Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш ва қазиб олиш лойиҳалари

 

АҚШ ўз энергетика сиёсатида диверсификация ва барқарорликка эътибор қаратади. Мамлакатнинг энг йирик нефть-газ компаниялари - Ch, ExxonMobil ва Occidental Petroleum Saudi Aramco, QatarEnergy ва ENOC билан қўшма лойиҳаларни кенгайтирмоқда. Ўтган ойнинг ўзида Ch ва QatarEnergy Рас Лаффан суюлтирилган газ терминалини модернизация қилиш учун 20 миллиард доллар сармоя киритишни маъқуллади; ушбу лойиҳа 2027 йилда ишга туширилади ва суюлтирилган газ экспортини йилига 8 миллион тоннага оширади. Саудия Арабистони ва ExxonMobil билан 2025-2030 йилларда камида 15 миллиард долларлик нефть-кимё заводлари ва ароматик моддалар ишлаб чиқариш линияларини қуриш бўйича меморандум имзоланди. Ушбу хорижий инвестициялар нафақат АҚШ компаниялари учун янги даромад манбаи бўлади, балки минтақанинг энергетика секторини барқарорлаштиришга ҳам хизмат қилади.

 

Ядро энергетикаси ва қулаш хавфини камайтириш

 

АҚШ ҳукумати Саудия Арабистони ва БААда кичик модулли реакторларни (СМР) жойлаштириш бўйича ҳамкорликни Бош штаб раҳбарияти ва Энергетика вазирлиги ўртасида имзоланган ядровий дастур меморандуми орқали йўлга қўйди. 2030 йилгача Ar-RiyoddaWestinghouse Electric Company билан ҳамкорликда ядровий ёқилғи ишлаб чиқариш бўйича пилот завод қурилиши учун 7 миллиард доллар ажратилади; ушбу лойиҳа ядровий ёқилғини тўлиқ ички захиралардан ишлаб чиқаради ва Халқаро атом энергияси агентлиги (МАГАТЕ) назорати остида амалга оширилади. Бу нафақат электр тармоғининг узлуксиз ишлашини таъминлайди, балки вилоятда илмий-техник марказ ташкил этилишига ҳам хизмат қилади.

 

Сунъий интеллект ва рақамли трансформация

 

Шунингдек, Америка томони БАА президенти бошчилигида ташкил этилган "Сунъий интеллект бўйича ҳамкорлик кенгаши"га ўз вакилларини жалб қилди. Google Cloud ва Microsoft Azure билан кўп босқичли келишув имзоланди: 2026 йилгача Абу-Даби, Дубай ва Ар-Риёд марказларида 500 миллион долларлик сервер кластерлари қурилади, бу бутун минтақа бўйлаб сунъий интеллектга асосланган "ақлли" шаҳарлар ва фавқулодда вазиятларни кузатиш тизимларини ишга тушириш имконини беради.       Шунингдек, қуёш энергетикаси соҳасида Америка технологиялари асосида ОМА (Уммон-Абу-Дебин энергетика альянси) консорциуми ташкил этилди:   First Solar  ва SunPower компаниялари билан биргаликда 2 ГВт қувватга эга қуёш электр станциясини қуриш режалаштирилган, бу эса 2028 йилга бориб CO2 чиқиндиларини 75 минг тоннагача камайтириш имконини беради.

