Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?
2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.
Сиёсат
22.05.2025, 14:25
Улашиш:

Хитойнинг мазкур ташаббуси асосий ғоялари қуйидагилардан иборат:
1. Дунёни блокларга бўлинишига қарши
Хитой мамлакатлар демократик ва автократияларга бўлинган "Совуқ уруш 2.0" ғоясини рад этади. Масалан, Пекин NATOнинг шарққа томон кенгайиши ва Осиёда AUKUS каби ҳарбий иттифоқлар тузилишини танқид қилади. Бунинг ўрнига, GSI ҳатто кичик давлатлар (Вьетнам ёки Руанда каби) хавфсизлиги бўйича ҳам тенг ҳуқуқларга эга бўлган кўп марказли тизимни таклиф қилади.
2. Кудратли давлатлар тазйиқини инкор қилиш
Хитой собиқ СССР-АҚШ икки қутблилигини такрорламоқчи эмас, “G2” (Америка билан дуополия) яратмоқчи эмас. Пекин Ғарб БМТ рухсатисиз (Эрон мисолида) киритадиган санкцияларга қарши ва БРИКС+ каби кўп томонлама форматларни қўллаб-қувватлайди.
3. Хавфсизликка қарама-қаршилик билан эмас, ҳамкорлик орқали эришиш
GSI хавфсизликка бошқалар ҳисобига эришиб бўлмаслигини таъкидлайди. Мисол учун, Хитой 2023 йилда Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги муросага воситачилик қилди, ҳарбий аралашувсиз мулоқот қилиш мумкин афзаллигини кўрсатди. Расмий манбаларга кўра, Пекин маълумотларни ҳимоя қилиш бўйича глобал қоидаларни яратиш каби киберхавфсизлик бўйича қўшма лойиҳаларини таклиф қилмоқда.
4. Хавфсизлик ва ривожланиш ўртасидаги боғлиқлик
Хитой илгари иқтисодиётга кўпроқ эътибор қаратар эди (масалан, "Бир макон, бир йўл" ташаббуси), аммо ҳозир барқарорликсиз ривожланиш бўлмаслигини тан олмоқда. Масалан, Афғонистонда Хитой мис қазиб олиш лойиҳасига сармоя киритаётган, маҳаллий кучлардан ишчилар учун хавфсизлик кафолатларини талаб қилган эди. Африкада Хитой инфратузилма кредитларини ажратилиши терроризмга қарши кураш учун маҳаллий кучларни тайёрлаш лойиҳаси билан боғлиқликда амалга оширади.
5. БМТ ўтмиш қолдиғи эмас, балки асосдир
GSI БМТни алмаштиришни таклиф қилмайди, балки унинг тамойилларига қайтишга чақиради. Хитой икки томонлама стандартларни танқид қилади: АҚШ Исроилни қўллаб-қувватлайди, Фаластин бўйича БМТ резолюцияларини эътиборсиз қолдиради, лекин Украина масаласида Россияни қоралайди.
Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббусида Европа ва АҚШ ўз таъсирини заифлаштиришга уринишларни кўрмоқда. Бунга жавобан, Хитой ўз ташаббусини утопия эмас, балки халқаро муносабатлардаги ишонч инқирозига прагматик жавоб, деб билади.
GSI ташаббусини амалга оширишга Хитой аллақачон киришган. Можароларни ҳал қилишда иштирок этмоқда, "Глобал жануб"даги яшил энергияга сармоя киритмоқда. Ривожланаётган мамлакатларга кенгроқ овоз бериш учун Жаҳон савдо ташкилотини ислоҳ этишни илгари суради.
Бир нарса аниқки, GSI ҳарбий блоклар ва санкциялар ҳукмронлик қиладиган дунёга муқобил таклиф қилади. Ҳар ҳолда расмий Пекин бу ташаббус орқали янги "совуқ уруш"ни олдини олиш ва стратегик мулоқотга йўл очишга ҳаракат сифатида баҳоламоқда.
Сиёсатшунос Мухтор Назиров
Сиёсат
22.05.2025, 14:25
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар

