3 декабрь — Халқаро ногиронлар куни

Ҳар йили 3 декабрда бутун дунё Халқаро ногиронлар кунини нишонлайди. Ушбу кун 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан эълон қилинган. Бу сана ногиронлиги бўлган одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини яхшилашга қаратилган глобал ҳаракатни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган. Paradigma.uz ҳам мазкур сана муносабати билан ногиронлар ҳаётига доир бўлган муҳим маълумотларни тақдим этади.

Таълим

03.12.2024, 16:19

Улашиш:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Дунё аҳолисининг қанча қисмини ногиронлар ташкил этади?

Статистик маълумотларга кўра, дунё бўйлаб 1,3 миллиард одам, яъни жаҳон аҳолисининг 16 фоизини ногиронлиги бўлган фуқаролар ташкил қилади (тахминан ҳар етти одамдан бир киши). Дунёда ногиронлар сони кўплиги билан танилган ҳудудлар асосан ривожланаётган мамлакатлар бўлиб, уларда ногиронликнинг пайдо бўлиши ижтимоий ва иқтисодий муаммолар, саломатлик тизимидаги камчиликлар ва табиий офатлар каби бир нечта омиллар билан боғлиқ. 

Дунёда энг кўп ногиронлиги бўлган фуқароларга эга давлатларга Ҳиндистон, Хитой, Нигерия, Бразилия, Миср, Индонезия, Замбия, Марказий Африка Республикаси, Танзания, Кения (асосан Осиё, Африка ва Латин Америкаси ҳудудидаги давлатлар) каби мамлакатларни мисол келтириш мумкин. Бу ҳудудларда ногиронлик кўпинча камбағаллик, ёмон санитария шароитлари, ўқиш ва тиббий хизматларга чекланган кириш имкониятлари ҳамда тиббий ёрдамнинг етарли эмаслиги сабабли кўпроқ тарқалган.  

Ногиронлик нима сабабдан пайдо бўлади? 

Ногиронликнинг келиб чиқиши ва ногирон болалар туғилишининг кўпайиши кўплаб омилларга боғлиқ. Генетик ва биологик сабаблар, атроф-муҳит ва токсик омиллар, ижтимоий ва иқтисодий шароитлар, глобал ўзгаришлар каби омилларни сабаб сифатида келтириш мумкин. 

Генетик мутациялар ёки наслий касалликлар ногиронликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Айниқса, ота-онанинг ёши каттароқ бўлса, болада туғма ногиронлик хавфи ошади. Ёши катта ота-оналардан туғилган болаларда Даун синдроми ва бошқа туғма касалликлар эҳтимоли юқори бўлади​. 

Шунингдек, пестицидлар, оғир металлар, сув ва ҳаво ифлосланиши каби токсик моддаларга таъсир қилиш туғма ва ривожланиш ногиронликларини келтириб чиқариши мумкин. Охирги 20-30 йилда кимёвий моддалар қўлланилиши ортиши билан неуродевелопментал муаммолар кўпайгани қайд этилган. 

Бундан ташқари, қашшоқлик, нотўғри овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятларининг чекланганлиги ҳам туғма ногиронликка олиб келиши мумкин. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида витаминлар ва минераллар етишмаслиги ҳомиланинг нотўғри ривожланишига сабаб бўлади​. 

COVID-19 пандемияси каби глобал муаммолар ҳомиладорлик даврида аёлларнинг саломатлигига салбий таъсир қилиб, ногирон болалар туғилиш эҳтимолини ошириши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида стресс, чекланган тиббий хизматлар ва нотўғри парвариш бу хавфни янада кучайтиради​, 

Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган фуқароларга муносабат 

Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ва қонунчиликдаги камчиликлар ҳали тўлиқ ечилмаган муаммоларни юзага келтирмоқда. Республикада ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда сезиларли қадамлар ташланган бўлсада, ҳали кўплаб соҳаларда етарли шароитлар яратилмаган. 

