3 декабрь — Халқаро ногиронлар куни

Ҳар йили 3 декабрда бутун дунё Халқаро ногиронлар кунини нишонлайди. Ушбу кун 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан эълон қилинган. Бу сана ногиронлиги бўлган одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини яхшилашга қаратилган глобал ҳаракатни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган. Paradigma.uz ҳам мазкур сана муносабати билан ногиронлар ҳаётига доир бўлган муҳим маълумотларни тақдим этади.

Таълим

03.12.2024, 16:19

Улашиш:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Дунё аҳолисининг қанча қисмини ногиронлар ташкил этади?

Статистик маълумотларга кўра, дунё бўйлаб 1,3 миллиард одам, яъни жаҳон аҳолисининг 16 фоизини ногиронлиги бўлган фуқаролар ташкил қилади (тахминан ҳар етти одамдан бир киши). Дунёда ногиронлар сони кўплиги билан танилган ҳудудлар асосан ривожланаётган мамлакатлар бўлиб, уларда ногиронликнинг пайдо бўлиши ижтимоий ва иқтисодий муаммолар, саломатлик тизимидаги камчиликлар ва табиий офатлар каби бир нечта омиллар билан боғлиқ. 

Дунёда энг кўп ногиронлиги бўлган фуқароларга эга давлатларга Ҳиндистон, Хитой, Нигерия, Бразилия, Миср, Индонезия, Замбия, Марказий Африка Республикаси, Танзания, Кения (асосан Осиё, Африка ва Латин Америкаси ҳудудидаги давлатлар) каби мамлакатларни мисол келтириш мумкин. Бу ҳудудларда ногиронлик кўпинча камбағаллик, ёмон санитария шароитлари, ўқиш ва тиббий хизматларга чекланган кириш имкониятлари ҳамда тиббий ёрдамнинг етарли эмаслиги сабабли кўпроқ тарқалган.  

Ногиронлик нима сабабдан пайдо бўлади? 

Ногиронликнинг келиб чиқиши ва ногирон болалар туғилишининг кўпайиши кўплаб омилларга боғлиқ. Генетик ва биологик сабаблар, атроф-муҳит ва токсик омиллар, ижтимоий ва иқтисодий шароитлар, глобал ўзгаришлар каби омилларни сабаб сифатида келтириш мумкин. 

Генетик мутациялар ёки наслий касалликлар ногиронликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Айниқса, ота-онанинг ёши каттароқ бўлса, болада туғма ногиронлик хавфи ошади. Ёши катта ота-оналардан туғилган болаларда Даун синдроми ва бошқа туғма касалликлар эҳтимоли юқори бўлади​. 

Шунингдек, пестицидлар, оғир металлар, сув ва ҳаво ифлосланиши каби токсик моддаларга таъсир қилиш туғма ва ривожланиш ногиронликларини келтириб чиқариши мумкин. Охирги 20-30 йилда кимёвий моддалар қўлланилиши ортиши билан неуродевелопментал муаммолар кўпайгани қайд этилган. 

Бундан ташқари, қашшоқлик, нотўғри овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятларининг чекланганлиги ҳам туғма ногиронликка олиб келиши мумкин. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида витаминлар ва минераллар етишмаслиги ҳомиланинг нотўғри ривожланишига сабаб бўлади​. 

COVID-19 пандемияси каби глобал муаммолар ҳомиладорлик даврида аёлларнинг саломатлигига салбий таъсир қилиб, ногирон болалар туғилиш эҳтимолини ошириши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида стресс, чекланган тиббий хизматлар ва нотўғри парвариш бу хавфни янада кучайтиради​, 

Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган фуқароларга муносабат 

Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ва қонунчиликдаги камчиликлар ҳали тўлиқ ечилмаган муаммоларни юзага келтирмоқда. Республикада ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда сезиларли қадамлар ташланган бўлсада, ҳали кўплаб соҳаларда етарли шароитлар яратилмаган. 

— Кўплаб жамоат жойлари ва инфратузилма объектлари ногиронлар учун мослаштирилмаган. Бунга кўчалар, ижтимоий хизмат кўрсатиш бинолари ва таълим масканлари киради. Транспортда қулайликларнинг чекланганлиги эса ногиронлар учун ҳаракатчанликни янада мураккаблаштиради​. 

— Меҳнат бозорида ногиронлар учун иш ўринлари яратишда мураккабликлар мавжуд. Корхоналар томонидан иш шароитларини мослаштириш кам учрайди. Баъзи ташкилотлар бу бўйича етарли малакага эга эмас ёки бу масалани эътибордан четда қолдиради​. 

