Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

2022-yilning yanvar oyida Qozogʻiston Respublikasi tarixida qora harflar bilan yozilgan qonli voqealar sodir boʻldi. Bu hodisalar mamlakatda gaz narxining oshishi bilan boshlangan noroziliklardan kelib chiqdi va tez orada butun davlatni larzaga solgan ommaviy norozilik harakatiga aylandi. Ushbu maqolada Qozogʻistonda yuz bergan "Qonli yanvar voqealari"ning xronikasini, ularning sabablarini va oqibatlarini tahlil qilamiz.
 

Ulashish:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Gaz narxining oshishi va noroziliklarning boshlanishi

1-yanvarda gaz narxining oshishidan soʻng Janaoʻzan shahrida tinch namoyishlar  boshlangan boʻlsa-da, bu noroziliklar tezda boshqa shahar hamda viloyatlarga tarqaldi va keskinlasha boshladi. Ayni paytda, hukumat tomonidan yetarli javob berilmayotganligi va odamlarning muammolariga quloq solmaslik, ommaviy norozilikni kuchaytirib yubordi. Noroziliklar qisqa vaqt ichida Almati, Nur-Sulton, Shymkent kabi yirik shaharlarni qamrab oldi. Aholining hukumatdan noroziligi shunchalik kuchli ediki, namoyishchilar hukumat binolarini egallashga harakat qilishdi.

Boshidan beri tinch boʻlgan namoyishlar mamlakatdagi siyosiy korrupsiya va avtokratiyaga qarshi kurashish vositasiga aylandi. Avtoritar rejimning uzoq yillar davomida yigʻilib kelgan bosimi xalqning toqatini toq qildi va bu portlashga olib keldi. Bu voqealar nafaqat iqtisodiy muammolar, balki siyosiy erkinliklarning yoʻqligi va Nazarboyevlar oilasiga qarshi norozilik edi.

Namoyishlarning keskinlashuvi

4-5-yanvar kunlari Almati shahrida namoyishchilar va politsiya oʻrtasida kuchli toʻqnashuvlar boshlandi. Noroziliklar tinch yoʻldan keskinlikka aylandi. Namoyishchilar hukumat binolarini bosib olishga harakat qildilar, baʼzi holatlarda ular oʻz maqsadlariga erishdilar. Ayniqsa, Almati xalqaro aeroportining egallanishi va boshqa strategik joylarning nazoratga olinishi vaziyatning qanchalik jiddiylashganini koʻrsatdi.

Bu vaqtda Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev gaz narxini tushirish boʻyicha farmon chiqardi, ammo bu chora noroziliklarni toʻxtata olmadi. Oqibatda, hukumat yanada qattiqroq choralar koʻrishga majbur boʻldi.

Favqulodda holat va KXShTning aralashuvi

5-yanvar kuni prezident Toʻqayev mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi va xavfsizlik kuchlari tomonidan namoyishlarni bostirish uchun Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) kuchlaridan yordam soʻradi. Bu qaror koʻplab xalqaro tanqidlarga sabab boʻldi, chunki KXShTning Qozogʻiston ichki ishlariga aralashuvi mamlakatning suverenitetiga putur yetkazishi mumkinligi haqida tashvishlar bildirilgan edi.

KXShT kuchlarining kelishi bilan noroziliklarni bostirish yanada shiddatli tus oldi. Ayrim manbalarga koʻra, oʻnlab namoyishchilar va xavfsizlik xodimlari halok boʻldi. 6-yanvardan boshlab, huquq-tartibot organlari Almati va boshqa shaharlarni "terroristlar"dan tozalash boʻyicha harakatlarni boshladilar. Bu harakatlar davomida minglab odamlar hibsga olindi, koʻplari jarohat oldi va ularning ayrimlari qamoq jazosiga hukm qilindi.

