Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

2022-yilning yanvar oyida Qozogʻiston Respublikasi tarixida qora harflar bilan yozilgan qonli voqealar sodir boʻldi. Bu hodisalar mamlakatda gaz narxining oshishi bilan boshlangan noroziliklardan kelib chiqdi va tez orada butun davlatni larzaga solgan ommaviy norozilik harakatiga aylandi. Ushbu maqolada Qozogʻistonda yuz bergan "Qonli yanvar voqealari"ning xronikasini, ularning sabablarini va oqibatlarini tahlil qilamiz.
 

Ulashish:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Gaz narxining oshishi va noroziliklarning boshlanishi

1-yanvarda gaz narxining oshishidan soʻng Janaoʻzan shahrida tinch namoyishlar  boshlangan boʻlsa-da, bu noroziliklar tezda boshqa shahar hamda viloyatlarga tarqaldi va keskinlasha boshladi. Ayni paytda, hukumat tomonidan yetarli javob berilmayotganligi va odamlarning muammolariga quloq solmaslik, ommaviy norozilikni kuchaytirib yubordi. Noroziliklar qisqa vaqt ichida Almati, Nur-Sulton, Shymkent kabi yirik shaharlarni qamrab oldi. Aholining hukumatdan noroziligi shunchalik kuchli ediki, namoyishchilar hukumat binolarini egallashga harakat qilishdi.

Boshidan beri tinch boʻlgan namoyishlar mamlakatdagi siyosiy korrupsiya va avtokratiyaga qarshi kurashish vositasiga aylandi. Avtoritar rejimning uzoq yillar davomida yigʻilib kelgan bosimi xalqning toqatini toq qildi va bu portlashga olib keldi. Bu voqealar nafaqat iqtisodiy muammolar, balki siyosiy erkinliklarning yoʻqligi va Nazarboyevlar oilasiga qarshi norozilik edi.

Namoyishlarning keskinlashuvi

4-5-yanvar kunlari Almati shahrida namoyishchilar va politsiya oʻrtasida kuchli toʻqnashuvlar boshlandi. Noroziliklar tinch yoʻldan keskinlikka aylandi. Namoyishchilar hukumat binolarini bosib olishga harakat qildilar, baʼzi holatlarda ular oʻz maqsadlariga erishdilar. Ayniqsa, Almati xalqaro aeroportining egallanishi va boshqa strategik joylarning nazoratga olinishi vaziyatning qanchalik jiddiylashganini koʻrsatdi.

Bu vaqtda Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev gaz narxini tushirish boʻyicha farmon chiqardi, ammo bu chora noroziliklarni toʻxtata olmadi. Oqibatda, hukumat yanada qattiqroq choralar koʻrishga majbur boʻldi.

Favqulodda holat va KXShTning aralashuvi

5-yanvar kuni prezident Toʻqayev mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi va xavfsizlik kuchlari tomonidan namoyishlarni bostirish uchun Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) kuchlaridan yordam soʻradi. Bu qaror koʻplab xalqaro tanqidlarga sabab boʻldi, chunki KXShTning Qozogʻiston ichki ishlariga aralashuvi mamlakatning suverenitetiga putur yetkazishi mumkinligi haqida tashvishlar bildirilgan edi.

KXShT kuchlarining kelishi bilan noroziliklarni bostirish yanada shiddatli tus oldi. Ayrim manbalarga koʻra, oʻnlab namoyishchilar va xavfsizlik xodimlari halok boʻldi. 6-yanvardan boshlab, huquq-tartibot organlari Almati va boshqa shaharlarni "terroristlar"dan tozalash boʻyicha harakatlarni boshladilar. Bu harakatlar davomida minglab odamlar hibsga olindi, koʻplari jarohat oldi va ularning ayrimlari qamoq jazosiga hukm qilindi.

Voqealarning oqibatlari va xulosa

Yanvar voqealari Qozogʻistonning siyosiy va ijtimoiy hayotida chuqur iz qoldirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra 19 nafar xavfsizlik xodimlari va 238 nafar aholi halok boʻlgan deyiladi, lekin norasmiy manbalarda bu raqamlar koʻproq boʻlishi mumkinligi taʼkidlanadi. Shuningdek, 10 mingdan ortiq kishi hibsga olingan va ular orasidan yuzlab odamlar sudga tortilgan.
Bu voqealar hukumatga boʻlgan ishonchni yanada zaiflashtirdi. Aholi orasida norozilik hissiyotlari oʻsib bordi, hukumatning iqtisodiy siyosati va korrupsiya darajasi tanqid qilina boshlandi. Bundan tashqari, KXShTning aralashuvi Qozogʻistonning mustaqilligi va siyosiy suverenitetiga boʻlgan ishonchni shubha ostiga qoʻydi.