 

Транспорт инфратузилмаси ва логистикани ривожлантириш

 

Инфратузилма соҳасида АҚШ Бечтел, Fluor Corporation ва AECOM каби пудратчи ташкилотлари билан 2025-2035 йилларда кўп босқичли мегалойиҳаларни амалга ошириш бўйича меморандумлар имзолади. Саудия Қизил денгизини ривожлантириш компанияси билан денгиз портлари ва логистика марказларини кенгайтириш режасига кўра, Жидда портида контейнер терминалини уч баравар кенгайтириш учун 12 миллиард доллар ва NEOM ичида ҳаво ва темир йўл инфратузилмасини қуриш учун яна 18 миллиард доллар ажратилди. Шунингдек, Тожикистон ва Покистон орқали Евроосиё билан транспорт йўлакларини боғлаш бўйича Қатар билан минтақалараро ёрдам дастури ишга туширилди: АҚШ томонидан молиялаштирилиши кутилаётган 4 миллиард долларлик темир йўл ва автомобиль йўллари лойиҳаси 2030 йилга бориб 1,5 миллион тонна йиллик транзит юк айланмасини яратади.

 

Ҳарбий-техник ҳамкорлик ва хавфсизлик кафолатлари

 

АҚШ Мудофаа вазирлиги Саудия Арабистони ва Қатарга рухсат этилган тартиб (ITAR)  доирасида F-35, Patriot PAC-3 ва Терминал Ҳигҳ Алтитуде Ареа Дефенсе (ТHААД) тизимларини қўшимча сотишни маъқуллади. Саудия Арабистони PIF ва Lockheed Martin ўртасида 2025-2030 йилларда 60 та F-35А жанговар самолёти, 20 та Aegis Ashore радар мажмуаси ва ҳарбий тармоқ инфратузилмасини сотиш бўйича 45 миллиард долларлик шартнома имзоланиши режалаштирилган. Бу нафақат минтақа учун АҚШ мудофаа саноатини қўллаб-қувватлайди, балки унинг хавфсизлик салоҳиятини сезиларли даражада оширади.

 

Ижтимоий-маданий ҳамкорлик ва инсон капитали

 

АҚШ Халқаро тараққиёт агентлиги (USAID ) Саудия Арабистони ва БАА билан 2025-2028 йилларга мўлжалланган малакали кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш дастурини ишга туширмоқда. Ушбу дастур доирасида Гарвард Кеннеди мактаби ва Стенфорд касб-ҳунар таълими билан ҳамкорликда 10 минг нафар ёшлар учун "Глобал етакчилик" ва "Рақамли трансформация" бўйича 2 ойлик курслар ташкил этилади. Қатар Weill Cornell Medicine билан биргаликда Доҳадаги соғлиқни сақлаш марказини модернизация қилиш бўйича 1,2 миллиард долларлик лойиҳани ишга туширди, унинг доирасида америкалик мутахассислар онкология, кардиология ва нейрохирургия бўйича йирик ўқув марказини қуради.

 

"Ғазо Ривераси" режаси ва жамоатчилик реакцияси

 

Улкан иқтисодий лойиҳалар фонида Трамп фундаментал, баҳсли режани таклиф қилди: Ғазо секторини Америка назорати остига олиш, 1,8 миллион аҳолини Миср ва Иорданияга кўчириш ва ҳудудни "Иккинчи дарё" халқаро курортига айлантириш. Урушнинг 18 ойи давомида Ғазонинг ялпи ички маҳсулоти 83 фоизга, Фаластиннинг умумий ялпи ички маҳсулоти 27 фоизга, ишсизлик даражаси эса 82 фоизга (Ғазо) ва 29 фоизга (Ғарбий Соҳил) тушди. Капитал инфратузилмага етказилган зарар 29,9 миллиард доллардан ошди, қайта тиклаш эҳтиёжлари 53,2 миллиард долларга баҳоланмоқда.

 

Бу ташаббус араб давлатлари ва халқаро инсон ҳуқуқлари фаоллари томонидан кескин қораланди. Саудия Арабистони ташқи сиёсат идораси бу ғояни "қабул қилиб бўлмайдиган" деб атади ва Фаластин давлатига асос солиш бўйича позициянинг қатъийлигини таъкидлади. Миср муқобил вариантни таклиф қилди - оммавий кўчиришларсиз араблар ва Ғарб вакилларидан иборат вақтинчалик назорат кенгашини тузиш. Ҳуқуқ ҳимоячилари уруш жинояти ва этник тозалаш хавфи ҳақида огоҳлантирмоқда.

