AQSHning harbiy xarajatlari: Global yetakchilik yoki qurollanish poygasidagi ustunlik uchunmi?

Amerika Qo‘shma Shtatlari harbiy sohaga ajratgan xarajatlari bilan butun dunyo davlatlarini hayron qoldirishda davom etmoqda. Uning armiyasi yaqin o‘tmishdan buyon global kuch ramziga aylanib ulgurgan. Davlatning harbiy sohaga yo‘naltirgan byudjetining kattaligi boshqa davlatlarda tez-tez muhokamaga aylanadi. 2023-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, AQSH mudofaasi uchun 10 ta yirik davlatning xarajatlaridan ham ko‘proq mablag‘ sarflagan. Xo‘sh, mamlakat bu pullarni qanday harbiy qurollarga sarflanmoqda? Davlatning mazkur xarajati uni xavfsiz qila oladimi? Ushbu savollarga sizda javob bo‘lmasa, quyidagi maqola orqali bilib olishingiz mumkin.

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

АҚШнинг ҳарбий харажатлари: Глобал етакчилик ёки қуролланиш пойгасидаги устунлик учунми?

Amerika byudjetini nimaga sarflaydi? 

AQSH 2023-yilning o‘zida harbiy soha byudjeti uchun jami 853 milliard AQSH dollarini sarflagan. Mazkur pullar Shveysariyaning butun yalpi ichki mahsulotidan ko‘p. Bu raqamlar orqali shuni bilish mumkinki, mamlakat byudjetning deyarli yarmi harbiy sohaga kerak bo‘ladigan texnikalarga ketadi. Bu esa dunyoning eng yirik tashkilotlaridan biri — Pentagon tartibini ta’minlashni o‘z ichiga oladi. Ushbu xarajatlarga harbiy-texnik xizmat ko‘rsatish, transport, yonilg‘i, askarlar uchun tibbiy xizmat, ekologiya va harbiy faoliyat bilan ifloslangan joylar, portlamagan snaryadlar yoki kimyoviy chiqindilarni tozalash kiradi. 

Bundan tashqari, Pentagonning muhim mablag‘lari ishchilarini ta’minlashga yo‘naltirilgan. 2023-yilda AQSH amaldagi va zaxiradagi 2,1 milliondan ortiq askarning tibbiy ta’minoti uchun 172 milliard AQSH dollari ajratilgan edi. Bu esa Pentagonning dunyodagi eng yirik ish beruvchilardan biri ekanini hamda xodimlarini ijtimoiy imtiyozlarga to‘liq egaligini ko‘rsatadi. 

Shu bilan birga, AQSH xarajatlarining eng katta qismini tadqiqot va ishlanmalar tashkil etadi. O‘tgan yilda mamlakat yangi harbiy texnologiyalarni rivojlantirish uchun 140 milliard AQSH dollarini ajratgan. Bu sarmoyalarni sun’iy intellekt va avtomatik suv osti kemalaridan tortib, lazer qurollarigacha qamrab oladi. Amerika hukumatiga ko‘ra, bunday loyihalar AQSHga jang maydonida texnologik ustunlik beradi. Shuningdek, ushbu texnologiyalarning aksariyati mamlakatning kundalik hayotini bir qismiga aylangan. Amerikaning GPS dronlari harbiy maqsadlar uchun ishlab chiqilgan. 

Xususiy korporatsiyalar va mudofaa monopoliyasi 

AQSH byudjetning katta qismi mudofaa pudratchi tizimida yotadi. Lockheed Martin, Boeing, Raytheon va boshqa kompaniyalar umumiy mudofaa byudjetining taxminan 54 foizini oladi, bu ko‘rsatkich esa 460 milliard dollardan oshadi. Kichik Korporatsiyalar guruhi nafaqat qurol-yarog‘ yetkazib beradi, balki harbiy shartnomalar bozorini ham nazorat qiladi. O‘tgan o‘n yillik davomida ular raqobatchilarni o‘zlashtirdi va mudofaa sanoati bozorida de-fakto monopolistga aylandi. 