— Ногирон болалар учун махсус таълим дастурлари етарли даражада жорий этилмаган. Рақамли технологиялардан фойдаланишда технологик қулайликлар (масалан, мослаштирилган дастурлар ёки тил вариантлари) ҳали кенг қўлланилмаган​. 

Ўзбекистон 2021 йилда Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ Конвенциясига қўшилди, бу ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва уларнинг жамиятга интеграциясини таъминлашда хизмат қилиши керак. 

Ҳукумат 2022-2026 йиллар учун янги стратегияни қабул қилган бўлиб, бу режа ижтимоий муҳофаза тизимини янада кучайтиришни назарда тутади​. Аммо орадан икки йил ўтгани қарамай, мамлакатда ҳануз айтарли даражада катта ўзгаришлар юз бермади. 

Уларнинг ҳаётини яхшилар учун нималар қилиш керак?

Ногиронлар учун мўлжалланган лифтлар, рампалар ва йўлаклар сонини ошириш зарур. Бу эса уларга кундалик ҳаётда ўзини эркин ҳис қилиш имконини беради. Ногирон болалар учун инклюзив таълим дастурлари ва мослаштирилган ўқув материалларини кенг жорий қилиш лозим. 

Ногиронлар ҳуқуқларига оид маълумотларни оммага кенгроқ етказиш ва бу борада хабардорликни ошириш жамиятдаги муносабатни яхшилашда ёрдам беради.

сўнгги янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири

Халқаро муносабатлар бугунги кунда бир нечта чуқур ўзгаришлар таъсирида шаклланмоқда - бу эса сиёсатчилар учун жараённи англаш ва зарур чораларни кўришда жиддий синов бўлиб қолмоқда. Жаҳон сиёсати барқарорлик доирасидан чиқиб, тобора кўпроқ тартибсизлик сари ҳаракатланмоқда, хусусан, Трамп маъмуриятининг Оқ Уйга қайтиши билан бу янада яққол кўзга ташланмоқда. Айни ўзгаришлардан бири - технологик марказларнинг анъанавий ҳудудлардан чеккароқ, ноанъанавий минтақаларга силжиши бўлиб, бу глобал тенглик ва куч мувозанатини ўзгартириб юбормоқда. Шу билан бирга, ўта ўнг ва ўта чап сиёсий кучлар ўртасидаги тафовут кескин ортиб бормоқда - бу эса сиёсий тизимларда радикаллашув хавфини кучайтиради.

Сиёсат

24.04.2025, 15:36

Pegasus, Isroil

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда

Ўзбекистон мухолифат, журналист ва инсон ҳуқуқлари фаолларининг шахсий мулоқотларини кузатишда "Pegasus"  жосуслик дастурида фойдаланаётганлиги айтилмоқда.

Жаҳон

19.04.2025, 16:46

https://president.uz/oz/lists/view/7381

“Турк бирлик”да дарз: Шимолий Кипр Туркияга Ўзбекистон ва Қозоғистонга нисбатан чора кўришга чақирди

Жорий йилнинг 3-4 апрель кунлари Самарқандда ўтказилган Марказий Осиё – Европа Иттифоқи саммитида давлат раҳбарлари ва Европа Иттифоқи ташкилоти раҳбарлари ўртасида БМТ Хавфсизлик Кенгашининг қарорларига содиқлигини билдирувчи қарорни имзолаган.  Шундан сўнг фақатгина Туркия томонидан тан олинган Шимолий Кипр Турк  Республикаси (ТРСК)Транспорт вазири Ўзбекистон, Қозоғистон ва Туркманистонга Туркияни чора кўришга чақирди. Чунки БМТ доирасида ТРСК мустақил давлат сифатида тан олинмаган. Бу ҳақда Озарбайжоннинг “Haqqin.az” нашри таҳлилий материал эълон қилди.

Сиёсат

16.04.2025, 17:24

Turkish and Israel

Кескинлашган Исроил-Туркия муносабатлари ёхуд "янги усмонийлик" сиёсати

2024 йил сўнггида Сурияда Башар Асад режими қулагач вазият кескин ўзгарди. Туркия Сурияда Эроннинг ўрнини эгаллашга ва мамлакатда ҳарбий базасини жойлаштиришга ҳаракат қилмоқда. Сурия билан қўшма мудофаа шартномасига кўра Палмира, Ҳама ва Т 4 авиабазаси Туркияга берилиши кўзда тутилган эди. Шунингдек, сўнгги ҳафталар давомида туркиялик мутахассислар томонидан ушбу ҳарбий базалар кўздан кечирилган эди. 

