АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка бюджетини нимага сарфлайди?

АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради. 

Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади. 

Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.  

Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси 

АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди. 

АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган. 

Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади. 

АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири 

Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.

АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер  сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади. 

АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами? 

Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади. 

Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими? 

Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.

Жаҳон

11.10.2024, 17:33

Улашиш:

мавзуга оид янгиликлар

Sizdan ugina, bizdan bugina: AQSh nimaning evaziga Ukrainaga yordam davom etishini aytdi

Сиздан угина, биздан бугина: АҚШ ниманинг эвазига Украинага ёрдам давом этишини айтди

Жорий йилнинг 3 февраль куни Америка Президенти Дональд Трамп агар Украина АҚШга ноёб қазилма материалларини етказиб беришни ваъда қилса, Киевга Вашингтон томонидан ёрдам давом эттирилишини маълум қилди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.

Жаҳон

05.02.2025, 14:58

AQSh Gʻazoni egallaydi — Tramp

АҚШ Ғазони эгаллайди — Трамп

Кеча, 4 февраль куни АҚШ Президенти Дональд Трамп Оқ уйда Исроил Бош вазири Беньямин Нетаньяху билан бўлган учрашувида Америка Ғазо секторидаги аҳолини бошқа ерга кўчиришини, одамлардан бўшаган ҳудудни эгаллаб, секторнинг иқтисодий ҳолатини яхшилашини маълум қилди. Бу ҳақда "Associated Press"га таянган ҳолда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.

Жаҳон

05.02.2025, 12:57

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Мирзиёев Трампга мактуб йўллади. Унда нималар ёзилган?

Шавкат Мирзиёев Америка Қўшма Штатлари Президенти Дональд Трампга хат юборди. Мирзиёев мактубда Дональд Трампни ушбу лавозимга расмий киришгани муносабати билан табриклаб, уни Ўзбекистонга таклиф қилган. Бу ҳақда Президент матбуот котиби Шарзод Асадов маълум қилди.

Ўзбекистон

21.01.2025, 17:17

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Америка бошқа мамлакатларга ёрдам беришни тўхтатди

Кеча, 20 январдан бошлаб АҚШ Президенти лавозимига киришган Дональд Трамп Американинг бошқа мамлакатларга ёрдам дастурларини 90 кун муддатга тўхтатиб туриш ҳақидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри маълум қилди.

Жаҳон

21.01.2025, 16:59

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Трамп Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилди

Кеча, 20 январь куни АҚШ Президенти лавозимини расман эгаллаган Дональд Трамп Американинг бундан олдинги президенти Жо Байден даврида қабул қилинган 78 та қарорни бекор қилиш тўғрисидаги фармонни имзолади. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.  

Жаҳон

21.01.2025, 13:41

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Расман президент бўлган Дональд Трамп нималарни ваъда бермоқда?

Кеча, 20 январь куни Дональд Трамп Америка Қўшма Штатлари Президенти лавозимига киришар экан, ундан аввал ярим соатлик нутқини баён қилди. У ўзининг нутқида бир қатор масалаларни тилга олиб, Американи нималар кутаётганини айтди ҳамда қайси соҳаларда ўзгаришлар қилишини ваъда берди.

Жаҳон

21.01.2025, 11:10

сўнгги янгиликлар

Tomorqasida ekin ekmaganlar uch barobar qimmat soliq toʻlaydi

Томорқасида экин экмаганлар уч баробар қиммат солиқ тўлайди

Энди томорқасини қаровсиз қолдирган хонадон эгалари уч карра юқори солиқ тўлайди. Бу ҳақда Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги маълум қилди.

Ўзбекистон

20.02.2025, 10:26

Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga 10 ming dollardan beriladi

Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларига 10 минг доллардан берилади

Иккинчи жаҳон уруши қатнашчилари ва ногиронларининг ҳар бирига 10 000  (ўн минг) АҚШ доллари миқдорида пул маблағлари берилади. Бу ҳақда Президент Мирзиёев томонидан имзоланган "Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларини рағбатлантириш тўғрисида"ги фармонда маълум қилинди.

Ўзбекистон

20.02.2025, 09:58

Toshkentda yertoʻlaga tushib ketgan quruvchi halok boʻldi

Тошкентда ертўлага тушиб кетган қурувчи ҳалок бўлди

Жорий йилнинг 17 февраль куни Тошкент шаҳрида қурилиши якунланмаган кўп қаватли уйнинг тепа қаватидан тушиб кетган қурувчи ҳалок бўлди. Бу ҳақда PARADIGMA.UZ'га Бош прокуратура матбуот котиби Ҳаёт Шамсутдинов маълум қилди.

