Яқин Шарқда сув ресурслари тақсимоти, геосиёсий зиддиятлар ва озиқ-овқат хавфсизлиги

Яқин Шарқ – табиий сув ресурслари энг кам бўлган, бироқ аҳолиси тез ўсаётган геосиёсий жиҳатдан мураккаб ҳудудлардан биридир. Нил, Евфрат, Дажла ва Иордан каби йирик дарёлар бир нечта давлатлар орқали оқади, бу уларни стратегик аҳамиятга эга ресурсга айлантиради. Иқлим ўзгариши, чўлланиш, қурғоқчилик ва аҳоли зичлигининг ошиши минтақада сувга бўлган рақобатни янада кучайтирмоқда. Сув танқислиги нафақат экологик, балки иқтисодий, сиёсий ва хавфсизлик нуқтаи назаридан ҳам кескин муаммо ҳисобланади.

Жаҳон

20.08.2025, 12:15

Улашиш:

Yaqin Sharqda suv resurslari taqsimoti, geosiyosiy ziddiyatlar va oziq-ovqat xavfsizligi

Сув ресурслари тақсимотидаги тенгсизлик ва геосиёсий зиддиятлар

Нил ҳавзаси – Миср ва Эфиопия можароси

Нил дарёси ҳавзаси 11 давлат ҳудудини қамраб олади, аммо унинг сувидан энг кўп фойдаланувчи Миср ҳисобланади (йиллик сув истеъмолининг 90%). 2011 йилдан бери Эфиопияда қурилаётган Буюк Эфиопия Ренессанс тўғони (ГЕРД) Мисрда хавфсизлик таҳдидини келтириб чиқарди. Мисрнинг позицияси: тўғон Нилнинг паст оқимидаги сув оқимини камайтириб, қишлоқ хўжалигини инқирозга олиб келиши мумкин. Бу келишмовчилик 2020 йилларда халқаро воситачиликни талаб қилган асосий геосиёсий можаро бўлиб қолмоқда.

 

Евфрат ва Дажла – Туркия, Сурия ва Ироқ ўртасидаги кескинлик

Туркия “GAP” (Жануби-Шарқий Анадолини ривожлантириш лойиҳаси) доирасида 22 та тўғон қуриб, сувни катта миқдорда тўплади. Натижада Сурияга оқиб келадиган Евфрат суви 40%, Ироққа эса 50% га камайди. Ироқнинг қишлоқ хўжалиги ҳудудлари қуриб, ичимлик суви инқирози юзага келди. Бу жараён Сурия фуқаролар уруши даврида яна-да кескинлашди, чунки сув стратегик ресурс сифатида сиёсий назорат воситасига айланди.

 

Исроил, Фаластин ва Иордания ўртасидаги сув баҳслари

Иордан дарёси ва ғарбий қирғоқ ер ости сув ҳавзалари минтақанинг асосий манбалари. Исроил бу ресурсларнинг 80% дан ортиғини назорат қилади, Фаластин эса сув танқислиги сабабли қишлоқ хўжалиги ривожланишида катта чекловларга дуч келмоқда. Сув бўйича тенгсизлик сиёсий можароларни янада чуқурлаштиради ва тинчлик жараёнларига тўсиқ бўлиб қолмоқда.

 

Яқин Шарқда сув бўйича музокаралар ва уларнинг самарадорлиги

Исроил–Иордания сув келишуви (1994)

Иордания ва Исроил ўртасидаги тинчлик шартномасида сув бўйича ҳамкорлик бўлими мавжуд. Келишув натижасида Иордания Исроилдан йилига қўшимча 50 млн куб метр сув олади. Бу минтақадаги кам сонли муваффақиятли сув битимларидан биридир.

 

Нил бўйича уч томонлама музокаралар

Миср, Судан ва Эфиопия ўртасида уч томонлама келишув бўйича Африка Иттифоқи воситачилигида музокаралар олиб борилмоқда. Агар бу келишув амалга ошса, Нил бўйича можароларни ҳуқуқий асосда тартибга солиш имконияти пайдо бўлади.

 

Кўрфаз давлатларининг технологик ечимлари

Саудия Арабистони, Қувайт ва БАА денгиз сувини тозалаш (десалинизатсия) технологияларига энг йирик сармоя киритаётган давлатлар. Ушбу қўшма лойиҳалар сув таъминоти муаммосини юмшатиб, келажакдаги зиддиятларни камайтиришга хизмат қилмоқда.

