Яқин Шарқда сув ресурслари тақсимоти, геосиёсий зиддиятлар ва озиқ-овқат хавфсизлиги

Яқин Шарқ – табиий сув ресурслари энг кам бўлган, бироқ аҳолиси тез ўсаётган геосиёсий жиҳатдан мураккаб ҳудудлардан биридир. Нил, Евфрат, Дажла ва Иордан каби йирик дарёлар бир нечта давлатлар орқали оқади, бу уларни стратегик аҳамиятга эга ресурсга айлантиради. Иқлим ўзгариши, чўлланиш, қурғоқчилик ва аҳоли зичлигининг ошиши минтақада сувга бўлган рақобатни янада кучайтирмоқда. Сув танқислиги нафақат экологик, балки иқтисодий, сиёсий ва хавфсизлик нуқтаи назаридан ҳам кескин муаммо ҳисобланади.

Жаҳон

20.08.2025, 12:15

Улашиш:

Yaqin Sharqda suv resurslari taqsimoti, geosiyosiy ziddiyatlar va oziq-ovqat xavfsizligi

Сув ресурслари тақсимотидаги тенгсизлик ва геосиёсий зиддиятлар

Нил ҳавзаси – Миср ва Эфиопия можароси

Нил дарёси ҳавзаси 11 давлат ҳудудини қамраб олади, аммо унинг сувидан энг кўп фойдаланувчи Миср ҳисобланади (йиллик сув истеъмолининг 90%). 2011 йилдан бери Эфиопияда қурилаётган Буюк Эфиопия Ренессанс тўғони (ГЕРД) Мисрда хавфсизлик таҳдидини келтириб чиқарди. Мисрнинг позицияси: тўғон Нилнинг паст оқимидаги сув оқимини камайтириб, қишлоқ хўжалигини инқирозга олиб келиши мумкин. Бу келишмовчилик 2020 йилларда халқаро воситачиликни талаб қилган асосий геосиёсий можаро бўлиб қолмоқда.

 

Евфрат ва Дажла – Туркия, Сурия ва Ироқ ўртасидаги кескинлик

Туркия “GAP” (Жануби-Шарқий Анадолини ривожлантириш лойиҳаси) доирасида 22 та тўғон қуриб, сувни катта миқдорда тўплади. Натижада Сурияга оқиб келадиган Евфрат суви 40%, Ироққа эса 50% га камайди. Ироқнинг қишлоқ хўжалиги ҳудудлари қуриб, ичимлик суви инқирози юзага келди. Бу жараён Сурия фуқаролар уруши даврида яна-да кескинлашди, чунки сув стратегик ресурс сифатида сиёсий назорат воситасига айланди.

 

Исроил, Фаластин ва Иордания ўртасидаги сув баҳслари

Иордан дарёси ва ғарбий қирғоқ ер ости сув ҳавзалари минтақанинг асосий манбалари. Исроил бу ресурсларнинг 80% дан ортиғини назорат қилади, Фаластин эса сув танқислиги сабабли қишлоқ хўжалиги ривожланишида катта чекловларга дуч келмоқда. Сув бўйича тенгсизлик сиёсий можароларни янада чуқурлаштиради ва тинчлик жараёнларига тўсиқ бўлиб қолмоқда.

 

Яқин Шарқда сув бўйича музокаралар ва уларнинг самарадорлиги

Исроил–Иордания сув келишуви (1994)

Иордания ва Исроил ўртасидаги тинчлик шартномасида сув бўйича ҳамкорлик бўлими мавжуд. Келишув натижасида Иордания Исроилдан йилига қўшимча 50 млн куб метр сув олади. Бу минтақадаги кам сонли муваффақиятли сув битимларидан биридир.

 

Нил бўйича уч томонлама музокаралар

Миср, Судан ва Эфиопия ўртасида уч томонлама келишув бўйича Африка Иттифоқи воситачилигида музокаралар олиб борилмоқда. Агар бу келишув амалга ошса, Нил бўйича можароларни ҳуқуқий асосда тартибга солиш имконияти пайдо бўлади.

 

Кўрфаз давлатларининг технологик ечимлари

Саудия Арабистони, Қувайт ва БАА денгиз сувини тозалаш (десалинизатсия) технологияларига энг йирик сармоя киритаётган давлатлар. Ушбу қўшма лойиҳалар сув таъминоти муаммосини юмшатиб, келажакдаги зиддиятларни камайтиришга хизмат қилмоқда.

