Кексаларни фирибгарлардан ҳимоя қилиш зарур

Фирибгарликнинг энг кенг тарқалган усулларидан бири банк ходими номидан қўнғироқ қилишдир.

Улашиш:

Кекса ёшдаги фуқароларни алдашга қаратилган фирибгарликлар ҳозирги кунда жуда кенг тарқалган ҳодисага айланиб, жабрланувчиларга жиддий молиявий зарар етказмоқда. Товламачилар асосан кекса ёшдаги одамларни нишонга олишади. Чунки улар кўпинча электрон амалиётни яхши билмайдилар ва ишончли табиатга эга.

Хўш, бу ҳолатда уларни қандай ҳимоялаш керак? Бу борада ТДЮУ киберҳуқуқ кафедраси катта ўқитувчиси Мадинабону Ёқубова қуйидагича тушунтириш берди.

– Фирибгарликнинг энг кенг тарқалган усулларидан бири банк ходими номидан қўнғироқ қилишдир. Жумладан, асосан фирибгарлар банк ишчиси деб ўзларини таништириб, "хавфсизлик хизмати" ёки "техник хизмат" вакили эканликларини айтадилар. Улар "картангизда шубҳали ҳаракатлар аниқланди" ёки "картангизни блоклаш керак" каби баҳоналарни келтириб, карта реквизитларини сўрайдилар. 

"Фарзандингиз ёки набирангизда муаммо бўлди" деган қўнғироқлар орқали дарҳол пул ўтказишни талаб қиладилар. Интернет орқали алдаш усулида ёлғон веб-сайтлар яратиб, банк саҳифасининг нусхасини тузадилар ва у ерда карта маълумотларини киритишни талаб қиладилар. Банкомат яқинида турган товламачилар "техник ишчи" сифатида ўзларини таништириб, картани "текшириш" учун олиб, махфий рақамни сўрайдилар.

Жабрланувчиларнинг асосий хатолари шундан иборатки, улар телефон орқали карта маълумотларини беришади, нотаниш веб-сайтларда шахсий маълумотларни киритади, банкомат яқинида нотаниш одамларга ишонадилар ва махфий PIN-кодни бошқаларга айтишади. Кўп ҳолатларда жабрланувчилар ваҳима ҳолатида тушунмай туриб қарорлар қабул қиладилар. Шунингдек, кекса ёшдаги одамлар алдовчиларнинг таъсири остида қолишга мойил бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 168-моддасига кўра, фирибгарлик, яъни алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини ёки мулкка бўлган ҳуқуқни қўлга киритиш жиддий жазога тортилади. 

Товламачилар содир этган ҳаракатлар жиноят сифатида квалификацияланади ва уларга нисбатан Жиноят кодексига мувофиқ жавобгарлик чоралари қўлланилади. Агар товламачилик ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиб содир этилган бўлса, жазо янада оғирлаштирилади. Жиноят кодексининг 168-моддаси турли қисмларида етказилган зарар миқдорига қараб турлича жазолар белгиланган.

Кекса ёшдаги кишиларни ҳимоялаш учун энг муҳим қоидалар қуйидагилардан иборат. Ҳеч қачон телефон орқали карта реквизитларини, PIN-кодни ёки SMS-кодни ҳеч кимга айтманг, ҳатто банк ходими деб ўзини таништирган шахсга ҳам. Банклар ҳеч қачон телефон орқали махфий маълумотларни сўрамайди. Агар банк номидан қўнғироқ келса, суҳбатни тугатинг ва банкка расмий рақам орқали қайта қўнғироқ қилинг. Нотаниш веб-сайтларда карта маълумотларини киритманг ва фақат расмий банк саҳифаларидан фойдаланинг. Банкомат ишлатаётганда атрофингизга диққат қилинг ва нотаниш одамлардан "ёрдам"ни рад этинг. Агар қариндошларингизда муаммо бўлди деган қўнғироқ келса, аввал шу қариндошларга бевосита қўнғироқ қилиб, ҳолатни аниқланг.

