Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?

2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.

Сиёсат

22.05.2025, 14:25

Улашиш:

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Хитойнинг мазкур ташаббуси асосий ғоялари қуйидагилардан иборат:

 

1. Дунёни блокларга бўлинишига қарши

Хитой мамлакатлар демократик ва автократияларга бўлинган "Совуқ уруш 2.0" ғоясини рад этади. Масалан, Пекин NATOнинг шарққа томон кенгайиши ва Осиёда AUKUS каби ҳарбий иттифоқлар тузилишини танқид қилади. Бунинг ўрнига, GSI ҳатто кичик давлатлар (Вьетнам ёки Руанда каби) хавфсизлиги бўйича ҳам тенг ҳуқуқларга эга бўлган кўп марказли тизимни таклиф қилади.

 

2. Кудратли давлатлар тазйиқини инкор қилиш

Хитой собиқ СССР-АҚШ икки қутблилигини такрорламоқчи эмас, “G2” (Америка билан дуополия) яратмоқчи эмас. Пекин Ғарб БМТ рухсатисиз (Эрон мисолида) киритадиган санкцияларга қарши ва БРИКС+ каби кўп томонлама форматларни қўллаб-қувватлайди.

 

3. Хавфсизликка қарама-қаршилик билан эмас, ҳамкорлик орқали эришиш

GSI хавфсизликка бошқалар ҳисобига эришиб бўлмаслигини таъкидлайди. Мисол учун, Хитой 2023 йилда Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги муросага воситачилик қилди, ҳарбий аралашувсиз мулоқот қилиш мумкин афзаллигини кўрсатди. Расмий манбаларга кўра, Пекин маълумотларни ҳимоя қилиш бўйича глобал қоидаларни яратиш каби киберхавфсизлик бўйича қўшма лойиҳаларини таклиф қилмоқда.

 

4. Хавфсизлик ва ривожланиш ўртасидаги боғлиқлик

Хитой илгари иқтисодиётга кўпроқ эътибор қаратар эди (масалан, "Бир макон, бир йўл" ташаббуси), аммо ҳозир барқарорликсиз ривожланиш бўлмаслигини тан олмоқда. Масалан, Афғонистонда Хитой мис қазиб олиш лойиҳасига сармоя киритаётган, маҳаллий кучлардан ишчилар учун хавфсизлик кафолатларини талаб қилган эди. Африкада Хитой инфратузилма кредитларини ажратилиши терроризмга қарши кураш учун маҳаллий кучларни тайёрлаш лойиҳаси билан боғлиқликда амалга оширади.

 

5. БМТ ўтмиш қолдиғи эмас, балки асосдир

GSI БМТни алмаштиришни таклиф қилмайди, балки унинг тамойилларига қайтишга чақиради. Хитой икки томонлама стандартларни танқид қилади: АҚШ Исроилни қўллаб-қувватлайди, Фаластин бўйича БМТ резолюцияларини эътиборсиз қолдиради, лекин Украина масаласида Россияни қоралайди.

 

Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббусида Европа ва АҚШ ўз таъсирини заифлаштиришга уринишларни кўрмоқда. Бунга жавобан, Хитой ўз ташаббусини утопия эмас, балки халқаро муносабатлардаги ишонч инқирозига прагматик жавоб, деб билади.

 

GSI ташаббусини амалга оширишга Хитой аллақачон киришган. Можароларни ҳал қилишда иштирок этмоқда, "Глобал жануб"даги яшил энергияга сармоя киритмоқда. Ривожланаётган мамлакатларга кенгроқ овоз бериш учун Жаҳон савдо ташкилотини ислоҳ этишни илгари суради.

 

Бир нарса аниқки, GSI ҳарбий блоклар ва санкциялар ҳукмронлик қиладиган дунёга муқобил таклиф қилади. Ҳар ҳолда расмий Пекин бу ташаббус орқали янги "совуқ уруш"ни олдини олиш ва стратегик мулоқотга йўл очишга ҳаракат сифатида баҳоламоқда.

 

Сиёсатшунос Мухтор Назиров

мавзуга оид янгиликлар

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Россия Хитойда парашютчилар батальонини тайёрлашга ваъда берди

2023 йилда Россия ва Хитой ўртасида Россия қурол-яроғларини, жумладан, ҳужумга қарши жанговар машиналар, танкига қарши қуроллар ва ҳаво-десант жанговар транспорт воситаларини етказиб бериш бўйича келишув имзоланган эди. Буни Black Moon хакерлар гуруҳи қўлга киритган ва Британиянинг Royal United Services Institute таҳлил маркази томонидан тасдиқланган ҳужжатлар тасдиқлайди.

Жаҳон

29.09.2025, 13:00

Ўзбекистон ва Хитой дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни йўлга қўймоқчи

KODA раҳбарияти билан ўзаро ҳамкорлик йўналишлари муҳокама қилиниб, Ўзбекистонда дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича таклифлар илгари сурилди. 

