Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
2022-yilning yanvar oyida Qozogʻiston Respublikasi tarixida qora harflar bilan yozilgan qonli voqealar sodir boʻldi. Bu hodisalar mamlakatda gaz narxining oshishi bilan boshlangan noroziliklardan kelib chiqdi va tez orada butun davlatni larzaga solgan ommaviy norozilik harakatiga aylandi. Ushbu maqolada Qozogʻistonda yuz bergan "Qonli yanvar voqealari"ning xronikasini, ularning sabablarini va oqibatlarini tahlil qilamiz.
Siyosat
10.08.2024, 14:13
Ulashish:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
Gaz narxining oshishi va noroziliklarning boshlanishi
1-yanvarda gaz narxining oshishidan soʻng Janaoʻzan shahrida tinch namoyishlar boshlangan boʻlsa-da, bu noroziliklar tezda boshqa shahar hamda viloyatlarga tarqaldi va keskinlasha boshladi. Ayni paytda, hukumat tomonidan yetarli javob berilmayotganligi va odamlarning muammolariga quloq solmaslik, ommaviy norozilikni kuchaytirib yubordi. Noroziliklar qisqa vaqt ichida Almati, Nur-Sulton, Shymkent kabi yirik shaharlarni qamrab oldi. Aholining hukumatdan noroziligi shunchalik kuchli ediki, namoyishchilar hukumat binolarini egallashga harakat qilishdi.
Boshidan beri tinch boʻlgan namoyishlar mamlakatdagi siyosiy korrupsiya va avtokratiyaga qarshi kurashish vositasiga aylandi. Avtoritar rejimning uzoq yillar davomida yigʻilib kelgan bosimi xalqning toqatini toq qildi va bu portlashga olib keldi. Bu voqealar nafaqat iqtisodiy muammolar, balki siyosiy erkinliklarning yoʻqligi va Nazarboyevlar oilasiga qarshi norozilik edi.
Namoyishlarning keskinlashuvi
4-5-yanvar kunlari Almati shahrida namoyishchilar va politsiya oʻrtasida kuchli toʻqnashuvlar boshlandi. Noroziliklar tinch yoʻldan keskinlikka aylandi. Namoyishchilar hukumat binolarini bosib olishga harakat qildilar, baʼzi holatlarda ular oʻz maqsadlariga erishdilar. Ayniqsa, Almati xalqaro aeroportining egallanishi va boshqa strategik joylarning nazoratga olinishi vaziyatning qanchalik jiddiylashganini koʻrsatdi.
Bu vaqtda Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev gaz narxini tushirish boʻyicha farmon chiqardi, ammo bu chora noroziliklarni toʻxtata olmadi. Oqibatda, hukumat yanada qattiqroq choralar koʻrishga majbur boʻldi.
Favqulodda holat va KXShTning aralashuvi
5-yanvar kuni prezident Toʻqayev mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi va xavfsizlik kuchlari tomonidan namoyishlarni bostirish uchun Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) kuchlaridan yordam soʻradi. Bu qaror koʻplab xalqaro tanqidlarga sabab boʻldi, chunki KXShTning Qozogʻiston ichki ishlariga aralashuvi mamlakatning suverenitetiga putur yetkazishi mumkinligi haqida tashvishlar bildirilgan edi.
KXShT kuchlarining kelishi bilan noroziliklarni bostirish yanada shiddatli tus oldi. Ayrim manbalarga koʻra, oʻnlab namoyishchilar va xavfsizlik xodimlari halok boʻldi. 6-yanvardan boshlab, huquq-tartibot organlari Almati va boshqa shaharlarni "terroristlar"dan tozalash boʻyicha harakatlarni boshladilar. Bu harakatlar davomida minglab odamlar hibsga olindi, koʻplari jarohat oldi va ularning ayrimlari qamoq jazosiga hukm qilindi.
Voqealarning oqibatlari va xulosa
Yanvar voqealari Qozogʻistonning siyosiy va ijtimoiy hayotida chuqur iz qoldirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra 19 nafar xavfsizlik xodimlari va 238 nafar aholi halok boʻlgan deyiladi, lekin norasmiy manbalarda bu raqamlar koʻproq boʻlishi mumkinligi taʼkidlanadi. Shuningdek, 10 mingdan ortiq kishi hibsga olingan va ular orasidan yuzlab odamlar sudga tortilgan.
Bu voqealar hukumatga boʻlgan ishonchni yanada zaiflashtirdi. Aholi orasida norozilik hissiyotlari oʻsib bordi, hukumatning iqtisodiy siyosati va korrupsiya darajasi tanqid qilina boshlandi. Bundan tashqari, KXShTning aralashuvi Qozogʻistonning mustaqilligi va siyosiy suverenitetiga boʻlgan ishonchni shubha ostiga qoʻydi.
Qozogʻistonning Yanvar voqealari gaz narxining keskin oshirilishi bilan boshlangan boʻlsa-da, bu voqealar aslida mamlakatda uzoq yillar davomida yigʻilgan ijtimoiy va siyosiy muammolar natijasi edi. Qozogʻiston hukumatining iqtisodiy siyosati, korrupsiya, siyosiy erkinliklarning cheklanishi va Nazarboyevlar hokimyatining saqlab qolinayotganligi bu noroziliklarni ketirib chiqargan asosiy omillar edi.
Mustafo Yaxyoyev
Siyosat
10.08.2024, 14:13
Ulashish:
Mavzuga oid yangiliklar

