Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Afgʻoniston fuqarolarining ommaviy deportatsiyasi dasturi Eron tomonidan 2023 yildan boshlab faol amalga oshirila boshlandi, bu jarayon Pokistonda oʻtkazilayotgan shunga oʻxshash kampaniya bilan bir vaqtda olib borilmoqda. Asosiy sabablar sifatida iqtisodiy va ijtimoiy bosimning kuchaygani, ayniqsa chegara hududlarida, qayd etiladi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Eron hududida 6 millionga yaqin afgʻon yashaydi. Biroq norasmiy hisob-kitoblarga koʻra, noqonuniy migrantlar bilan bu raqam 10 milliondan oshishi mumkin.

 

Taxminiy baholarga koʻra, "afgʻon masalasi" har yili Eron davlat byudjetining 0,9–1,2 foizini tashkil qiladi. Parlament aʼzosi Hamidreza Azizi soʻzlariga koʻra, afgʻonlar uchun energiya, oziq-ovqat, tibbiyot va taʼlim subsidiyalari doirasida hukumat har yili 7000 trillion rial sarflaydi. Uning taʼkidlashicha, afgʻonlar mehnat bozorini toʻldirib yuborgan, natijada minglab eronliklar ishsiz qolmoqda.

 

Siyosiy jihatdan qulay asos

 

Isroil bilan boʻlib oʻtgan "12 kunlik urush" yakunlanganidan soʻng Eron afgʻonlarni deportatsiya qilishni keskin kuchaytirdi. Bu iqtisodiy yoʻqotishlar va ichki xarajatlarni qisqartirish zaruriyati bilan bogʻliq. Tahlilchilarning hisob-kitobiga koʻra, ushbu mojaro natijasida Eronga yetkazilgan umumiy toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita zarar 24 dan 35 milliard AQSh dollarigacha, yaʼni mamlakat YaIMining 6,3–9,2 foizigacha baholanmoqda.

Infratuzilmani tiklash zarurati fonida hukumat ustuvor boʻlmagan xarajatlarni, jumladan, afgʻon diasporasiga ketayotgan mablagʻlarni qisqartirishga intilmoqda.

 

Deportatsiyani tezlashtirishga asosiy dalillardan biri sifatida afgʻonlarning Isroil razvedka guruhlariga aloqadorligi haqida ayblovlar ilgari surilmoqda. Rasmiylar va OAV xabarlariga koʻra, ayrim afgʻon migrantlari hujumlarni tashkil etish, dronlarni boshqarish, razvedka maʼlumotlarini toʻplash va portlovchi qurilmalarni oʻrnatishda ishtirok etgan. Biroq, baʼzi hibsga olinganlarning videotasvirli tan olishlaridan tashqari, bunday daʼvolarni tasdiqlovchi ishonchli dalillar keltirilmagan.

 

Deportatsiya uchun qulay muhit

 

Pokiston tomonidan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Eron deportatsiya siyosatini legitimlashtirishga xizmat qilmoqda. 2025 yil 16 may holatiga koʻra, Eron 1934, Pokiston esa 1423 afgʻonistonlikni deportatsiya qilgan edi. Biroq, Eron–Isroil mojarosi boshlanganidan soʻng bu koʻrsatkichlar keskin oshdi: 21–28 iyun kunlari oraligʻida faqat Eronning oʻzi 131 mingdan ortiq afgʻonni, yaʼni kuniga oʻrtacha 30 ming kishini deportatsiya qildi. Bu esa may oyidagi koʻrsatkichdan 15 baravar koʻp.

2025 yil 6 iyul kuni Eron hukumati noqonuniy afgʻonlar uchun mamlakatni ixtiyoriy tark etishning soʻnggi muddati sifatida eʼlon qildi va majburlov choralarini qoʻllash bilan tahdid qildi. Xuddi shunday tarzda, Pokiston ham 30 iyunni 1,3 million afgʻonistonlikni chiqarib yuborish muddati sifatida belgilagan va yil oxirigacha bu raqamni 3 milliongacha yetkazishni rejalashtirmoqda. Ikkala davlatning harakatlarini "muvofiqlashtirish" xalqaro bosimni kamaytirish va "ogʻir yukdan" tezroq xalos boʻlishga qaratilgan boʻlib, Eron bu dasturni Pokiston fonida boshlagan.

 

Afgʻoniston uchun salbiy oqibatlar

 

Eron va Pokistondan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Afgʻoniston uchun ikki tomonlama zarba boʻlib, gumanitar falokat xavfini tugʻdiradi. Xalqaro yordam qisqarayotgan bir paytda migrantlarning ortga qaytishi mamlakatni jiddiy beqarorlashtirishi mumkin.

