Январ воқеалари – Автократия инқирози ва сиёсий бўҳрон

2022 йилнинг январ ойида Қозоғистон Республикаси тарихида қора ҳарфлар билан ёзилган қонли воқеалар содир бўлди. Бу ҳодисалар мамлакатда газ нархининг ошиши билан бошланган норозиликлардан келиб чиқди ва тез орада бутун давлатни ларзага солган оммавий норозилик ҳаракатига айланди. Ушбу мақолада Қозоғистонда юз берган "Қонли январ воқеалари"нинг хроникасини, уларнинг сабабларини ва оқибатларини таҳлил қиламиз.
 

Сиёсат

10.08.2024, 14:13

Улашиш:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Газ нархининг ошиши ва норозиликларнинг бошланиши

1 январда газ нархининг ошишидан сўнг Жанаўзан шаҳрида тинч намойишлар  бошланган бўлса-да, бу норозиликлар тезда бошқа шаҳар ҳамда вилоятларга тарқалди ва кескинлаша бошлади. Айни пайтда, ҳукумат томонидан етарли жавоб берилмаётганлиги ва одамларнинг муаммоларига қулоқ солмаслик, оммавий норозиликни кучайтириб юборди. Норозиликлар қисқа вақт ичида Алмати, Нур-Султон, Шймкент каби йирик шаҳарларни қамраб олди. Аҳолининг ҳукуматдан норозилиги шунчалик кучли эдики, намойишчилар ҳукумат биноларини эгаллашга ҳаракат қилишди.
Бошидан бери тинч бўлган намойишлар мамлакатдаги сиёсий коррупция ва автократияга қарши курашиш воситасига айланди. Авторитар режимнинг узоқ йиллар давомида йиғилиб келган босими халқнинг тоқатини тоқ қилди ва бу портлашга олиб келди. Бу воқеалар нафақат иқтисодий муаммолар, балки сиёсий эркинликларнинг йўқлиги ва Назарбоевлар оиласига қарши норозилик эди.

Намойишларнинг кескинлашуви

4-5 январ кунлари Алмати шаҳрида намойишчилар ва полиция ўртасида кучли тўқнашувлар бошланди. Норозиликлар тинч йўлдан кескинликка айланди. Намойишчилар ҳукумат биноларини босиб олишга ҳаракат қилдилар, баъзи ҳолатларда улар ўз мақсадларига эришдилар. Айниқса, Алмати халқаро аэропортининг эгалланиши ва бошқа стратегик жойларнинг назоратга олиниши вазиятнинг қанчалик жиддийлашганини кўрсатди.
Бу вақтда Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Тўқаев газ нархини тушириш бўйича фармон чиқарди, аммо бу чора норозиликларни тўхтата олмади. Оқибатда, ҳукумат янада қаттиқроқ чоралар кўришга мажбур бўлди.

Фавқулодда ҳолат ва КХШТнинг аралашуви

5-январ куни президент Тўқаев мамлакатда фавқулодда ҳолат эълон қилди ва хавфсизлик кучлари томонидан намойишларни бостириш учун Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти (КХШТ) кучларидан ёрдам сўради. Бу қарор кўплаб халқаро танқидларга сабаб бўлди, чунки КХШТнинг Қозоғистон ички ишларига аралашуви мамлакатнинг суверенитетига путур етказиши мумкинлиги ҳақида ташвишлар билдирилган эди.
КХШТ кучларининг келиши билан норозиликларни бостириш янада шиддатли тус олди. Айрим манбаларга кўра, ўнлаб намойишчилар ва хавфсизлик ходимлари ҳалок бўлди. 6-январдан бошлаб, ҳуқуқ-тартибот органлари Алмати ва бошқа шаҳарларни "террористлар"дан тозалаш бўйича ҳаракатларни бошладилар. Бу ҳаракатлар давомида минглаб одамлар ҳибсга олинди, кўплари жароҳат олди ва уларнинг айримлари қамоқ жазосига ҳукм қилинди.

Воқеаларнинг оқибатлари ва хулоса

Январ воқеалари Қозоғистоннинг сиёсий ва ижтимоий ҳаётида чуқур из қолдирди. Расмий маълумотларга кўра 19 нафар хавфсизлик ходимлари ва 238 нафар аҳоли ҳалок бўлган дейилади, лекин норасмий манбаларда бу рақамлар кўпроқ бўлиши мумкинлиги таъкидланади. Шунингдек, 10 мингдан ортиқ киши ҳибсга олинган ва улар орасидан юзлаб одамлар судга тортилган.
Бу воқеалар ҳукуматга бўлган ишончни янада заифлаштирди. Аҳоли орасида норозилик ҳиссиётлари ўсиб борди, ҳукуматнинг иқтисодий сиёсати ва коррупция даражаси танқид қилина бошланди. Бундан ташқари, КХШТнинг аралашуви Қозоғистоннинг мустақиллиги ва сиёсий суверенитетига бўлган ишончни шубҳа остига қўйди.