Ўзбекистон

19.02.2025, 11:36

Avstraliyada sohilga chiqib qolgan 90 ta kit oʻldirildi

Австралияда соҳилга чиқиб қолган 90 та кит ўлдирилди

Австралиянинг энг жанубида жойлашган Тасмания оролларидаги соҳил бўйидан 150 дан ортиқ кит топилди, улардан 90 таси ҳалок бўлди. Бу ҳақда Тасмания Табиий ресурслар ва атроф-муҳит департаментига таянган ҳолда CNN нашри хабар берди.

Жаҳон

19.02.2025, 11:14

Oʻzbekistonning harbiy texnikalari Abu-Dabidagi koʻrgazmada qoʻyildi (foto)

Ўзбекистоннинг ҳарбий техникалари Абу-Дабидаги кўргазмада қўйилди (фото)

Ўзбекистон Абу-Дабида бўлиб ўтаётган IDEX-2025 халқаро кўргазмада мудофаа техникалари билан иштирок этмоқда. Бу ҳақда Мудофаа вазирлиги матбуот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

19.02.2025, 10:30

Kanada hamda Ispaniyaning Oʻzbekistondagi yangi elchilari tayinlandi

Канада ҳамда Испаниянинг Ўзбекистондаги янги элчилари тайинланди

Кеча, 18 февраль куни Канада ҳамда Испаниянинг Ўзбекистонга янги тайинланган элчилари мамлакат Ташқи ишлар вазири Бахтиёр Саидов билан кўришиб, унга ишонч ёрлиқларини топширди. Бу ҳақда Ташқи ишлар вазирлиги матбуот хизмати маълум қилди.

Сиёсат

19.02.2025, 10:09

Qarishni sekinlashtirishning yangi usuli maʼlum qilindi

Қаришни секинлаштиришнинг янги усули маълум қилинди

Швейсария олимлари қаришни секинлаштиришнинг янги усулини аниқлади. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги матбуот хизмати маълум қилди.

Фан-технология

18.02.2025, 13:14

Навбатдаги авиаҳалокат: Канадада йўловчи самалёти ағдарилиб кетди

Навбатдаги авиаҳалокат: Канадада йўловчи самалёти ағдарилиб кетди

Кеча, 17 февраль куни Канаданинг Торонто шаҳридаги Лестер Пирсон номидаги халқаро аэропортда АҚШнинг Миннеаполис шаҳридан парвоз қилган Delta Airlines авиакомпаниясига тегишли самолёт ағдарилиб кетди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар берди.

Жаҳон

18.02.2025, 11:30

Boliviyada avtobus jarlikka qulashi oqibatida 31 kishi halok boʻldi

Боливияда автобус жарликка қулаши оқибатида 31 киши ҳалок бўлди

Кеча, 17 февраль куни Боливияда йўловчи автобус жарликка қулаб кетиши оқибатида унинг ичида бўлган 31 киши ҳалок бўлди. Бу ҳақда мамлакат маҳаллий полициясига таянган ҳолда "Америка овози" ("Voice of America") нашри маълум қилди.

Жаҳон

18.02.2025, 10:44

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда

Ижтимоий тармоқларда Бухоро вилояти Когон – Бухоро йўлида бир неча йиллик дарахтларнинг қўпорилиши тасвирланган видеолар тарқалиб, кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлди. Мазкур ҳолат юзасидан вилоят Экология бошқармаси ахборот хизмати расмий изоҳ берди.

Ўзбекистон

18.02.2025, 10:22

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish uchun yangi jamgʻarma tashkil etiladi

Ёшлар тадбиркорлигини ривожлантириш учун янги жамғарма ташкил этилади

Ёшлар тадбиркорлигини ривожлантириш давлат мақсадли жамғармаси ташкил этилади. Бу ҳақда жорий йилнинг 14 февраль куни қабул қилинган "Ёшлар тадбиркорлигини ҳамда уларнинг бандлигини таъминлашга қаратилган бизнес лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги Президент қарорида маълум қилинди.

Сиёсат

18.02.2025, 10:06

Samarqandda yigʻilish davomida 7 kishi qamoqqa olindi

Самарқандда йиғилиш давомида 7 киши қамоққа олинди

Самарқандда энергетика соҳасида коррупцияга қарши кураш бўйича йиғилишда 7 нафар соҳа ходими қамоққа олинди. Бу ҳақда Энергетика вазирлиги матбуот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

17.02.2025, 11:33