 

Озиқ-овқат хавфсизлиги ва сув таъминоти ўртасидаги боғлиқлик

Сурия

2006–2010 йилларда Сурияда юз берган кучли қурғоқчилик 1,3 млн аҳолининг қишлоқ жойлардан шаҳарлар томон миграциясига олиб келди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг кескин пасайиши иқтисодий инқирозни кучайтириб, кейинчалик ижтимоий норозиликларни оширди. Кўплаб тадқиқотчилар бу омилни фуқаролар уруши бошланишидаги иқтисодий сабаб сифатида қайд этади.

 

Саудия Арабистони

1980-1990 йилларда Саудия ички буғдой ишлаб чиқаришга эътибор қаратиб, ер ости сувларини тезда тугатди. Ҳозирги кунда давлат озиқ-овқатнинг 80% ни импорт қилмоқда. Глобал бозорлардаги нархларнинг ўзгариши Саудия иқтисодий хавфсизлигига бевосита таъсир қиладиган омилга айланган.

 

Яман

Яман дунёдаги энг тез қурийдиган ер ости сув ҳавзаларига эга. Сув етишмовчилиги туфайли 90% қишлоқ хўжалиги ерлари қисқариб кетди. Натижада озиқ-овқат танқислиги ва ижтимоий беқарорлик кучайиб, сиёсий инқироз янада оғирлашди.

 

Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсатининг долзарб масалалари бўйича эксперт, сиёсатшунос Фарход Каримов

мавзуга оид янгиликлар

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi

20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаб, қўшма баёнот қабул қилди

Дунёдаги 20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаш тўғрисида Араб ва ислом давлатларининг қўшма баёноти қабул қилинди. Унда Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий ҳаракатларини тўхтатиш ва музокаралар йўлига қайтиш зарурлиги тасдиқланди.

Сиёсат

18.06.2025, 12:37

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий базаларига ҳужум қилиши мумкин — NYT

Агар Қўшма Штатлар Исроилнинг Эронга қарши урушига қўшилса, Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги базаларига зарбалар бериш учун ракета ва бошқа ҳарбий техника тайёрлаб қўйди деб ёзмоқда "The New York Times" нашри нашри АҚШ расмийларига таяниб.

Жаҳон

18.06.2025, 09:31

Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Жаҳон

16.05.2025, 14:33

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Фиръавннинг аждарҳо билан рақси: Мисрнинг Хитой билан ҳарбий ҳамкорлиги

Қўшма Штатлар ўнлаб йиллар давомида Яқин Шарқдаги кўплаб давлатларнинг асосий ҳарбий ҳамкори бўлиб келган. Аммо Миср ўзининг ҳарбий ва иқтисодий алоқаларини қайта уйғонаётган қудратли давлатлар, айниқса Хитой билан диверсификация қилиш йўлида стратегик ўзгариш қилишга интилмоқда. Ушбу тенденция Мисрнинг узоқ муддатли амбицияларини яққол намоён қилади ва бу каби жасоратли қадам Мисрнинг геосиёсий йўналиши ва келажакдаги сиёсий воқеалар ривожига кескин таъсир қилиши мумкин бўлган қийинчиликларни ва шу билан бир қаторда янги имкониятларни ҳам келтириб чиқаради.

Жаҳон

17.03.2025, 12:27

сўнгги янгиликлар

Футболдаги коррупцияга бағишланган «Offside» сериали блокланди

Қозоғистон футболидаги коррупцияга бағишланган спорт драмаси ижодкорлари лойиҳа албатта томошабинларга қайтишига ваъда бермоқда.

Жаҳон

29.10.2025, 17:18

"Хочу жить" лойиҳаси: 2025 йилда Украинада 500 дан зиёд ўзбекистонлик ҳалок бўлди

«Хочу жить» лойиҳаси жорий йил Украинадаги уруш давомида ҳалок бўлган 500 нафар ўзбекистонлик фуқаролар рўйхатини эълон қилди. Ташкилотнинг таъкидлашича, Россия қўшинлари сафидаги ўзбек ёлланма аскарлар сони ўсишда давом этмоқда.