 

2023 yil oxiriga kelib, ikki davlat jami 850 mingdan ortiq afgʻonni deportatsiya qilgan, 2024 yil martidan 2025 yil martigacha esa faqat Eron 1,12 milliondan ortiq kishini chiqarib yuborgan. BMT, XMT va Norvegiya Qochqinlar Kengashi (NRC) kabi xalqaro tashkilotlar yuzaga kelayotgan inqirozdan xavotir bildirmoqda. Afgʻonistonga ajratilgan gumanitar yordam hajmi 3,2 milliard dollardan 538 milliongacha qisqargani inqirozga javob berish imkoniyatlarini cheklamoqda. BMTning Afgʻonistondagi missiyasi (UNAMA) ogohlantirishicha, qaytayotganlarning aksariyati mol-mulk, asosiy xizmatlar va ish topish imkoniyatlaridan mahrum. Ularning ommaviy oqimi mamlakatdagi ogʻir vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin.

Tolibonning Qochqinlar va Repatriatsiya ishlari vazirligi deportatsiya qilinganlarga oʻz viloyatlarida yer ajratilishi rejalashtirilgan repatriatsiya dasturlari borligini bir necha bor maʼlum qilgan. Biroq tahlilchilarning taʼkidlashicha, bu kabi dasturlarning mavjudligiga qaramay, keng koʻlamli deportatsiyalar, resurslarning cheklanganligi va gumanitar yordam yetishmasligi mamlakatda ogʻir ahvolni yuzaga keltiradi.

 

Xulosa qilib aytganda, deportatsiya qilingan afgʻonlar sonining keskin ortishi va xalqaro yordam hajmining kamayishi fonida Afgʻoniston yirik gumanitar va iqtisodiy inqiroz tahdidi ostida qolmoqda. Resurslarning cheklanganligi va infratuzilmaning zaifligi sharoitida mamlakat tashqi yordamsiz bu muammolarga qarshi tura olmaydi. Eron va Pokistondan nazoratsiz qaytib kelayotganlar ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni beqarorlashtirishi, shuningdek asosiy infratuzilma va iqtisodiy loyihalarning amalga oshishini sekinlashtirishi mumkin. Chunki Tolibon hukumati ichki barqarorlikni saqlashga katta mablagʻ ajratishga majbur boʻladi. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlarining harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Ular zarur gumanitar yordam koʻrsatish orqali inqirozni yumshatishga va Afgʻoniston bilan barqaror qoʻshnichilik munosabatlarini mustahkamlashga hissa qoʻshishlari mumkin.

 

Bositxon Islamov Afgʻoniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi (CASAS) Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IAIS)

 

Mavzuga oid yangiliklar

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Kecha, 17 iyul kuni Oʻzbekiston, Pokiston va Afgʻoniston hukumat vakillari "Oʻzbekiston - Afgʻoniston - Pokiston" temir yoʻli koridorining texnik-iqtisodiy asosini tayyorlash boʻyicha bitim imzolanishi mintaqaviy hamkorlik arxitekturasi uchun burilish nuqtasiga aylandi

Siyosat

18.07.2025, 11:20

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Isroil Erondagi bir qancha yer usti nishonlarini jiddiy shikastladi, AQSh esa yer ostidagi yadro inshootlarini vayron qilganini daʼvo qilmoqda. Sunʼiy yoʻldosh tasvirlari raketalar nishonga tekkanligini koʻrsatadi, biroq vayron qilingan hududlar va yadro obʼektlarini tasdiqlovchi mustaqil dalillar hozircha yoʻq.

Jahon

25.06.2025, 11:07

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Bugun, 21 iyun kuni Isroil Eronning markaziy Qum shahrida turar-joy binosiga uyushtirilgan zarba oqibatida toʻrt kishi yaralangan, ikki kishi halok boʻlgan. Bu haqda CNN xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

Agar AQSh Eronning uranni boyitishning asosiy markazlariga hujum qilsa yoki Isroil Eronnning oliy rahbarini oʻldirsa, Eron yadro qurolini ishlab chiqarishga oʻtishi ehtimoli oshadi. Bu haqda "The New York”Times" yozmoqda.

