3 декабрь — Халқаро ногиронлар куни
Ҳар йили 3 декабрда бутун дунё Халқаро ногиронлар кунини нишонлайди. Ушбу кун 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан эълон қилинган. Бу сана ногиронлиги бўлган одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини яхшилашга қаратилган глобал ҳаракатни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган. Paradigma.uz ҳам мазкур сана муносабати билан ногиронлар ҳаётига доир бўлган муҳим маълумотларни тақдим этади.
Таълим
03.12.2024, 16:19
Улашиш:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni
Дунё аҳолисининг қанча қисмини ногиронлар ташкил этади?
Статистик маълумотларга кўра, дунё бўйлаб 1,3 миллиард одам, яъни жаҳон аҳолисининг 16 фоизини ногиронлиги бўлган фуқаролар ташкил қилади (тахминан ҳар етти одамдан бир киши). Дунёда ногиронлар сони кўплиги билан танилган ҳудудлар асосан ривожланаётган мамлакатлар бўлиб, уларда ногиронликнинг пайдо бўлиши ижтимоий ва иқтисодий муаммолар, саломатлик тизимидаги камчиликлар ва табиий офатлар каби бир нечта омиллар билан боғлиқ.
Дунёда энг кўп ногиронлиги бўлган фуқароларга эга давлатларга Ҳиндистон, Хитой, Нигерия, Бразилия, Миср, Индонезия, Замбия, Марказий Африка Республикаси, Танзания, Кения (асосан Осиё, Африка ва Латин Америкаси ҳудудидаги давлатлар) каби мамлакатларни мисол келтириш мумкин. Бу ҳудудларда ногиронлик кўпинча камбағаллик, ёмон санитария шароитлари, ўқиш ва тиббий хизматларга чекланган кириш имкониятлари ҳамда тиббий ёрдамнинг етарли эмаслиги сабабли кўпроқ тарқалган.
Ногиронлик нима сабабдан пайдо бўлади?
Ногиронликнинг келиб чиқиши ва ногирон болалар туғилишининг кўпайиши кўплаб омилларга боғлиқ. Генетик ва биологик сабаблар, атроф-муҳит ва токсик омиллар, ижтимоий ва иқтисодий шароитлар, глобал ўзгаришлар каби омилларни сабаб сифатида келтириш мумкин.
Генетик мутациялар ёки наслий касалликлар ногиронликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Айниқса, ота-онанинг ёши каттароқ бўлса, болада туғма ногиронлик хавфи ошади. Ёши катта ота-оналардан туғилган болаларда Даун синдроми ва бошқа туғма касалликлар эҳтимоли юқори бўлади.
Шунингдек, пестицидлар, оғир металлар, сув ва ҳаво ифлосланиши каби токсик моддаларга таъсир қилиш туғма ва ривожланиш ногиронликларини келтириб чиқариши мумкин. Охирги 20-30 йилда кимёвий моддалар қўлланилиши ортиши билан неуродевелопментал муаммолар кўпайгани қайд этилган.
Бундан ташқари, қашшоқлик, нотўғри овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятларининг чекланганлиги ҳам туғма ногиронликка олиб келиши мумкин. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида витаминлар ва минераллар етишмаслиги ҳомиланинг нотўғри ривожланишига сабаб бўлади.
COVID-19 пандемияси каби глобал муаммолар ҳомиладорлик даврида аёлларнинг саломатлигига салбий таъсир қилиб, ногирон болалар туғилиш эҳтимолини ошириши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида стресс, чекланган тиббий хизматлар ва нотўғри парвариш бу хавфни янада кучайтиради,
Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган фуқароларга муносабат
Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ва қонунчиликдаги камчиликлар ҳали тўлиқ ечилмаган муаммоларни юзага келтирмоқда. Республикада ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда сезиларли қадамлар ташланган бўлсада, ҳали кўплаб соҳаларда етарли шароитлар яратилмаган.
— Кўплаб жамоат жойлари ва инфратузилма объектлари ногиронлар учун мослаштирилмаган. Бунга кўчалар, ижтимоий хизмат кўрсатиш бинолари ва таълим масканлари киради. Транспортда қулайликларнинг чекланганлиги эса ногиронлар учун ҳаракатчанликни янада мураккаблаштиради.
— Меҳнат бозорида ногиронлар учун иш ўринлари яратишда мураккабликлар мавжуд. Корхоналар томонидан иш шароитларини мослаштириш кам учрайди. Баъзи ташкилотлар бу бўйича етарли малакага эга эмас ёки бу масалани эътибордан четда қолдиради.
— Ногирон болалар учун махсус таълим дастурлари етарли даражада жорий этилмаган. Рақамли технологиялардан фойдаланишда технологик қулайликлар (масалан, мослаштирилган дастурлар ёки тил вариантлари) ҳали кенг қўлланилмаган.
Ўзбекистон 2021 йилда Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ Конвенциясига қўшилди, бу ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва уларнинг жамиятга интеграциясини таъминлашда хизмат қилиши керак.
Ҳукумат 2022-2026 йиллар учун янги стратегияни қабул қилган бўлиб, бу режа ижтимоий муҳофаза тизимини янада кучайтиришни назарда тутади. Аммо орадан икки йил ўтгани қарамай, мамлакатда ҳануз айтарли даражада катта ўзгаришлар юз бермади.
Уларнинг ҳаётини яхшилар учун нималар қилиш керак?
Ногиронлар учун мўлжалланган лифтлар, рампалар ва йўлаклар сонини ошириш зарур. Бу эса уларга кундалик ҳаётда ўзини эркин ҳис қилиш имконини беради. Ногирон болалар учун инклюзив таълим дастурлари ва мослаштирилган ўқув материалларини кенг жорий қилиш лозим.
Ногиронлар ҳуқуқларига оид маълумотларни оммага кенгроқ етказиш ва бу борада хабардорликни ошириш жамиятдаги муносабатни яхшилашда ёрдам беради.
Таълим
03.12.2024, 16:19
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар

