АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка бюджетини нимага сарфлайди?

АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради. 

Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади. 

Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.  

Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси 

АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди. 

АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган. 

Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади. 

АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири 

Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.

АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер  сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади. 

АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами? 

Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади. 

Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими? 

Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.

Жаҳон

11.10.2024, 17:33

Улашиш:

мавзуга оид янгиликлар

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Мирзиёев Трампга мактуб йўллади. Унда нималар ёзилган?

Шавкат Мирзиёев Америка Қўшма Штатлари Президенти Дональд Трампга хат юборди. Мирзиёев мактубда Дональд Трампни ушбу лавозимга расмий киришгани муносабати билан табриклаб, уни Ўзбекистонга таклиф қилган. Бу ҳақда Президент матбуот котиби Шарзод Асадов маълум қилди.

Ўзбекистон

21.01.2025, 17:17

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Америка бошқа мамлакатларга ёрдам беришни тўхтатди

Кеча, 20 январдан бошлаб АҚШ Президенти лавозимига киришган Дональд Трамп Американинг бошқа мамлакатларга ёрдам дастурларини 90 кун муддатга тўхтатиб туриш ҳақидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди.

Жаҳон

21.01.2025, 16:59

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Трамп Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилди

Кеча, 20 январь куни АҚШ Президенти лавозимини расман эгаллаган Дональд Трамп Американинг бундан олдинги президенти Жо Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилиш тўғрисидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.  

Жаҳон

21.01.2025, 13:41

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Расман президент бўлган Дональд Трамп нималарни ваъда бермоқда?

Кеча, 20 январь куни Дональд Трамп Америка Қўшма Штатлари Президенти лавозимига киришар экан, ундан аввал ярим соатлик нутқини баён қилди. У ўзининг нутқида бир қатор масалаларни тилга олиб, Американи нималар кутаётганини айтди ҳамда қайси соҳаларда ўзгаришлар қилишини ваъда берди.

Жаҳон

21.01.2025, 11:10

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

Milliarder Ilon Mask sudga tortildi

АҚШ Илон Маскни судга берди

АҚШнинг Пенсильвания штатида жойлашган Филадельфия прокуратураси Илон Маскни "ноқонуний лоторея схемаси"ни ташкил қилгани учун судга берди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди. 

Жаҳон

29.10.2024, 15:47

сўнгги янгиликлар

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Мирзиёев Трампга мактуб йўллади. Унда нималар ёзилган?

Шавкат Мирзиёев Америка Қўшма Штатлари Президенти Дональд Трампга хат юборди. Мирзиёев мактубда Дональд Трампни ушбу лавозимга расмий киришгани муносабати билан табриклаб, уни Ўзбекистонга таклиф қилган. Бу ҳақда Президент матбуот котиби Шарзод Асадов маълум қилди.

Ўзбекистон

21.01.2025, 17:17

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Америка бошқа мамлакатларга ёрдам беришни тўхтатди

Кеча, 20 январдан бошлаб АҚШ Президенти лавозимига киришган Дональд Трамп Американинг бошқа мамлакатларга ёрдам дастурларини 90 кун муддатга тўхтатиб туриш ҳақидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди.

Жаҳон

21.01.2025, 16:59

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Трамп Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилди

Кеча, 20 январь куни АҚШ Президенти лавозимини расман эгаллаган Дональд Трамп Американинг бундан олдинги президенти Жо Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилиш тўғрисидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.  

Жаҳон

21.01.2025, 13:41

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Расман президент бўлган Дональд Трамп нималарни ваъда бермоқда?

Кеча, 20 январь куни Дональд Трамп Америка Қўшма Штатлари Президенти лавозимига киришар экан, ундан аввал ярим соатлик нутқини баён қилди. У ўзининг нутқида бир қатор масалаларни тилга олиб, Американи нималар кутаётганини айтди ҳамда қайси соҳаларда ўзгаришлар қилишини ваъда берди.