Қозоғистоннинг Январ воқеалари газ нархининг кескин оширилиши билан бошланган бўлса-да, бу воқеалар аслида мамлакатда узоқ йиллар давомида йиғилган ижтимоий ва сиёсий муаммолар натижаси эди. Қозоғистон ҳукуматининг иқтисодий сиёсати, коррупция, сиёсий эркинликларнинг чекланиши ва Назарбоевлар ҳокимятининг сақлаб қолинаётганлиги бу норозиликларни кетириб чиқарган асосий омиллар эди.

 

Мустафо Яхёев

мавзуга оид янгиликлар

Қозоғистонда бензин, сув, электр энергияси ва газ нархларини ошириш тақиқланди

2025 йил 16 октябрдан бошлаб Қозоғистон ҳукумати мамлакатда инфляция даражаси барқарорлашгунга қадар бензин, сув, электр энергияси ва табиий газ нархларини оширишни тақиқлади.

Жаҳон

17.10.2025, 14:27

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Нега айрим қозоқ дўстларимиз Ўзбекистон ютуқларидан хурсанд бўлмаяпти?

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев яқинда АҚШнинг Нью-Йорк шаҳрида бўлиб ўтган БМТ Бош Ассамблеяси сессияси доирасида муваффақиятли дипломатик ютуқларга имзо чекди. Хусусан, Бош Ассамблея минбарида туриб минтақа ва глобал муаммоларни кўтариш билан бирга, уларга ечимлар ҳам таклиф этди. АҚШ президент Доналд Трамп билан кўришиб, музокаралар ўтказгани, икки давлат ишбилармонлари, йирик компаниялари ўртасида бир неча миллиард долларлик шартномаларнинг имзоланиши ҳам катта ютуқ сифатида эътироф этилди. 

Ўзбекистон

07.10.2025, 12:03

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram асосчиси Қозоғистонда янги сунъий интеллект лойиҳасини эълон қилди

Telegram асосчиси Павел Дуров Остонада бўлиб ўтган Digital Bridge-2025 халқаро технологик форумида миллиарддан ортиқ фойдаланувчига мўлжалланган сунъий интеллект соҳасидаги янги лойиҳани тақдим этди.

Жаҳон

03.10.2025, 18:36

Toqayev hukumat tanqidchilarini  jiddiy ogohlantirdi

Тоқаев ҳукумат танқидчиларини жиддий огоҳлантирди

Қозоғистон президенти Қосим Жўмард Тоқаев Миллий фан ва технологиялар кенгаши йиғилишида ёлғон ахборот тарқатаётган фуқароларни жиддий огоҳлантирди.

Жаҳон

30.09.2025, 14:33

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"

Захарова: "Ғарб Қозоғистон ва Россияни ажратиб қўймоқчи"

Ғарб Россия Қозоғистон халқларини бир-биридан узоқлаштиришни хоҳлайди. Бироқ бу уриниш икки давлатни боғлаб турган мустаҳкам тарихий муваффақиятсизликка учраган. Бу ҳақда Россия Ташқи ишлар вазири матбуот котиби Мария Захарова Россия-Қозоғистон медиа форумида нутқида айтди.

Жаҳон

29.09.2025, 16:00

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi

Қозоғистонга янги ташқи ишлар вазири тайинланди

Эрмек Кошербаев Қозгъистон президенти фармони билан мамлакат ташқи ишлар вазири лавозимига тайинланди. Бу ҳақда Тengrinews.kz хабар қилди.

Жаҳон

26.09.2025, 14:00

сўнгги янгиликлар

Тошкентда кесилган 145 туп дарахт бўйича ҳокимлик изоҳ берди

Таъкидланишича, арчаларнинг кўпчилиги касалланган ва қуруб бораётган дарахтларни эҳтиёткорлик билан кўчириш режалаштирилган, аммо айрим масъуллар жараёнда талабларга тўлиқ амал қилмаган. Гувоҳлар эса ишлар ҳоким ўринбосари Баxтиёр Раҳмонов топшириғи билан амалга оширилганини айтишмоқда.