Jahon

20.06.2025, 13:21

So‘nggi yangiliklar

Namangan va Sirdaryoda gaz hamda elektrdan noqonuniy foydalanish holatlari fosh etildi

Uchqoʻrgʻon tumanidagi umumiy ovqatlanish shoxobchasi 1,6 mlrd soʻmlik tabiiy gazdan, Sayxunobod tumanidagi MChJ esa 1,6 mlrd soʻmlik elektr enegiyasidan noqonuniy foydalangani aniqlandi.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 19:49

Ronaldu nafaqat "An-Nasr" sardori, endilikda klub xoʻjayinlaridan biriga aylandi

Iyun oyida klub futbolchi bilan uzaytirgan yangi shartnomasiga koʻra, unga 15 foizlik ulush berilgani xabar qilingandi. 

Sport

01.08.2025, 18:43

Rossiyalik ovchi nima asosga koʻra Surxondaryoda Qizil kitobga kiritilgan morxoʻrni ovladi? Ekologiya vazirligi javob berdi

Ijtimoiy tarmoqlarda rossiyalik ovchi tomonidan Surxondaryoda Qizil kitobga kiritilgan morxoʻrlar ovlangani haqida xabar tarqaldi.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 17:39

Ekologlar eʼtirozlaridan soʻng hukumat Chorvoqdagi Sea Breeze loyihasiga qoʻyiladigan talablarni kuchaytirdi

Chorvoq suv omborida qurilishi rejalashtirilayotgan Sea Breeze Uzbekistan loyihasi qatʼiy ekologik talablar asosida amalga oshiriladi. Bu haqda Ekologiya vazirining maslahatchisi Rasul Kusherbayev oʻzining Telegram kanalida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 17:01

Oʻzbekistonda tahsil olayotgan hindistonlik talaba samolyotdagi parvoz vaqtida inson hayotini saqlab qoldi

Oʻzbekistonda tahsil olayotgan hindistonlik talaba samolyotdagi parvoz vaqtida inson hayotini saqlab qoldi

Joriy yilning Oʻzbekistondagi Toshkent-Dehli yoʻnalishidagi aviareysida parvoz vaqtida tobi qochgan yoʻlovchiga Toshkent davlat tibbiyot universitetining Xalqaro fakultetida tahsil olayotgan hindistonlik talaba Mohamed Anees birinchi tibbiy yordamni koʻrsatib, uning hayotini saqlab qoldi.

Jahon

01.08.2025, 16:51

Ekologiya vazirligi Navoiyda 20 dan ortiq korxona faoliyatini vaqtincha toʻxtatdi

Navoiyda shahar va unga tutash hududlardagi 168 ta sanoat korxonasi faoliyati oʻrganilmoqda.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 16:34

Qoʻqonda 1 milliard 35 million soʻmlik pirotexnika vositasining noqonuniy aylanmasiga chek qoʻyildi

“Damas” avtomashinasi va xonadonda 66 qutida pirotexnika vositasi borligi aniqlandi.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 15:34

Surxondaryoda YTH oqibatida toʻrt yigit halok boʻldi

Oltinsoy tumanida ichida 19 yoshdagi besh nafar yigit boʻlgan Gentra beton toʻsiqqa urildi. Oqibatda mashinadagi toʻrt yoʻlovchi vafot etdi.

Oʻzbekiston

01.08.2025, 15:20

AQSh matbuotida Oʻzbekiston global maydonning ishonchli platformasi sifatida eʼtirof etildi

Tadbir Oʻzbekiston va AQSh oʻrtasidagi koʻp qirrali aloqalarni mustahkamlashga xizmat qilishi taʼkidlangan.

Siyosat

01.08.2025, 14:31

Muhayyo Rahimjonova kurashchi qizlarimizning dunyo birinchiligidagi ilk medali egasi

Oʻzbekistonlik oʻsmirlar yunon-rum kurashchilar musobaqada 4 ta oltin medal qoʻlga kiritdi.

Sport

01.08.2025, 13:30

Erdoʻgʻan: “Falastin davlatini tan olishga qaratilgan har qanday qadamni qoʻllab-quvvatlaymiz”

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdoʻgʻan Anqarada Gabon prezidenti Bris Klotair Oligi Ngema bilan qoʻshma matbuot anjumanida ishtirok etdi.

Jahon

01.08.2025, 12:05

Koʻcha nomi va uy raqamlari koʻrsatkichini oʻrnatish tartibi belgilandi

Nizom koʻcha nomi va koʻchmas mulk obʼekti raqami koʻrsatkichlarining shakli, oʻlchamlari hamda ularni tayyorlash va oʻrnatish tartibini belgilaydi

Oʻzbekiston

01.08.2025, 11:03