АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка Қўшма Штатлари ҳарбий соҳага ажратган харажатлари билан бутун дунё давлатларини ҳайрон қолдиришда давом этмоқда. Унинг армияси яқин ўтмишдан буён глобал куч рамзига айланиб улгурган. Давлатнинг ҳарбий соҳага йўналтирган бюджетининг катталиги бошқа давлатларда тез-тез муҳокамага айланади. 2023 йилги маълумотларга кўра, АҚШ мудофааси учун 10 та йирик давлатнинг харажатларидан ҳам кўпроқ маблағ сарфлаган. Хўш, мамлакат бу пулларни қандай ҳарбий қуролларга сарфланмоқда? Давлатнинг мазкур харажати уни хавфсиз қила оладими? Ушбу саволларга сизда жавоб бўлмаса, қуйидаги мақола орқали билиб олишингиз мумкин.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Америка бюджетини нимага сарфлайди?

АҚШ 2023 йилнинг ўзида ҳарбий соҳа бюджети учун жами 853 миллиард АҚШ долларини сарфлаган. Мазкур пуллар Швейцариянинг бутун ялпи ички маҳсулотидан кўп. Бу рақамлар орқали шуни билиш мумкинки, мамлакат бюджетнинг деярли ярми ҳарбий соҳага керак бўладиган техникаларга кетади. Бу эса дунёнинг энг йирик ташкилотларидан бири — Пентагонни таъминлашни ўз ичига олади. Ушбу харажатларга ҳарбий-техник хизмат кўрсатиш, транспорт, ёнилғи, аскарлар учун тиббий хизмат, экология ва ҳарбий фаолият билан ифлосланган жойлар, портламаган снарядлар ёки кимёвий чиқиндиларни тозалаш киради. 

Бундан ташқари, Пентагоннинг муҳим маблағлари ишчиларини таъминлашга йўналтирилган. 2023 йилда АҚШ амалдаги ва захирадаги 2,1 миллиондан ортиқ аскарнинг тиббий таъминоти учун 172 миллиард АҚШ доллари ажратилган эди. Бу эса Пентагоннинг дунёдаги энг йирик иш берувчилардан бири эканини ҳамда ходимларини ижтимоий имтиёзларга тўлиқ эгалигини кўрсатади. 

Шу билан бирга, АҚШ харажатларининг энг катта қисмини тадқиқот ва ишланмалар ташкил этади. Ўтган йилда мамлакат янги ҳарбий технологияларни ривожлантириш учун 140 миллиард АҚШ долларини ажратган. Бу сармояларни сунъий интеллект ва автоматик сув ости кемаларидан тортиб, лазер қуролларигача қамраб олади. Америка ҳукуматига кўра, бундай лойиҳалар АҚШга жанг майдонида технологик устунлик беради. Шунингдек, ушбу технологияларнинг аксарияти мамлакатнинг кундалик ҳаётини бир қисмига айланган. Американинг GPS дронлари ҳарбий мақсадлар учун ишлаб чиқилган.  

Хусусий корпорациялар ва мудофаа монополияси 

АҚШ бюджетнинг катта қисми мудофаа пудратчи тизимида ётади. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon ва бошқа компаниялар умумий мудофаа бюджетининг тахминан 54 фоизини олади, бу кўрсаткич эса 460 миллиард доллардан ошади. Кичик Корпорациялар гуруҳи нафақат қурол-яроғ етказиб беради, балки ҳарбий шартномалар бозорини ҳам назорат қилади. Ўтган ўн йиллик давомида улар рақобатчиларни ўзлаштирди ва мудофаа саноати бозорида де-факто монополистга айланди. 

АҚШ ҳукуматида рақобат учун босимнинг йўқлиги, ўз навбатида, нархларнинг ошишига олиб келади. Мисол учун, бир вақтлар 25 минг АҚШ доллари бўлган "Стингер" ракетаси энди деярли 500 минг АҚШ долларига кўтарилган. Бундай ҳолат мамлакатда кўп кузатилади. Шу сабабли мудофаа қуролларини сотиб олиш маълум бир компания билан боғлиқдир. Бунинг оқибатида Америка мудофаа сектори ўз шартларини белгилайдиган бир нечта йирик корпорацияларни назоратга олган. 

Шу сабаблари АҚШ камдан-кам ҳолларда коррупцияга учрайди. Бироқ Пентагон шарли подшипникларни 3357 АҚШ долларидан сотган. Бу подшипниклар Мудофаа вазирлиги омборларида бор-йўғи 15 доллар бўлган. Йирик корпорациялар АҚШ мудофаа бюджети миқдори қанчалигини очиқламаслиги ҳар доим одамлар томонидан муҳокамага сабаб бўлади. 