Иқтисодиёт

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

сўнгги янгиликлар

Мубашшир Аҳмаднинг адвокати суд ҳукмидан розими? Видеорепортаж

Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Учтепа тумани судида жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга оид суд мажлиси бўлиб ўтди. 

Ўзбекистон

08.10.2025, 22:14

Шавкат Мирзиёев Тожикистонда "Марказий Осиё - Россия" саммитида иштирок этади

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Тожикистон президенти Эмомали Раҳмоннинг таклифига биноан 9-10 октябрь кунлари амалий ташриф билан ушбу мамлакатда бўлади. Бу ҳақда президент матбуот хизмати хабар қилди. Давлат раҳбари Душанбе шаҳрида ўтадиган "Марказий Осиё - Россия" форматидаги иккинчи саммит ва Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Давлат раҳбарлари кенгашининг навбатдаги йиғилишида иштирок этади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 19:08

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди

Жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга суд томонидан 2 йил 6 ой муддатга қамоқ жазоси тайинланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:56

Бухорода ноқонуний равишда олтин қазиб олаётган 37 киши ушланди

ДХХ, Бухоро вилоят ИИБ томонидан ўтказилган тезкор тадбирда ноқонуний равишда олтин қазиб чиқариш билан шуғулланаётган 37 киши қўлга олинди. Тадбир давомида таркибида олтин моддаси мавжуд бўлган 400 қопга яқин руда ва қазиш ишларида фойдаланилган 3 та автомашина, перфораторлар ҳамда қўлбола асбоб-ускуналар олиб қўйилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:26

Сирдарё вилоятида Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ходимлари пора олаётганда ушланди

ДХХ ходимлари Гулистон туман бўлими бошлиғини ва Бекобод шаҳар бўлими катта тезкор ходимини пора олаётганда ушлади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:05

ТДТ раҳбарлари Шимолий Кипрни турк дунёсининг ажралмас қисми эканини тасдиқлашди

Туркий Давлатлар Ташкилотининг Озарбойжонда ўтказилган 12-Саммити якунлари бўйича етакчилар томонидан қабул қилинган қўшма баёнотда туркий давлатлар ўртасида ҳар бир соҳада ҳамжиҳатлик, ҳамкорлик ва мувофиқлашувни кучайтиришга оид қатъийлик тасдиқланиб, ташкилотнинг Фаластин, Шимолий Кипр Турк Республикаси ва Сурия каби минтақавий масалаларга нисбатан позицияси баён этилди.

Сиёсат

08.10.2025, 14:16

Ўзбекистонда одамларни розилигисиз суратга олиш тақиқланди

Ўзбекистонда фуқароларни олдиндан розилигисиз фото ва видео суратга олишни тақиқловчи қонун қабул қилинди. Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ташаббусни якдиллик билан маъқуллади ва ҳужжат кўриб чиқиш учун Сенатга йўналтирилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 14:08

Italiya bosh varizi Gʻazo sektoridagi genotsidda ishtirok etgani uchun sudga tortilganini bilasizmi?

Италия бош вазири Ғазодаги геноцидда иштирок этгани учун судга тортилганини биласизми?

Италия бош вазири Жоржа Мелони RAI давлат телеканалига берган интервьюсида унинг устидан Ғазо секторидаги "геноцидга шериклик" айби билан Халқаро жиноий судга шикоят қилинганини айтди.

Жаҳон

08.10.2025, 13:00

Oʻzbekistonda raqamlashtirish tufayli vazirlik va idoralarida 2000 dan ortiq shtat birligi qisqartiriladi

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади

Президентнинг ижро этувчи ҳокимият органлари фаолиятида рақамлаштиришни кенгайтириш ҳисобига бошқарув штат бирликлари сонини мақбуллаштиришга қаратилган фармонн қабул қилинди.

Сиёсат

08.10.2025, 12:00

Депутатлар шовқин солиш тақиқланган соатларни узайтириш кўзда тутилган қонунни қабул қилди

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатлари фуқароларнинг тинчлиги ва дам олишини бузиш тақиқланган вақтни амалдаги етти соатдан (соат 23:00 дан 6:00 гача) саккиз соатга (соат 23:00 дан 7:00 гача) узайтириш, бу вақт давомида меъёрдан ортиқ шовқин учун товон ундириш имконини кўзда тутилган қонун лойиҳасини қабул қилиб, Сенатга юборди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:59

Андижонда қалбаки пулларни сотган шахслар ушланди

Ўтказилган тезкор тадбирда бошқа бир фуқарога 19,8 млн сўм қалбаки пулларни 10 млн сўмга сотган шахслар ушланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:30

Toshkentning ayrim koʻchalari 20 sentabrgacha yopildi

Тошкентнинг айрим кўчалари 20 октябргача ёпилди

Бугун, 8 октябрдан бошлаб Тошкент шаҳрининг Мирзо Улуғбек ҳамда Яшнобод туманларидан ўтувчи йўлларнинг маълум бир қисмида автомобиль чекланади. Бу ҳақда ИИББ маълум қилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:00