AQSHning harbiy xarajatlari: Global yetakchilik yoki qurollanish poygasidagi ustunlik uchunmi?

Amerika Qo‘shma Shtatlari harbiy sohaga ajratgan xarajatlari bilan butun dunyo davlatlarini hayron qoldirishda davom etmoqda. Uning armiyasi yaqin o‘tmishdan buyon global kuch ramziga aylanib ulgurgan. Davlatning harbiy sohaga yo‘naltirgan byudjetining kattaligi boshqa davlatlarda tez-tez muhokamaga aylanadi. 2023-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, AQSH mudofaasi uchun 10 ta yirik davlatning xarajatlaridan ham ko‘proq mablag‘ sarflagan. Xo‘sh, mamlakat bu pullarni qanday harbiy qurollarga sarflanmoqda? Davlatning mazkur xarajati uni xavfsiz qila oladimi? Ushbu savollarga sizda javob bo‘lmasa, quyidagi maqola orqali bilib olishingiz mumkin.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Amerika byudjetini nimaga sarflaydi? 

AQSH 2023-yilning o‘zida harbiy soha byudjeti uchun jami 853 milliard AQSH dollarini sarflagan. Mazkur pullar Shveysariyaning butun yalpi ichki mahsulotidan ko‘p. Bu raqamlar orqali shuni bilish mumkinki, mamlakat byudjetning deyarli yarmi harbiy sohaga kerak bo‘ladigan texnikalarga ketadi. Bu esa dunyoning eng yirik tashkilotlaridan biri — Pentagon tartibini ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Ushbu xarajatlarga harbiy-texnik xizmat ko‘rsatish, transport, yonilg‘i, askarlar uchun tibbiy xizmat, ekologiya va harbiy faoliyat bilan ifloslangan joylar, portlamagan snaryadlar yoki kimyoviy chiqindilarni tozalash kiradi. 

Bundan tashqari, Pentagonning muhim mablag‘lari ishchilarini ta’minlashga yo‘naltirilgan. 2023-yilda AQSH amaldagi va zaxiradagi 2,1 milliondan ortiq askarning tibbiy ta’minoti uchun 172 milliard AQSH dollari ajratilgan edi. Bu esa Pentagonning dunyodagi eng yirik ish beruvchilardan biri ekanini hamda xodimlarini ijtimoiy imtiyozlarga to‘liq egaligini ko‘rsatadi. 

Shu bilan birga, AQSH xarajatlarining eng katta qismini tadqiqot va ishlanmalar tashkil etadi. O‘tgan yilda mamlakat yangi harbiy texnologiyalarni rivojlantirish uchun 140 milliard AQSH dollarini ajratgan. Bu sarmoyalarni sun’iy intellekt va avtomatik suv osti kemalaridan tortib, lazer qurollarigacha qamrab oladi. Amerika hukumatiga ko‘ra, bunday loyihalar AQSHga jang maydonida texnologik ustunlik beradi. Shuningdek, ushbu texnologiyalarning aksariyati mamlakatning kundalik hayotini bir qismiga aylangan. Amerikaning GPS dronlari harbiy maqsadlar uchun ishlab chiqilgan. 

Xususiy korporatsiyalar va mudofaa monopoliyasi 

AQSH byudjetning katta qismi mudofaa pudratchi tizimida yotadi. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon va boshqa kompaniyalar umumiy mudofaa byudjetining taxminan 54 foizini oladi, bu ko‘rsatkich esa 460 milliard dollardan oshadi. Kichik Korporatsiyalar guruhi nafaqat qurol-yarog‘ yetkazib beradi, balki harbiy shartnomalar bozorini ham nazorat qiladi. O‘tgan o‘n yillik davomida ular raqobatchilarni o‘zlashtirdi va mudofaa sanoati bozorida de-fakto monopolistga aylandi. 

