Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Afgʻoniston fuqarolarining ommaviy deportatsiyasi dasturi Eron tomonidan 2023 yildan boshlab faol amalga oshirila boshlandi, bu jarayon Pokistonda oʻtkazilayotgan shunga oʻxshash kampaniya bilan bir vaqtda olib borilmoqda. Asosiy sabablar sifatida iqtisodiy va ijtimoiy bosimning kuchaygani, ayniqsa chegara hududlarida, qayd etiladi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Eron hududida 6 millionga yaqin afgʻon yashaydi. Biroq norasmiy hisob-kitoblarga koʻra, noqonuniy migrantlar bilan bu raqam 10 milliondan oshishi mumkin.

 

Taxminiy baholarga koʻra, "afgʻon masalasi" har yili Eron davlat byudjetining 0,9–1,2 foizini tashkil qiladi. Parlament aʼzosi Hamidreza Azizi soʻzlariga koʻra, afgʻonlar uchun energiya, oziq-ovqat, tibbiyot va taʼlim subsidiyalari doirasida hukumat har yili 7000 trillion rial sarflaydi. Uning taʼkidlashicha, afgʻonlar mehnat bozorini toʻldirib yuborgan, natijada minglab eronliklar ishsiz qolmoqda.

 

Siyosiy jihatdan qulay asos

 

Isroil bilan boʻlib oʻtgan "12 kunlik urush" yakunlanganidan soʻng Eron afgʻonlarni deportatsiya qilishni keskin kuchaytirdi. Bu iqtisodiy yoʻqotishlar va ichki xarajatlarni qisqartirish zaruriyati bilan bogʻliq. Tahlilchilarning hisob-kitobiga koʻra, ushbu mojaro natijasida Eronga yetkazilgan umumiy toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita zarar 24 dan 35 milliard AQSh dollarigacha, yaʼni mamlakat YaIMining 6,3–9,2 foizigacha baholanmoqda.

Infratuzilmani tiklash zarurati fonida hukumat ustuvor boʻlmagan xarajatlarni, jumladan, afgʻon diasporasiga ketayotgan mablagʻlarni qisqartirishga intilmoqda.

 

Deportatsiyani tezlashtirishga asosiy dalillardan biri sifatida afgʻonlarning Isroil razvedka guruhlariga aloqadorligi haqida ayblovlar ilgari surilmoqda. Rasmiylar va OAV xabarlariga koʻra, ayrim afgʻon migrantlari hujumlarni tashkil etish, dronlarni boshqarish, razvedka maʼlumotlarini toʻplash va portlovchi qurilmalarni oʻrnatishda ishtirok etgan. Biroq, baʼzi hibsga olinganlarning videotasvirli tan olishlaridan tashqari, bunday daʼvolarni tasdiqlovchi ishonchli dalillar keltirilmagan.

 

Deportatsiya uchun qulay muhit

 

Pokiston tomonidan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Eron deportatsiya siyosatini legitimlashtirishga xizmat qilmoqda. 2025 yil 16 may holatiga koʻra, Eron 1934, Pokiston esa 1423 afgʻonistonlikni deportatsiya qilgan edi. Biroq, Eron–Isroil mojarosi boshlanganidan soʻng bu koʻrsatkichlar keskin oshdi: 21–28 iyun kunlari oraligʻida faqat Eronning oʻzi 131 mingdan ortiq afgʻonni, yaʼni kuniga oʻrtacha 30 ming kishini deportatsiya qildi. Bu esa may oyidagi koʻrsatkichdan 15 baravar koʻp.

2025 yil 6 iyul kuni Eron hukumati noqonuniy afgʻonlar uchun mamlakatni ixtiyoriy tark etishning soʻnggi muddati sifatida eʼlon qildi va majburlov choralarini qoʻllash bilan tahdid qildi. Xuddi shunday tarzda, Pokiston ham 30 iyunni 1,3 million afgʻonistonlikni chiqarib yuborish muddati sifatida belgilagan va yil oxirigacha bu raqamni 3 milliongacha yetkazishni rejalashtirmoqda. Ikkala davlatning harakatlarini "muvofiqlashtirish" xalqaro bosimni kamaytirish va "ogʻir yukdan" tezroq xalos boʻlishga qaratilgan boʻlib, Eron bu dasturni Pokiston fonida boshlagan.

 

Afgʻoniston uchun salbiy oqibatlar

 

Eron va Pokistondan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Afgʻoniston uchun ikki tomonlama zarba boʻlib, gumanitar falokat xavfini tugʻdiradi. Xalqaro yordam qisqarayotgan bir paytda migrantlarning ortga qaytishi mamlakatni jiddiy beqarorlashtirishi mumkin.

