Январ воқеалари – Автократия инқирози ва сиёсий бўҳрон
2022 йилнинг январ ойида Қозоғистон Республикаси тарихида қора ҳарфлар билан ёзилган қонли воқеалар содир бўлди. Бу ҳодисалар мамлакатда газ нархининг ошиши билан бошланган норозиликлардан келиб чиқди ва тез орада бутун давлатни ларзага солган оммавий норозилик ҳаракатига айланди. Ушбу мақолада Қозоғистонда юз берган "Қонли январ воқеалари"нинг хроникасини, уларнинг сабабларини ва оқибатларини таҳлил қиламиз.
Сиёсат
10.08.2024, 14:13
Улашиш:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
Газ нархининг ошиши ва норозиликларнинг бошланиши
1 январда газ нархининг ошишидан сўнг Жанаўзан шаҳрида тинч намойишлар бошланган бўлса-да, бу норозиликлар тезда бошқа шаҳар ҳамда вилоятларга тарқалди ва кескинлаша бошлади. Айни пайтда, ҳукумат томонидан етарли жавоб берилмаётганлиги ва одамларнинг муаммоларига қулоқ солмаслик, оммавий норозиликни кучайтириб юборди. Норозиликлар қисқа вақт ичида Алмати, Нур-Султон, Шймкент каби йирик шаҳарларни қамраб олди. Аҳолининг ҳукуматдан норозилиги шунчалик кучли эдики, намойишчилар ҳукумат биноларини эгаллашга ҳаракат қилишди.
Бошидан бери тинч бўлган намойишлар мамлакатдаги сиёсий коррупция ва автократияга қарши курашиш воситасига айланди. Авторитар режимнинг узоқ йиллар давомида йиғилиб келган босими халқнинг тоқатини тоқ қилди ва бу портлашга олиб келди. Бу воқеалар нафақат иқтисодий муаммолар, балки сиёсий эркинликларнинг йўқлиги ва Назарбоевлар оиласига қарши норозилик эди.
Намойишларнинг кескинлашуви
4-5 январ кунлари Алмати шаҳрида намойишчилар ва полиция ўртасида кучли тўқнашувлар бошланди. Норозиликлар тинч йўлдан кескинликка айланди. Намойишчилар ҳукумат биноларини босиб олишга ҳаракат қилдилар, баъзи ҳолатларда улар ўз мақсадларига эришдилар. Айниқса, Алмати халқаро аэропортининг эгалланиши ва бошқа стратегик жойларнинг назоратга олиниши вазиятнинг қанчалик жиддийлашганини кўрсатди.
Бу вақтда Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Тўқаев газ нархини тушириш бўйича фармон чиқарди, аммо бу чора норозиликларни тўхтата олмади. Оқибатда, ҳукумат янада қаттиқроқ чоралар кўришга мажбур бўлди.
Фавқулодда ҳолат ва КХШТнинг аралашуви
5-январ куни президент Тўқаев мамлакатда фавқулодда ҳолат эълон қилди ва хавфсизлик кучлари томонидан намойишларни бостириш учун Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти (КХШТ) кучларидан ёрдам сўради. Бу қарор кўплаб халқаро танқидларга сабаб бўлди, чунки КХШТнинг Қозоғистон ички ишларига аралашуви мамлакатнинг суверенитетига путур етказиши мумкинлиги ҳақида ташвишлар билдирилган эди.
КХШТ кучларининг келиши билан норозиликларни бостириш янада шиддатли тус олди. Айрим манбаларга кўра, ўнлаб намойишчилар ва хавфсизлик ходимлари ҳалок бўлди. 6-январдан бошлаб, ҳуқуқ-тартибот органлари Алмати ва бошқа шаҳарларни "террористлар"дан тозалаш бўйича ҳаракатларни бошладилар. Бу ҳаракатлар давомида минглаб одамлар ҳибсга олинди, кўплари жароҳат олди ва уларнинг айримлари қамоқ жазосига ҳукм қилинди.
Воқеаларнинг оқибатлари ва хулоса
Январ воқеалари Қозоғистоннинг сиёсий ва ижтимоий ҳаётида чуқур из қолдирди. Расмий маълумотларга кўра 19 нафар хавфсизлик ходимлари ва 238 нафар аҳоли ҳалок бўлган дейилади, лекин норасмий манбаларда бу рақамлар кўпроқ бўлиши мумкинлиги таъкидланади. Шунингдек, 10 мингдан ортиқ киши ҳибсга олинган ва улар орасидан юзлаб одамлар судга тортилган.
Бу воқеалар ҳукуматга бўлган ишончни янада заифлаштирди. Аҳоли орасида норозилик ҳиссиётлари ўсиб борди, ҳукуматнинг иқтисодий сиёсати ва коррупция даражаси танқид қилина бошланди. Бундан ташқари, КХШТнинг аралашуви Қозоғистоннинг мустақиллиги ва сиёсий суверенитетига бўлган ишончни шубҳа остига қўйди.
Қозоғистоннинг Январ воқеалари газ нархининг кескин оширилиши билан бошланган бўлса-да, бу воқеалар аслида мамлакатда узоқ йиллар давомида йиғилган ижтимоий ва сиёсий муаммолар натижаси эди. Қозоғистон ҳукуматининг иқтисодий сиёсати, коррупция, сиёсий эркинликларнинг чекланиши ва Назарбоевлар ҳокимятининг сақлаб қолинаётганлиги бу норозиликларни кетириб чиқарган асосий омиллар эди.
Мустафо Яхёев
Сиёсат
10.08.2024, 14:13
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар
Қозоғистонда бензин, сув, электр энергияси ва газ нархларини ошириш тақиқланди
Жаҳон
17.10.2025, 14:27

