқали янги "совуқ уруш"ни олдини олиш ва стратегик мулоқотга йўл очишга ҳаракат сифатида баҳоламоқда.
Сиёсатшунос Мухтор Назиров
Сиёсат
22.05.2025, 14:25
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди
Сиёсат
18.06.2025, 17:48

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди
Жаҳон
16.06.2025, 17:55

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди
Фан-технология
12.05.2025, 11:08

Кашмир инқирози – 2025: Қисқа таҳлилий ҳисобот
Сиёсат
06.05.2025, 14:19

Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир
Ўзбекистон
28.04.2025, 16:39

Эрондаги воқеада Хитойдан олиб келинган ракета ёқилғиси портлаб кетган бўлиши мумкин
Жаҳон
28.04.2025, 10:31
машҳур янгиликлар

Ҳиндистондаги миллатчилик сиёсатининг ҳудудий яхлитликка таъси
Сиёсат
30.06.2025, 11:38

Трамп Эронни шартсиз таслим бўлишга чақирди – NYT
Жаҳон
18.06.2025, 00:53

G7 тўлиқ Исроилни қўллаб-қувватлайди — ОАВ
Жаҳон
17.06.2025, 14:44

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида
Жаҳон
01.07.2025, 13:07

Покистон Трампни Тинчлик бўйича Нобел мукофотига номзод этиб кўрсатди
Жаҳон
21.06.2025, 12:20

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор
Сиёсат
25.06.2025, 13:18
сўнгги янгиликлар

Ўзбекистонда тўйлар: аҳоли камхарж ва ихчам маросимлар тарафдори
Ўзбекистон
09.07.2025, 19:07

БМТ Гулнора Каримовани ноқонуний ҳибсга олинганлигини айтмоқда. Бу борада Ўзбекистон ҳукумати нима дейди?
Ўзбекистон
09.07.2025, 17:53

Бухорода юз берган ёнғиндан 9 киши қутқарилди
Ўзбекистон
09.07.2025, 13:39

Ахсикентда ноёб ашёлар топилди
Фан-технология
09.07.2025, 13:00

Андижонда чиқинди ёқиш орқали электр энергияси ишлаб чиқарувчи завод қурилишига старт берилди
Ўзбекистон
09.07.2025, 12:30

"Янги Ўзбекистон" боғига туташ кўча бир ойга ёпилди
Ўзбекистон
09.07.2025, 12:00

Тошкентда 3 ёшли болани машина уриб кетди. Бола тирик қолди
Ўзбекистон
09.07.2025, 11:20

Рекорд кўрсаткич: Интернетда нафрат даражаси ошиб бормоқда
Жаҳон
09.07.2025, 10:20

Дональд Трамп маъмуриятидаги "кўринмас одам" Тошкентда туғилгани айтилмоқда
Жаҳон
09.07.2025, 10:04

ОАВ: UzTest'да йирик ўғирлик содир бўлди
Ўзбекистон
09.07.2025, 09:30

Хоразмда 2 нафар вояга етмаган қиз 7 қаватдан қулаб ҳалок бўлди
Ўзбекистон
09.07.2025, 00:36

Йўлларни лойиҳалаштиришда аҳоли фикрини инобатга олиш бўйича қатъий талаблар ўрнатилади
Ўзбекистон
08.07.2025, 17:57
машҳур янгиликлар

Ҳиндистондаги миллатчилик сиёсатининг ҳудудий яхлитликка таъси
Сиёсат
30.06.2025, 11:38

Трамп Эронни шартсиз таслим бўлишга чақирди – NYT
Жаҳон
18.06.2025, 00:53

G7 тўлиқ Исроилни қўллаб-қувватлайди — ОАВ
Жаҳон
17.06.2025, 14:44

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида
Жаҳон
01.07.2025, 13:07

Покистон Трампни Тинчлик бўйича Нобел мукофотига номзод этиб кўрсатди
Жаҳон
21.06.2025, 12:20

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор
Сиёсат
25.06.2025, 13:18