Исроил ҳарбийлар овқат излаётган фаластинликларни ўққа тутди
Жаҳон
21.07.2025, 11:11

Толибоннинг Бадахшондаги ҳаракатлари унинг ташқи сиёсий тактикасининг бир қисмими?
Жаҳон
15.07.2025, 10:57

БМТ Гулнора Каримовани ноқонуний ҳибсга олинганлигини айтмоқда. Бу борада Ўзбекистон ҳукумати нима дейди?
Ўзбекистон
09.07.2025, 17:53

Ғазодаги воқеаларнинг барчаси бутун дунё кўз ўнгида содир бўлмоқда — Антониу Гуттериш
Жаҳон
24.05.2025, 14:53

Россия Малайзия самолётини уриб туширишда айбдор деб топилди — БМТ
Жаҳон
13.05.2025, 11:43

БМТ Махсус Маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ҳисобот Тошкентда тақдим этилди
Жаҳон
05.05.2025, 15:44
машҳур янгиликлар

Ҳиндистондаги миллатчилик сиёсатининг ҳудудий яхлитликка таъси
Сиёсат
30.06.2025, 11:38

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида
Жаҳон
01.07.2025, 13:07

Ўқитувчилар биргаликда Мактабгача ва мактаб таълими вазирлигини судга берди
Таълим
05.07.2025, 12:55

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор
Сиёсат
25.06.2025, 13:18

"Муфаса" Содиқовага 25 миллион сўм тўлайдиган бўлди
Ўзбекистон
21.07.2025, 11:41

Сотувга қўйилган бола ҳақидаги хабарга Болалар омбудсмани муносабат берди
Ўзбекистон
27.06.2025, 10:58
сўнгги янгиликлар

Машина жаримага, ота қамоққа жойлашди
Ўзбекистон
22.07.2025, 20:49

Асалариларнинг оммавий нобуд бўлишига кимёвий перепаратларнинг таъсири бўлиши мумкин
Иқтисодиёт
22.07.2025, 19:56

Жазирама давом этади: бундай ҳавода қандай таомланиш керак?
Ўзбекистон
22.07.2025, 18:53

Расман: "Пахтакор" ироқлик ҳимоячи трансферини эълон қилди
Спорт
22.07.2025, 17:56

Хитойнинг Шэнси провинцияси ҳукумати Транспорт университетига 1,8 млн доллар грант ажратилди
Таълим
22.07.2025, 16:51

Бу йил Ўзбекистон ҳудудида 137 миллион дарахт ва буталар экилди
Ўзбекистон
22.07.2025, 15:49

Тошкентда тўланмаган 129 та жаримаси бўлган автомобил жарима майдончасига қўйилди
Ўзбекистон
22.07.2025, 14:55

ДХХ: 22 кг.дан ортиқ гиёҳвандлик воситалари мусодара қилинди
Ўзбекистон
22.07.2025, 13:57

Озарбайжоннинг “Socar” компанияси Ўзбекистон энергетика бозорига кирадиган бўлди
Иқтисодиёт
22.07.2025, 12:58

“Wall Street Journal” Трампнинг хориж сафарини ёритувчи гуруҳдан чиқарилди
Жаҳон
22.07.2025, 11:57

Ўзбекистон ва Швейцария ЖСТ бўйича икки томонлама музокараларни якунлади
Иқтисодиёт
22.07.2025, 11:21

Бухорода кучли таъсир қилувчи моддалар бўлган кофеларни уйида сақлаётган шахсга жиноят иши очилди
Ўзбекистон
22.07.2025, 11:00
машҳур янгиликлар

Ҳиндистондаги миллатчилик сиёсатининг ҳудудий яхлитликка таъси
Сиёсат
30.06.2025, 11:38

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида
Жаҳон
01.07.2025, 13:07

Ўқитувчилар биргаликда Мактабгача ва мактаб таълими вазирлигини судга берди
Таълим
05.07.2025, 12:55

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор
Сиёсат
25.06.2025, 13:18

"Муфаса" Содиқовага 25 миллион сўм тўлайдиган бўлди
Ўзбекистон
21.07.2025, 11:41

Сотувга қўйилган бола ҳақидаги хабарга Болалар омбудсмани муносабат берди
Ўзбекистон
27.06.2025, 10:58