AQSH hukumatida raqobat uchun bosimning yo‘qligi, o‘z navbatida, narxlarning oshishiga olib keladi. Misol uchun, bir vaqtlar 25 ming AQSH dollari bo‘lgan "Stinger" raketasi endi deyarli 500 ming AQSH dollariga ko‘tarilgan. Bunday holat mamlakatda ko‘p kuzatiladi. Shu sababli mudofaa qurollarini sotib olish ma’lum bir kompaniya bilan bog‘liqdir. Buning oqibatida Amerika mudofaa sektori o‘z shartlarini belgilaydigan bir nechta yirik korporatsiyalarni nazoratga olgan. 

Shu sabablari AQSH kamdan kam hollarda korrupsiyaga uchraydi. Biroq Pentagon sharli podshipniklarni 3357 AQSH dollaridan sotgan. Bu podshipniklar Mudofaa vazirligi omborlarida bor-yo‘g‘i 15 dollar bo‘lgan. Yirik korporatsiyalar AQSH mudofaa byudjeti miqdori qanchaligini ochiqlamasligi har doim odamlar tomonidan muhokamaga sabab bo‘ladi. 

AQSHdagi lobbichilikning siyosatga ta’siri 

Pentagondan mablag‘ oladigan korporatsiyalar shartnoma olish bilan cheklanib qolmaydi. Ular o‘z daromadlarini saqlab qolish va oshirishga faol intiladi. Mudofaa pudratchilari mudofaa siyosati qarorlariga ta’sir qilish hamda Kongressni lobbi qilish uchun millionlab dollar sarflashadi. Masalan, Lockheed Martin o‘tgan bir necha yil ichida harbiy byudjetlarni muhokama qilish va mudofaa sanoati manfaatlarini himoya qilishda faol ishtirok etayotgan siyosatchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun 27 million AQSH dollaridan ortiq mablag‘ sarflagan. 

AQSHning harbiy xarajatlarni oshirish tashabbusini ilgari surayotgan Missisipi shtatidan senator Rojer Uikerning hukumatga ta’siri lobbichilikka yorqin misol bo‘la oladi. U yashaydigan hududda eng katta dengiz floti joylashgan bo‘lib, Uiker saylovchilari uchun ish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlab kelgan. Uikerning harbiy-sanoat kompleksini qo‘llab-quvvatlashi uning siyosiy katta kuchga egaligiga va qayta saylanishiga yordam beradi. Mudofaa bo‘yicha pudratchilar va siyosatchilar o‘rtasidagi bunday yaqin aloqalar nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy manzarani ham shakllantiradi. Shuningdek, davlat shartnomalarining cheksiz oqimi va yirik korporatsiyalar uchun barqaror foyda olishga sharoit yaratadi. 

AQSHdagi ustuvorlik diplomatiyadami yoki harbiy kuchdami?

Qo‘shma Shtatlar umumiy byudjetining taxminan 50 foizini harbiy ehtiyojlarga sarflaydi, shulardan faqat 1-2 foizi diplomatik harakatlarga yo‘naltiriladi. Bu Amerika tashqi siyosatida harbiy qudratning ustuvorligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Biroq, haqiqatan ham tinchlikni faqat harbiy yo‘l bilan ta’minlash mumkinmi? Diplomatiya murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, ko‘pincha darhol natija bermaydi. Shunga qaramay, barqaror xalqaro munosabatlarni o‘rnatish va mojarolarning oldini olish uchun muhim vositadir. Hech bir davlat o‘z harbiy qudratini oshirish bilangina tinchlikka erisha olmaydi. Aksincha, Qo‘shma Shtatlar harbiy sohaga qancha ko‘p mablag‘ sarflasa, mudofaa byudjeti shunchalik katta bo‘lib, Xitoy va Rossiya kabi boshqa kuchlarni to‘xtatib turishda majbur bo‘ladi. Bu o‘z navbatida barcha ishtirokchilar qatnashadigan global qurollanish poygasining yangi bosqichini yaratadi. 

Mudofaa uchun qilinayotgan xarajatlar AQSHni xavfsiz qiladimi? 