 

Иқтисодий рағбатлар ва сиёсий воқелик мувозанати

 

Гарчи Исроил ҳардлайнерлари чекланган кўчириш ғоясини қўллаб-қувватласа-да, Исроил ҳукуматида келишмовчиликлар мавжуд: бош вазир Нетанъяху фаластинликларга "танлов таклиф қилишга" тайёр, аммо оммавий депортация исроилликларнинг аксарияти учун номақбулдир. АҚШ Конгресси инсонпарварлик ёрдами инқирози ва кўп миллиард долларлик инвестициялар зарурлигини ҳисобга олган ҳолда лойиҳанинг қонунийлиги ва молиявий барқарорлигига шубҳа қилмоқда.

 

Бундай шароитда иқтисодий ва сиёсий воситаларни бирлаштириш асосий вазифага айланади: Форс кўрфази монархиялари учун сармоявий кафолатлар, технологик имтиёзлар ва АҚШнинг ҳарбий хизматлари Ғазода мўътадил тартибга солиш ва БМТ шафелигида ўтиш даври Фаластин бошқарувини яратиш бўйича "араб режалари"ни илгари суриш учун туртки бўлиши керак.

 

Трамп минтақага шунчаки бизнес меморандумларини эмас, балки пул, технология ва ҳарбий техника стратегик муаммоларни ҳал қиладиган "транзаксион тартиб" моделини олиб келмоқда. Қиймати 2 триллион доллардан ортиқ бўлган энергетика ва технология лойиҳалари монархияларнинг АҚШга қарамлигини кучайтиришга ва геосиёсий дискурсни соф сиёсий хавфсизликдан иқтисодий дискурсга ўтказишга қаратилган. Бироқ, ушбу моделнинг муваффақияти тўғридан-тўғри сиёсий майдондаги компенсация чораларига боғлиқ: Ғазодаги можарони тўхтатиш ва икки томонлама музокара форматларига қайтиш бўйича ҳақиқий қадамларсиз ҳар қандай "Ривера" беқарорликнинг янги босқичи олдидан вақтинчалик "пауза"га айланиб қолиши мумкин.

 

           Нодирбек Эгамбердиев,

Сиёсий таҳлилчи

мавзуга оид янгиликлар

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Исроил Ғазода озиқ-овқат кутаётган фаластинликлар ҳамда тинч аҳолини ўлдирди

Кеча, 29 июнь, якшанба куни тонгда Исроил армияси томонидан Ғазо бўйлаб амалга оширилган ҳужумларда камида 72 нафар фаластинлик ҳалок бўлди. Улардан 47 нафари Ғазо шаҳри ва анклавнинг шимолий ҳудудларида ўлдирилган. Қурбонлар орасида ёрдам олиш учун навбатда турган оддий тинч аҳоли вакиллари ҳам бор. Бу ҳақда "Al Jazeera" телеканали хабар қилди.

Жаҳон

30.06.2025, 14:29

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Трамп Эрондаги вазият бўйича хабар берган нашрларни судга бермоқчи

Президенти Доналъд Трамп АҚШнинг Эронга уюштирилган авиазарбалари ҳақидаги хабарларини ёзгани учун CNN ва "The New York Times"ни судга бериш бериш таҳдид қилмоқда. Бу ҳақда CNN нашри хабар қилди.

Жаҳон

27.06.2025, 14:37

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

сўнгги янгиликлар

Ўзбекистон фуқароларини круиз саноатида иш билан таъминлаш масалалари муҳокама қилинди

Компания раҳбарининг таъкидлашича, фақатгина талабалар эмас, балки инглиз тилини биладиган 21-45 ёшдаги бошқа Ўзбекистон фуқароларини ҳам ушбу соҳага жалб қилиш ва уларнинг малакасини ошириш имкониятлари мавжуд.