— Кўплаб жамоат жойлари ва инфратузилма объектлари ногиронлар учун мослаштирилмаган. Бунга кўчалар, ижтимоий хизмат кўрсатиш бинолари ва таълим масканлари киради. Транспортда қулайликларнинг чекланганлиги эса ногиронлар учун ҳаракатчанликни янада мураккаблаштиради​. 

— Меҳнат бозорида ногиронлар учун иш ўринлари яратишда мураккабликлар мавжуд. Корхоналар томонидан иш шароитларини мослаштириш кам учрайди. Баъзи ташкилотлар бу бўйича етарли малакага эга эмас ёки бу масалани эътибордан четда қолдиради​. 

— Ногирон болалар учун махсус таълим дастурлари етарли даражада жорий этилмаган. Рақамли технологиялардан фойдаланишда технологик қулайликлар (масалан, мослаштирилган дастурлар ёки тил вариантлари) ҳали кенг қўлланилмаган​. 

Ўзбекистон 2021 йилда Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ Конвенциясига қўшилди, бу ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва уларнинг жамиятга интеграциясини таъминлашда хизмат қилиши керак. 

Ҳукумат 2022-2026 йиллар учун янги стратегияни қабул қилган бўлиб, бу режа ижтимоий муҳофаза тизимини янада кучайтиришни назарда тутади​. Аммо орадан икки йил ўтгани қарамай, мамлакатда ҳануз айтарли даражада катта ўзгаришлар юз бермади. 

Уларнинг ҳаётини яхшилар учун нималар қилиш керак?

Ногиронлар учун мўлжалланган лифтлар, рампалар ва йўлаклар сонини ошириш зарур. Бу эса уларга кундалик ҳаётда ўзини эркин ҳис қилиш имконини беради. Ногирон болалар учун инклюзив таълим дастурлари ва мослаштирилган ўқув материалларини кенг жорий қилиш лозим. 

Ногиронлар ҳуқуқларига оид маълумотларни оммага кенгроқ етказиш ва бу борада хабардорликни ошириш жамиятдаги муносабатни яхшилашда ёрдам беради.

мавзуга оид янгиликлар

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Ғазодаги воқеаларнинг барчаси бутун дунё кўз ўнгида содир бўлмоқда — Антониу Гуттериш

Исроил ҳукумати деярли 80 кундан буён Ғазога юборилаётган ёрдамни тўсиб қўймоқда. БМТ Бош котиби Антониу Гуттериш ҳозиргача Исроил томонидан Ғазога рухсат берилган ёрдамни бир томчи сувга ўхшатди. 23 май куни Нъю-Ёркда журналистларга берган баёнотида Ғазо аҳолиси очарчилик хавфига дуч келганини  маълум қилган. Унинг айтишича, оилалар очликка маҳкум этилган ва ҳаёт учун энг оддий нарсалардан маҳрум. Бу воқеаларнинг барчаси дунё кўз ўнгида содир бўлаётганини айтган.

Жаҳон

24.05.2025, 14:53

Foto: Reuters

Россия Малайзия самолётини уриб туширишда айбдор деб топилди — БМТ

Кеча, 12 май куни БМТнинг авиация кенгаши Россия 2014 йилда Украина устида уриб туширилган Малайзия йўловчи самолётни уриб туширган деган хулосага келди. Бу ҳалокатда 298 киши, жумладан, 196 нафар голландиялик ва 38 нафар австралиялик (ёки Австралия резиденти) ҳалок бўлган. Бу ҳақда "Reuters" нашри хабар қилди.

Жаҳон

13.05.2025, 11:43

БМТ Махсус Маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ҳисобот Тошкентда тақдим этилди

БМТ Махсус Маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ҳисобот Тошкентда тақдим этилди

2025 йил 5 май куни Тошкентда БМТнинг Муносиб турар жой ҳуқуқи бўйича махсус маърузачиси Балакришнан Ражагопалнинг 2024 йил август ойида Ўзбекистонга амалга оширган ташрифи якунларига бағишланган ҳисоботининг расмий тақдимоти бўлиб ўтди. Тадбир Ўзбекистон Республикаси Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий маркази ҳамда БМТнинг Марказий Осиёдаги Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармасининг минтақавий бўлими ҳамкорлигида ташкил этилди.