Bir tomondan, kuchli armiya haqiqatan ham mojarolarni oldini oladi. Boshqa tomondan, cheksiz byudjet o‘sishi va ortiqcha korporativ ta’sirdagi manfaatlar muvozanatini xavf ostiga qo‘yadi. Qo‘shma Shtatlar nafaqat mintaqaviy, balki xalqaro maydondagi asosiy jarayonlarni nazorat qiluvchi global gegemon davlat. Biroq, ulkan harbiy xarajatlar nafaqat yetakchilikni, hatto dunyoni yangi qurollanish poygasiga tortish xavfi hamdir. Mamlakatning xavfsiz kelajagi armiyaga qancha mablag‘ sarflanishiga hamda yuzaga kelishi kutilayotgan jarayonlarni qanday qilib oldini olish, hamkorlik mexanizmlari ishlab chiqilishiga ham bog‘liq.

Jahon

11.10.2024, 17:33

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Tramp Xitoy, Rossiya va KXDRni AQShga qarshi “til biriktirish”da aybladi

AQSh prezidenti Donald Tramp Xitoy, Rossiya va Shimoliy Koreya rahbarlarini Vashingtonga qarshi til biriktirishda aybladi.

Jahon

03.09.2025, 11:46

Turkiya AQSh va Rossiyani Istanbul aeroportida sammit oʻtkazishga chaqirdi

Turkiya AQSh va Rossiyani Istanbul aeroportida sammit oʻtkazishga chaqirdi

Istanbuldagi Otaturk aeroporti Rossiya-Ukraina urushini hal qilish boʻyicha yetakchilarning ehtimoliy sammiti oʻtkaziladigan asosiy joylardan biriga aylanishi mumkin, deb yozadi “Milliyet” gazetasi.

Jahon

18.08.2025, 15:01

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

AQShning Texas shtatidagi 22 yoshli harbiy xizmatchi Teylor Adam Li mudofaaga oid maxfiy maʼlumotlarni Rossiyaga berishda ayblanib qoʻlga olindi. Bu haqda AQSh Adliya vazirligi xabar berdi.

Jahon

07.08.2025, 10:33

Tramp Hindistonga nisbatan bojlarni oshirmoqchi

Tramp Hindiston Rossiya neftini katta hajmlarda sotib olishini va bu xom ashyoning katta qismini ochiq bozorda yuqori ustama bilan sotishini taʼkidladi.

Jahon

05.08.2025, 15:09

Oʻzbekiston AQShdan paxta import qilmoqchi

Oʻzbekiston AQShdan paxta import qilmoqchi

Oʻzbekiston AQSh Qishloq xoʻjaligi vazirligi va AQSh Paxta Assotsiatsiyasi bilan Amerika paxtasini import qilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Mazkur kelishuv AQShning  GSM-102 dasturi doirasida amalga oshirilish koʻzda tutilmoqda.

Siyosat

05.08.2025, 11:55

AQSh Kongressi vakili Falastin davlatini tan olishga chaqirdi

BMT Bosh Assambleyasining sentabr oyidagi yigʻilishi oldidan bu masalada kerakli ishlarni qiladi.

Jahon

04.08.2025, 16:05

So‘nggi yangiliklar

Firibgarlar huquqni muhofaza qiluvchi organlar nomidan aldamoqda – Ombudsman

Oliy Majlisning Inson huquqlari boʻyicha vakili (ombudsman)ga fuqaro M.P. oʻzining ehtiyotsizligi va soddaligi oqibatida katta miqdordagi mablagʻdan mahrum boʻlgani yuzasidan murojaat qilgan edi.

Oʻzbekiston

12.09.2025, 16:26

Olotdagi katta oʻgʻrilik ortidan ikki oʻsmir qoʻlga olindi

Jinoyatchilar yotoqxonadagi shkafdan 50 million soʻm, 3 000 AQSh dollari, 295 yevro hamda 120 000 Rossiya rublini oʻgʻirlab, hodisa joyidan qochib ketishgan.

Oʻzbekiston

12.09.2025, 14:34

Transportdan bepul foydalanuvchilar safi kengaymoqda

Aholini ijtimoiy qoʻllab-quvvatlash, ijtimoiy himoya choralarini kuchaytirish, davlat tomonidan fuqarolarga ijtimoiy xizmat koʻrsatish koʻlami va turlarini kengaytirish boʻyicha qilingan ishlar asosida ayrim toifadagi fuqarolarning shahar yoʻlovchi transportidan bepul foydalanish imkoniyatlari yaratildi. 

