AQSHning harbiy xarajatlari: Global yetakchilik yoki qurollanish poygasidagi ustunlik uchunmi?

Amerika Qo‘shma Shtatlari harbiy sohaga ajratgan xarajatlari bilan butun dunyo davlatlarini hayron qoldirishda davom etmoqda. Uning armiyasi yaqin o‘tmishdan buyon global kuch ramziga aylanib ulgurgan. Davlatning harbiy sohaga yo‘naltirgan byudjetining kattaligi boshqa davlatlarda tez-tez muhokamaga aylanadi. 2023-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, AQSH mudofaasi uchun 10 ta yirik davlatning xarajatlaridan ham ko‘proq mablag‘ sarflagan. Xo‘sh, mamlakat bu pullarni qanday harbiy qurollarga sarflanmoqda? Davlatning mazkur xarajati uni xavfsiz qila oladimi? Ushbu savollarga sizda javob bo‘lmasa, quyidagi maqola orqali bilib olishingiz mumkin.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Amerika byudjetini nimaga sarflaydi? 

AQSH 2023-yilning o‘zida harbiy soha byudjeti uchun jami 853 milliard AQSH dollarini sarflagan. Mazkur pullar Shveysariyaning butun yalpi ichki mahsulotidan ko‘p. Bu raqamlar orqali shuni bilish mumkinki, mamlakat byudjetning deyarli yarmi harbiy sohaga kerak bo‘ladigan texnikalarga ketadi. Bu esa dunyoning eng yirik tashkilotlaridan biri — Pentagon tartibini ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Ushbu xarajatlarga harbiy-texnik xizmat ko‘rsatish, transport, yonilg‘i, askarlar uchun tibbiy xizmat, ekologiya va harbiy faoliyat bilan ifloslangan joylar, portlamagan snaryadlar yoki kimyoviy chiqindilarni tozalash kiradi. 

Bundan tashqari, Pentagonning muhim mablag‘lari ishchilarini ta’minlashga yo‘naltirilgan. 2023-yilda AQSH amaldagi va zaxiradagi 2,1 milliondan ortiq askarning tibbiy ta’minoti uchun 172 milliard AQSH dollari ajratilgan edi. Bu esa Pentagonning dunyodagi eng yirik ish beruvchilardan biri ekanini hamda xodimlarini ijtimoiy imtiyozlarga to‘liq egaligini ko‘rsatadi. 

Shu bilan birga, AQSH xarajatlarining eng katta qismini tadqiqot va ishlanmalar tashkil etadi. O‘tgan yilda mamlakat yangi harbiy texnologiyalarni rivojlantirish uchun 140 milliard AQSH dollarini ajratgan. Bu sarmoyalarni sun’iy intellekt va avtomatik suv osti kemalaridan tortib, lazer qurollarigacha qamrab oladi. Amerika hukumatiga ko‘ra, bunday loyihalar AQSHga jang maydonida texnologik ustunlik beradi. Shuningdek, ushbu texnologiyalarning aksariyati mamlakatning kundalik hayotini bir qismiga aylangan. Amerikaning GPS dronlari harbiy maqsadlar uchun ishlab chiqilgan. 

Xususiy korporatsiyalar va mudofaa monopoliyasi 

AQSH byudjetning katta qismi mudofaa pudratchi tizimida yotadi. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon va boshqa kompaniyalar umumiy mudofaa byudjetining taxminan 54 foizini oladi, bu ko‘rsatkich esa 460 milliard dollardan oshadi. Kichik Korporatsiyalar guruhi nafaqat qurol-yarog‘ yetkazib beradi, balki harbiy shartnomalar bozorini ham nazorat qiladi. O‘tgan o‘n yillik davomida ular raqobatchilarni o‘zlashtirdi va mudofaa sanoati bozorida de-fakto monopolistga aylandi. 

AQSH hukumatida raqobat uchun bosimning yo‘qligi, o‘z navbatida, narxlarning oshishiga olib keladi. Misol uchun, bir vaqtlar 25 ming AQSH dollari bo‘lgan "Stinger" raketasi endi deyarli 500 ming AQSH dollariga ko‘tarilgan. Bunday holat mamlakatda ko‘p kuzatiladi. Shu sababli mudofaa qurollarini sotib olish ma’lum bir kompaniya bilan bog‘liqdir. Buning oqibatida Amerika mudofaa sektori o‘z shartlarini belgilaydigan bir nechta yirik korporatsiyalarni nazoratga olgan. 

