Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

2022-yilning yanvar oyida Qozogʻiston Respublikasi tarixida qora harflar bilan yozilgan qonli voqealar sodir boʻldi. Bu hodisalar mamlakatda gaz narxining oshishi bilan boshlangan noroziliklardan kelib chiqdi va tez orada butun davlatni larzaga solgan ommaviy norozilik harakatiga aylandi. Ushbu maqolada Qozogʻistonda yuz bergan "Qonli yanvar voqealari"ning xronikasini, ularning sabablarini va oqibatlarini tahlil qilamiz.
 

Ulashish:

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron

Gaz narxining oshishi va noroziliklarning boshlanishi

1-yanvarda gaz narxining oshishidan soʻng Janaoʻzan shahrida tinch namoyishlar  boshlangan boʻlsa-da, bu noroziliklar tezda boshqa shahar hamda viloyatlarga tarqaldi va keskinlasha boshladi. Ayni paytda, hukumat tomonidan yetarli javob berilmayotganligi va odamlarning muammolariga quloq solmaslik, ommaviy norozilikni kuchaytirib yubordi. Noroziliklar qisqa vaqt ichida Almati, Nur-Sulton, Shymkent kabi yirik shaharlarni qamrab oldi. Aholining hukumatdan noroziligi shunchalik kuchli ediki, namoyishchilar hukumat binolarini egallashga harakat qilishdi.

Boshidan beri tinch boʻlgan namoyishlar mamlakatdagi siyosiy korrupsiya va avtokratiyaga qarshi kurashish vositasiga aylandi. Avtoritar rejimning uzoq yillar davomida yigʻilib kelgan bosimi xalqning toqatini toq qildi va bu portlashga olib keldi. Bu voqealar nafaqat iqtisodiy muammolar, balki siyosiy erkinliklarning yoʻqligi va Nazarboyevlar oilasiga qarshi norozilik edi.

Namoyishlarning keskinlashuvi

4-5-yanvar kunlari Almati shahrida namoyishchilar va politsiya oʻrtasida kuchli toʻqnashuvlar boshlandi. Noroziliklar tinch yoʻldan keskinlikka aylandi. Namoyishchilar hukumat binolarini bosib olishga harakat qildilar, baʼzi holatlarda ular oʻz maqsadlariga erishdilar. Ayniqsa, Almati xalqaro aeroportining egallanishi va boshqa strategik joylarning nazoratga olinishi vaziyatning qanchalik jiddiylashganini koʻrsatdi.

Bu vaqtda Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev gaz narxini tushirish boʻyicha farmon chiqardi, ammo bu chora noroziliklarni toʻxtata olmadi. Oqibatda, hukumat yanada qattiqroq choralar koʻrishga majbur boʻldi.

Favqulodda holat va KXShTning aralashuvi

5-yanvar kuni prezident Toʻqayev mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi va xavfsizlik kuchlari tomonidan namoyishlarni bostirish uchun Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) kuchlaridan yordam soʻradi. Bu qaror koʻplab xalqaro tanqidlarga sabab boʻldi, chunki KXShTning Qozogʻiston ichki ishlariga aralashuvi mamlakatning suverenitetiga putur yetkazishi mumkinligi haqida tashvishlar bildirilgan edi.

KXShT kuchlarining kelishi bilan noroziliklarni bostirish yanada shiddatli tus oldi. Ayrim manbalarga koʻra, oʻnlab namoyishchilar va xavfsizlik xodimlari halok boʻldi. 6-yanvardan boshlab, huquq-tartibot organlari Almati va boshqa shaharlarni "terroristlar"dan tozalash boʻyicha harakatlarni boshladilar. Bu harakatlar davomida minglab odamlar hibsga olindi, koʻplari jarohat oldi va ularning ayrimlari qamoq jazosiga hukm qilindi.