АҚШдаги лоббичиликнинг сиёсатга таъсири 

Пентагондан маблағ оладиган корпорациялар шартнома олиш билан чекланиб қолмайди. Улар ўз даромадларини сақлаб қолиш ва оширишга фаол интилади. Мудофаа пудратчилари мудофаа сиёсати қарорларига таъсир қилиш ҳамда Конгрессни лобби қилиш учун миллионлаб доллар сарфлашади. Масалан, Lockheed Martin ўтган бир неча йил ичида ҳарбий бюджетларни муҳокама қилиш ва мудофаа саноати манфаатларини ҳимоя қилишда фаол иштирок этаётган сиёсатчиларни қўллаб-қувватлаш учун 27 миллион АҚШ долларидан ортиқ маблағ сарфлаган.

АҚШнинг ҳарбий харажатларни ошириш ташаббусини илгари сураётган Миссисипи штатидан сенатор Рожер Уикернинг ҳукуматга таъсири лоббичиликка ёрқин мисол бўла олади. У яшайдиган ҳудудда энг катта денгиз флоти жойлашган бўлиб, Уикер  сайловчилари учун иш ва иқтисодий барқарорликни таъминлаб келган. Уикернинг ҳарбий-саноат комплексини қўллаб-қувватлаши унинг сиёсий катта кучга эгалигига ва қайта сайланишига ёрдам беради. Мудофаа бўйича пудратчилар ва сиёсатчилар ўртасидаги бундай яқин алоқалар нафақат иқтисодий, балки сиёсий манзарани ҳам шакллантиради. Шунингдек, давлат шартномаларининг чексиз оқими ва йирик корпорациялар учун барқарор фойда олишга шароит яратади. 

АҚШдаги устуворлик дипломатиядами ёки ҳарбий кучдами? 

Қўшма Штатлар умумий ихтиёрий бюджетининг тахминан 50 фоизини ҳарбий эҳтиёжларга сарфлайди, шулардан фақат 1-2 фоизи дипломатик ҳаракатларга йўналтирилади. Бу Америка ташқи сиёсатида ҳарбий қудратнинг устуворлигини яққол кўрсатиб турибди. Бироқ, ҳақиқатан ҳам тинчликни фақат ҳарбий йўл билан таъминлаш мумкинми? Дипломатия мураккаб, узоқ давом этадиган жараён бўлиб, кўпинча дарҳол натижа бермайди. Шунга қарамай, барқарор халқаро муносабатларни ўрнатиш ва можароларнинг олдини олиш учун муҳим воситадир. Ҳеч бир давлат ўз ҳарбий қудратини ошириш билангина тинчликка эриша олмайди. Аксинча, Қўшма Штатлар ҳарбий соҳага қанча кўп маблағ сарфласа, мудофаа бюджети шунчалик катта бўлиб, Хитой ва Россия каби бошқа кучларни тўхтатиб туришда мажбур бўлади. Бу ўз навбатида барча иштирокчилар қатнашадиган глобал қуролланиш пойгасининг янги босқичини яратади. 

Мудофаа учун қилинаётган харажатлар АҚШни хавфсиз қиладими? 

Бир томондан, кучли армия ҳақиқатан ҳам можароларни олдини олади. Бошқа томондан, чексиз бюджет ўсиши ва ортиқча корпоратив таъсирдаги манфаатлар мувозанатини хавф остига қўяди. Қўшма Штатлар нафақат минтақавий, балки халқаро майдондаги асосий жараёнларни назорат қилувчи глобал гегемон давлат. Бироқ, улкан ҳарбий харажатлар нафақат етакчиликни, ҳатто дунёни янги қуролланиш пойгасига тортиш хавфи ҳамдир. Мамлакатнинг хавфсиз келажаги армияга қанча маблағ сарфланишига ҳамда юзага келиши кутилаётган жараёнларни қандай қилиб олдини олиш, ҳамкорлик механизмлари ишлаб чиқилишига ҳам боғлиқ.

Жаҳон

11.10.2024, 17:33

Улашиш:

мавзуга оид янгиликлар

Трамп Хитой, Россия ва КХДРни АҚШга қарши “тил бириктириш”да айблади

АҚШ президенти Доналд Трамп Хитой, Россия ва Шимолий Корея раҳбарларини Вашингтонга қарши тил бириктиришда айблади.

Жаҳон

03.09.2025, 11:46

Turkiya AQSh va Rossiyani Istanbul aeroportida sammit oʻtkazishga chaqirdi

Туркия АҚШ ва Россияни Истанбул аэропортида саммит ўтказишга чақирди

Истанбулдаги Отатурк аэропорти Россия-Украина урушини ҳал қилиш бўйича етакчиларнинг эҳтимолий саммити ўтказиладиган асосий жойлардан бирига айланиши мумкин, деб ёзади “Milliyet” газетаси.

Жаҳон

18.08.2025, 15:01

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

АҚШда ҳарбий хизматчи Россия фойдасига шпионликда айбланиб қўлга олинди

АҚШнинг Техас штатидаги 22 ёшли ҳарбий хизматчи Тейлор Адам Ли мудофаага оид махфий маълумотларни Россияга беришда айбланиб қўлга олинди. Бу ҳақда АҚШ Адлия вазирлиги хабар берди.

Жаҳон

07.08.2025, 10:33

Трамп Ҳиндистонга нисбатан божларни оширмоқчи

Трамп Ҳиндистон Россия нефтини катта ҳажмларда сотиб олишини ва бу хом ашёнинг катта қисмини очиқ бозорда юқори устама билан сотишини таъкидлади.

