Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
2022-yilning yanvar oyida Qozogʻiston Respublikasi tarixida qora harflar bilan yozilgan qonli voqealar sodir boʻldi. Bu hodisalar mamlakatda gaz narxining oshishi bilan boshlangan noroziliklardan kelib chiqdi va tez orada butun davlatni larzaga solgan ommaviy norozilik harakatiga aylandi. Ushbu maqolada Qozogʻistonda yuz bergan "Qonli yanvar voqealari"ning xronikasini, ularning sabablarini va oqibatlarini tahlil qilamiz.
Siyosat
10.08.2024, 14:13
Ulashish:
Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
Gaz narxining oshishi va noroziliklarning boshlanishi
1-yanvarda gaz narxining oshishidan soʻng Janaoʻzan shahrida tinch namoyishlar boshlangan boʻlsa-da, bu noroziliklar tezda boshqa shahar hamda viloyatlarga tarqaldi va keskinlasha boshladi. Ayni paytda, hukumat tomonidan yetarli javob berilmayotganligi va odamlarning muammolariga quloq solmaslik, ommaviy norozilikni kuchaytirib yubordi. Noroziliklar qisqa vaqt ichida Almati, Nur-Sulton, Shymkent kabi yirik shaharlarni qamrab oldi. Aholining hukumatdan noroziligi shunchalik kuchli ediki, namoyishchilar hukumat binolarini egallashga harakat qilishdi.
Boshidan beri tinch boʻlgan namoyishlar mamlakatdagi siyosiy korrupsiya va avtokratiyaga qarshi kurashish vositasiga aylandi. Avtoritar rejimning uzoq yillar davomida yigʻilib kelgan bosimi xalqning toqatini toq qildi va bu portlashga olib keldi. Bu voqealar nafaqat iqtisodiy muammolar, balki siyosiy erkinliklarning yoʻqligi va Nazarboyevlar oilasiga qarshi norozilik edi.
Namoyishlarning keskinlashuvi
4-5-yanvar kunlari Almati shahrida namoyishchilar va politsiya oʻrtasida kuchli toʻqnashuvlar boshlandi. Noroziliklar tinch yoʻldan keskinlikka aylandi. Namoyishchilar hukumat binolarini bosib olishga harakat qildilar, baʼzi holatlarda ular oʻz maqsadlariga erishdilar. Ayniqsa, Almati xalqaro aeroportining egallanishi va boshqa strategik joylarning nazoratga olinishi vaziyatning qanchalik jiddiylashganini koʻrsatdi.
Bu vaqtda Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev gaz narxini tushirish boʻyicha farmon chiqardi, ammo bu chora noroziliklarni toʻxtata olmadi. Oqibatda, hukumat yanada qattiqroq choralar koʻrishga majbur boʻldi.
Favqulodda holat va KXShTning aralashuvi
5-yanvar kuni prezident Toʻqayev mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi va xavfsizlik kuchlari tomonidan namoyishlarni bostirish uchun Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) kuchlaridan yordam soʻradi. Bu qaror koʻplab xalqaro tanqidlarga sabab boʻldi, chunki KXShTning Qozogʻiston ichki ishlariga aralashuvi mamlakatning suverenitetiga putur yetkazishi mumkinligi haqida tashvishlar bildirilgan edi.
KXShT kuchlarining kelishi bilan noroziliklarni bostirish yanada shiddatli tus oldi. Ayrim manbalarga koʻra, oʻnlab namoyishchilar va xavfsizlik xodimlari halok boʻldi. 6-yanvardan boshlab, huquq-tartibot organlari Almati va boshqa shaharlarni "terroristlar"dan tozalash boʻyicha harakatlarni boshladilar. Bu harakatlar davomida minglab odamlar hibsga olindi, koʻplari jarohat oldi va ularning ayrimlari qamoq jazosiga hukm qilindi.
Voqealarning oqibatlari va xulosa
Yanvar voqealari Qozogʻistonning siyosiy va ijtimoiy hayotida chuqur iz qoldirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra 19 nafar xavfsizlik xodimlari va 238 nafar aholi halok boʻlgan deyiladi, lekin norasmiy manbalarda bu raqamlar koʻproq boʻlishi mumkinligi taʼkidlanadi. Shuningdek, 10 mingdan ortiq kishi hibsga olingan va ular orasidan yuzlab odamlar sudga tortilgan.
Bu voqealar hukumatga boʻlgan ishonchni yanada zaiflashtirdi. Aholi orasida norozilik hissiyotlari oʻsib bordi, hukumatning iqtisodiy siyosati va korrupsiya darajasi tanqid qilina boshlandi. Bundan tashqari, KXShTning aralashuvi Qozogʻistonning mustaqilligi va siyosiy suverenitetiga boʻlgan ishonchni shubha ostiga qoʻydi.