Voqealarning oqibatlari va xulosa

Yanvar voqealari Qozogʻistonning siyosiy va ijtimoiy hayotida chuqur iz qoldirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra 19 nafar xavfsizlik xodimlari va 238 nafar aholi halok boʻlgan deyiladi, lekin norasmiy manbalarda bu raqamlar koʻproq boʻlishi mumkinligi taʼkidlanadi. Shuningdek, 10 mingdan ortiq kishi hibsga olingan va ular orasidan yuzlab odamlar sudga tortilgan.
Bu voqealar hukumatga boʻlgan ishonchni yanada zaiflashtirdi. Aholi orasida norozilik hissiyotlari oʻsib bordi, hukumatning iqtisodiy siyosati va korrupsiya darajasi tanqid qilina boshlandi. Bundan tashqari, KXShTning aralashuvi Qozogʻistonning mustaqilligi va siyosiy suverenitetiga boʻlgan ishonchni shubha ostiga qoʻydi.

Qozogʻistonning Yanvar voqealari gaz narxining keskin oshirilishi bilan boshlangan boʻlsa-da, bu voqealar aslida mamlakatda uzoq yillar davomida yigʻilgan ijtimoiy va siyosiy muammolar natijasi edi. Qozogʻiston hukumatining iqtisodiy siyosati, korrupsiya, siyosiy erkinliklarning cheklanishi va Nazarboyevlar hokimyatining saqlab qolinayotganligi bu noroziliklarni ketirib chiqargan asosiy omillar edi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Qozogʻistonda yangi sunʼiy intellekt loyihasini eʼlon qildi

Telegram asoschisi Pavel Durov Ostonada boʻlib oʻtgan Digital Bridge-2025 xalqaro texnologik forumida milliarddan ortiq foydalanuvchiga moʻljallangan sunʼiy intellekt sohasidagi yangi loyihani taqdim etdi.

Jahon

03.10.2025, 18:36

Toqayev hukumat tanqidchilarini  jiddiy ogohlantirdi

Toqayev hukumat tanqidchilarini jiddiy ogohlantirdi

Qozogʻiston prezidenti Qosim Joʻmard Toqayev Milliy fan va texnologiyalar kengashi yigʻilishida yolgʻon axborot tarqatayotgan fuqarolarni jiddiy ogohlantirdi.

Jahon

30.09.2025, 14:33

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"

Zaxarova: "Gʻarb Qozogʻiston va Rossiyani ajratib qoʻymoqchi"

Gʻarb Rossiya Qozogʻiston xalqlarini bir-biridan uzoqlashtirishni xohlaydi. Biroq bu urinish ikki davlatni bogʻlab turgan mustahkam tarixiy muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Bu haqda Rossiya Tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Mariya Zaxarova Rossiya-Qozogʻiston media forumida nutqida aytdi.

Jahon

29.09.2025, 16:00

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi

Qozogʻistonga yangi tashqi ishlar vaziri tayinlandi

Ermek Kosherbayev Qozgʼiston prezidenti farmoni bilan mamlakat tashqi ishlar vaziri lavozimiga tayinlandi. Bu haqda Tengrinews.kz xabar qildi.

Jahon

26.09.2025, 14:00

Peskov Zelenskiyning Qozogʻistonda uchrashish taklifiga munosabat bildirdi

Peskov Zelenskiyning Qozogʻistonda uchrashish taklifiga munosabat bildirdi

Rossiya prezidenti matbuot kotibi Dmitriy Peskov Vladimir Zelenskiyning Putin bilan Qozogʻistonda koʻrishishi mumkinligi haqidagi xabarlarga munosabat bildirdi.

Jahon

24.09.2025, 17:00

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi

Oʻzbekistonga Qozogʻistondan benzin importi 10 baravarga oshdi. Bu haqda Inbusiness.kz nashri Argus agentligi maʼlumotlariga tayanib xabar berdi.

Iqtisodiyot

23.09.2025, 13:00

So‘nggi yangiliklar

Ertaga “Super Oy”ni koʻrishimiz mumkin

Oktabr oyida shuningdek, Oyning Yupiter va Veneraga yaqinlashishi ham kutilmoqda.

Oʻzbekiston

06.10.2025, 18:27

Jahon chempionatida faqat Ruslan Nurudinov va Akbar Joʻrayev ishtirok etadi. Qolganlar-chi?

Oʻzbekiston ogʻir atletika federatsiyasi Ruslan Nurudinov va Akbar Joʻrayevning JChdagi ishtiroki boʻyicha munosabat bildirdi.