Жаҳон

21.01.2025, 11:10

Bogʻcha bolalariga zaharli ilonlar bilan tomosha koʻrsatildi

Боғча болаларига заҳарли илонлар билан томоша кўрсатилди

Ижтимоий тармоқларда Тошкент вилоятида болаларга заҳарли илонлар билан томоша кўрсатилганлиги акс этган видео тарқалиб, кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлди. Мазкур ҳолатга вилоят Мактабгача ва мактаб таълими бошқармаси расмий муносабат билдирди. 

Ўзбекистон

21.01.2025, 10:18

Bugun yomgʻirli ob-havo boʻlishi kutilmoqda

Бугун ёмғирли об-ҳаво бўлиши кутилмоқда

Бугун, 21 январь Ўзбекистон бўйича ҳаво бироз булутли бўлади, баъзи жойларда ёмғир ёғади, шимолда ёғингарчилик (ёмғир, қор) бўлади. Айрим жойларга туман тушиши мумкин. Шамол ғарбдан 7-12 м/с тезликда эсади, баъзи жойларда 13-18 м/с гача кучайиши, айрим жойларда 20-23 м/с гача кучайиши мумкин. Ҳарорат 5-10 даража илиқ бўлади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

21.01.2025, 10:01

"Afrosiyob" poyezdining yoʻliga beton toʻsiq qoʻyildi

"Афросиёб" поездининг йўлига бетон тўсиқ қўйилди

Жорий йилнинг 14 январь куни Тошкент – Бухоро йўналишида ҳаракатланиб кетаётган "Афросиёб" тезюрар поездининг йўли бетон шпал билан тўсиб қўйилди. Бу ҳақда "Ўзбекистон темир йўллари" АЖ ахборот хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

18.01.2025, 11:07

Turkiyada zaharlanish ortidan 14 nafar oʻzbekistonlik vafot etdi

Туркияда заҳарланиш ортидан 14 нафар ўзбекистонлик вафот этди

Туркияда қалбаки спиртли ичимлик истеъмоли оқибатида вафот этган ўзбекистонлик фуқароларнинг сони 14 нафарга етди. Бу ҳақда Ўзбекистоннинг Истанбул шаҳридаги Бош консулхонаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Жаҳон

17.01.2025, 15:57

Bugun oʻzbekistonliklarni qanday ob-havo kutmoqda?

Бугун ўзбекистонликларни қандай об-ҳаво кутмоқда?

Бугун, 16 январь куни Ўзбекистон бўйича ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик кутилмайди, фақат Бухоро, Навоий вилоятларининг баъзи жойларида бироз ёғингарчилик (ёмғир, қор) бўлади. Шарқий шамол йўналишини ўзгартириб, ғарбдан 7-12 м/с тезликда эсади. Ҳарорат 6-11 даража илиқ, шимолда 2 даража совуқ – 3 даража илиқ бўлади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

16.01.2025, 09:35

Qashqadaryodagi hibsxonalarda sharoitlar qoniqarsiz ekanligi maʼlum boʻldi

Қашқадарёдаги ҳибсхоналарда шароитлар қониқарсиз эканлиги маълум бўлди

Қашқадарё вилояти Қарши ва Косон туманлари Ички ишлар бўлимларининг вақтинча сақлаш ҳибсхоналарида шахсларни сақлаш шароитлари белгиланган меъёрий талабларга жавоб бермаслиги аниқланди. Бу ҳақда Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Oмбудсман) ахборот хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

15.01.2025, 17:17

Janubiy Koreyaning sobiq prezidenti hibsga olindi

Жанубий Кореянинг собиқ президенти ҳибсга олинди

Бугун, 15 январь куни импичментга учраган Жанубий Кореянинг собиқ президенти Юн Сок Ёль мамлакатда ҳарбий ҳолат эълон қилгани учун ҳибсга олинди. Бу ҳақда "Yonhap" агентлиги хабар қилди. 

Жаҳон

15.01.2025, 13:18

Turkiyada 6 nafar oʻzbekistonlik zaharlanib halok boʻldi

Туркияда 6 нафар ўзбекистонлик заҳарланиб ҳалок бўлди

Туркияда қалбаки спиртли ичимлик истеъмоли оқибатида 6 нафар Ўзбекистон фуқароси ҳалок бўлди. Бу ҳақда Ўзбекистоннинг Истанбул шаҳридаги Бош консулхонаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Жаҳон

15.01.2025, 09:51