Жаҳон

05.05.2025, 15:44

Молиявий инқироз фонида БМТ ислоҳ қилинмоқда

Молиявий инқироз фонида БМТ ислоҳ қилинмоқда

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти бутун дунё бўйлаб асосий бўлинмаларни бирлаштириш ва ресурсларни қайта тақсимлашни назарда тутувчи кенг кўламли ислоҳот эҳтимолини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда БМТ тузилмасини ислоҳ қилиш билан шуғулланувчи масъуллар томонидан тайёрланган ички меморандумда маълум қилинди.

Сиёсат

05.05.2025, 10:39

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилоти Amnesty International Ўзбекистон бўйича навбатдаги йиллик ҳисоботини эълон қилди. Унда сўз ва матбуот эркинлигидан тортиб, сиёсий репрессиялар, қийноқлар, мажбурий даволанишлар ва фуқаролик жамияти фаолларига босимгача бўлган кенг қамровли муаммолар ёритилган. Ҳисоботда ҳукуматнинг ислоҳотлар ваъдаларига қарамай, мамлакатда инсон ҳуқуқлари ҳолати сезиларли даражада ёмонлашгани қайд этилади.

Ўзбекистон

02.05.2025, 12:19

Gulnora Karimova

Гулнора Каримованинг қанча пуллари Ўзбекистонга қайтарилди, улар қаерга сарфланди?

Гулнора Каримованинг Швейцария 313 млн АҚШ доллар пули Ўзбекистон халқига қайтарилган. Шундан 95 млн АҚШ доллар пул Ўзбекистон халқига қайтариш бўйича Ўзбекистон ва Швейцария ҳукуматлари ўртасида ташкил этилган "Ишонч" жамғармасига ўтказилган. 95 млн доллардан 87 млн доллар маблағ Ўзбекистоннинг соғлиқни сақлаш ва таълим тизимига йўналтирилган. Қолган маблағлар эса Швейцария ҳукумати назоратидаги Швейцария банк ҳисобларида сақланмоқда. Ўзбекистон халқига қайтарилган Пулларнинг ҳозирги тақдири қандай кечмоқда. Маблағлар ростдан ҳам бу икки соҳага йўналтирилганми? Мана шу масалаларга очиқлик киритиш мақсадида Ўзбекистон халқига қайтарилган Гулнора Каримова пулларини сарфланиши бўйича, Олмалиқ шаҳрида матбуот анжумани ташкил этилди.

Ўзбекистон

29.04.2025, 12:21

сўнгги янгиликлар

Xitoy – Qirgʻiziston – Oʻzbekiston temir yoʻlining butun yoʻnalishi boʻyicha qurilish ishlari boshlandi

Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон темир йўлининг бутун йўналиши бўйича қурилиш ишлари бошланди

Кеча, 30 июнь куни, Қирғизистон ҳудудида Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон халқаро темир йўли бўйлаб тўлиқ кўламдаги қурилиш ишлари расмий тарзда бошланди. Бу ҳақда Қирғизистон Вазирлар Маҳкамаси раисининг ўринбосари Бақит Торобаев темир йўл қурилиши лойиҳасини амалга ошириш масалаларига бағишланган йиғилишда маълум қилди.

Жаҳон

01.07.2025, 16:38

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

АҚШ Сурияга қарши барча санкцияларни бекор қилди

АҚШ президенти Доналъд Трамп АҚШнинг Сурияга қарши иқтисодий санкцияларини бекор қилиш тўғрисидаги фармонни имзолади. Унга кўра, бу 'барқарор ривожланиш ва тинчлик сари қадам".

Сиёсат

01.07.2025, 11:39

Isroil harbiylari yana tinch aholiga hujum qildi

Исроил ҳарбийлари яна тинч аҳолига ҳужум қилди

Кеча, 30 июнь куни Исроил томонидан Ғазо шимолига уюштирилган ҳужумлар оқибатида камида 62 нафар фаластинлик ҳалок бўлди. Бу ҳақда "Аl Jazeera" телеканали хабар берди.