Ўзбекистон

29.10.2025, 16:34

Янги версиядаги Cobalt учун онлайн контрактация 3 ноябрь куни очилади

Cobalt’нинг янги версиялари учун контрактация 3 ноябрь соат 10:00 дан бошлаб очилади. Савдолар фақат UzAvtoSavdo сайти ва иловаси орқали бўлади. Ўша куни барча Chevrolet дилерлик марказлари ёпилади ва UzAuto Motors савдо тизимидан узилади.

Иқтисодиёт

29.10.2025, 15:47

III Осиё ёшлар ўйинлари: ўзбекистонликлар яна 13 та медални қўлга киритди

Республика терма жамоаси аъзолари бокс, сузиш, гандбол, оғир атлетика, футзал, эркин кураш ва велоспорт бўйича мусобақаларда иштирок этиб, 5 та олтин ва 8 та бронза медалини қўлга киритишди.

Спорт

29.10.2025, 15:10

Ўзбекистонда нафақа пулларини кредитга ечиб олиш тақиқланади

Янги қоидаларга кўра, банклар пенсия, давлат ижтимоий нафақалари ва ёрдамлари сифатида тушадиган маблағлар, шунингдек, ижтимоий карталарга тушган суммалар ҳисобидан кредит қарздорлигини ундириши мумкин эмас.

Ўзбекистон

29.10.2025, 15:05

Иситиш тизими қачон ёқилади ва ҳарорат қандай бўлиши керак?

Амалдаги қонунчиликка кўра, турар-жой биноларида иситиш мавсуми ташқи ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорати беш кун мобайнида 8 даражадан паст сақланганидан кейинги куни бошланади. Мос равишда, ҳарорат ушбу чегарадан юқори бўлганда иситиш ўчирилади.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:57

Яшнободда ижарага олинган уйда нарколаборатория аниқланди

Яшнабод туманида фуқаролар вақтинча яшаб келган хонадонда нарколаборатория ташкил этилгани ҳам аниқланган. У ердан 50 килограмм ва 1200 дона қадоқланган прегабалин, 2 килограмм ҳамда 400 дона қадоқланган тропикамид, 2 литрда хомашёлар, 112 минг та қадоқлаш учун керакли воситалар аниқланган.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:51

Миллий сертификат имтиҳони жавоблари сотилгани ростми?

Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги сўнгги кунларда она тили ва адабиёт фанидан бўлиб ўтадиган миллий сертификат имтиҳонлари олдидан «тест саволлари ва уларнинг жавоблари сотилаётгани» ҳақида ижтимоий тармоқларда тарқалаётган хабарлар юзасидан расмий муносабат билдирди.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:47

Эрлинг Холанд билан бир кун. Қаҳва, машқ ва грилда гўшт

«Манчестер Сити» футболчиси Эрлинг Холанд футбол майдонидан ташқаридаги оддий кунлари қандай ўтишини кўрсатди. Камералар ва трибунларсиз — фақат уй, машқлар ва спорт формасини сақлашга ёрдам берадиган одатлар.

Спорт

29.10.2025, 12:40

«Нефтчи» ҳақидаги баёноти учун Бердиевга нисбатан текширув бошланди

Ўзбекистон футбол ассоциацияси «Насаф» клуби бош мураббийи Рўзиқул Бердиевнинг Олмалиқдаги учрашувдан кейинги матбуот анжуманида билдирган фикрлари юзасидан расмий суриштирув ўтказишини маълум қилди.

Спорт

29.10.2025, 12:36

Исроил Ғазога зарба берди, Трамп оташкесим бекор бўлмаганини маълум қилди

Исроил армияси ҲАМАС исроиллик асирларнинг жасадларини топширмаганини баҳона қилиб, Ғазо секторига кучли авиазарбалар берди. Ҳужумлар натижасида камида 33 нафар фаластинлик, жумладан аёллар ва болалар ҳалок бўлди. Байт-Лахия, аль-Бурайж, Нусайрат ва Хан Юнис ҳудудларидаги уйлар ҳамда мактаблар зарар кўрди.

Жаҳон

29.10.2025, 11:13

Адвокатлик қасамёдига содиқ бўлмаган адвокат қўлга олинди

Сирдарё туманидаги адвокатлик бюроси адвокати ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, туман ИИБ ҳузуридаги Тергов бўлими иш юритувида бўлган жиноят иши бўйича ноқонуний талаб қўйгани аниқланди.

Ўзбекистон

29.10.2025, 10:12