Qozogʻistonning Yanvar voqealari gaz narxining keskin oshirilishi bilan boshlangan boʻlsa-da, bu voqealar aslida mamlakatda uzoq yillar davomida yigʻilgan ijtimoiy va siyosiy muammolar natijasi edi. Qozogʻiston hukumatining iqtisodiy siyosati, korrupsiya, siyosiy erkinliklarning cheklanishi va Nazarboyevlar hokimyatining saqlab qolinayotganligi bu noroziliklarni ketirib chiqargan asosiy omillar edi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Qozogʻistonda benzin, suv, elektr energiyasi va gaz narxlarini oshirish taqiqlandi

2025 yil 16 oktabrdan boshlab Qozogʻiston hukumati mamlakatda inflyatsiya darajasi barqarorlashgunga qadar benzin, suv, elektr energiyasi va tabiiy gaz narxlarini oshirishni taqiqladi.

Jahon

17.10.2025, 14:27

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Avval-boshdan aytib qoʻyaylik, bu video ikki xalq oʻrtasiga nizo urugʻlarini sochish maqsadida tayyorlangani yoʻq, aksincha, agar oʻrtada biror tushunmovchilik boʻlsa, darhol bartaraf etish, ikki xalq, ikki davlat bugungi murakkab geosiyosiy mojarolar, yuksak ehtimolli tabiiy ofatlar, iqtisodiy-ijtimoiy inqirozlar qarshisida bir-biriga raqib va raqobatchi emas, balki yelkadosh, hamnafas boʻlish zarurligini eslatish maqsadida tayyorlandi.

Oʻzbekiston

07.10.2025, 12:03

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Pavel Durov Ostonada boʻlib oʻtgan Digital Bridge-2025 xalqaro texnologik forumida milliarddan ortiq foydalanuvchiga moʻljallangan sunʼiy intellekt sohasidagi yangi loyihani taqdim etdi.

Jahon

03.10.2025, 18:36

Toqayev hukumat tanqidchilarini  jiddiy ogohlantirdi

Toqayev hukumat tanqidchilarini jiddiy ogohlantirdi

Qozogʻiston prezidenti Qosim Joʻmard Toqayev Milliy fan va texnologiyalar kengashi yigʻilishida yolgʻon axborot tarqatayotgan fuqarolarni jiddiy ogohlantirdi.

Jahon

30.09.2025, 14:33

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"

Gʻarb Rossiya Qozogʻiston xalqlarini bir-biridan uzoqlashtirishni xohlaydi. Biroq bu urinish ikki davlatni bogʻlab turgan mustahkam tarixiy muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Bu haqda Rossiya Tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Mariya Zaxarova Rossiya-Qozogʻiston media forumida nutqida aytdi.

Jahon

29.09.2025, 16:00

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi

Ermek Kosherbayev Qozgʼiston prezidenti farmoni bilan mamlakat tashqi ishlar vaziri lavozimiga tayinlandi. Bu haqda Tengrinews.kz xabar qildi.

Jahon

26.09.2025, 14:00

So‘nggi yangiliklar

Tramp sanksiyalari sabab “Rosneft” va “Lukoyl” 5,2 mlrd dollarga arzonladi

Trampning yangi sanksiyalari Rossiya bilan munosabatlarni yanada keskinlashtirdi. Hindiston Rossiya nefti importlarini qisqartira boshlagach, “Rosneft” va “Lukoyl” aksiyalarida katta muammolar yuzaga kelmoqda.

Iqtisodiyot

25.10.2025, 18:44

Oʻzbekistonda nikohlar kamaymoqda, ajrimlar esa koʻpaymoqda

Yil boshidan buyon 177 ming nikoh qayd etilgan boʻlsa, 32 ming oila buzilgan. Shuningdek, 16 ming ota-ona aliment toʻlamasdan qochib yuribdi va ayrimlari bolalarini qarz bilan tashlab ketishgan.