Voqealarning oqibatlari va xulosa

Yanvar voqealari Qozogʻistonning siyosiy va ijtimoiy hayotida chuqur iz qoldirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra 19 nafar xavfsizlik xodimlari va 238 nafar aholi halok boʻlgan deyiladi, lekin norasmiy manbalarda bu raqamlar koʻproq boʻlishi mumkinligi taʼkidlanadi. Shuningdek, 10 mingdan ortiq kishi hibsga olingan va ular orasidan yuzlab odamlar sudga tortilgan.
Bu voqealar hukumatga boʻlgan ishonchni yanada zaiflashtirdi. Aholi orasida norozilik hissiyotlari oʻsib bordi, hukumatning iqtisodiy siyosati va korrupsiya darajasi tanqid qilina boshlandi. Bundan tashqari, KXShTning aralashuvi Qozogʻistonning mustaqilligi va siyosiy suverenitetiga boʻlgan ishonchni shubha ostiga qoʻydi.

Qozogʻistonning Yanvar voqealari gaz narxining keskin oshirilishi bilan boshlangan boʻlsa-da, bu voqealar aslida mamlakatda uzoq yillar davomida yigʻilgan ijtimoiy va siyosiy muammolar natijasi edi. Qozogʻiston hukumatining iqtisodiy siyosati, korrupsiya, siyosiy erkinliklarning cheklanishi va Nazarboyevlar hokimyatining saqlab qolinayotganligi bu noroziliklarni ketirib chiqargan asosiy omillar edi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Qozogʻistonda samolyot qulab tushdi

Qozogʻistonda samolyot qulab tushdi

Bugun, 25 dekabr kuni Qozogʻistonning Mangistau viloyati Aktau shahri yaqinida Ozarbayjon aviakompaniyasining yoʻlovchi tashuvchi samolyoti qulab tushdi. Bu haqda mamlakat Favqulodda vaziyatlar vazirligiga tayangan holda "Nur.kz" nashri xabar berdi.

Jahon

25.12.2024, 15:41

Qozogʻistondagi YTHda olti nafar oʻzbekistonlik vafot etdi

Qozogʻistondagi YTHda olti nafar oʻzbekistonlik vafot etdi

Qozogʻiston chegarasida sodir etilgan yuk mashinasi bilan bogʻliq YTHda 6 nafar oʻzbekistonlik halok boʻldi. Bu haqda Mangʻistau viloyati IIBga tayanib, "Nur.kz" nashri xabar berdi. 

Jahon

16.10.2024, 17:18

Prezident qatnashgan sammitda qanday masalalar koʻtarildi?

Prezident qatnashgan sammitda qanday masalalar koʻtarildi? (foto)

Bugun, 17 sentabr kuni Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Qozogʻistonning Ostona shahrida ikkinchi "Markaziy Osiyo – Germaniya" sammitida ishtirok etdi. Bu haqda uning matbuot xizmati xabar berdi.

Siyosat

17.09.2024, 14:27

Mirziyoyev 9 oy davomida toʻrtinchi marta Qozogʻistonga bordi

Mirziyoyev 9 oy davomida toʻrtinchi marta Qozogʻistonga bordi

Bugun, 17 sentabr kuni tongda Prezident Shavkat Mirziyoyev Qozogʻistonga joʻnab ketdi. Bu tashrif davlat rahbarining joriy yildagi Qozogʻistonga toʻrtinchi marta borishi boʻldi. 

Siyosat

17.09.2024, 10:09

So‘nggi yangiliklar

Yoʻl talashib "dubinka" ishlatgan shaxsga chora koʻriladi

Yoʻl talashib "dubinka" ishlatgan shaxsga chora koʻriladi

Shundan soʻng B.X yoʻlning qatnov qismida avtomashinasini toʻxtatib, qoʻlidagi jism bilan Cobalt avtomashinasini chap tomon eshik oynasiga urib, voqea joyidan ketib qolgan.

Oʻzbekiston

14.07.2025, 10:40

Jamshid Iskanderov faoliyatini xorijda davom ettirishi mumkin

Jamshid Iskanderov faoliyatini xorijda davom ettirishi mumkin

Fargʻona viloyatining "Neftchi" futbol klubi yarim himoyachisi Jamshid Iskanderov faoliyatini Eron klubida davom etishi mumkin.