Россия Хитойда парашютчилар батальонини тайёрлашга ваъда берди
Жаҳон
29.09.2025, 13:00

Ўзбекистон ва Хитой дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни йўлга қўймоқчи
Иқтисодиёт
09.08.2025, 11:02

Хитойга қарши “урушда” АҚШ ютқазмоқда
Жаҳон
30.07.2025, 15:19

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди
Жаҳон
11.07.2025, 14:40

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди
Сиёсат
18.06.2025, 17:48

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди
Жаҳон
16.06.2025, 17:55
машҳур янгиликлар

Ўзбек ММА оламида “машина можароси”: қарз, келишув ва жамоатчилик муҳокамаси
Спорт
29.09.2025, 18:01

Шавкат Мирзиёев Наманган вилоятига ташриф буюради
Сиёсат
16.09.2025, 09:49

15 ёшли қиз турмушга берилаётгани аниқланди
Ўзбекистон
22.09.2025, 10:00

Шавкат Мирзиёев Жаҳон банки билан шерикликнинг устувор йўналишларини қайд этди
Ўзбекистон
18.09.2025, 10:15

Мубашшир Аҳмад иши бўйича учинчи суд мажлиси бўлиб ўтди
Ўзбекистон
16.09.2025, 11:01

Тошкентда ўқувчилар олдида ўқитувчиларни ҳақорат қилган директор ишдан бўшатилди
Таълим
12.09.2025, 09:03
сўнгги янгиликлар

Мубашшир Аҳмаднинг адвокати суд ҳукмидан розими? Видеорепортаж
Ўзбекистон
08.10.2025, 22:14

Шавкат Мирзиёев Тожикистонда "Марказий Осиё - Россия" саммитида иштирок этади
Ўзбекистон
08.10.2025, 19:08

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди
Ўзбекистон
08.10.2025, 17:56

Бухорода ноқонуний равишда олтин қазиб олаётган 37 киши ушланди
Ўзбекистон
08.10.2025, 17:26

Сирдарё вилоятида Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ходимлари пора олаётганда ушланди
Ўзбекистон
08.10.2025, 17:05

ТДТ раҳбарлари Шимолий Кипрни турк дунёсининг ажралмас қисми эканини тасдиқлашди
Сиёсат
08.10.2025, 14:16

Ўзбекистонда одамларни розилигисиз суратга олиш тақиқланди
Ўзбекистон
08.10.2025, 14:08

Италия бош вазири Ғазодаги геноцидда иштирок этгани учун судга тортилганини биласизми?
Жаҳон
08.10.2025, 13:00

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади
Сиёсат
08.10.2025, 12:00

Депутатлар шовқин солиш тақиқланган соатларни узайтириш кўзда тутилган қонунни қабул қилди
Ўзбекистон
08.10.2025, 11:59

Андижонда қалбаки пулларни сотган шахслар ушланди
Ўзбекистон
08.10.2025, 11:30

Тошкентнинг айрим кўчалари 20 октябргача ёпилди
Ўзбекистон
08.10.2025, 11:00
машҳур янгиликлар

Ўзбек ММА оламида “машина можароси”: қарз, келишув ва жамоатчилик муҳокамаси
Спорт
29.09.2025, 18:01

Шавкат Мирзиёев Наманган вилоятига ташриф буюради
Сиёсат
16.09.2025, 09:49

15 ёшли қиз турмушга берилаётгани аниқланди
Ўзбекистон
22.09.2025, 10:00

Шавкат Мирзиёев Жаҳон банки билан шерикликнинг устувор йўналишларини қайд этди
Ўзбекистон
18.09.2025, 10:15

Мубашшир Аҳмад иши бўйича учинчи суд мажлиси бўлиб ўтди
Ўзбекистон
16.09.2025, 11:01

Тошкентда ўқувчилар олдида ўқитувчиларни ҳақорат қилган директор ишдан бўшатилди
Таълим
12.09.2025, 09:03