 

Озиқ-овқат хавфсизлиги ва сув таъминоти ўртасидаги боғлиқлик

Сурия

2006–2010 йилларда Сурияда юз берган кучли қурғоқчилик 1,3 млн аҳолининг қишлоқ жойлардан шаҳарлар томон миграциясига олиб келди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг кескин пасайиши иқтисодий инқирозни кучайтириб, кейинчалик ижтимоий норозиликларни оширди. Кўплаб тадқиқотчилар бу омилни фуқаролар уруши бошланишидаги иқтисодий сабаб сифатида қайд этади.

 

Саудия Арабистони

1980-1990 йилларда Саудия ички буғдой ишлаб чиқаришга эътибор қаратиб, ер ости сувларини тезда тугатди. Ҳозирги кунда давлат озиқ-овқатнинг 80% ни импорт қилмоқда. Глобал бозорлардаги нархларнинг ўзгариши Саудия иқтисодий хавфсизлигига бевосита таъсир қиладиган омилга айланган.

 

Яман

Яман дунёдаги энг тез қурийдиган ер ости сув ҳавзаларига эга. Сув етишмовчилиги туфайли 90% қишлоқ хўжалиги ерлари қисқариб кетди. Натижада озиқ-овқат танқислиги ва ижтимоий беқарорлик кучайиб, сиёсий инқироз янада оғирлашди.

 

Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсатининг долзарб масалалари бўйича эксперт, сиёсатшунос Фарход Каримов

мавзуга оид янгиликлар

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi

20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаб, қўшма баёнот қабул қилди

Дунёдаги 20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаш тўғрисида Араб ва ислом давлатларининг қўшма баёноти қабул қилинди. Унда Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий ҳаракатларини тўхтатиш ва музокаралар йўлига қайтиш зарурлиги тасдиқланди.

Сиёсат

18.06.2025, 12:37

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий базаларига ҳужум қилиши мумкин — NYT

Агар Қўшма Штатлар Исроилнинг Эронга қарши урушига қўшилса, Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги базаларига зарбалар бериш учун ракета ва бошқа ҳарбий техника тайёрлаб қўйди деб ёзмоқда "The New York Times" нашри нашри АҚШ расмийларига таяниб.

Жаҳон

18.06.2025, 09:31

Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Жаҳон

16.05.2025, 14:33

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Фиръавннинг аждарҳо билан рақси: Мисрнинг Хитой билан ҳарбий ҳамкорлиги

Қўшма Штатлар ўнлаб йиллар давомида Яқин Шарқдаги кўплаб давлатларнинг асосий ҳарбий ҳамкори бўлиб келган. Аммо Миср ўзининг ҳарбий ва иқтисодий алоқаларини қайта уйғонаётган қудратли давлатлар, айниқса Хитой билан диверсификация қилиш йўлида стратегик ўзгариш қилишга интилмоқда. Ушбу тенденция Мисрнинг узоқ муддатли амбицияларини яққол намоён қилади ва бу каби жасоратли қадам Мисрнинг геосиёсий йўналиши ва келажакдаги сиёсий воқеалар ривожига кескин таъсир қилиши мумкин бўлган қийинчиликларни ва шу билан бир қаторда янги имкониятларни ҳам келтириб чиқаради.

Жаҳон

17.03.2025, 12:27

сўнгги янгиликлар

Мубашшир Аҳмаднинг адвокати суд ҳукмидан розими? Видеорепортаж

Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Учтепа тумани судида жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга оид суд мажлиси бўлиб ўтди. 

