АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?
Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.
Жаҳон
11.10.2024, 17:33
Улашиш:

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?
Америка бюджетини нимага сарфлайди?
АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради.
Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади.
Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.
Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси
АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди.
АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган.
Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади.
АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири
Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.
АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади.
АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами?
Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади.
Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими?
Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.
мавзуга оид янгиликлар

Сиздан угина, биздан бугина: АҚШ ниманинг эвазига Украинага ёрдам давом этишини айтди
Жаҳон
05.02.2025, 14:58

АҚШ Ғазони эгаллайди — Трамп
Жаҳон
05.02.2025, 12:57

Мирзиёев Трампга мактуб йўллади. Унда нималар ёзилган?
Ўзбекистон
21.01.2025, 17:17

Америка бошқа мамлакатларга ёрдам беришни тўхтатди
Жаҳон
21.01.2025, 16:59

Трамп Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилди
Жаҳон
21.01.2025, 13:41

Расман президент бўлган Дональд Трамп нималарни ваъда бермоқда?
Жаҳон
21.01.2025, 11:10
машҳур янгиликлар

Президент Мирзиёев Каримовни хотирлади
Ўзбекистон
30.01.2025, 12:15

Бухорода консерва маҳсулотидан заҳарланган келин вафот этди
Ўзбекистон
03.02.2025, 15:18

Нукусда боғча тарбияланувчиси шиппак билан калтакланди
Ўзбекистон
06.02.2025, 11:17

Тошкентда ҳайдовчи бир неча кишини машинада босиб кетишга уринди
Ўзбекистон
07.02.2025, 09:54

Ўзбекистонда иш ҳақи, пенся ва нафақа ошмайдиган бўлди
Ўзбекистон
17.02.2025, 10:18

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда
Ўзбекистон
18.02.2025, 10:22
сўнгги янгиликлар

Томорқасида экин экмаганлар уч баробар қиммат солиқ тўлайди
Ўзбекистон
20.02.2025, 10:26

Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларига 10 минг доллардан берилади
Ўзбекистон
20.02.2025, 09:58

Тошкентда ертўлага тушиб кетган қурувчи ҳалок бўлди
Ўзбекистон
19.02.2025, 11:36

Австралияда соҳилга чиқиб қолган 90 та кит ўлдирилди
Жаҳон
19.02.2025, 11:14

Ўзбекистоннинг ҳарбий техникалари Абу-Дабидаги кўргазмада қўйилди (фото)
Ўзбекистон
19.02.2025, 10:30

Канада ҳамда Испаниянинг Ўзбекистондаги янги элчилари тайинланди
Сиёсат
19.02.2025, 10:09

Қаришни секинлаштиришнинг янги усули маълум қилинди
Фан-технология
18.02.2025, 13:14

Навбатдаги авиаҳалокат: Канадада йўловчи самалёти ағдарилиб кетди
Жаҳон
18.02.2025, 11:30

Боливияда автобус жарликка қулаши оқибатида 31 киши ҳалок бўлди
Жаҳон
18.02.2025, 10:44

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда
Ўзбекистон
18.02.2025, 10:22

Ёшлар тадбиркорлигини ривожлантириш учун янги жамғарма ташкил этилади
Сиёсат
18.02.2025, 10:06

Самарқандда йиғилиш давомида 7 киши қамоққа олинди
Ўзбекистон
17.02.2025, 11:33
машҳур янгиликлар

Президент Мирзиёев Каримовни хотирлади
Ўзбекистон
30.01.2025, 12:15

Бухорода консерва маҳсулотидан заҳарланган келин вафот этди
Ўзбекистон
03.02.2025, 15:18

Нукусда боғча тарбияланувчиси шиппак билан калтакланди
Ўзбекистон
06.02.2025, 11:17

Тошкентда ҳайдовчи бир неча кишини машинада босиб кетишга уринди
Ўзбекистон
07.02.2025, 09:54

Ўзбекистонда иш ҳақи, пенся ва нафақа ошмайдиган бўлди
Ўзбекистон
17.02.2025, 10:18

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда
Ўзбекистон
18.02.2025, 10:22