 

2023 yil oxiriga kelib, ikki davlat jami 850 mingdan ortiq afgʻonni deportatsiya qilgan, 2024 yil martidan 2025 yil martigacha esa faqat Eron 1,12 milliondan ortiq kishini chiqarib yuborgan. BMT, XMT va Norvegiya Qochqinlar Kengashi (NRC) kabi xalqaro tashkilotlar yuzaga kelayotgan inqirozdan xavotir bildirmoqda. Afgʻonistonga ajratilgan gumanitar yordam hajmi 3,2 milliard dollardan 538 milliongacha qisqargani inqirozga javob berish imkoniyatlarini cheklamoqda. BMTning Afgʻonistondagi missiyasi (UNAMA) ogohlantirishicha, qaytayotganlarning aksariyati mol-mulk, asosiy xizmatlar va ish topish imkoniyatlaridan mahrum. Ularning ommaviy oqimi mamlakatdagi ogʻir vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin.

Tolibonning Qochqinlar va Repatriatsiya ishlari vazirligi deportatsiya qilinganlarga oʻz viloyatlarida yer ajratilishi rejalashtirilgan repatriatsiya dasturlari borligini bir necha bor maʼlum qilgan. Biroq tahlilchilarning taʼkidlashicha, bu kabi dasturlarning mavjudligiga qaramay, keng koʻlamli deportatsiyalar, resurslarning cheklanganligi va gumanitar yordam yetishmasligi mamlakatda ogʻir ahvolni yuzaga keltiradi.

 

Xulosa qilib aytganda, deportatsiya qilingan afgʻonlar sonining keskin ortishi va xalqaro yordam hajmining kamayishi fonida Afgʻoniston yirik gumanitar va iqtisodiy inqiroz tahdidi ostida qolmoqda. Resurslarning cheklanganligi va infratuzilmaning zaifligi sharoitida mamlakat tashqi yordamsiz bu muammolarga qarshi tura olmaydi. Eron va Pokistondan nazoratsiz qaytib kelayotganlar ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni beqarorlashtirishi, shuningdek asosiy infratuzilma va iqtisodiy loyihalarning amalga oshishini sekinlashtirishi mumkin. Chunki Tolibon hukumati ichki barqarorlikni saqlashga katta mablagʻ ajratishga majbur boʻladi. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlarining harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Ular zarur gumanitar yordam koʻrsatish orqali inqirozni yumshatishga va Afgʻoniston bilan barqaror qoʻshnichilik munosabatlarini mustahkamlashga hissa qoʻshishlari mumkin.

 

Bositxon Islamov Afgʻoniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi (CASAS) Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IAIS)

 

Mavzuga oid yangiliklar

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

Pokiston–Afgʻoniston chegarasida navbatdagi toʻqnashuvlar: Koʻrammda otishmalar qayta avj oldi, qurbonlar bor

15 oktabrga oʻtar kechasi Pokistonning Xayber-Paxtunxva viloyati Koʻramm tumanida Pokiston qoʻshinlari bilan Afgʻoniston tomonidagi tuzilmalar oʻrtasida yangi otishmalar kuzatildi. Pokiston davlat OAVlari «afgʻon xizmatlari va TTP (Tehreek-e-Taliban Pakistan) guruhlari provokatsiya uchun oʻt ochdi» deya xabar berdi; Pokiston armiyasi «qatʼiy zarba bilan» javob qaytarganini, bir qator postlar va tanklar zararlanganini bildirdi, deya xabar berdi AP News.

Jahon

15.10.2025, 11:31

Afgʻoniston va Pokiston chegarasida qonli toʻqnashuvlar sodir boʻldi

Afgʻonistonning Pokiston bilan chegaradosh Paktiya viloyatida ikki mamlakat chegara qoʻshinlari oʻrtasida ogʻir toʻqnashuvlar yuz berdi.

Jahon

13.10.2025, 10:01

Afgʻonistonda internetning oʻchirilishi Rossiya va Eron bilan maslahatlashilgan — OAV

Afgʻonistonda internetning oʻchirilishi Rossiya va Eron bilan maslahatlashilgan — OAV

Taxminan 48 soat internetdan uzilib qolgan Afgʻonistonda internet va telekommunikatsiya aloqalari qayta tiklandi. Dushanba kuni kechqurun toʻsatdan uzilib qolgan internet 1 oktabr mahalliy vaqt bilan 16:30 da qayta tiklangan.

Jahon

02.10.2025, 16:47

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Kecha, 17 iyul kuni Oʻzbekiston, Pokiston va Afgʻoniston hukumat vakillari "Oʻzbekiston - Afgʻoniston - Pokiston" temir yoʻli koridorining texnik-iqtisodiy asosini tayyorlash boʻyicha bitim imzolanishi mintaqaviy hamkorlik arxitekturasi uchun burilish nuqtasiga aylandi

Siyosat

18.07.2025, 11:20

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

So‘nggi yangiliklar

Poytaxtda issiq suv va issiqlik taʼminoti tariflari 15 foizga oshiriladi

Toshkent shahar hokimi Veolia Energy Tashkent kompaniyasi tomonidan koʻrsatiladigan issiqlik taʼminoti xizmatlari boʻyicha yangi tariflarni maʼqulladi.