Жаҳон

01.07.2025, 10:20

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Исроил Ғазода озиқ-овқат кутаётган фаластинликлар ҳамда тинч аҳолини ўлдирди

Кеча, 29 июнь, якшанба куни тонгда Исроил армияси томонидан Ғазо бўйлаб амалга оширилган ҳужумларда камида 72 нафар фаластинлик ҳалок бўлди. Улардан 47 нафари Ғазо шаҳри ва анклавнинг шимолий ҳудудларида ўлдирилган. Қурбонлар орасида ёрдам олиш учун навбатда турган оддий тинч аҳоли вакиллари ҳам бор. Бу ҳақда "Al Jazeera" телеканали хабар қилди.

Жаҳон

30.06.2025, 14:29

Ozarbayjon Rossiyadagi barcha tadbirlarni bekor qilmoqda

Озарбайжон Россиядаги барча тадбирларни бекор қилмоқда

Озарбайжон Республикаси томонидан Россияда ўтказилиши режалаштирилган барча маданий тадбирлар бекор қилинди. Бу ҳақда Озарбайжон Маданият вазирлигига таяниб, "Аzertac" давлат ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

30.06.2025, 13:49

Влияние националистической политики Индии на внутреннюю политическую стабильность и территориальную  целостность

Ҳиндистондаги миллатчилик сиёсатининг ҳудудий яхлитликка таъси

Замонавий даврда Ҳиндистонда миллий кайфият сезиларли даражада кучайган. Айниқса, 2024 йил апрель-май ойларида бўлиб ўтган сайловларда ҳокимиятни сақлаб қолган BJP партияси вакиллари ушбу миллатчилик кайфиятини янада кучайтиришга хизмат қилмоқда. Бир томондан, бу миллатчилик сиёсатининг кучайиши Ҳиндистонни айнан шундай тизимни жорий қилаётган давлатлар — АҚШ, кўплаб Европа мамлакатлари ва Исроил каби иттифоқчилар билан яқинлаштирмоқда. 

Сиёсат

30.06.2025, 11:38

Ўзбекистонда тергов ҳибсхоналарига жойлаштирилаётган шахслар учун мажбурий тиббий кўрик жорий қилинди

Ўзбекистонда эндиликда қамоққа олинган шахслар тергов ҳибсхонасига (СИЗО) жойлаштирилишидан олдин мажбурий тиббий кўрикдан ўтади. Бу янги тартиб тергов жараёнида қийноқ ва бошқа инсон ҳуқуқларининг бузилиш ҳолатларини олдини олишга қаратилган. Бу ҳақда Адлия вазирлиги хабар берди.

Ўзбекистон

30.06.2025, 10:30

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Трамп Эрондаги вазият бўйича хабар берган нашрларни судга бермоқчи

Президенти Доналъд Трамп АҚШнинг Эронга уюштирилган авиазарбалари ҳақидаги хабарларини ёзгани учун CNN ва "The New York Times"ни судга бериш бериш таҳдид қилмоқда. Бу ҳақда CNN нашри хабар қилди.

Жаҳон

27.06.2025, 14:37

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Сотувга қўйилган бола ҳақидаги хабарга Болалар омбудсмани муносабат берди

Ижтимоий тармоқларда OLX савдо платформасида 150 минг сўмга 3 ёшли боланинг сотувга қўйилгани  (суръати ҳам илова қилиб қўйилган) ҳақидаги хабарларга Болалар омбудсмани муносабат берди.

Ўзбекистон

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Прокуратура ходими пора билан қўлга тушди

Урганч шаҳар прокуратураси катта терговчиси мансаб мавқеидан фойдаланиб, дастлабки тергов ҳаракатлари олиб борилаётган жиноят ишини айблов хулосаси билан судга юборилмасдан, терговда тугатиб бериш эвазига 3000 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

25.06.2025, 12:49