Oʻzbekiston

25.10.2025, 17:07

Sergey Mironov: "Til bilmaslikni bahona qilib davlatdan chiqarib yuborish — bu haqiqiy fashizm"

Sergey Mironov Latviyada rusiyzabonlarni chiqarishni “fashizm” deb atadi. Rossiyada qonunbuzar migrantlarni esa nafaqat oʻzi, balki butun oilasi bilan deportatsiya qilish tarafdori. Shuningdek, Mironov Rossiyaga mehnat migrantlari faqat vaxta usulida kelishi, ularning oilalari esa mamlakatga kiritilmasligi lozimligini bildirdi.

Jahon

25.10.2025, 14:51

London sudi “Vagner” bilan hamkorlik qilgan britaniyaliklarga hukm chiqardi

London sudi 20–23 yoshli olti nafar britaniya fuqarosini 7 yildan 17 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan hukm qildi. Ular 2024 yil mart oyida Rossiyaning terroristik tashkilot deb eʼtirof etilgan “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasi topshirigʻi bilan sharqiy Londondagi omborni yoqib yuborgan.

Jahon

25.10.2025, 11:49

Kanadalik xonanda Devid Keroll oʻzbekistonliklarga murojaat bilan chiqdi

“Aybi” oʻzbekistonlik boʻlgan Suhrob Ubaydullayevni samolyotga chiqarmagan Vengriyaning Wizz Air loukasteri haqida Don’t Fly Wizzness Class qoʻshigʻini kuylagan kanadalik xonanda Devid Keroll ushbu taronani har tomonlama qoʻllab-quvvatlashni soʻrab instagram sahifasi orqali murojaat bilan chiqdi.

Oʻzbekiston

25.10.2025, 11:00

Oʻzbekiston prezidenti Belgiyaga tashrifini yakunladi

Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Belgiyaga rasmiy tashrifi yakunlandi.

Siyosat

25.10.2025, 06:57

Shavkat Mirziyoyev Belgiyaliklar qiroli bilan uchrashdi

Bryussel shahriga rasmiy tashrif doirasida Laken saroyida Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Belgiyaliklar qiroli Filipp bilan uchrashuvi boʻlib oʻtdi.

Siyosat

24.10.2025, 21:17

Oʻzbekiston va YeI munosabatlari yangi strategik bosqichga koʻtarildi

Bryusseldagi Yevropa kengashi qarorgohi — «Yevropa» binosida Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev Yevropa kengashi prezidenti Antoniu Koshta va Yevropa komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen bilan uchrashdi.

Siyosat

24.10.2025, 16:59

Yangiyoʻlda 1,1 mlrd soʻmlik elektr energiyasidan noqonuniy foydalanish holati fosh etildi

Bosh prokuratura huzuridagi Departamentning Yangiyoʻl tumani boʻlimi xodimlari tomonidan oʻtkazilgan tekshiruv jarayonida fuqaro M.P. tomonidan yirik miqdorda noqonuniy elektr energiyasi ishlatilgani aniqlandi.

Oʻzbekiston

24.10.2025, 15:09

Toshkent sudlarida joriy yilda 7 mingga yaqin nikohdan ajratish ishi koʻrildi

Toshkent shahar fuqarolik ishlari boʻyicha sudlarida 2025 yilning 9 oyida 7 mingga yaqin nikohdan ajratish ishi koʻrilgan. Bu koʻrsatkich oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 468 taga koʻpdir.

Oʻzbekiston

24.10.2025, 14:08

"Navbahor" va "Neftchi" 3 ochkodan mahrum qilinishi mumkin — OʻFA

Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi tomonidan Futbolchilarning maqomi va oʻtishi boʻyicha qoʻmitasi qabul qilingan qarorlar ijrosi tahlil qilindi.

Sport

24.10.2025, 11:03

Oʻzbekistonda «yashil» energiya hajmi 9 milliard kVt·soatga yetdi

Oʻzbekistonda quyosh va shamol elektr stansiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan energiya miqdori 2025 yilning 22 oktabr soati 19:00 holatiga koʻra 9 milliard kVt·soatga yetdi. Bu haqda Energetika vazirligi maʼlum qildi.

Iqtisodiyot

24.10.2025, 10:01