AQSHning harbiy xarajatlari: Global yetakchilik yoki qurollanish poygasidagi ustunlik uchunmi?

Amerika Qo‘shma Shtatlari harbiy sohaga ajratgan xarajatlari bilan butun dunyo davlatlarini hayron qoldirishda davom etmoqda. Uning armiyasi yaqin o‘tmishdan buyon global kuch ramziga aylanib ulgurgan. Davlatning harbiy sohaga yo‘naltirgan byudjetining kattaligi boshqa davlatlarda tez-tez muhokamaga aylanadi. 2023-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, AQSH mudofaasi uchun 10 ta yirik davlatning xarajatlaridan ham ko‘proq mablag‘ sarflagan. Xo‘sh, mamlakat bu pullarni qanday harbiy qurollarga sarflanmoqda? Davlatning mazkur xarajati uni xavfsiz qila oladimi? Ushbu savollarga sizda javob bo‘lmasa, quyidagi maqola orqali bilib olishingiz mumkin.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Amerika byudjetini nimaga sarflaydi? 

AQSH 2023-yilning o‘zida harbiy soha byudjeti uchun jami 853 milliard AQSH dollarini sarflagan. Mazkur pullar Shveysariyaning butun yalpi ichki mahsulotidan ko‘p. Bu raqamlar orqali shuni bilish mumkinki, mamlakat byudjetning deyarli yarmi harbiy sohaga kerak bo‘ladigan texnikalarga ketadi. Bu esa dunyoning eng yirik tashkilotlaridan biri — Pentagon tartibini ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Ushbu xarajatlarga harbiy-texnik xizmat ko‘rsatish, transport, yonilg‘i, askarlar uchun tibbiy xizmat, ekologiya va harbiy faoliyat bilan ifloslangan joylar, portlamagan snaryadlar yoki kimyoviy chiqindilarni tozalash kiradi. 

Bundan tashqari, Pentagonning muhim mablag‘lari ishchilarini ta’minlashga yo‘naltirilgan. 2023-yilda AQSH amaldagi va zaxiradagi 2,1 milliondan ortiq askarning tibbiy ta’minoti uchun 172 milliard AQSH dollari ajratilgan edi. Bu esa Pentagonning dunyodagi eng yirik ish beruvchilardan biri ekanini hamda xodimlarini ijtimoiy imtiyozlarga to‘liq egaligini ko‘rsatadi. 

Shu bilan birga, AQSH xarajatlarining eng katta qismini tadqiqot va ishlanmalar tashkil etadi. O‘tgan yilda mamlakat yangi harbiy texnologiyalarni rivojlantirish uchun 140 milliard AQSH dollarini ajratgan. Bu sarmoyalarni sun’iy intellekt va avtomatik suv osti kemalaridan tortib, lazer qurollarigacha qamrab oladi. Amerika hukumatiga ko‘ra, bunday loyihalar AQSHga jang maydonida texnologik ustunlik beradi. Shuningdek, ushbu texnologiyalarning aksariyati mamlakatning kundalik hayotini bir qismiga aylangan. Amerikaning GPS dronlari harbiy maqsadlar uchun ishlab chiqilgan. 

Xususiy korporatsiyalar va mudofaa monopoliyasi 

AQSH byudjetning katta qismi mudofaa pudratchi tizimida yotadi. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon va boshqa kompaniyalar umumiy mudofaa byudjetining taxminan 54 foizini oladi, bu ko‘rsatkich esa 460 milliard dollardan oshadi. Kichik Korporatsiyalar guruhi nafaqat qurol-yarog‘ yetkazib beradi, balki harbiy shartnomalar bozorini ham nazorat qiladi. O‘tgan o‘n yillik davomida ular raqobatchilarni o‘zlashtirdi va mudofaa sanoati bozorida de-fakto monopolistga aylandi. 

AQSH hukumatida raqobat uchun bosimning yo‘qligi, o‘z navbatida, narxlarning oshishiga olib keladi. Misol uchun, bir vaqtlar 25 ming AQSH dollari bo‘lgan "Stinger" raketasi endi deyarli 500 ming AQSH dollariga ko‘tarilgan. Bunday holat mamlakatda ko‘p kuzatiladi. Shu sababli mudofaa qurollarini sotib olish ma’lum bir kompaniya bilan bog‘liqdir. Buning oqibatida Amerika mudofaa sektori o‘z shartlarini belgilaydigan bir nechta yirik korporatsiyalarni nazoratga olgan. 