Oʻzbekiston

12.09.2025, 13:30

Isitish mavsumida ehtiyojmand oilalarga 1 mln soʻmlik yordam beriladi

2025/2026 yilgi isitish mavsumida ehtiyojmand aholini qoʻllab-quvvatlash maqsadida joriy yil noyabr oyida 1 million soʻm miqdorida bir martalik moddiy yordam beriladi.

Oʻzbekiston

12.09.2025, 12:05

Oʻzbekistonda 2025 yilning birinchi yarmiga qadar qancha asal yetishtirildi?

Milliy statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, 2025 yilning birinchi yarmida respublika boʻyicha jami 6,6 ming tonna asal yetishtirilgan. Bu koʻrsatkich oʻtgan yilning mos davri bilan solishtirganda 4,8 foizga oshgan.

Iqtisodiyot

12.09.2025, 11:02

Toshkent viloyatidagi ulkan imkoniyatlar koʻrsatib oʻtildi

Prezident Shavkat Mirziyoyev 11 sentabr kuni Toshkent viloyatida islohotlar natijadorligi va yangi rejalar muhokamasi yuzasidan yigʻilish oʻtkazdi.

Siyosat

12.09.2025, 10:05

Toshkentda oʻquvchilar oldida oʻqituvchilarni haqorat qilgan direktor ishdan boʻshatildi

Ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan videoda Uchtepa tumanidagi 62-maktab direktori 1-sinf oʻquvchilari oldida maktabning ayol oʻqituvchilarini haqorat qilayotgani aks etgan.

Ta'lim

12.09.2025, 09:03

Notarial xizmatlar koʻrsatishda ayrim talablar bekor qilinadi

2026 yil 1 apreldan koʻchmas mulk va undagi ulushlar bilan bogʻliq barcha bitimlar notarius tomonidan Tizim orqali davlat roʻyxatidan oʻtkazish uchun yuboriladi.

Oʻzbekiston

11.09.2025, 18:25

Surxondaryoda ekstremistik gʻoyalar taʼsiriga tushib qolgan shaxslarga nisbatan sud hukmi oʻqildi

Guruh aʼzolari orasida muqaddam ekstremistik gʻoyalar bilan bogʻliq sodir etgan jinoyatlari uchun 2021 yilda yengillik qoʻllanilib, shartli ozodlik bilan ochiqlikda qoldirilgan shaxslar ham bor.

Oʻzbekiston

11.09.2025, 17:28

Oʻzbekistonda yakka tartibdagi tadbirkorlar (YaTT) soni kamaymoqda

2025 yilning 1 mart holatiga mamlakatda faoliyat yuritayotgan yakka tartibdagi tadbirkorlar (YaTT) soni 284 ming 110 nafarni tashkil etgan.

Iqtisodiyot

11.09.2025, 16:28

Milliy gvardiya: "Kichik portlash yuzaga kelib, 10 ga yaqin harbiy xizmatchi jarohatlandi"

Milliy gvardiya: "Kichik portlash yuzaga kelib, 10 ga yaqin harbiy xizmatchi jarohatlandi"

Milliy gvardiyaning maʼlumot berishicha, joriy yilning 10 sentabr kuni Nukus dala oʻquv maydonida, amaliy oʻquv mashgʻuloti tashkillashtirilgan.  

Oʻzbekiston

11.09.2025, 15:54

Navoiyda fuqarolarni Ukrainaga qarshi urushga yollash orqali pul ishlamoqchi boʻlgan shaxs ozodlikdan mahrum qilindi

44 yoshli ayol fuqarolarni Rossiya tomonidan Ukrainaga qarshi urushda ishtirok etsa, oyiga 4-7 ming AQSh dollaridan pul berilishini aytib, qiziqtirib kelgan. U bir fuqaroni yollab, Rossiyaga joʻnatish uchun Toshkent viloyatida joylashgan “Navoiy” chegara-bojxona posti orqali Qozogʻistonga oʻtayotganida DXX Navoiy viloyati boʻyicha boshqarmasi tomonidan ushlangan.

Oʻzbekiston

11.09.2025, 15:27