AQSH hukumatida raqobat uchun bosimning yo‘qligi, o‘z navbatida, narxlarning oshishiga olib keladi. Misol uchun, bir vaqtlar 25 ming AQSH dollari bo‘lgan "Stinger" raketasi endi deyarli 500 ming AQSH dollariga ko‘tarilgan. Bunday holat mamlakatda ko‘p kuzatiladi. Shu sababli mudofaa qurollarini sotib olish ma’lum bir kompaniya bilan bog‘liqdir. Buning oqibatida Amerika mudofaa sektori o‘z shartlarini belgilaydigan bir nechta yirik korporatsiyalarni nazoratga olgan. 

Shu sabablari AQSH kamdan kam hollarda korrupsiyaga uchraydi. Biroq Pentagon sharli podshipniklarni 3357 AQSH dollaridan sotgan. Bu podshipniklar Mudofaa vazirligi omborlarida bor-yo‘g‘i 15 dollar bo‘lgan. Yirik korporatsiyalar AQSH mudofaa byudjeti miqdori qanchaligini ochiqlamasligi har doim odamlar tomonidan muhokamaga sabab bo‘ladi. 

AQSHdagi lobbichilikning siyosatga ta’siri 

Pentagondan mablag‘ oladigan korporatsiyalar shartnoma olish bilan cheklanib qolmaydi. Ular o‘z daromadlarini saqlab qolish va oshirishga faol intiladi. Mudofaa pudratchilari mudofaa siyosati qarorlariga ta’sir qilish hamda Kongressni lobbi qilish uchun millionlab dollar sarflashadi. Masalan, Lockheed Martin o‘tgan bir necha yil ichida harbiy byudjetlarni muhokama qilish va mudofaa sanoati manfaatlarini himoya qilishda faol ishtirok etayotgan siyosatchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun 27 million AQSH dollaridan ortiq mablag‘ sarflagan. 

AQSHning harbiy xarajatlarni oshirish tashabbusini ilgari surayotgan Missisipi shtatidan senator Rojer Uikerning hukumatga ta’siri lobbichilikka yorqin misol bo‘la oladi. U yashaydigan hududda eng katta dengiz floti joylashgan bo‘lib, Uiker saylovchilari uchun ish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlab kelgan. Uikerning harbiy-sanoat kompleksini qo‘llab-quvvatlashi uning siyosiy katta kuchga egaligiga va qayta saylanishiga yordam beradi. Mudofaa bo‘yicha pudratchilar va siyosatchilar o‘rtasidagi bunday yaqin aloqalar nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy manzarani ham shakllantiradi. Shuningdek, davlat shartnomalarining cheksiz oqimi va yirik korporatsiyalar uchun barqaror foyda olishga sharoit yaratadi. 

AQSHdagi ustuvorlik diplomatiyadami yoki harbiy kuchdami?

Qo‘shma Shtatlar umumiy byudjetining taxminan 50 foizini harbiy ehtiyojlarga sarflaydi, shulardan faqat 1-2 foizi diplomatik harakatlarga yo‘naltiriladi. Bu Amerika tashqi siyosatida harbiy qudratning ustuvorligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Biroq, haqiqatan ham tinchlikni faqat harbiy yo‘l bilan ta’minlash mumkinmi? Diplomatiya murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, ko‘pincha darhol natija bermaydi. Shunga qaramay, barqaror xalqaro munosabatlarni o‘rnatish va mojarolarning oldini olish uchun muhim vositadir. Hech bir davlat o‘z harbiy qudratini oshirish bilangina tinchlikka erisha olmaydi. Aksincha, Qo‘shma Shtatlar harbiy sohaga qancha ko‘p mablag‘ sarflasa, mudofaa byudjeti shunchalik katta bo‘lib, Xitoy va Rossiya kabi boshqa kuchlarni to‘xtatib turishda majbur bo‘ladi. Bu o‘z navbatida barcha ishtirokchilar qatnashadigan global qurollanish poygasining yangi bosqichini yaratadi. 

Mudofaa uchun qilinayotgan xarajatlar AQSHni xavfsiz qiladimi? 