Qozogʻistonning Yanvar voqealari gaz narxining keskin oshirilishi bilan boshlangan boʻlsa-da, bu voqealar aslida mamlakatda uzoq yillar davomida yigʻilgan ijtimoiy va siyosiy muammolar natijasi edi. Qozogʻiston hukumatining iqtisodiy siyosati, korrupsiya, siyosiy erkinliklarning cheklanishi va Nazarboyevlar hokimyatining saqlab qolinayotganligi bu noroziliklarni ketirib chiqargan asosiy omillar edi.
Mustafo Yaxyoyev
Siyosat
10.08.2024, 14:13
Ulashish:
Mavzuga oid yangiliklar
Prezident qatnashgan sammitda qanday masalalar koʻtarildi? (foto)
Siyosat
17.09.2024, 14:27
Mirziyoyev 9 oy davomida toʻrtinchi marta Qozogʻistonga bordi
Siyosat
17.09.2024, 10:09
2030 yilda Qozogʻistonda urush boʻlishi mumkin — Yermurat Bapi
Jahon
13.09.2024, 17:44
Qozogʻiston sobiq ichki ishlar vaziriga sud hukmi oʻqildi
Jahon
10.08.2024, 11:33
Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?
Iqtisodiyot
08.08.2024, 15:12
Britaniyada qotillik sabab muhojirlarga qarshi namoyishlar boʻlib oʻtmoqda
Jahon
05.08.2024, 16:34
Mashhur yangiliklar
Toshkentda ilk bor Jordan Piterson va Mark Barton ishtirokida "Tafakkur transformatsiyasi" boʻyicha konferensiya boʻlib oʻtadi
Madaniy
26.08.2024, 11:29
Telegram asoschisi nega qamaldi?
Jahon
26.08.2024, 13:37
Surxondaryoda noqonuniy daraxt kesgan fuqaroga 9 millionga yaqin jarima belgilandi
Oʻzbekiston
28.08.2024, 10:13
Putinning ommaga oshkor qilinmagan oʻgʻillari aniqlandi
Jahon
05.09.2024, 13:44
Ukraina O‘zbekistondan nimalarni umid qilmoqda?
Siyosat
11.09.2024, 16:39
Ikkinchi sinf oʻquvchilaridan soliqlarni oʻz vaqtida toʻlash talab etildi
Ta'lim
05.09.2024, 13:23
So‘nggi yangiliklar
Surxondaryoda yuz bergan katta YTH oqibatida uch kishi halok boʻldi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 16:20
Uchta bankning 148 nafar xodimi tartibga chaqirildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 15:02
Navoiyda ellik yoshli "mirishkor" giyohvandlik moddasi bilan qoʻlga tushdi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 14:28
"Eshak goʻshtiga yem boʻlgan qonun". Xalqni qoʻzgʻatgan loyiha ijro etiladimi?
Oʻzbekiston
18.09.2024, 12:27
Ertaga qaysi hududlarda yomgʻir yogʻishi aytildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 11:38
Urganch davlat universitetiga nisbatan ish qoʻzgʻatildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 11:05
Livanda minglab odamlarning peyjerlari portlab ketdi
Jahon
18.09.2024, 10:36
Toshkentdagi sexda chiqqan yongʻin bir soatda oʻchirildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 09:43
Oʻzbekistondagi partiyalarning lideri Alisher Qodirovmi? (soʻrovnoma)
Oʻzbekiston
17.09.2024, 17:36
Qoraqalpogʻistonda ayol ukasi bilan kelishib, erini vahshiylarcha oʻldirdi
Oʻzbekiston
17.09.2024, 16:54
Buxoroda havoni ifloslantirgan 117 amaldor jazoga tortildi
Oʻzbekiston
17.09.2024, 16:22
Prezident qatnashgan sammitda qanday masalalar koʻtarildi? (foto)
Siyosat
17.09.2024, 14:27
Mashhur yangiliklar
Toshkentda ilk bor Jordan Piterson va Mark Barton ishtirokida "Tafakkur transformatsiyasi" boʻyicha konferensiya boʻlib oʻtadi
Madaniy
26.08.2024, 11:29
Telegram asoschisi nega qamaldi?
Jahon
26.08.2024, 13:37
Surxondaryoda noqonuniy daraxt kesgan fuqaroga 9 millionga yaqin jarima belgilandi
Oʻzbekiston
28.08.2024, 10:13
Putinning ommaga oshkor qilinmagan oʻgʻillari aniqlandi
Jahon
05.09.2024, 13:44
Ukraina O‘zbekistondan nimalarni umid qilmoqda?
Siyosat
11.09.2024, 16:39
Ikkinchi sinf oʻquvchilaridan soliqlarni oʻz vaqtida toʻlash talab etildi
Ta'lim
05.09.2024, 13:23