Нега айрим қозоқ дўстларимиз Ўзбекистон ютуқларидан хурсанд бўлмаяпти?
Ўзбекистон
07.10.2025, 12:03

Telegram асосчиси Қозоғистонда янги сунъий интеллект лойиҳасини эълон қилди
Жаҳон
03.10.2025, 18:36

Тоқаев ҳукумат танқидчиларини жиддий огоҳлантирди
Жаҳон
30.09.2025, 14:33

Захарова: "Ғарб Қозоғистон ва Россияни ажратиб қўймоқчи"
Жаҳон
29.09.2025, 16:00

Қозоғистонга янги ташқи ишлар вазири тайинланди
Жаҳон
26.09.2025, 14:00
машҳур янгиликлар

Ўзбек ММА оламида “машина можароси”: қарз, келишув ва жамоатчилик муҳокамаси
Спорт
29.09.2025, 18:01

Ўзбекистонликларни бортга чиқармай камситган WizzAir ҳақида канадалик хонанда қўшиқ куйлади
Ўзбекистон
22.10.2025, 12:24

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди
Ўзбекистон
08.10.2025, 17:56

Фарғонада ИИБ ходимлари мактаб директорини калтаклаб, ёлғон гувоҳлик беришга мажбурлади
Ўзбекистон
06.10.2025, 12:59

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади
Сиёсат
08.10.2025, 12:00

Инсон ҳуқуқлари ва демократия масалалари бўйича ЕХҲТ конференцияси ўтказилмоқда
Ўзбекистон
06.10.2025, 17:00
сўнгги янгиликлар

Тошкентда кесилган 145 туп дарахт бўйича ҳокимлик изоҳ берди
Ўзбекистон
27.10.2025, 10:00

Ўзбекистон делегацияси Ислом бирдамлик ўйинларига 194 нафар спортчи билан боради
Спорт
27.10.2025, 09:01

ССВ тизимида 1000 дан ортиқ манфаатлар тўқнашуви ҳолатлари аниқланди
Ўзбекистон
27.10.2025, 08:17

Трамп санкциялари сабаб “Роснефть” ва “Лукойл” 5,2 млрд долларга арзонлади
Иқтисодиёт
25.10.2025, 18:44

Ўзбекистонда никоҳлар камаймоқда, ажримлар эса кўпаймоқда
Ўзбекистон
25.10.2025, 17:07

Сергей Миронов: "Тил билмасликни баҳона қилиб давлатдан чиқариб юбориш — бу ҳақиқий фашизм"
Жаҳон
25.10.2025, 14:51

Лондон суди “Вагнер” билан ҳамкорлик қилган британияликларга ҳукм чиқарди
Жаҳон
25.10.2025, 11:49

Канадалик хонанда Девид Керолл ўзбекистонликларга мурожаат билан чиқди
Ўзбекистон
25.10.2025, 11:00

Ўзбекистон президенти Бельгияга ташрифини якунлади
Сиёсат
25.10.2025, 06:57

Шавкат Мирзиёев Бельгияликлар қироли билан учрашди
Сиёсат
24.10.2025, 21:17

Ўзбекистон ва ЕИ муносабатлари янги стратегик босқичга кўтарилди
Сиёсат
24.10.2025, 16:59

Янгийўлда 1,1 млрд сўмлик электр энергиясидан ноқонуний фойдаланиш ҳолати фош этилди
Ўзбекистон
24.10.2025, 15:09
машҳур янгиликлар

Ўзбек ММА оламида “машина можароси”: қарз, келишув ва жамоатчилик муҳокамаси
Спорт
29.09.2025, 18:01

Ўзбекистонликларни бортга чиқармай камситган WizzAir ҳақида канадалик хонанда қўшиқ куйлади
Ўзбекистон
22.10.2025, 12:24

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди
Ўзбекистон
08.10.2025, 17:56

Фарғонада ИИБ ходимлари мактаб директорини калтаклаб, ёлғон гувоҳлик беришга мажбурлади
Ўзбекистон
06.10.2025, 12:59

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади
Сиёсат
08.10.2025, 12:00

Инсон ҳуқуқлари ва демократия масалалари бўйича ЕХҲТ конференцияси ўтказилмоқда
Ўзбекистон
06.10.2025, 17:00
