Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Afgʻoniston fuqarolarining ommaviy deportatsiyasi dasturi Eron tomonidan 2023 yildan boshlab faol amalga oshirila boshlandi, bu jarayon Pokistonda oʻtkazilayotgan shunga oʻxshash kampaniya bilan bir vaqtda olib borilmoqda. Asosiy sabablar sifatida iqtisodiy va ijtimoiy bosimning kuchaygani, ayniqsa chegara hududlarida, qayd etiladi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Eron hududida 6 millionga yaqin afgʻon yashaydi. Biroq norasmiy hisob-kitoblarga koʻra, noqonuniy migrantlar bilan bu raqam 10 milliondan oshishi mumkin.

 

Taxminiy baholarga koʻra, "afgʻon masalasi" har yili Eron davlat byudjetining 0,9–1,2 foizini tashkil qiladi. Parlament aʼzosi Hamidreza Azizi soʻzlariga koʻra, afgʻonlar uchun energiya, oziq-ovqat, tibbiyot va taʼlim subsidiyalari doirasida hukumat har yili 7000 trillion rial sarflaydi. Uning taʼkidlashicha, afgʻonlar mehnat bozorini toʻldirib yuborgan, natijada minglab eronliklar ishsiz qolmoqda.

 

Siyosiy jihatdan qulay asos

 

Isroil bilan boʻlib oʻtgan "12 kunlik urush" yakunlanganidan soʻng Eron afgʻonlarni deportatsiya qilishni keskin kuchaytirdi. Bu iqtisodiy yoʻqotishlar va ichki xarajatlarni qisqartirish zaruriyati bilan bogʻliq. Tahlilchilarning hisob-kitobiga koʻra, ushbu mojaro natijasida Eronga yetkazilgan umumiy toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita zarar 24 dan 35 milliard AQSh dollarigacha, yaʼni mamlakat YaIMining 6,3–9,2 foizigacha baholanmoqda.

Infratuzilmani tiklash zarurati fonida hukumat ustuvor boʻlmagan xarajatlarni, jumladan, afgʻon diasporasiga ketayotgan mablagʻlarni qisqartirishga intilmoqda.

 

Deportatsiyani tezlashtirishga asosiy dalillardan biri sifatida afgʻonlarning Isroil razvedka guruhlariga aloqadorligi haqida ayblovlar ilgari surilmoqda. Rasmiylar va OAV xabarlariga koʻra, ayrim afgʻon migrantlari hujumlarni tashkil etish, dronlarni boshqarish, razvedka maʼlumotlarini toʻplash va portlovchi qurilmalarni oʻrnatishda ishtirok etgan. Biroq, baʼzi hibsga olinganlarning videotasvirli tan olishlaridan tashqari, bunday daʼvolarni tasdiqlovchi ishonchli dalillar keltirilmagan.

 

Deportatsiya uchun qulay muhit

 

Pokiston tomonidan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Eron deportatsiya siyosatini legitimlashtirishga xizmat qilmoqda. 2025 yil 16 may holatiga koʻra, Eron 1934, Pokiston esa 1423 afgʻonistonlikni deportatsiya qilgan edi. Biroq, Eron–Isroil mojarosi boshlanganidan soʻng bu koʻrsatkichlar keskin oshdi: 21–28 iyun kunlari oraligʻida faqat Eronning oʻzi 131 mingdan ortiq afgʻonni, yaʼni kuniga oʻrtacha 30 ming kishini deportatsiya qildi. Bu esa may oyidagi koʻrsatkichdan 15 baravar koʻp.

2025 yil 6 iyul kuni Eron hukumati noqonuniy afgʻonlar uchun mamlakatni ixtiyoriy tark etishning soʻnggi muddati sifatida eʼlon qildi va majburlov choralarini qoʻllash bilan tahdid qildi. Xuddi shunday tarzda, Pokiston ham 30 iyunni 1,3 million afgʻonistonlikni chiqarib yuborish muddati sifatida belgilagan va yil oxirigacha bu raqamni 3 milliongacha yetkazishni rejalashtirmoqda. Ikkala davlatning harakatlarini "muvofiqlashtirish" xalqaro bosimni kamaytirish va "ogʻir yukdan" tezroq xalos boʻlishga qaratilgan boʻlib, Eron bu dasturni Pokiston fonida boshlagan.

 

Afgʻoniston uchun salbiy oqibatlar

 

Eron va Pokistondan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Afgʻoniston uchun ikki tomonlama zarba boʻlib, gumanitar falokat xavfini tugʻdiradi. Xalqaro yordam qisqarayotgan bir paytda migrantlarning ortga qaytishi mamlakatni jiddiy beqarorlashtirishi mumkin.