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi
Jahon
03.10.2025, 18:36

Toqayev hukumat tanqidchilarini jiddiy ogohlantirdi
Jahon
30.09.2025, 14:33

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"
Jahon
29.09.2025, 16:00

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi
Jahon
26.09.2025, 14:00

Peskov Zelenskiyning Qozogʻistonda uchrashish taklifiga munosabat bildirdi
Jahon
24.09.2025, 17:00

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi
Iqtisodiyot
23.09.2025, 13:00
Mashhur yangiliklar

Oʻzbek MMA olamida “mashina mojarosi”: qarz, kelishuv va jamoatchilik muhokamasi
Sport
29.09.2025, 18:01

Shavkat Mirziyoyev Namangan viloyatiga tashrif buyuradi
Siyosat
16.09.2025, 09:49

15 yoshli qiz turmushga berilayotgani aniqlandi
Oʻzbekiston
22.09.2025, 10:00

Shavkat Mirziyoyev Jahon banki bilan sheriklikning ustuvor yoʻnalishlarini qayd etdi
Oʻzbekiston
18.09.2025, 10:15

Toshkentda oʻquvchilar oldida oʻqituvchilarni haqorat qilgan direktor ishdan boʻshatildi
Ta'lim
12.09.2025, 09:03

Husanov paslar aniqligi boʻyicha “Manchester Siti” safidagi eng yaxshi futbolchi boʻldi
Sport
19.09.2025, 10:03
So‘nggi yangiliklar

Ertaga “Super Oy”ni koʻrishimiz mumkin
Oʻzbekiston
06.10.2025, 18:27

Jahon chempionatida faqat Ruslan Nurudinov va Akbar Joʻrayev ishtirok etadi. Qolganlar-chi?
Sport
06.10.2025, 17:23

Tayvandagi aeroport eng samimiy aeroport deb topildi
Jahon
06.10.2025, 16:40

Toshkentda ilk bor “Classical Music Fest in Tashkent” festivali oʻtkazildi
Madaniy
06.10.2025, 16:27

Nukuslik qizlar koʻzni skanerlash orqali kasallikni aniqlovchi startap yaratdi
Fan-texnologiya
06.10.2025, 15:29

Isroil Gʻarbiy Sohilda yangi qurilish rejasini maʼqulladi
Jahon
06.10.2025, 14:25

Face-ID orqali naqd pensiya toʻlash boshlandi
Oʻzbekiston
06.10.2025, 13:21

Fargʻonada IIB xodimlari maktab direktorini kaltaklab, yolgʻon guvohlik berishga majburladi
Oʻzbekiston
06.10.2025, 12:59

"iPhone 17" olib kirmoqchisizmi? Bojxonada yangi qoidalar kuchga kirdi
Iqtisodiyot
06.10.2025, 12:18

“Men Vatanimning yuziman” nomli aksiya tashkil etiladi
Oʻzbekiston
06.10.2025, 11:52

Oʻzbekistonlik para yengil atletikachilar jahon chempionatini 12 ta medal bilan yakunladi
Sport
06.10.2025, 11:21

Amsterdamdan Istanbulgacha – Gʻazodagi genotsidga qarshi norozilik namoyishlari
Jahon
06.10.2025, 10:54
Mashhur yangiliklar

Oʻzbek MMA olamida “mashina mojarosi”: qarz, kelishuv va jamoatchilik muhokamasi
Sport
29.09.2025, 18:01

Shavkat Mirziyoyev Namangan viloyatiga tashrif buyuradi
Siyosat
16.09.2025, 09:49

15 yoshli qiz turmushga berilayotgani aniqlandi
Oʻzbekiston
22.09.2025, 10:00

Shavkat Mirziyoyev Jahon banki bilan sheriklikning ustuvor yoʻnalishlarini qayd etdi
Oʻzbekiston
18.09.2025, 10:15

Toshkentda oʻquvchilar oldida oʻqituvchilarni haqorat qilgan direktor ishdan boʻshatildi
Ta'lim
12.09.2025, 09:03

Husanov paslar aniqligi boʻyicha “Manchester Siti” safidagi eng yaxshi futbolchi boʻldi
Sport
19.09.2025, 10:03