Shu sabablari AQSH kamdan kam hollarda korrupsiyaga uchraydi. Biroq Pentagon sharli podshipniklarni 3357 AQSH dollaridan sotgan. Bu podshipniklar Mudofaa vazirligi omborlarida bor-yo‘g‘i 15 dollar bo‘lgan. Yirik korporatsiyalar AQSH mudofaa byudjeti miqdori qanchaligini ochiqlamasligi har doim odamlar tomonidan muhokamaga sabab bo‘ladi. 

AQSHdagi lobbichilikning siyosatga ta’siri 

Pentagondan mablag‘ oladigan korporatsiyalar shartnoma olish bilan cheklanib qolmaydi. Ular o‘z daromadlarini saqlab qolish va oshirishga faol intiladi. Mudofaa pudratchilari mudofaa siyosati qarorlariga ta’sir qilish hamda Kongressni lobbi qilish uchun millionlab dollar sarflashadi. Masalan, Lockheed Martin o‘tgan bir necha yil ichida harbiy byudjetlarni muhokama qilish va mudofaa sanoati manfaatlarini himoya qilishda faol ishtirok etayotgan siyosatchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun 27 million AQSH dollaridan ortiq mablag‘ sarflagan. 

AQSHning harbiy xarajatlarni oshirish tashabbusini ilgari surayotgan Missisipi shtatidan senator Rojer Uikerning hukumatga ta’siri lobbichilikka yorqin misol bo‘la oladi. U yashaydigan hududda eng katta dengiz floti joylashgan bo‘lib, Uiker saylovchilari uchun ish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlab kelgan. Uikerning harbiy-sanoat kompleksini qo‘llab-quvvatlashi uning siyosiy katta kuchga egaligiga va qayta saylanishiga yordam beradi. Mudofaa bo‘yicha pudratchilar va siyosatchilar o‘rtasidagi bunday yaqin aloqalar nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy manzarani ham shakllantiradi. Shuningdek, davlat shartnomalarining cheksiz oqimi va yirik korporatsiyalar uchun barqaror foyda olishga sharoit yaratadi. 

AQSHdagi ustuvorlik diplomatiyadami yoki harbiy kuchdami?

Qo‘shma Shtatlar umumiy byudjetining taxminan 50 foizini harbiy ehtiyojlarga sarflaydi, shulardan faqat 1-2 foizi diplomatik harakatlarga yo‘naltiriladi. Bu Amerika tashqi siyosatida harbiy qudratning ustuvorligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Biroq, haqiqatan ham tinchlikni faqat harbiy yo‘l bilan ta’minlash mumkinmi? Diplomatiya murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, ko‘pincha darhol natija bermaydi. Shunga qaramay, barqaror xalqaro munosabatlarni o‘rnatish va mojarolarning oldini olish uchun muhim vositadir. Hech bir davlat o‘z harbiy qudratini oshirish bilangina tinchlikka erisha olmaydi. Aksincha, Qo‘shma Shtatlar harbiy sohaga qancha ko‘p mablag‘ sarflasa, mudofaa byudjeti shunchalik katta bo‘lib, Xitoy va Rossiya kabi boshqa kuchlarni to‘xtatib turishda majbur bo‘ladi. Bu o‘z navbatida barcha ishtirokchilar qatnashadigan global qurollanish poygasining yangi bosqichini yaratadi. 

Mudofaa uchun qilinayotgan xarajatlar AQSHni xavfsiz qiladimi? 

Bir tomondan, kuchli armiya haqiqatan ham mojarolarni oldini oladi. Boshqa tomondan, cheksiz byudjet o‘sishi va ortiqcha korporativ ta’sirdagi manfaatlar muvozanatini xavf ostiga qo‘yadi. Qo‘shma Shtatlar nafaqat mintaqaviy, balki xalqaro maydondagi asosiy jarayonlarni nazorat qiluvchi global gegemon davlat. Biroq, ulkan harbiy xarajatlar nafaqat yetakchilikni, hatto dunyoni yangi qurollanish poygasiga tortish xavfi hamdir. Mamlakatning xavfsiz kelajagi armiyaga qancha mablag‘ sarflanishiga hamda yuzaga kelishi kutilayotgan jarayonlarni qanday qilib oldini olish, hamkorlik mexanizmlari ishlab chiqilishiga ham bog‘liq.

Jahon

11.10.2024, 17:33

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Tramp Yaponiya, Indoneziya va Filippin bilan yirik savdo bitimlariga imzo chekdi

AQSh prezidenti Donald Tramp 2025 yil 22 iyul kuni Yaponiya, Indoneziya va Filippin bilan yirik savdo bitimlariga imzo chekdi. 

Jahon

23.07.2025, 14:06

“Wall Street Journal” Trampning xorij safarini yorituvchi guruhdan chiqarildi

Bunday qarorga kelinishiga nashr tomonidan Trampni ayblab chop etilgan maqola sabab boʻldi.