Oʻzbekiston

28.10.2025, 07:56

Tojikiston chegarachilari va «Tolibon» oʻrtasida qurolli toʻqnashuv yuz berdi

Shamsiddin Shohin tumanida tojik chegarachilari va «Tolibon» kuchlari oʻrtasida qurolli toʻqnashuv sodir boʻldi. Dastlabki maʼlumotlarga koʻra, voqea Panj (Amudaryo) daryosi oʻzani bilan bogʻliq baxs sababli kelib chiqqan. Qurbonlar borligi aytilmoqda, biroq halok boʻlganlar va yaradorlar soni aniq emas.

Jahon

27.10.2025, 19:07

Kelgusi yil uchun makroiqtisodiy koʻrsatkichlar va davlat byudjeti parametrlari muhokama qilindi

Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida kelgusi yil uchun asosiy makroiqtisodiy koʻrsatkichlar va davlat byudjeti parametrlariga bagʻishlangan yigʻilish boʻlib oʻtdi.

Iqtisodiyot

27.10.2025, 18:32

Samarqandda 14-YuNESKO Yoshlar Forumi start oldi

Bu yilgi forum «Iqlim harakati va uning ijtimoiy taʼsiri, ayniqsa yoshlar uchun» mavzusiga bagʻishlanib, dunyo boʻylab 140 ta mamlakatdan 150 nafarga yaqin yosh yetakchini birlashtirdi. Forumga Bangladeshning YuNESKOdagi doimiy vakili, Bosh konferensiyaning 43-sessiyasi raisi Xondker Muhammad Talha tashrif buyurdi.

Oʻzbekiston

27.10.2025, 17:02

Tramp Markaziy Osiyo mamlakatlari rahbarlarini C5+1 sammitiga taklif qildi

Markaziy Osiyo mamlakatlari rahbarlari 6 noyabr kuni Vashingtonda AQSh prezidenti Donald Tramp bilan C5+1 (Markaziy Osiyo + AQSh) sammitida uchrashadilar, deb xabar berdi yakshanba kuni Aqorda.

Siyosat

27.10.2025, 15:37

Janubiy Koreyada 26 nafar oʻzbekistonlik jarimaga tortildi

Migratsiya agentligi maʼlumotiga koʻra, ularga har bir oy uchun 2000 AQSh dollari miqdorida jarima qoʻllandi. Reydlar APEC-2025 sammiti arafasida kuchaytirilgan boʻlib, qonunbuzarlarga jarima, deportatsiya va mamlakatga kirish taqiqlari qoʻllanishi mumkin.

Oʻzbekiston

27.10.2025, 13:19

Endi moped va skuter haydovchilari uchun guvohnoma olish tartibi yengillashadi

2026 yil 1 yanvardan boshlab Oʻzbekistonda moped va skuterlarni, shuningdek, soatiga 25 km/s tezlikdan oshmaydigan mototransport vositalarini boshqarish uchun haydovchilik guvohnomasida yangi — «A1» kichik toifasi joriy etiladi.

Oʻzbekiston

27.10.2025, 13:08

Toshkentda kesilgan 145 tup daraxt boʻyicha hokimlik izoh berdi

Taʼkidlanishicha, archalarning koʻpchiligi kasallangan va qurub borayotgan daraxtlarni ehtiyotkorlik bilan koʻchirish rejalashtirilgan, ammo ayrim masʼullar jarayonda talablarga toʻliq amal qilmagan. Guvohlar esa ishlar hokim oʻrinbosari Baxtiyor Rahmonov topshirigʻi bilan amalga oshirilganini aytishmoqda.

Oʻzbekiston

27.10.2025, 10:00

Oʻzbekiston delegatsiyasi Ar-Riyoddagi Islom birdamlik oʻyinlariga 194 nafar sportchi bilan boradi

7–21 noyabr kunlari Saudiya Arabistoni poytaxti Ar-Riyod shahri VI Islom birdamlik oʻyinlariga mezbonlik qiladi.

Sport

27.10.2025, 09:01

SSV tizimida 1000 dan ortiq manfaatlar toʻqnashuvi holatlari aniqlandi

Sogʻliqni saqlash vazirligi tizimida 2025 yil iyul holatiga koʻra moliya va iqtisodiyot yoʻnalishida faoliyat yurituvchi 1 280 nafar xodimda manfaatlar toʻqnashuvi va nepotizm holatlari aniqlandi.

Oʻzbekiston

27.10.2025, 08:17

Tramp sanksiyalari sabab “Rosneft” va “Lukoyl” 5,2 mlrd dollarga arzonladi

Trampning yangi sanksiyalari Rossiya bilan munosabatlarni yanada keskinlashtirdi. Hindiston Rossiya nefti importlarini qisqartira boshlagach, “Rosneft” va “Lukoyl” aksiyalarida katta muammolar yuzaga kelmoqda.

Iqtisodiyot

25.10.2025, 18:44

Oʻzbekistonda nikohlar kamaymoqda, ajrimlar esa koʻpaymoqda

Yil boshidan buyon 177 ming nikoh qayd etilgan boʻlsa, 32 ming oila buzilgan. Shuningdek, 16 ming ota-ona aliment toʻlamasdan qochib yuribdi va ayrimlari bolalarini qarz bilan tashlab ketishgan.

Oʻzbekiston

25.10.2025, 17:07