АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка бюджетини нимага сарфлайди?

АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради. 

Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади. 

Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.  

Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси 

АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди. 

АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган. 

Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади. 

АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири 

Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.

АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер  сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади. 

АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами? 

Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади. 

Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими? 

Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.

Жаҳон

11.10.2024, 17:33

Улашиш:

мавзуга оид янгиликлар

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

Milliarder Ilon Mask sudga tortildi

АҚШ Илон Маскни судга берди

АҚШнинг Пенсильвания штатида жойлашган Филадельфия прокуратураси Илон Маскни "ноқонуний лоторея схемаси"ни ташкил қилгани учун судга берди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди. 

Жаҳон

29.10.2024, 15:47

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

Афғонистондан Ўзбекистонга олиб кирилган ҳарбий техникалар кимга тегишли?

АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси Жонатан Хеник Афғонистонда "Толибон" ҳукумати ўрнатилганидан кейин, 2021 йилда Афғонистондан Ўзбекистонга олиб ўтилган Америкага тегишли ҳарбий авиатехникалар масаласида АҚШ ва Ўзбекистон келишувга эришганини айтди. Бу ҳақда элчи "Amerika Ovozi"га берган интервьюсида маълум қилди.

Сиёсат

17.10.2024, 16:04

Россия америкалик блогерлар учун 10 миллион АҚШ доллари тўлади

Сўнгги йилларда YouTube платформасига қизиқиш кундан кунга ортган. Бунга Россиянинг америкалик контент яратувчиларига яъни блогерларга катта сармоя киритиши мисол бўла олади. Масалан, биргина Россия каби йирик давлат чет эл блогерларига тахминан 10 миллион АҚШ доллари харажат қилган. 

Жаҳон

10.09.2024, 13:33

Trampga yana suiqasd uyushtirilishi mumkin — OAV

Дональд Трампга яна суиқасд уюштирилиши мумкин — ОАВ

Америкалик журналист собиқ президент Дональд Трампга нисбатан яна бир суиқасд режалаштирилганини айтмоқда.

Жаҳон

07.08.2024, 10:20

Rossiya va Gʻarb orasida mahbuslar almashinuvi: Diplomatik kelishuvlar va hibisga olish cabablari

Россия ва Ғарб орасида маҳбуслар алмашинуви: Дипломатик келишувлар ва ҳибсга олиш cабаблари

Жорий йилнинг 1 август куни Туркиянинг Анқара шаҳрида Россия ва Ғарб давлатлари (АҚШ, Германия, Польша, Словения ва Норвегия) ўртасида сиёсатчи, журналист, мухолифатчилардан иборат маҳбуслар алмашинуви бўлиб ўтди. Бу ҳақда “Медуза” нашри маълум қилди. 

Жаҳон

03.08.2024, 11:15

сўнгги янгиликлар

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

ОАВлар ёритаётган 328 та реклама қонунчиликка тўғри келмайди — Ракобат комитаси

ОАВ томонидан ёритилаётган БФҚ (биологик фаол қўшимча)лар реклама қонунчилигига тўғри келмаслиги аниқланди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:26

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Турли вилоятларда ноқонуний ер сотмоқчи бўлган фирибгарлар ушланди

Тошкент, Андижон, Сурхондарё ва Хоразм вилоятларида ер майдонларини ноқонуний сотиш ҳолатлари Давлат хавфсизлиги хизмати томонидан фош этилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:11

Toshkentda MIB xodimlariga jinoyat ishi qoʻzgʻatildi

Тошкентда МИБ ходимларига жиноят иши қўзғатилди

Тошкент шаҳрида Мажбурий ижро бюросининг мансабдор шахслари ижро ҳужжатларини асоссиз тамомлаши ортидан 202,9 млрд сўмлик жами 200 та ижро ишида қонунбузилиши ҳолатларига йўл қўйгани аниқланди. Бу ҳақда Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ахборот хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 10:26

Fargʻonada oʻzbekistonlik bir guruh terrorchilar qoʻlga tushdi

Фарғонада ўзбекистонлик бир гуруҳ террорчилар қўлга тушди

Фарғона вилоятида халқаро террористик ташкилотга алоқадор 11 нафар шахс қўлга олинди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 11:41

IIBB korxona va tashkilot xodimlarini ogohlantirdi

ИИББ корхона ва ташкилот ходимларини огоҳлантирди

Фирибгарлар корхона ёки ташкилот раҳбари номидан Telegram мессенжерида сохта ҳисоб очиб, қўл остидаги ишчиларга SMS ёзиб ходимларни алдашни бошлади. Бу ҳақда Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 10:18

Qashqadaryoda ichida yoʻlovchilari bo'lgan mashinani tosh bosib qoldi

Қашқадарёда ичида йўловчилари бўлган машинани тош босиб қолди

Кеча, 6 ноябрь куни Қашқадарё вилоятида тоғ тепалигидан сирпаниб тушган тош йўлда ҳаракатланиб кетаётган "Cobalt" автомашинасини босиб қолди. Бу ҳақда вилоят Йўл ҳаракати хавфсизлиги бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 10:06

Poyezd ustida selfi tushmoqchi boʻlgan maktab oʻquvchisini tok urdi

Поезд устида селфи тушмоқчи бўлган мактаб ўқувчисини ток урди

Жорий йилнинг 28 октябрь куни Фарғона вилоятида поезд вагони устига чиқиб, расмга тушмоқчи бўлган йигитни юқори кучланишдаги электр токи уриб юборди. Бу ҳақда "Millar" дастурида маълум қилинди.

Ўзбекистон

06.11.2024, 16:32

Toshkent viloyati tabiatiga qariyb 17 mln soʻmlik zarar yetkazildi

Тошкент вилояти табиатига қарийб 17 млн сўмлик зарар етказилди

Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманида жойлашган ўрмон хўжалигида фуқаро тоғ эчкисини ноқонуний равишда овлагани аниқланди. Бу ҳақда Тошкент вилояти Экология бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

06.11.2024, 11:33

Bojxonadan qariyb 6 mlrd soʻmlik zargarlik buyumlarini olib oʻtmoqchi boʻlganlar ushlandi

Божхонадан қарийб 6 млрд сўмлик заргарлик буюмларини олиб ўтмоқчи бўлганлар ушланди

Сирдарё вилоятида жойлашган "Малик" чегара пунктидан умумий қиймати 5,6 млрд сўм бўлган йирик миқдордаги заргарлик буюмларини олиб киришга уринган буви ҳамда набира қўлга тушди. Бу ҳақда Божхона қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

05.11.2024, 14:54

"Invest Finance Bank" AJ jarimaga tortildi

"Invest Finance Bank" АЖ жаримага тортилди

"Invest Finance Bank" АЖ томонидан эълон қилинаётган реклама ахборотида кредит хизмати бўйича нотўғри маълумот тақдим этилаётгани маълум бўлди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

05.11.2024, 12:12

Uchta hududda noqonuniy koʻmir sotgan MChJ xodimlari ushlandi

Учта ҳудудда ноқонуний кўмир сотгaн МЧЖ ходимлари ушланди

Наманган ва Хоразм вилоятлари ҳамда Қорақалпоғистон Республикасида аҳолига ажратилган кўмирларни талон-торож қилган МЧЖ ходимлари қўлга тушди. Бу ҳақда Бош прокуратура ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаментининг ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

05.11.2024, 11:26