АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка бюджетини нимага сарфлайди?

АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради. 

Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади. 

Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.  

Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси 

АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди. 

АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган. 

Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади. 

АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири 

Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.

АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер  сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади. 

АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами? 

Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади. 

Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими? 

Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.

Жаҳон

11.10.2024, 17:33

Улашиш:

мавзуга оид янгиликлар

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

Milliarder Ilon Mask sudga tortildi

АҚШ Илон Маскни судга берди

АҚШнинг Пенсильвания штатида жойлашган Филадельфия прокуратураси Илон Маскни "ноқонуний лоторея схемаси"ни ташкил қилгани учун судга берди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди. 

Жаҳон

29.10.2024, 15:47

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

Афғонистондан Ўзбекистонга олиб кирилган ҳарбий техникалар кимга тегишли?

АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси Жонатан Хеник Афғонистонда "Толибон" ҳукумати ўрнатилганидан кейин, 2021 йилда Афғонистондан Ўзбекистонга олиб ўтилган Америкага тегишли ҳарбий авиатехникалар масаласида АҚШ ва Ўзбекистон келишувга эришганини айтди. Бу ҳақда элчи "Amerika Ovozi"га берган интервьюсида маълум қилди.

Сиёсат

17.10.2024, 16:04

Россия америкалик блогерлар учун 10 миллион АҚШ доллари тўлади

Сўнгги йилларда YouTube платформасига қизиқиш кундан кунга ортган. Бунга Россиянинг америкалик контент яратувчиларига яъни блогерларга катта сармоя киритиши мисол бўла олади. Масалан, биргина Россия каби йирик давлат чет эл блогерларига тахминан 10 миллион АҚШ доллари харажат қилган. 

Жаҳон

10.09.2024, 13:33

Trampga yana suiqasd uyushtirilishi mumkin — OAV

Дональд Трампга яна суиқасд уюштирилиши мумкин — ОАВ

Америкалик журналист собиқ президент Дональд Трампга нисбатан яна бир суиқасд режалаштирилганини айтмоқда.

Жаҳон

07.08.2024, 10:20

Rossiya va Gʻarb orasida mahbuslar almashinuvi: Diplomatik kelishuvlar va hibisga olish cabablari

Россия ва Ғарб орасида маҳбуслар алмашинуви: Дипломатик келишувлар ва ҳибсга олиш cабаблари

Жорий йилнинг 1 август куни Туркиянинг Анқара шаҳрида Россия ва Ғарб давлатлари (АҚШ, Германия, Польша, Словения ва Норвегия) ўртасида сиёсатчи, журналист, мухолифатчилардан иборат маҳбуслар алмашинуви бўлиб ўтди. Бу ҳақда “Медуза” нашри маълум қилди. 

Жаҳон

03.08.2024, 11:15

сўнгги янгиликлар

Yana ikki tumanning hokim yordamchisi jinoyatga qoʻl urdi

Яна икки туманнинг ҳоким ёрдамчиси жиноятга қўл урди

Қорақалпоғистон Республикасининг Элликқалъа ҳамда Бухоро вилоятининг Ғиждувон туманларидаги ҳоким ёрдамчиларига нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 11:17

Xorazmda oʻqituvchini doʻpposlagan ayolga jinoyat ishi ochildi

Хоразмда ўқитувчини дўппослаган аёлга жиноят иши очилди

Аввалроқ Хоразм вилояти Хонқа туманидаги 36-сон умумий ўрта таълим мактабида ўқувчининг онаси С.Р. ва ўқитувчи Г.Р. (аёл) ўртасида зиддият келиб чиқиб, уришиб кетишгани ҳақида хабар берган эдик. Мазкур ҳолат юзасидан Бош прокуратура қўшимча ахборот берди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 10:54

Namangandagi toʻrtta AYoQShda yaroqsiz benzin sotilayotgani aniqlandi

Намангандаги тўртта АЁҚШда яроқсиз бензин сотилаётгани аниқланди

Наманган вилоятидаги 4 та автомобилларга ёқилғи қуйиш шохобчаси (АЁҚШ)да автобензин давлат стандарт талабларига мос келмаслиги маълум бўлди. Бу ҳақда "Ўзенергоинспексия" ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 09:30

Togʻa voyaga yetmagan jiyanlarini xipchin bilan savaladi

Тоға вояга етмаган жиянларини хипчин билан савалади

Ижтимоий тармоқларда ёш болалар хипчин билан савалагани тасвирланган видеотасвирлар тарқалиб, кенг муҳокамаларга сабаб бўлди. Мазкур ҳолат юзасидан Болалар омбудсмани расмий маълумот берди.