Sport

14.07.2025, 10:00

Olis hududlarda oʻquv markazi ochmoqchi boʻlganlarga foizsiz qarz beriladi

Olis hududlarda oʻquv markazi ochmoqchi boʻlganlarga foizsiz qarz beriladi

Vazirlar Mahkamasining 10 iyul kungi tegishli qaroriga muvofiq, olis va chekka hududlarda xorijiy tillarga oʻqitish xizmatini yoʻlga qoʻyayotgan yoshlarga foizsiz qarz (ssuda) ajratilishi tartibi tasdiqlandi. 

Oʻzbekiston

14.07.2025, 09:02

Toshkent "propiska"si toʻgʻrisidagi qonun bekor qilindi

Toshkent "propiska"si toʻgʻrisidagi qonun bekor qilindi

Bungacha 12 toifadagi fuqarolar Toshkent "propiska"sini olish huquqiga ega edi.Toshkent shahri va viloyatida doimiy «propiska» olish huquqiga ega shaxslar doirasini cheklovchi amaldagi qonun prezident tomonidan imzolangan yangi qonun bilan oʻz kuchini yoʻqotmoqda. 

Oʻzbekiston

12.07.2025, 13:11

Toshkent shahridagi koʻchalarda harakat vaqtincha cheklandi

Toshkent shahridagi koʻchalarda harakat vaqtincha cheklandi

Yakkasaroy tumanidagm Bratislava, Glinka va Shota Rustaveli koʻchalari kesishmasidagi chorrahada harakat vaqtincha cheklanadi.

Oʻzbekiston

12.07.2025, 12:06

Toshkent va Fargʻona shaharlarida OTMga noqonuniy oʻqishga kiritish holatlari aniqlandi

Toshkent va Fargʻona shaharlarida OTMga noqonuniy oʻqishga kiritish holatlari aniqlandi

Oʻqishga kiritib qoʻyish uchun 4000 va 3800 AQSh dollari olgan shaxslar qoʻlga olindi.Davlat xavfsizlik xizmatining Toshkent shahar boʻyicha boshqarmasi xodimlari tomonidan Bosh prokuratura huzuridagi Departament bilan hamkorlikda tezkor tadbir oʻtkazdilar.

Oʻzbekiston

12.07.2025, 11:57

Eldor Shomurodov nima uchun Turkiyani tanlaganini ochiqladi

Eldor Shomurodov nima uchun Turkiyani tanlaganini ochiqladi

Oʻzbekiston milliy terma jamoasi sardori Eldor Shomurodov Rimdan Istanbulga koʻchib oʻtishiga mamlakatning Jahon chempionatidagi ilk ishtiroki ham sabab boʻlganini taʼkidladi. 

Sport

11.07.2025, 17:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi

Bojxona qoʻmitasi 6 oy ichida 11 mingdan ortiq tadbirkorlarga 24,6 trln soʻm bojxona toʻlovlaridan imtiyoz va preferensiyalar qoʻllanildi, 2,8 trln soʻm bojxona toʻlovlarini kechiktirib toʻlashga ruxsat berildi. Bu haqda Bojxona qoʻmitasi axborot xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

11.07.2025, 13:54

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi

Samarqand viloyatida burun operatsiyasidan soʻng 16 yoshli qiz vafot etdi. Marhumaning yaqinlari bu ishda shifokorlarni ayblamoqda. Holat yuzasidan prokuratura tomonidan surishtiruv ishlari boshlandi.

Oʻzbekiston

11.07.2025, 12:36

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Siyosat

11.07.2025, 12:20

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda

Londonda muhim madaniy voqea boʻlib oʻtdi: Buyuk Britaniyada ilk bor Oʻzbekiston tarixi bilan bogʻliq, Islom sivilizatsiyasining oltin davrlariga oid noyob Qurʼon qoʻlyozmalari va tarixiy artefaktlardan iborat kolleksiya namoyish etildi.

Madaniy

11.07.2025, 09:30