Сиёсат

12.04.2025, 13:43

Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?

Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.

Сиёсат

11.04.2025, 18:49

Markaziy Osiyo davlatlari va Yevropa kengashi va Yevropa komissiyasi prezidentlari

Европа Иттифоқи Марказий Осиёда инсон ҳуқуқларини биринчи ва муҳим ўринга чиқариши лозим — HRW

"Human Rights Watch" ташкилоти инсон ҳуқуқлари ва қонун устуворлигига аҳамият берилмас экан, янги ҳамкорликлар барқарор бўлмаслигини ва Европа Иттифоқининг (ЙИ) манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилинмаслигини айтмоқда. Бу ҳақда "The Guardian" нашри маълум қилди

Сиёсат

08.04.2025, 15:03

Foto: Anadolu

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари

Асад режимининг қулаши ортидан воқеалар ривожининг сабабларини тушунтирадиган ҳар хил "назариялар" пайдо бўлди. Версиялардан бири бунинг ортида бутунлай Туркия тургани, бу эса Сурия ва ўз ҳудуди орқали Қатардан Европага газ қувурини қуриш лойиҳасини жонлантираётгани ҳақидаги тахминдир. Шунга кўра, Анқара Россия, Каспий денгизи ҳавзаси, Шарқий Ўртаер денгизи, Форс кўрфазидан газ оқимини тўхтатиб, континентал газ маркази сифатидаги стратегик мақомини янада мустаҳкамламоқчи. Бу ҳақиқатми ёки йўқ? Аниқлик киритиш зарур.

Жаҳон

07.04.2025, 19:26

#Uzbekistan,

Мадинада эмас, Ўзбекистонда дарахт экиш керакми?

Экология партия фракцияси раҳбари Абдушукур Хамзаев юртдошларни Мадинада эмас, Ўзбекистонда дарахт экишга чақирмоқда.

Ўзбекистон

07.04.2025, 15:27

Mutaxassis sharhi: Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi sammitidan qanday yangiliklar kutilmoqda?

Мутахассис шарҳи: Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи саммитидан қандай янгиликлар кутилмоқда?

Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасида жорий йилнинг 3-4 апрель кунлари ўтказилаётган саммит тарихий аҳамиятга эга бўлиб, халқаро муносабатларда жиддий ҳодиса сифатида баҳоланмоқда. Саммит доирасида Европа Кенгаши раиси — Шарль Мишель, Антониу Кошта, шунингдек, Европа Комиссияси раҳбари Урсула фон дер Ляйен ташриф буюрди. Бундан ташқари, бир қатор бизнес вакиллари ва Европа тараққиёт ва тикланиш банки раиси ҳам иштирок этмоқда. Ушбу саммитда товар айирбошлашни кўпайтириш, инновациялар, “яшил” энергетика, тоғ-конь, қишлоқ хўжалиги, ва рақамлаштириш соҳаларида қўшма дастур ва кооперация лойиҳаларини илгари суриш, маданият, туризм, фан, таълим ва бошқа устувор йўналишларда фаол алмашинувларни давом эттириш масалалари диққат марказида бўлиши кутилмоқда. Асосий масала эса камёб минерал ресурслар, энергия ва транспорт логистик имкониятлар бўлиши кутилмоқда.

Сиёсат

04.04.2025, 12:48

Putinning maslahatchisi AQSh – Rossiya munosabatlari qayta tiklanishini maʼlum qildi

Путиннинг маслаҳатчиси АҚШ – Россия муносабатлари қайта тикланишини маълум қилди

Американинг Вашингтон шаҳрида Россия раҳбарининг яқин маслаҳатчиси, мамлакатнинг тўғридан-тўғри инвестиция жамғармаси (РДИФ) раҳбари Кирилл Дмитриев Трамп маъмурияти вакиллари билан учрашди.

Жаҳон

04.04.2025, 11:00

Turkiya, Yevropa kengashi Kongressi

Европа Кенгаши Туркияга маълумотларни ўрганиш учун гуруҳ юборади

Эрдоған ўзининг асосий мухолифат етакчиси Акром Имомўғлининг ҳибсга олинганидан кейин Европа Кенгаши Конгрессида шошилинч йиғилиш бўлиб ўтди. Бу ҳақда “Euronews” хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 16:44

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади

Бугун, 2 апрель куни минтақада кескинлик кучайиб бораётган бир вақтда Хитой ҳарбийлари Тайван атрофида отишмалар ва ҳарбий машғулотлар бошлади. Бу ҳақда “Independet” нашри хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 15:55