Агар оилада кекса ёшдаги одамлар бўлса, уларга ушбу мавзуда мунтазам равишда тушунтириш бериш зарур. Уларга товламачиларнинг асосий усулларини тушунтириб, ҳеч қандай шошилинч қарорлар қабул қилмасликни ўргатиш мақсадга мувофиқ. Шубҳали вазиятда дарҳол яқин қариндошлари ёки банкка мурожаат қилишлари керак. Кекса ёшдаги одамларга интернетдан хавфсиз фойдаланиш қоидаларини ўргатиш ва улар билан мунтазам мулоқот қилиш талаб этилади.

мавзуга оид янгиликлар

Ўзбекистонда сохта рақамлар орқали қилинаётган қўнғироқлар автоматик блокланади

Ўзбекистонда алоқа операторлари сохта рақамлар орқали амалга оширилаётган телефон қўнғироқларини автоматик равишда тўсиб қўядиган “anti-spoofing” тизимини жорий этди. Бу ҳақда Beeline ва Mobiuz операторлари маълум қилди.

Фан-технология

22.10.2025, 16:44

Ўзбекистон банк активлари 863 трлн сўмга етди

2025 йил 1 сентябр ҳолатига кўра, умумий активлар 863,1 трлн сўмга етди. Бу кўрсаткич ўтган йилга нисбатан 18 фоизга кўп бўлиб, инфляция ҳисобга олинганда реал ўсиш 19 фоизни ташкил этди.

Иқтисодиёт

02.10.2025, 19:50

Қорақалпоғистон ва Қашқадарёда ишга жойлаштириб қўйиш билан боғлиқ фирибгарлик ҳолатлари фош этилди

Мазкур ҳолатлар юзасидан Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан жиноят ишлари қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари ўтказилмоқда.

Ўзбекистон

10.09.2025, 16:48

Тошкентда “apk” вируслари орқали фуқароларнинг пулларини ўғирлаган жиноий гуруҳ қўлга олинди

Махсус рейд чоғида аниқланишича, гуруҳ аъзолари Android қурилмалари учун “apk” вирусли дастурлар ишлаб чиқиб, уларни фуқароларга юборган.

Ўзбекистон

04.09.2025, 15:22

Германия банки Ўзбекистондаги лойиҳаларни молиялаштириш ҳажмини кенгайтиради

Ўзбекистон элчихонасида Германиянинг "AKA Bank" бош ижрочи директори Марк Венгрчик билан учрашув бўлиб ўтди, деб хабар бермоқда "Дунё" АА мухбири.

Иқтисодиёт

27.08.2025, 09:02

Хорватияга ишга юборишни ваъда қилган фирибгарлар ушланди

Ҳозирда иккала қонунбузарга нисбатан Жиноят кодексининг 168-моддаси билан жиноят ишлари қўзғатилган.

Ўзбекистон

14.08.2025, 10:47

сўнгги янгиликлар

Футболдаги коррупцияга бағишланган «Offside» сериали блокланди

Қозоғистон футболидаги коррупцияга бағишланган спорт драмаси ижодкорлари лойиҳа албатта томошабинларга қайтишига ваъда бермоқда.

Жаҳон

29.10.2025, 17:18

"Хочу жить" лойиҳаси: 2025 йилда Украинада 500 дан зиёд ўзбекистонлик ҳалок бўлди

«Хочу жить» лойиҳаси жорий йил Украинадаги уруш давомида ҳалок бўлган 500 нафар ўзбекистонлик фуқаролар рўйхатини эълон қилди. Ташкилотнинг таъкидлашича, Россия қўшинлари сафидаги ўзбек ёлланма аскарлар сони ўсишда давом этмоқда.

Ўзбекистон

29.10.2025, 16:34

Янги версиядаги Cobalt учун онлайн контрактация 3 ноябрь куни очилади

Cobalt’нинг янги версиялари учун контрактация 3 ноябрь соат 10:00 дан бошлаб очилади. Савдолар фақат UzAvtoSavdo сайти ва иловаси орқали бўлади. Ўша куни барча Chevrolet дилерлик марказлари ёпилади ва UzAuto Motors савдо тизимидан узилади.