Jahon

22.07.2025, 11:57

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi

Bu haqda AQSh davlat kotibi Marko Rubio maʼlum qildi.

Jahon

08.07.2025, 13:06

Ikki oʻzbekistonlik AQShga noqonuniy muhojirlarni olib kirishda ayblanyapti

Ikki Oʻzbekiston fuqarosi moliyaviy daromad olish maqsadida AQShga noqonuniy muhojirlarni olib kirishda ayblanmoqda.

Oʻzbekiston

04.07.2025, 10:29

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Suriyaga qarshi iqtisodiy sanksiyalarini bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Unga koʻra, bu 'barqaror rivojlanish va tinchlik sari qadam".

Siyosat

01.07.2025, 11:39

So‘nggi yangiliklar

Shakardan shirin, foydali va shifobaxsh oʻsimlik – steviya

Bu oʻsimlik shakarga nisbatan 150 barobar shirinligi bilan ajralib turadi. 

Iqtisodiyot

27.07.2025, 11:42

Germaniyaning yetakchi kompaniyalari bilan tibbiy hamkorlik boʻyicha kelishuvlarga erishildi

Oʻzbekistonda tibbiy uskunalarni ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish masalasi atroflicha muhokama qilindi.

Oʻzbekiston

26.07.2025, 19:28

«Surgʻil» siquv kompressor stansiyasi qurilishi boʻyicha asosiy ishlar yakunlandi

Loyihaning yillik quvvati 1,8 mlrd metr kub yoki sutkasiga 4,8 mln metr kub gazni tashkil etadi.

Iqtisodiyot

26.07.2025, 14:55

Buxoroda “Data Center” loyihasini amalga oshirish boʻyicha memorandum imzolandi

Kelgusida Surxondaryo viloyatida yana 300 MVt yuklamaga ega “Data centr” barpo etish rejalashtirilgan.

Iqtisodiyot

26.07.2025, 14:32

Vengriya har yili Oʻzbekiston fuqarolari uchun 200 tagacha stipendiya ajratadi

Vengriya hukumati 2018 yildan beri Oʻzbekiston fuqarolarining oʻz OTMlarida taʼlim olishi uchun stipendiyalar ajratib kelmoqda.

Ta'lim

26.07.2025, 12:30

Putin Rossiya yadroviy suv osti kemalar flotini kengaytirishni talab qildi

Putin Rossiya yadroviy suv osti kemalar flotini kengaytirishni talab qildi

Rossiya prezidenti Vladimir Putin mamlakat  suvereniteti va xavfsizligini taʼminlashda Rossiya suv osti flotini kengaytirishni hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini aytdi. Bu haqda “The Moscow Times” xabar qildi.

Jahon

26.07.2025, 12:29

Oʻzbekiston Sogʻliqni saqlash vazirining aholi va soha xodimlariga murojaat yoʻlladi

Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vaziri Asilbek Xudayarov korrupsiyaning oldini olish borasida murojaat yoʻlladi.

Oʻzbekiston

26.07.2025, 11:07

Xavfsizlik kengashidan kimlar ishdan boʻshatildi?

Xavfsizlik kengashidan kimlar ishdan boʻshatildi?

Kecha, 25 iyul kuni Prezident huzuridagi Xavfsizlik kengashida bir emas 3 kishi egallab turgan lavozimidan boʻshatildi. Bu haqda davlat rahbari matbuot kotibi Sherzod Asadov xabar berdi.

Siyosat

26.07.2025, 10:33

Davlat oliygohlari uchun kvotalar tasdiqlandi

Davlat oliygohlari uchun kvotalar tasdiqlandi

2025/2026 oʻquv yili uchun davlat oliy taʼlim muassasalari qabul parametrlari tasdiqlandi. Bu haqda Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi xabar berdi.

Ta'lim

26.07.2025, 10:16

Rossiyada koronavirusning «stratus» shtammi tarqalmoqda. U yangi pandemiyaga sabab boʻladimi?

“Rospotrebnadzor” koronavirusning yangi XFG shtammi bilan kasallanishning 114 holati qayd etilganini maʼlum qildi.

Jahon

25.07.2025, 20:42

"Navbahor"dan transfer taqiqi yechildi

Mazkur taqiq Giorgi Nikabadze oʻz maoshini vaqtida olmagani ortidan qoʻyilgandi.

Sport

25.07.2025, 19:35

Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish sohasida muhim shartnomalar imzolandi

Loyiha mintaqadagi eng yirik loyihalardan biri boʻlib, yuz minglab xonadonlarni toza energiya bilan taʼminlashga xizmat qilmoqda.

Iqtisodiyot

25.07.2025, 18:36