Жаҳон

05.08.2025, 15:09

Oʻzbekiston AQShdan paxta import qilmoqchi

Ўзбекистон АҚШдан пахта импорт қилмоқчи

Ўзбекистон АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ва АҚШ Пахта Ассоциацияси билан Америка пахтасини импорт қилиш бўйича музокаралар олиб бормоқда. Мазкур келишув АҚШнинг  GSM-102 дастури доирасида амалга оширилиш кўзда тутилмоқда.

Сиёсат

05.08.2025, 11:55

АҚШ Конгресси вакили Фаластин давлатини тан олишга чақирди

БМТ Бош Ассамблеясининг сентябр ойидаги йиғилиши олдидан бу масалада керакли ишларни қилади.

Жаҳон

04.08.2025, 16:05

сўнгги янгиликлар

Август ойида ноқонуний энергия истеъмоли туфайли тизимга 86,5 миллиард сўм зарар етди

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан биргаликда ўтказилган текширувларда 179 та ҳолатда энергия ресурсларидан ноқонуний фойдаланиш аниқланди.

Ўзбекистон

08.09.2025, 12:05

Исроил ОАВ: АҚШ ва ҲАМАС ўртасида музокаралар қайта тикланди

Америка ва араб манбалари музокаралар қайта бошланганини тасдиқлаган, аммо Вашингтон Исроилнинг Ғазога ҳужум операцияларини тўхтатиш ниятида эмас.

Жаҳон

08.09.2025, 11:06

Ўзбекистон паспорти жаҳон рейтингида нечанчи ўринда?

Рейтингда биринчи ўринни Сингапур эгаллаган бўлиб, унинг фуқаролари 193 та давлатга визасиз кириш ҳуқуқига эга. 

Ўзбекистон

08.09.2025, 10:02

Тошкент шаҳрида 8 сентябрдан иссиқ сув белгиланган жадвал асосида ўчирилади

Veolia Energy Tashkent компанияси пойтахтда иссиқ сув қай тарзда ўчирилиши ҳақида маълумот берди.

Ўзбекистон

08.09.2025, 09:01

Неймар умрида кўрмаган одамдан 1 млрд доллар мерос олади

Бразилиялик футбол юлдузи Неймар умрида кўрмаган одамдан 1 миллиард доллар мерос олади.

Спорт

07.09.2025, 16:58

Сенат: Каттақўрғон шаҳри ҳудуди кенгайтирилади

Шаҳар ҳудудининг кенгайиши натижасида Каттақўрғон ўрта шаҳарлар тоифасидан катта шаҳарлар тоифасига ўтказилиб, урбанизация жараёнларини тезлаштириш имкони яратилади.

Ўзбекистон

07.09.2025, 12:45

ДХХга ишга киритишни ваъда қилган фирибгарлар ушланди

Қашқадарё ва Самарқандда давлат хавфсизлик органларига ишга киритиб қўйишни ваъда қилиб пул олган шахслар қўлга олинди.

Ўзбекистон

06.09.2025, 21:30

Давлат тилига риоя этиш талабларини бузган тадбиркорларга нисбатан чора кўрилди

Ўзбекистон Республикасида ўзбек тили давлат тили мақомига эга бўлиб, “Давлат тили ҳақида”ги Қонун ва бошқа қонун ҳужжатлари билан унинг қўлланилиши қатъий тартибга солинган.

Ўзбекистон

06.09.2025, 18:26

Ўзбекистон ва Полша автотранспорт эҳтиёт қисмларини биргаликда ишлаб чиқаришни йўлга қўяди

Ўзбекистон элчихонаси кўмагида "Ўзавтосаноат" акциядорлик жамияти бошқаруви раиси ўринбосари Даврон Ҳидоятов ва Полша Автомобил саноати уюшмаси президенти Якуб Фариш ўртасида онлайн учрашув ташкил этилди.

Иқтисодиёт

06.09.2025, 14:37

Майк Тайсон – Флойд Мейвезер жанги тасдиқланди + ПОСТЕР

Бокс афсонаси Майк Тайсон Жейк Полга қарши кечган даромадли жангидан кейин пул исини олган кўринади.

Спорт

06.09.2025, 11:51

Тошкент–Абакан йўналишида тўғридан-тўғри авиарейсларни йўлга қўйилади

Ўзбекистоннинг Новосибирск шаҳридаги бош консули Аслам Акбаров Россиянинг Хакасия Республикаси раҳбари Валентин Коновалов билан музокара ўтказди, деб хабар қилмоқда "Дунё" АА мухбири.

Ўзбекистон

06.09.2025, 10:07

Бош прокурор: 11,2 миллиард сўмлик иш ҳақи ҳамда унга тенглаштирилган тўловлар талон-торож қилингани аниқланди

Сенатнинг ўнинчи ялпи мажлисида Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг прокуратура органларининг 2024 йилдаги фаолияти тўғрисидаги ҳисоботи эшитилди.

Ўзбекистон

05.09.2025, 20:38