 

2023 yil oxiriga kelib, ikki davlat jami 850 mingdan ortiq afgʻonni deportatsiya qilgan, 2024 yil martidan 2025 yil martigacha esa faqat Eron 1,12 milliondan ortiq kishini chiqarib yuborgan. BMT, XMT va Norvegiya Qochqinlar Kengashi (NRC) kabi xalqaro tashkilotlar yuzaga kelayotgan inqirozdan xavotir bildirmoqda. Afgʻonistonga ajratilgan gumanitar yordam hajmi 3,2 milliard dollardan 538 milliongacha qisqargani inqirozga javob berish imkoniyatlarini cheklamoqda. BMTning Afgʻonistondagi missiyasi (UNAMA) ogohlantirishicha, qaytayotganlarning aksariyati mol-mulk, asosiy xizmatlar va ish topish imkoniyatlaridan mahrum. Ularning ommaviy oqimi mamlakatdagi ogʻir vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin.

Tolibonning Qochqinlar va Repatriatsiya ishlari vazirligi deportatsiya qilinganlarga oʻz viloyatlarida yer ajratilishi rejalashtirilgan repatriatsiya dasturlari borligini bir necha bor maʼlum qilgan. Biroq tahlilchilarning taʼkidlashicha, bu kabi dasturlarning mavjudligiga qaramay, keng koʻlamli deportatsiyalar, resurslarning cheklanganligi va gumanitar yordam yetishmasligi mamlakatda ogʻir ahvolni yuzaga keltiradi.

 

Xulosa qilib aytganda, deportatsiya qilingan afgʻonlar sonining keskin ortishi va xalqaro yordam hajmining kamayishi fonida Afgʻoniston yirik gumanitar va iqtisodiy inqiroz tahdidi ostida qolmoqda. Resurslarning cheklanganligi va infratuzilmaning zaifligi sharoitida mamlakat tashqi yordamsiz bu muammolarga qarshi tura olmaydi. Eron va Pokistondan nazoratsiz qaytib kelayotganlar ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni beqarorlashtirishi, shuningdek asosiy infratuzilma va iqtisodiy loyihalarning amalga oshishini sekinlashtirishi mumkin. Chunki Tolibon hukumati ichki barqarorlikni saqlashga katta mablagʻ ajratishga majbur boʻladi. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlarining harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Ular zarur gumanitar yordam koʻrsatish orqali inqirozni yumshatishga va Afgʻoniston bilan barqaror qoʻshnichilik munosabatlarini mustahkamlashga hissa qoʻshishlari mumkin.

 

Bositxon Islamov Afgʻoniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi (CASAS) Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IAIS)

 

Mavzuga oid yangiliklar

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

Afgʻonistonda internetning oʻchirilishi Rossiya va Eron bilan maslahatlashilgan — OAV

Afgʻonistonda internetning oʻchirilishi Rossiya va Eron bilan maslahatlashilgan — OAV

Taxminan 48 soat internetdan uzilib qolgan Afgʻonistonda internet va telekommunikatsiya aloqalari qayta tiklandi. Dushanba kuni kechqurun toʻsatdan uzilib qolgan internet 1 oktabr mahalliy vaqt bilan 16:30 da qayta tiklangan.

Jahon

02.10.2025, 16:47

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Kecha, 17 iyul kuni Oʻzbekiston, Pokiston va Afgʻoniston hukumat vakillari "Oʻzbekiston - Afgʻoniston - Pokiston" temir yoʻli koridorining texnik-iqtisodiy asosini tayyorlash boʻyicha bitim imzolanishi mintaqaviy hamkorlik arxitekturasi uchun burilish nuqtasiga aylandi

Siyosat

18.07.2025, 11:20

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Isroil Erondagi bir qancha yer usti nishonlarini jiddiy shikastladi, AQSh esa yer ostidagi yadro inshootlarini vayron qilganini daʼvo qilmoqda. Sunʼiy yoʻldosh tasvirlari raketalar nishonga tekkanligini koʻrsatadi, biroq vayron qilingan hududlar va yadro obʼektlarini tasdiqlovchi mustaqil dalillar hozircha yoʻq.

Jahon

25.06.2025, 11:07

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Bugun, 21 iyun kuni Isroil Eronning markaziy Qum shahrida turar-joy binosiga uyushtirilgan zarba oqibatida toʻrt kishi yaralangan, ikki kishi halok boʻlgan. Bu haqda CNN xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 10:59

So‘nggi yangiliklar

Xalqaro astronavtika kongressi Samarqandda oʻtkaziladi

Avstraliyaning Sidney shahrida oʻtkazilgan Xalqaro astronavtika kongressida (IAC) muhim qaror qabul qilindi: 2028 yilda navbatdagi kongress Samarqand shahrida oʻtkazilishi belgilandi. 