Иқтисодиёт

29.10.2025, 15:47

III Осиё ёшлар ўйинлари: ўзбекистонликлар яна 13 та медални қўлга киритди

Республика терма жамоаси аъзолари бокс, сузиш, гандбол, оғир атлетика, футзал, эркин кураш ва велоспорт бўйича мусобақаларда иштирок этиб, 5 та олтин ва 8 та бронза медалини қўлга киритишди.

Спорт

29.10.2025, 15:10

Ўзбекистонда нафақа пулларини кредитга ечиб олиш тақиқланади

Янги қоидаларга кўра, банклар пенсия, давлат ижтимоий нафақалари ва ёрдамлари сифатида тушадиган маблағлар, шунингдек, ижтимоий карталарга тушган суммалар ҳисобидан кредит қарздорлигини ундириши мумкин эмас.

Ўзбекистон

29.10.2025, 15:05

Иситиш тизими қачон ёқилади ва ҳарорат қандай бўлиши керак?

Амалдаги қонунчиликка кўра, турар-жой биноларида иситиш мавсуми ташқи ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорати беш кун мобайнида 8 даражадан паст сақланганидан кейинги куни бошланади. Мос равишда, ҳарорат ушбу чегарадан юқори бўлганда иситиш ўчирилади.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:57

Яшнободда ижарага олинган уйда нарколаборатория аниқланди

Яшнабод туманида фуқаролар вақтинча яшаб келган хонадонда нарколаборатория ташкил этилгани ҳам аниқланган. У ердан 50 килограмм ва 1200 дона қадоқланган прегабалин, 2 килограмм ҳамда 400 дона қадоқланган тропикамид, 2 литрда хомашёлар, 112 минг та қадоқлаш учун керакли воситалар аниқланган.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:51

Миллий сертификат имтиҳони жавоблари сотилгани ростми?

Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги сўнгги кунларда она тили ва адабиёт фанидан бўлиб ўтадиган миллий сертификат имтиҳонлари олдидан «тест саволлари ва уларнинг жавоблари сотилаётгани» ҳақида ижтимоий тармоқларда тарқалаётган хабарлар юзасидан расмий муносабат билдирди.

Ўзбекистон

29.10.2025, 14:47

Эрлинг Холанд билан бир кун. Қаҳва, машқ ва грилда гўшт

«Манчестер Сити» футболчиси Эрлинг Холанд футбол майдонидан ташқаридаги оддий кунлари қандай ўтишини кўрсатди. Камералар ва трибунларсиз — фақат уй, машқлар ва спорт формасини сақлашга ёрдам берадиган одатлар.

Спорт

29.10.2025, 12:40

«Нефтчи» ҳақидаги баёноти учун Бердиевга нисбатан текширув бошланди

Ўзбекистон футбол ассоциацияси «Насаф» клуби бош мураббийи Рўзиқул Бердиевнинг Олмалиқдаги учрашувдан кейинги матбуот анжуманида билдирган фикрлари юзасидан расмий суриштирув ўтказишини маълум қилди.

Спорт

29.10.2025, 12:36

Исроил Ғазога зарба берди, Трамп оташкесим бекор бўлмаганини маълум қилди

Исроил армияси ҲАМАС исроиллик асирларнинг жасадларини топширмаганини баҳона қилиб, Ғазо секторига кучли авиазарбалар берди. Ҳужумлар натижасида камида 33 нафар фаластинлик, жумладан аёллар ва болалар ҳалок бўлди. Байт-Лахия, аль-Бурайж, Нусайрат ва Хан Юнис ҳудудларидаги уйлар ҳамда мактаблар зарар кўрди.

Жаҳон

29.10.2025, 11:13

Адвокатлик қасамёдига содиқ бўлмаган адвокат қўлга олинди

Сирдарё туманидаги адвокатлик бюроси адвокати ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, туман ИИБ ҳузуридаги Тергов бўлими иш юритувида бўлган жиноят иши бўйича ноқонуний талаб қўйгани аниқланди.

Ўзбекистон

29.10.2025, 10:12