Иқтисодиёт

20.07.2025, 11:04

Британиянинг “SandStone Global” компанияси “ Treasures of Uzbekistan” фильмини суратга олмоқда

“Дунё хазиналари” жаҳонга машҳур ҳужжатли сериал бўлиб, 120 дан ортиқ мамлакатда томошабинларни ўзига жалб қилган ва 450 миллионга яқин томошабин тўплаган.

Маданий

19.07.2025, 14:46

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

Трамп "The Wall Street Журнали"дан 10 млн доллар ундириш учун судга берди

АҚШ президенти Доналд Трамп "The Wall Street Jurnal" газетасининг Жеффрей Epstein ҳақида ёзган мақоласи ортидан, нашр эгаси Руперт Мурдоч ва Dow Jones компаниясига қарши 10 миллиард долларлик даъво аризаси билан чиқди. Бу ҳақда BBC хабар қилди.

Жаҳон

19.07.2025, 13:59

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Исроил ва Сурия сулҳга эришди

Исроил томонидан Яқин Шарқдаги юзага келган можаролар фонида Исроил ва Сурия ўртасида сулҳга эришилди. Бу ҳақда АҚШнинг Туркиядаги элчиси ва айни пайтда Сурия бўйича махсус вакили Том Баррак Х (собиқ Twitter) ижтимоий тармоғида маълум қилди. 

Жаҳон

19.07.2025, 13:42

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Озарбайжон Москвада бўлиб ўтган Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигининг Иқтисодий кенгаши йиғилишида иштирок этмади. Одатда бундай учрашувларда мамлакат номидан бош вазирнинг биринчи ўринбосари Ягуб Эюбовқатнашар эди, аммо бу сафар  у келмаган.

Сиёсат

19.07.2025, 13:10

Аномал иссиқда нима қилиш кeрак? Муҳим тавсиялар!

Иссиқ ҳавода суюқлик истеъмол қилишни кўпайтириш керак. Қайнатилган ичимлик суви истеъмол қилиш мақсадга мувофиқдир.

Ўзбекистон

19.07.2025, 13:02

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Наманганда халқаро террористик ташкилот "жамоаси" ушланди

Наманган шаҳрида "Ислом Давлати Хуросон Вилояти" халқаро террористик ташкилотининг яширин "жамоати" фош этилди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

19.07.2025, 12:56

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Бакалавр ва магистрлар учун давлат грантлари сони оширилди

Янги ўқув йилида бакалавриатга 35 500 та, магистратура босқичига 9 922 та давлат гранти берилади. Бу бўйича президент фармойиши қабул қилинди.

Таълим

19.07.2025, 12:45

Оролбўйида ҳайвонот ва қушлар дунёси кўпаймоқда

Боғ ҳудудида фаолият юритаётган инспекторлар ва илмий ходимларнинг мунтазам патрул назорати, мониторинг ишлари ва профилактик чора-тадбирлари ёввойи ҳайвонларнинг осойишта яшашини таъминламоқда.

Ўзбекистон

19.07.2025, 11:30

ИЭСлар ярим йиллик режани 101 фоизга бажарди

“Иссиқлик электр станциялари” АЖ 2025 йил биринчи ярим йиллигидаги эришган фойдани эълон қилди.

Иқтисодиёт

19.07.2025, 10:09

Ўзбекистон миллий терма жамоасига хорижлик мураббий керакми?

Дастлаб Йоахим Лёв терма жамоамизни бошқариши мумкинлиги ҳақида ўқидик, сўнгра Славен Билич номзоди пайдо бўлди.

Спорт

19.07.2025, 08:51

82 марта ЙҲҚни бузган наманганлик отахон машинасини яшириб қўйди

Автомашина МИБ Наманган вилоят бошқармаси ходимлари томонидан жарима майдонига жойлаштирилди.

Ўзбекистон

18.07.2025, 20:46