Ўзбекистон

27.10.2025, 10:00

Ўзбекистон делегацияси Ислом бирдамлик ўйинларига 194 нафар спортчи билан боради

7–21 ноябрь кунлари Саудия Арабистони пойтахти Ар-Риёд шаҳри VI Ислом бирдамлик ўйинларига мезбонлик қилади.

Спорт

27.10.2025, 09:01

ССВ тизимида 1000 дан ортиқ манфаатлар тўқнашуви ҳолатлари аниқланди

Соғлиқни сақлаш вазирлиги тизимида 2025 йил июль ҳолатига кўра молия ва иқтисодиёт йўналишида фаолият юритувчи 1 280 нафар ходимда манфаатлар тўқнашуви ва непотизм ҳолатлари аниқланди.

Ўзбекистон

27.10.2025, 08:17

Трамп санкциялари сабаб “Роснефть” ва “Лукойл” 5,2 млрд долларга арзонлади

Трампнинг янги санкциялари Россия билан муносабатларни янада кескинлаштирди. Ҳиндистон Россия нефти импортларини қисқартира бошлагач, “Роснефть” ва “Лукойл” акцияларида катта муаммолар юзага келмоқда.

Иқтисодиёт

25.10.2025, 18:44

Ўзбекистонда никоҳлар камаймоқда, ажримлар эса кўпаймоқда

Йил бошидан буён 177 минг никоҳ қайд этилган бўлса, 32 минг оила бузилган. Шунингдек, 16 минг ота-она алимент тўламасдан қочиб юрибди ва айримлари болаларини қарз билан ташлаб кетишган.

Ўзбекистон

25.10.2025, 17:07

Сергей Миронов: "Тил билмасликни баҳона қилиб давлатдан чиқариб юбориш — бу ҳақиқий фашизм"

Сергей Миронов Латвияда русийзабонларни чиқаришни “фашизм” деб атади. Россияда қонунбузар мигрантларни эса нафақат ўзи, балки бутун оиласи билан депортация қилиш тарафдори. Шунингдек, Миронов Россияга меҳнат мигрантлари фақат вахта усулида келиши, уларнинг оилалари эса мамлакатга киритилмаслиги лозимлигини билдирди.

Жаҳон

25.10.2025, 14:51

Лондон суди “Вагнер” билан ҳамкорлик қилган британияликларга ҳукм чиқарди

Лондон суди 20–23 ёшли олти нафар британия фуқаросини 7 йилдан 17 йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан ҳукм қилди. Улар 2024 йил март ойида Россиянинг террористик ташкилот деб эътироф этилган “Вагнер” хусусий ҳарбий компанияси топшириғи билан шарқий Лондондаги омборни ёқиб юборган.

Жаҳон

25.10.2025, 11:49

Канадалик хонанда Девид Керолл ўзбекистонликларга мурожаат билан чиқди

“Айби” ўзбекистонлик бўлган Суҳроб Убайдуллаевни самолётга чиқармаган Венгриянинг Wizz Air лоукастери ҳақида Don’t Fly Wizzness Class қўшиғини куйлаган канадалик хонанда Девид Керолл ушбу таронани ҳар томонлама қўллаб-қувватлашни сўраб инстаграм саҳифаси орқали мурожаат билан чиқди.

Ўзбекистон

25.10.2025, 11:00

Ўзбекистон президенти Бельгияга ташрифини якунлади

Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бельгияга расмий ташрифи якунланди.

Сиёсат

25.10.2025, 06:57

Шавкат Мирзиёев Бельгияликлар қироли билан учрашди

Брюссель шаҳрига расмий ташриф доирасида Лакен саройида Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бельгияликлар қироли Филипп билан учрашуви бўлиб ўтди.

Сиёсат

24.10.2025, 21:17

Ўзбекистон ва ЕИ муносабатлари янги стратегик босқичга кўтарилди

Брюсселдаги Европа кенгаши қароргоҳи — «Европа» биносида Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёев Европа кенгаши президенти Антониу Кошта ва Европа комиссияси президенти Урсула фон дер Ляен билан учрашди.

Сиёсат

24.10.2025, 16:59

Янгийўлда 1,1 млрд сўмлик электр энергиясидан ноқонуний фойдаланиш ҳолати фош этилди

Бош прокуратура ҳузуридаги Департаментнинг Янгийўл тумани бўлими ходимлари томонидан ўтказилган текширув жараёнида фуқаро М.П. томонидан йирик миқдорда ноқонуний электр энергияси ишлатилгани аниқланди.

Ўзбекистон

24.10.2025, 15:09