Ўзбекистон

08.10.2025, 22:14

Шавкат Мирзиёев Тожикистонда "Марказий Осиё - Россия" саммитида иштирок этади

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Тожикистон президенти Эмомали Раҳмоннинг таклифига биноан 9-10 октябрь кунлари амалий ташриф билан ушбу мамлакатда бўлади. Бу ҳақда президент матбуот хизмати хабар қилди. Давлат раҳбари Душанбе шаҳрида ўтадиган "Марказий Осиё - Россия" форматидаги иккинчи саммит ва Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Давлат раҳбарлари кенгашининг навбатдаги йиғилишида иштирок этади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 19:08

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди

Жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга суд томонидан 2 йил 6 ой муддатга қамоқ жазоси тайинланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:56

Бухорода ноқонуний равишда олтин қазиб олаётган 37 киши ушланди

ДХХ, Бухоро вилоят ИИБ томонидан ўтказилган тезкор тадбирда ноқонуний равишда олтин қазиб чиқариш билан шуғулланаётган 37 киши қўлга олинди. Тадбир давомида таркибида олтин моддаси мавжуд бўлган 400 қопга яқин руда ва қазиш ишларида фойдаланилган 3 та автомашина, перфораторлар ҳамда қўлбола асбоб-ускуналар олиб қўйилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:26

Сирдарё вилоятида Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ходимлари пора олаётганда ушланди

ДХХ ходимлари Гулистон туман бўлими бошлиғини ва Бекобод шаҳар бўлими катта тезкор ходимини пора олаётганда ушлади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:05

ТДТ раҳбарлари Шимолий Кипрни турк дунёсининг ажралмас қисми эканини тасдиқлашди

Туркий Давлатлар Ташкилотининг Озарбойжонда ўтказилган 12-Саммити якунлари бўйича етакчилар томонидан қабул қилинган қўшма баёнотда туркий давлатлар ўртасида ҳар бир соҳада ҳамжиҳатлик, ҳамкорлик ва мувофиқлашувни кучайтиришга оид қатъийлик тасдиқланиб, ташкилотнинг Фаластин, Шимолий Кипр Турк Республикаси ва Сурия каби минтақавий масалаларга нисбатан позицияси баён этилди.

Сиёсат

08.10.2025, 14:16

Ўзбекистонда одамларни розилигисиз суратга олиш тақиқланди

Ўзбекистонда фуқароларни олдиндан розилигисиз фото ва видео суратга олишни тақиқловчи қонун қабул қилинди. Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ташаббусни якдиллик билан маъқуллади ва ҳужжат кўриб чиқиш учун Сенатга йўналтирилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 14:08

Italiya bosh varizi Gʻazo sektoridagi genotsidda ishtirok etgani uchun sudga tortilganini bilasizmi?

Италия бош вазири Ғазодаги геноцидда иштирок этгани учун судга тортилганини биласизми?

Италия бош вазири Жоржа Мелони RAI давлат телеканалига берган интервьюсида унинг устидан Ғазо секторидаги "геноцидга шериклик" айби билан Халқаро жиноий судга шикоят қилинганини айтди.

Жаҳон

08.10.2025, 13:00

Oʻzbekistonda raqamlashtirish tufayli vazirlik va idoralarida 2000 dan ortiq shtat birligi qisqartiriladi

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади

Президентнинг ижро этувчи ҳокимият органлари фаолиятида рақамлаштиришни кенгайтириш ҳисобига бошқарув штат бирликлари сонини мақбуллаштиришга қаратилган фармонн қабул қилинди.

Сиёсат

08.10.2025, 12:00

Депутатлар шовқин солиш тақиқланган соатларни узайтириш кўзда тутилган қонунни қабул қилди

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатлари фуқароларнинг тинчлиги ва дам олишини бузиш тақиқланган вақтни амалдаги етти соатдан (соат 23:00 дан 6:00 гача) саккиз соатга (соат 23:00 дан 7:00 гача) узайтириш, бу вақт давомида меъёрдан ортиқ шовқин учун товон ундириш имконини кўзда тутилган қонун лойиҳасини қабул қилиб, Сенатга юборди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:59

Андижонда қалбаки пулларни сотган шахслар ушланди

Ўтказилган тезкор тадбирда бошқа бир фуқарога 19,8 млн сўм қалбаки пулларни 10 млн сўмга сотган шахслар ушланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:30

Toshkentning ayrim koʻchalari 20 sentabrgacha yopildi

Тошкентнинг айрим кўчалари 20 октябргача ёпилди

Бугун, 8 октябрдан бошлаб Тошкент шаҳрининг Мирзо Улуғбек ҳамда Яшнобод туманларидан ўтувчи йўлларнинг маълум бир қисмида автомобиль чекланади. Бу ҳақда ИИББ маълум қилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:00