Ўзбекистон

18.11.2024, 09:24

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Жорий йилнинг 11 ноябрь куни Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида янги шаклдаги таълим дастури — хорижий рус тили ўқитувчилари учун "Учу великому" ("Буюк нарсаларни ургатаман") номли таълим дастурининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Ушбу лойиҳа Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги маданий ҳамда таълим алоқаларини мустаҳкамлаш йўлидаги муҳим қадам бўлиб, мазкур ғоя Ўзбекистондаги РКИ (рус тилини чет тили сифатида дарс берадиган) ўқитувчиларининг малакасини оширишга йўналтирилган.

Таълим

16.11.2024, 11:53

Ikki viloyatda energiya resurslaridan qarzdorlikni yoʻq qilib berishni vaʼda berganlar ushlandi

Икки вилоятда энергия ресурсларидан қарздорликни йўқ қилиб беришни ваъда берганлар ушланди

Самарқанд ҳамда Тошкент вилоятида энергия ресурсларидан қарздорликни йўқ қилиб беришни ваъда қилган газчи ва ҳисобчи ушланди. Бу ҳақда Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

15.11.2024, 11:48

Qashqadaryodan Rossiyaga qadimiy tangalarni olib ketmoqchi boʻlgan fuqaro ushlandi

Қашқадарёдан Россияга қадимий тангаларни олиб кетмоқчи бўлган фуқаро ушланди

Қашқадарё вилояти божхона постидан Россияга Бухоро амирлиги даврига оид қадимий тангаларни олиб чиқмоқчи бўлган фуқаро қўлга тушди. Бу ҳақда Божхона қўмитасининг вилоят бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

15.11.2024, 10:26

"Avtoterrorizm"ga kim aybdor?

"Автотерроризм"га ким айбдор?

Сўнгги пайтларда йўл-транспорт ҳодисаларининг сони кундан-кунга ортиб бораётганини ижтимоий тармоқлар орқали берилаётган хабарлардан билиш мумкин. Содир бўлаётган "авария"лар оқибатида кўплаб одамлар ҳалок бўлиб, айримлари тўшакка михланмоқда. Хўш, бундай нохуш воқеаларнинг кўпайиб бораётганига ким сабабчи? Қандай чора кўрилса, йўл-транспорт ҳодисаларининг юз бериши камаяди? PARADIGMA.UZ мазкур саволлар билан пойтахт аҳолиси ва меҳмонларига микрофон тутди.

Ўзбекистон

14.11.2024, 11:11

Pnevmoniyani qanday oldini olish mumkin?

Пневмонияни қандай олдини олиш мумкин?

Куз-қиш мавсумида одамлар тез-тез шамоллайди. Бунинг оқибатида уларда турли касаллик аломатлари юзага чиқади. Шулардан энг кўп кузатиладигани пневмония (зотилжам) ўпкадаги яллиғланиш жараёнидир. Хўш, ушбу касалликни қандай даволаса бўлади, унинг салбий оқибатлари нимага олиб келади?Мазкур саволларга 1-сон Тошкент шаҳар болалар клиник шифохонаси бош шифокори Мавлуда Табибова жавоб берди. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги матбуот хизмати маълум қилди. 

Фан-технология

13.11.2024, 11:05

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

ОАВлар ёритаётган 328 та реклама қонунчиликка тўғри келмайди — Ракобат комитаси

ОАВ томонидан ёритилаётган БФҚ (биологик фаол қўшимча)лар реклама қонунчилигига тўғри келмаслиги аниқланди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:26

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Турли вилоятларда ноқонуний ер сотмоқчи бўлган фирибгарлар ушланди

Тошкент, Андижон, Сурхондарё ва Хоразм вилоятларида ер майдонларини ноқонуний сотиш ҳолатлари Давлат хавфсизлиги хизмати томонидан фош этилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:11