Shu sabablari AQSH kamdan kam hollarda korrupsiyaga uchraydi. Biroq Pentagon sharli podshipniklarni 3357 AQSH dollaridan sotgan. Bu podshipniklar Mudofaa vazirligi omborlarida bor-yo‘g‘i 15 dollar bo‘lgan. Yirik korporatsiyalar AQSH mudofaa byudjeti miqdori qanchaligini ochiqlamasligi har doim odamlar tomonidan muhokamaga sabab bo‘ladi. 

AQSHdagi lobbichilikning siyosatga ta’siri 

Pentagondan mablag‘ oladigan korporatsiyalar shartnoma olish bilan cheklanib qolmaydi. Ular o‘z daromadlarini saqlab qolish va oshirishga faol intiladi. Mudofaa pudratchilari mudofaa siyosati qarorlariga ta’sir qilish hamda Kongressni lobbi qilish uchun millionlab dollar sarflashadi. Masalan, Lockheed Martin o‘tgan bir necha yil ichida harbiy byudjetlarni muhokama qilish va mudofaa sanoati manfaatlarini himoya qilishda faol ishtirok etayotgan siyosatchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun 27 million AQSH dollaridan ortiq mablag‘ sarflagan. 

AQSHning harbiy xarajatlarni oshirish tashabbusini ilgari surayotgan Missisipi shtatidan senator Rojer Uikerning hukumatga ta’siri lobbichilikka yorqin misol bo‘la oladi. U yashaydigan hududda eng katta dengiz floti joylashgan bo‘lib, Uiker saylovchilari uchun ish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlab kelgan. Uikerning harbiy-sanoat kompleksini qo‘llab-quvvatlashi uning siyosiy katta kuchga egaligiga va qayta saylanishiga yordam beradi. Mudofaa bo‘yicha pudratchilar va siyosatchilar o‘rtasidagi bunday yaqin aloqalar nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy manzarani ham shakllantiradi. Shuningdek, davlat shartnomalarining cheksiz oqimi va yirik korporatsiyalar uchun barqaror foyda olishga sharoit yaratadi. 

AQSHdagi ustuvorlik diplomatiyadami yoki harbiy kuchdami?

Qo‘shma Shtatlar umumiy byudjetining taxminan 50 foizini harbiy ehtiyojlarga sarflaydi, shulardan faqat 1-2 foizi diplomatik harakatlarga yo‘naltiriladi. Bu Amerika tashqi siyosatida harbiy qudratning ustuvorligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Biroq, haqiqatan ham tinchlikni faqat harbiy yo‘l bilan ta’minlash mumkinmi? Diplomatiya murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, ko‘pincha darhol natija bermaydi. Shunga qaramay, barqaror xalqaro munosabatlarni o‘rnatish va mojarolarning oldini olish uchun muhim vositadir. Hech bir davlat o‘z harbiy qudratini oshirish bilangina tinchlikka erisha olmaydi. Aksincha, Qo‘shma Shtatlar harbiy sohaga qancha ko‘p mablag‘ sarflasa, mudofaa byudjeti shunchalik katta bo‘lib, Xitoy va Rossiya kabi boshqa kuchlarni to‘xtatib turishda majbur bo‘ladi. Bu o‘z navbatida barcha ishtirokchilar qatnashadigan global qurollanish poygasining yangi bosqichini yaratadi. 

Mudofaa uchun qilinayotgan xarajatlar AQSHni xavfsiz qiladimi? 

Bir tomondan, kuchli armiya haqiqatan ham mojarolarni oldini oladi. Boshqa tomondan, cheksiz byudjet o‘sishi va ortiqcha korporativ ta’sirdagi manfaatlar muvozanatini xavf ostiga qo‘yadi. Qo‘shma Shtatlar nafaqat mintaqaviy, balki xalqaro maydondagi asosiy jarayonlarni nazorat qiluvchi global gegemon davlat. Biroq, ulkan harbiy xarajatlar nafaqat yetakchilikni, hatto dunyoni yangi qurollanish poygasiga tortish xavfi hamdir. Mamlakatning xavfsiz kelajagi armiyaga qancha mablag‘ sarflanishiga hamda yuzaga kelishi kutilayotgan jarayonlarni qanday qilib oldini olish, hamkorlik mexanizmlari ishlab chiqilishiga ham bog‘liq.