Bir tomondan, kuchli armiya haqiqatan ham mojarolarni oldini oladi. Boshqa tomondan, cheksiz byudjet o‘sishi va ortiqcha korporativ ta’sirdagi manfaatlar muvozanatini xavf ostiga qo‘yadi. Qo‘shma Shtatlar nafaqat mintaqaviy, balki xalqaro maydondagi asosiy jarayonlarni nazorat qiluvchi global gegemon davlat. Biroq, ulkan harbiy xarajatlar nafaqat yetakchilikni, hatto dunyoni yangi qurollanish poygasiga tortish xavfi hamdir. Mamlakatning xavfsiz kelajagi armiyaga qancha mablag‘ sarflanishiga hamda yuzaga kelishi kutilayotgan jarayonlarni qanday qilib oldini olish, hamkorlik mexanizmlari ishlab chiqilishiga ham bog‘liq.

Jahon

11.10.2024, 17:33

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Tramp Gʻazodagi kelishuvning ikkinchi bosqichi boshlanganini maʼlum qildi

AQSh prezidenti Donald Tramp Gʻazo sektoridagi otashkesim boʻyicha kelishuvning “ikkinchi bosqichi” amalga oshirila boshlanganini bildirdi.

Jahon

15.10.2025, 19:02

Obama: “Dunyodagi muammolarning 80 foiziga oʻlishdan va keraksiz boʻlib qolishdan qoʻrqadigan qari erkaklar sababchi”

AQShning sobiq prezidenti Barak Obama «dunyoning eng yirik inqirozlari, odatda, hokimiyatga yopishib olgan erkaklar tomonidan qoʻzgʻatilgan» deya taʼkidladi.

Jahon

04.10.2025, 18:39

Oq Uy Trampning Gʻazo boʻyicha tinchlik rejasini eʼlon qildi. Tramp Gʻazoni oʻzi boshqarmoqchi

Oq Uy Trampning Gʻazo boʻyicha tinchlik rejasini eʼlon qildi. Tramp Gʻazoni oʻzi boshqarmoqchi

AQSh prezidenti Donald Tramp Gʻazodagi urushni toʻxtatishga qaratilgan 20 bandlik tinchlik dasturini eʼlon qildi. Dastur Tramp va Netanyahu bilan uchrashuvidagi jonli efirda muhokama qilindi hamda administratsiyaning RapidResponse47 nomli kanalida eʼlon qilindi.

Jahon

30.09.2025, 15:01

Oʻzbekiston prezidentining AQShga qilgan tashrifi yakunlandi

Oʻzbekiston prezidentining AQShga qilgan tashrifi yakunlandi

Shavkat Mirziyoyevning BMT Bosh Assambleyasi 80-yubiley sessiyasi tadbirlarida ishtirok etish uchun Nyu-York shahriga tashrifi yakunlandi.

Siyosat

25.09.2025, 09:00

Mirziyoyev AQShda kimlar bilan uchrashdi?

Mirziyoyev AQShda kimlar bilan uchrashdi?

Shavkat Mirziyoyev 20–24 sentabr kunlari BMT Bosh Assambleyasining 80-yubiley sessiyasi tadbirlarida ishtirok etish uchun AQShning Nyu-York shahrida boʻlib turmoqda. Tashrif doirasida davlat rahbari mamlakatning qator kompaniyalari va mutasaddilarini qabul qildi.

Siyosat

23.09.2025, 15:00

Tramp Xitoy, Rossiya va KXDRni AQShga qarshi “til biriktirish”da aybladi

AQSh prezidenti Donald Tramp Xitoy, Rossiya va Shimoliy Koreya rahbarlarini Vashingtonga qarshi til biriktirishda aybladi.

Jahon

03.09.2025, 11:46

So‘nggi yangiliklar

Xitoyda Oʻzbekiston investitsiya va savdo markazi ochildi

Shanxayda Oʻzbekistonning Investitsiya va savdo markazi rasman ochildi. Tadbirda Shanxay xalqaro savdo-iqtisodiy rivojlanish zonasi va Szyansu provinsiyasi, Savdo-sanoat palatasi va 60 dan ortiq mahalliy korxonalar rahbarlari ishtirok etdi.

Iqtisodiyot

16.10.2025, 19:07

JSST ogohlantirgan yoʻtal siroplari Oʻzbekistonda roʻyxatdan oʻtkazilmagan

Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan 13 oktabr kuni eʼlon qilingan tibbiy mahsulot boʻyicha ogohlantirishda Hindistonda ishlab chiqarilgan bir nechta yoʻtal siroplarida inson salomatligi uchun xavfli moddalar borligi maʼlum qilindi.