Fan-texnologiya

04.10.2025, 20:13

Obama: “Dunyodagi muammolarning 80 foiziga oʻlishdan va keraksiz boʻlib qolishdan qoʻrqadigan qari erkaklar sababchi”

AQShning sobiq prezidenti Barak Obama «dunyoning eng yirik inqirozlari, odatda, hokimiyatga yopishib olgan erkaklar tomonidan qoʻzgʻatilgan» deya taʼkidladi.

Jahon

04.10.2025, 18:39

Toshkentda tezkor xodimga 10 ming dollar pora bermoqchi boʻlgan shaxs ushlandi

Toshkentda jinoyat-qidiruv boʻlimi xodimiga pora bermoqchi boʻlgan, oʻz uyida giyohvandlik vositalarini saqlab kelayotgan shaxs qoʻlga olindi.

Oʻzbekiston

04.10.2025, 16:21

Vengriyada tahsil olayotgan oʻzbekistonlik talabalar sonini oshiriladi

Toshkent davlat agrar universiteti (TDAU) delegatsiyasi Vengriyaning yetakchi universitetlari bilan akademik, ilmiy va taʼlim sohasidagi hamkorlikni mustahkamlash maqsadida Budapeshtga bordi.

Ta'lim

04.10.2025, 14:13

Isroil Gʻazo sektoriga hujumlarni toʻxtatgani aytilmoqda

Isroil nashrlarining  xabar qilishicha, Isroil armiyasiga Gʻazoga hujumlarning shiddatini kamaytirish boʻyicha koʻrsatma berilgan va yaqin vaqt ichida muzokaralar boshlanishi kutilmoqda. HAMAS ham muloqotga tayyor ekanini bildirib, barcha garovdagilarni ozod qilishga, halok boʻlganlarning jasadlarini topshirishga va Gʻazoni texnokratlar hukumati boshqarishiga rozi boʻlishini maʼlum qildi.

Jahon

04.10.2025, 12:31

Ramazon Temirov: "Allohdan qoʻrqing!"

UFC jangchisi Ramazon Temirov doping sabab bir yilga chetlatilgan edi. U yurak yetishmovchiligi va boshqa yurak kasalliklarida qoʻllaniladigan dorini ichgani sababli shu holatga tushgan.

Sport

04.10.2025, 12:08

Shifokorlarga tushunarsiz yozish taqiqlandi

BBC nashrining xabar berishicha, tibbiyot fakulteti talabalariga ham yozuvlarini rivojlantirishga oid darslar qoʻshish tavsiya qilindi. 

Jahon

04.10.2025, 10:00

Infantino nega Isroil futbol musobaqalaridan chetlatilmayotganini izohladi

FIFA prezidenti Janni Infantino Isroil terma jamoalari xalqaro musobaqalardan chetlatilmagani sababini tushuntirdi.

Sport

03.10.2025, 20:29

Oʻzbekiston tashqi qarzi ortmoqda

Oʻzbekiston tashqi qarzi ortmoqda

Oʻzbekistonning umumiy tashqi qarzi 2025 yil birinchi yarim yilligi yakuni boʻyicha 72,2 mlrd dollarni tashkil qildi. Bu haqda Markaziy bank xabar berdi.

Iqtisodiyot

03.10.2025, 19:34

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Pavel Durov Ostonada boʻlib oʻtgan Digital Bridge-2025 xalqaro texnologik forumida milliarddan ortiq foydalanuvchiga moʻljallangan sunʼiy intellekt sohasidagi yangi loyihani taqdim etdi.

Jahon

03.10.2025, 18:36

Oʻzbekistonda pensionerlariga noyabr oyida transport qatnovlariga chegirmalar beriladi

Uzbekistan Airways va «Oʻztemiryoʻlovchi» noyabr oyida pensionerlar uchun avia va temiryoʻl yoʻnalishlarida vaqtinchalik chegirmalar joriy etmoqda.

Oʻzbekiston

03.10.2025, 17:32

Toshkentda qalbaki payvandlash elektrodlari ishlab chiqargan sex fosh etildi

Bosh prokuratura huzuridagi Departamentning Uchtepa tumani boʻlimi xodimlari tomonidan oʻtkazilgan tezkor tadbirda yashirin sex faoliyati aniqlandi.

Oʻzbekiston

03.10.2025, 16:35