Jahon

11.10.2024, 17:33

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Shavkat Mirziyoyev Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti Donald Trampga xat yubordi. Mirziyoyev maktubda Donald Trampni ushbu lavozimga rasmiy kirishgani munosabati bilan tabriklab, uni Oʻzbekistonga taklif qilgan. Bu haqda Prezident matbuot kotibi Sharzod Asadov maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

21.01.2025, 17:17

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Kecha, 20 yanvardan boshlab AQSh Prezidenti lavozimiga kirishgan Donald Tramp Amerikaning boshqa mamlakatlarga yordam dasturlarini 90 kun muddatga toʻxtatib turish haqidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri maʼlum qildi.

Jahon

21.01.2025, 16:59

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Kecha, 20 yanvar kuni AQSh Prezidenti lavozimini rasman egallagan Donald Tramp Amerikaning bundan oldingi prezidenti Jo Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri xabar berdi.  

Jahon

21.01.2025, 13:41

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Kecha, 20 yanvar kuni Donald Tramp Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti lavozimiga kirishar ekan, undan avval yarim soatlik nutqini bayon qildi. U oʻzining nutqida bir qator masalalarni tilga olib, Amerikani nimalar kutayotganini aytdi hamda qaysi sohalarda oʻzgarishlar qilishini vaʼda berdi.

Jahon

21.01.2025, 11:10

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Rossiya Prezidenti Vladimir Putin mamlakatning Sochi shahrida boʻlib oʻtgan "Valday" xalqaro munozara klubining 21-yigʻilishida ishtirok etib, Trampni AQSh prezidentlik saylovidagi gʻalabasi bilan tabrikladi va uni "Jasur odam" deb aytdi. 

Jahon

08.11.2024, 11:40

Milliarder Ilon Mask sudga tortildi

AQSh Ilon Maskni sudga berdi

AQShning Pensilvaniya shtatida joylashgan Filadelfiya prokuraturasi Ilon Maskni "noqonuniy lotoreya sxemasi"ni tashkil qilgani uchun sudga berdi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri maʼlum qildi. 

Jahon

29.10.2024, 15:47

So‘nggi yangiliklar

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Mirziyoyev Trampga maktub yoʻlladi. Unda nimalar yozilgan?

Shavkat Mirziyoyev Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti Donald Trampga xat yubordi. Mirziyoyev maktubda Donald Trampni ushbu lavozimga rasmiy kirishgani munosabati bilan tabriklab, uni Oʻzbekistonga taklif qilgan. Bu haqda Prezident matbuot kotibi Sharzod Asadov maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

21.01.2025, 17:17

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Amerika boshqa mamlakatlarga yordam berishni toʻxtatdi

Kecha, 20 yanvardan boshlab AQSh Prezidenti lavozimiga kirishgan Donald Tramp Amerikaning boshqa mamlakatlarga yordam dasturlarini 90 kun muddatga toʻxtatib turish haqidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri maʼlum qildi.

Jahon

21.01.2025, 16:59

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Kecha, 20 yanvar kuni AQSh Prezidenti lavozimini rasman egallagan Donald Tramp Amerikaning bundan oldingi prezidenti Jo Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri xabar berdi.  

Jahon

21.01.2025, 13:41

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Rasman prezident boʻlgan Donald Tramp nimalarni vaʼda bermoqda?

Kecha, 20 yanvar kuni Donald Tramp Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti lavozimiga kirishar ekan, undan avval yarim soatlik nutqini bayon qildi. U oʻzining nutqida bir qator masalalarni tilga olib, Amerikani nimalar kutayotganini aytdi hamda qaysi sohalarda oʻzgarishlar qilishini vaʼda berdi.

Jahon

21.01.2025, 11:10

Bogʻcha bolalariga zaharli ilonlar bilan tomosha koʻrsatildi

Bogʻcha bolalariga zaharli ilonlar bilan tomosha koʻrsatildi

Ijtimoiy tarmoqlarda Toshkent viloyatida bolalarga zaharli ilonlar bilan tomosha koʻrsatilganligi aks etgan video tarqalib, koʻplab muhokamalarga sabab boʻldi. Mazkur holatga viloyat Maktabgacha va maktab taʼlimi boshqarmasi rasmiy munosabat bildirdi. 