Oʻzbekiston

16.10.2025, 18:06

Litsenziyasiz faoliyat yuritayotgan klinikalar aniqlandi

Oʻzbekistonda litsenziyaga ega boʻlmagan holda tibbiy xizmat koʻrsatayotgan bir qator xususiy klinikalar fosh etildi. Bu haqda Raqobat qoʻmitasi maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

16.10.2025, 17:04

Muhammad Abunayyan: “Oʻz xalqini Siz kabi sevadigan davlat rahbarini uchratmadim”

Kuni kecha Oʻzbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev ishtirokida Toshkent viloyatida yangi xalqaro aeroport qurilishiga tamal toshi qoʻyishga bagʻishlangan tantanali marosim boʻlib oʻtdi. Unda Saudiya Arabistonidan tashrif buyurgan yirik investor – «ACWA Power» kompaniyasi boshqaruvi raisi Muhammad Abunayyan ham soʻzga chiqib, Oʻzbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar haqida oʻz fikrlarini bildirdi. 

Oʻzbekiston

16.10.2025, 16:03

Samarqandda kumushning noqonuniy savdosiga chek qoʻyildi

Davlat xavfsizlik xizmati Samarqand viloyati boʻyicha boshqarmasi xodimlari tomonidan oʻtkazilgan tezkor tadbir davomida kumush qimmatbaho metall qotishmasini noqonuniy ravishda sotishga uringan shaxslar qoʻlga olindi.

Oʻzbekiston

16.10.2025, 15:06

Koʻngilli boʻlib Rossiya tomonidan urushga kirgan oʻzbekistonlik qamaldi

40 yoshli Oʻzbekiston fuqarosi Ukraina urushida Rossiya tomonida turib qurolli janglarda ishtirok etgani uchun jinoiy javobgarlikka tortildi.

Oʻzbekiston

16.10.2025, 14:01

Lazizbek Mullojonovning 14 noyabr kungi raqibi maʼlum boʻldi

Parij olimpiadasi chempioni Lazizbek Mullojonov 14 noyabr kuni Toshkentda oʻtkaziladigan boks oqshomida ringga koʻtariladi.

Sport

16.10.2025, 13:02

Mirziyoyeva Oksfordni oʻzbek tilini oʻqitishga koʻndirdi

Mirziyoyeva Oksfordni oʻzbek tilini oʻqitishga koʻndirdi

Endilikda dunyodagi yetakchi oliygohlaridan biri Oksford universitetida oʻzbek va eski oʻzbek tillari oʻrgatiladi.

Ta'lim

16.10.2025, 12:29

Italiya — Isroil oʻyiniga qarshi norozilik namoyishida 13 kishi jarohatlandi

Italiyaning Udine shahrida Jahon chempionati–2026 saralash bosqichidagi Italiya — Isroil uchrashuviga qarshi oʻtkazilgan norozilik aksiyasida 13 kishi jarohatlandi, 15 nafar fuqaro esa hibsga olindi.

Jahon

16.10.2025, 12:01

Buxoro sud tizimidagi xodim pora olayotgan vaqtida ushlandi

Buxoro sud tizimidagi xodim pora olayotgan vaqtida ushlandi

Gʻijduvon tuman sudining arxiv mudiri jinoyat ishida sudlanuvchiga yordam berishni vaʼda qilib, suddagi tanishlari orqali engillik yaratish hamda hukmni oʻzgartirmaslik evaziga 700 dollar pora talab qilgan. U muqaddam 100 dollar oladi.

Oʻzbekiston

16.10.2025, 11:34

Prezident mahsulotlarni saqlash va taqsimlash markazida faoliyati bilan tanishdi

Prezident Shavkat Mirziyoyev “Anglesey Food” masʼuliyati cheklangan jamiyatining mahsulotlarni saqlash va taqsimlash markazi faoliyatini borib koʻrdi.

Iqtisodiyot

16.10.2025, 10:57

Prezident “Yangi avlod” maxsus sanoat zonasida amalga oshirilayotgan loyihalar bilan tanishdi

Shavkat Mirziyoyev poytaxtning Yangihayot tumanidagi “Yangi avlod” maxsus sanoat zonasida boʻlib, alyumin qadoq ishlab chiqarish, salqin ichimliklar quyish korxonasi faoliyati bilan tanishdi.

Iqtisodiyot

16.10.2025, 10:42