Sport

06.10.2025, 17:23

Tayvandagi aeroport eng samimiy aeroport deb topildi

Buyuk Britaniyaning sayohat xizmati kompaniyasi “Airport Parking & Hotels” dunyoning “eng do‘stona aeroporti”ni aniqladi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, Tayvanning “Taoyuan” xalqaro aeroporti Yaponiyaning “Narita” xalqaro aeroportidan va Singapurdagi mashhur “Changi” Changi aeroportidan yuqori bal to‘plab, eng samimiy aeroport sifatida tan olindi.

Jahon

06.10.2025, 16:40

Toshkentda ilk bor “Classical Music Fest in Tashkent” festivali oʻtkazildi

Poytaxtda ilk bor oʻtkazilgan “Classical Music Fest in Tashkent” xalqaro festivali yakunlandi. Yopilish konsertida mashhur skripkachi Mark Bushkov va Oʻzbekiston davlat simfonik orkestri tomoshabinlarga unutilmas musiqa kechasini taqdim etdi.

Madaniy

06.10.2025, 16:27

Nukuslik qizlar koʻzni skanerlash orqali kasallikni aniqlovchi startap yaratdi

Ushbu startap Qoraqalpogʻistonda sogʻliqni saqlash sohasidagi ilgʻor gʻoyalar va innovatsion yechimlarga bagʻishlangan HealthTech Hackathon tadbirida taqdm etildi.

Fan-texnologiya

06.10.2025, 15:29

Isroil Gʻarbiy Sohilda yangi qurilish rejasini maʼqulladi

Tel-Aviv hukumati Gʻarbiy Sohil hududining 82 foizini Isroil tarkibiga qoʻshishni rejalashtirmoqda.

Jahon

06.10.2025, 14:25

Face-ID orqali naqd pensiya toʻlash boshlandi

Joriy yilning oktabr oyidan boshlab hududlarda pensiyalarni naqd pul shaklida toʻlash fuqarolarni biometrik identifikatsiya qilish (Face-ID) hamda ularning imzosini elektron shaklda olish orqali amalga oshirilishi boshlandi.

Oʻzbekiston

06.10.2025, 13:21

Fargʻonada IIB xodimlari maktab direktorini kaltaklab, yolgʻon guvohlik berishga majburladi

Fargʻonada IIB xodimlari maktab direktorini kaltaklab, yolgʻon guvohlik berishga majburladi

Fargʻona viloyati Furqat tumanida IIB xodimlari maktab direktori, 34 yoshli ayolni tuman soliq inspeksiyasi boshligʻiga qarshi koʻrsatma berishga majburlash maqsadida yechintirib, kaltaklashdi. Jabrlanuvchi ushbu ishlarni qilgan xodimlar hali ham ozodlikda yurganini taʼkidladi. 

Oʻzbekiston

06.10.2025, 12:59

"iPhone 17" olib kirmoqchisizmi? Bojxonada yangi qoidalar kuchga kirdi

Mobil qurilmaning bojxona qiymati chek, kvitansiya yoki boshqa tijorat hujjatlarida koʻrsatilgan narxlardan kelib chiqib belgilanadi.

Iqtisodiyot

06.10.2025, 12:18

“Men Vatanimning yuziman” nomli aksiya tashkil etiladi

Aksiya “Xorijda ham millat yuzi boʻlib qolaylik” shiori ostida boʻlib oʻtadi.

Oʻzbekiston

06.10.2025, 11:52

Oʻzbekistonlik para yengil atletikachilar jahon chempionatini 12 ta medal bilan yakunladi

Hindistonning Nyu-Deli shahrida toʻqqiz kun davom etgan para yengil atletika boʻyicha dunyo birinchiligi oʻz nihoyasiga yetdi.

Sport

06.10.2025, 11:21

Amsterdamdan Istanbulgacha – Gʻazodagi genotsidga qarshi norozilik namoyishlari

Amsterdamdan Istanbulgacha – Gʻazodagi genotsidga qarshi norozilik namoyishlari

Yevropa va Yaqin Sharq boʻylab yuz minglab odamlar Isroilning Gʻazoga qarshi davom etayotgan genotsidiga qarshi koʻchalarga chiqdi. Ikki yildirki davom etayotgan urush oqibatida 67 mingdan ortiq falastinlik halok boʻlib, butun Gʻazo qamal ostida ocharchilik yoqasiga kelib qoldi. Bu haqda “Al Jazeera” nashri xabar qildi.

Jahon

06.10.2025, 10:54