Oʻzbekiston

21.01.2025, 10:18

Bugun yomgʻirli ob-havo boʻlishi kutilmoqda

Bugun yomgʻirli ob-havo boʻlishi kutilmoqda

Bugun, 21 yanvar Oʻzbekiston boʻyicha havo biroz bulutli boʻladi, baʼzi joylarda yomgʻir yogʻadi, shimolda yogʻingarchilik (yomgʻir, qor) boʻladi. Ayrim joylarga tuman tushishi mumkin. Shamol gʻarbdan 7-12 m/s tezlikda esadi, baʼzi joylarda 13-18 m/s gacha kuchayishi, ayrim joylarda 20-23 m/s gacha kuchayishi mumkin. Harorat 5-10 daraja iliq boʻladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" axborot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

21.01.2025, 10:01

"Afrosiyob" poyezdining yoʻliga beton toʻsiq qoʻyildi

"Afrosiyob" poyezdining yoʻliga beton toʻsiq qoʻyildi

Joriy yilning 14 yanvar kuni Toshkent – Buxoro yoʻnalishida harakatlanib ketayotgan "Afrosiyob" tezyurar poyezdining yoʻli beton shpal bilan toʻsib qoʻyildi. Bu haqda "Oʻzbekiston temir yoʻllari" AJ axborot xizmati maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

18.01.2025, 11:07

Turkiyada zaharlanish ortidan 14 nafar oʻzbekistonlik vafot etdi

Turkiyada zaharlanish ortidan 14 nafar oʻzbekistonlik vafot etdi

Turkiyada qalbaki spirtli ichimlik isteʼmoli oqibatida vafot etgan oʻzbekistonlik fuqarolarning soni 14 nafarga yetdi. Bu haqda Oʻzbekistonning Istanbul shahridagi Bosh konsulxonasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Jahon

17.01.2025, 15:57

Bugun oʻzbekistonliklarni qanday ob-havo kutmoqda?

Bugun oʻzbekistonliklarni qanday ob-havo kutmoqda?

Bugun, 16 yanvar kuni Oʻzbekiston boʻyicha havo biroz bulutli boʻladi, yogʻingarchilik kutilmaydi, faqat Buxoro, Navoiy viloyatlarining baʼzi joylarida biroz yogʻingarchilik (yomgʻir, qor) boʻladi. Sharqiy shamol yoʻnalishini oʻzgartirib, gʻarbdan 7-12 m/s tezlikda esadi. Harorat 6-11 daraja iliq, shimolda 2 daraja sovuq – 3 daraja iliq boʻladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" axborot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

16.01.2025, 09:35

Qashqadaryodagi hibsxonalarda sharoitlar qoniqarsiz ekanligi maʼlum boʻldi

Qashqadaryodagi hibsxonalarda sharoitlar qoniqarsiz ekanligi maʼlum boʻldi

Qashqadaryo viloyati Qarshi va Koson tumanlari Ichki ishlar boʻlimlarining vaqtincha saqlash hibsxonalarida shaxslarni saqlash sharoitlari belgilangan meʼyoriy talablarga javob bermasligi aniqlandi. Bu haqda Oliy Majlisning Inson huquqlari boʻyicha vakili (Ombudsman) axborot xizmati maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

15.01.2025, 17:17

Janubiy Koreyaning sobiq prezidenti hibsga olindi

Janubiy Koreyaning sobiq prezidenti hibsga olindi

Bugun, 15 yanvar kuni impichmentga uchragan Janubiy Koreyaning sobiq prezidenti Yun Sok Yol mamlakatda harbiy holat eʼlon qilgani uchun hibsga olindi. Bu haqda "Yonhap" agentligi xabar qildi. 

Jahon

15.01.2025, 13:18

Turkiyada 6 nafar oʻzbekistonlik zaharlanib halok boʻldi

Turkiyada 6 nafar oʻzbekistonlik zaharlanib halok boʻldi

Turkiyada qalbaki spirtli ichimlik isteʼmoli oqibatida 6 nafar Oʻzbekiston fuqarosi halok boʻldi. Bu haqda Oʻzbekistonning Istanbul shahridagi Bosh konsulxonasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Jahon

15.01.2025, 09:51