3 декабрь — Халқаро ногиронлар куни

Ҳар йили 3 декабрда бутун дунё Халқаро ногиронлар кунини нишонлайди. Ушбу кун 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан эълон қилинган. Бу сана ногиронлиги бўлган одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини яхшилашга қаратилган глобал ҳаракатни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган. Paradigma.uz ҳам мазкур сана муносабати билан ногиронлар ҳаётига доир бўлган муҳим маълумотларни тақдим этади.

Таълим

03.12.2024, 16:19

Улашиш:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Дунё аҳолисининг қанча қисмини ногиронлар ташкил этади?

Статистик маълумотларга кўра, дунё бўйлаб 1,3 миллиард одам, яъни жаҳон аҳолисининг 16 фоизини ногиронлиги бўлган фуқаролар ташкил қилади (тахминан ҳар етти одамдан бир киши). Дунёда ногиронлар сони кўплиги билан танилган ҳудудлар асосан ривожланаётган мамлакатлар бўлиб, уларда ногиронликнинг пайдо бўлиши ижтимоий ва иқтисодий муаммолар, саломатлик тизимидаги камчиликлар ва табиий офатлар каби бир нечта омиллар билан боғлиқ. 

Дунёда энг кўп ногиронлиги бўлган фуқароларга эга давлатларга Ҳиндистон, Хитой, Нигерия, Бразилия, Миср, Индонезия, Замбия, Марказий Африка Республикаси, Танзания, Кения (асосан Осиё, Африка ва Латин Америкаси ҳудудидаги давлатлар) каби мамлакатларни мисол келтириш мумкин. Бу ҳудудларда ногиронлик кўпинча камбағаллик, ёмон санитария шароитлари, ўқиш ва тиббий хизматларга чекланган кириш имкониятлари ҳамда тиббий ёрдамнинг етарли эмаслиги сабабли кўпроқ тарқалган.  

Ногиронлик нима сабабдан пайдо бўлади? 

Ногиронликнинг келиб чиқиши ва ногирон болалар туғилишининг кўпайиши кўплаб омилларга боғлиқ. Генетик ва биологик сабаблар, атроф-муҳит ва токсик омиллар, ижтимоий ва иқтисодий шароитлар, глобал ўзгаришлар каби омилларни сабаб сифатида келтириш мумкин. 

Генетик мутациялар ёки наслий касалликлар ногиронликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Айниқса, ота-онанинг ёши каттароқ бўлса, болада туғма ногиронлик хавфи ошади. Ёши катта ота-оналардан туғилган болаларда Даун синдроми ва бошқа туғма касалликлар эҳтимоли юқори бўлади​. 

Шунингдек, пестицидлар, оғир металлар, сув ва ҳаво ифлосланиши каби токсик моддаларга таъсир қилиш туғма ва ривожланиш ногиронликларини келтириб чиқариши мумкин. Охирги 20-30 йилда кимёвий моддалар қўлланилиши ортиши билан неуродевелопментал муаммолар кўпайгани қайд этилган. 

Бундан ташқари, қашшоқлик, нотўғри овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятларининг чекланганлиги ҳам туғма ногиронликка олиб келиши мумкин. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида витаминлар ва минераллар етишмаслиги ҳомиланинг нотўғри ривожланишига сабаб бўлади​. 

COVID-19 пандемияси каби глобал муаммолар ҳомиладорлик даврида аёлларнинг саломатлигига салбий таъсир қилиб, ногирон болалар туғилиш эҳтимолини ошириши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида стресс, чекланган тиббий хизматлар ва нотўғри парвариш бу хавфни янада кучайтиради​, 

Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган фуқароларга муносабат 

Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ва қонунчиликдаги камчиликлар ҳали тўлиқ ечилмаган муаммоларни юзага келтирмоқда. Республикада ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда сезиларли қадамлар ташланган бўлсада, ҳали кўплаб соҳаларда етарли шароитлар яратилмаган. 

— Кўплаб жамоат жойлари ва инфратузилма объектлари ногиронлар учун мослаштирилмаган. Бунга кўчалар, ижтимоий хизмат кўрсатиш бинолари ва таълим масканлари киради. Транспортда қулайликларнинг чекланганлиги эса ногиронлар учун ҳаракатчанликни янада мураккаблаштиради​. 

— Меҳнат бозорида ногиронлар учун иш ўринлари яратишда мураккабликлар мавжуд. Корхоналар томонидан иш шароитларини мослаштириш кам учрайди. Баъзи ташкилотлар бу бўйича етарли малакага эга эмас ёки бу масалани эътибордан четда қолдиради​. 

— Ногирон болалар учун махсус таълим дастурлари етарли даражада жорий этилмаган. Рақамли технологиялардан фойдаланишда технологик қулайликлар (масалан, мослаштирилган дастурлар ёки тил вариантлари) ҳали кенг қўлланилмаган​. 

Ўзбекистон 2021 йилда Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ Конвенциясига қўшилди, бу ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва уларнинг жамиятга интеграциясини таъминлашда хизмат қилиши керак. 

Ҳукумат 2022-2026 йиллар учун янги стратегияни қабул қилган бўлиб, бу режа ижтимоий муҳофаза тизимини янада кучайтиришни назарда тутади​. Аммо орадан икки йил ўтгани қарамай, мамлакатда ҳануз айтарли даражада катта ўзгаришлар юз бермади. 

Уларнинг ҳаётини яхшилар учун нималар қилиш керак?

Ногиронлар учун мўлжалланган лифтлар, рампалар ва йўлаклар сонини ошириш зарур. Бу эса уларга кундалик ҳаётда ўзини эркин ҳис қилиш имконини беради. Ногирон болалар учун инклюзив таълим дастурлари ва мослаштирилган ўқув материалларини кенг жорий қилиш лозим. 

Ногиронлар ҳуқуқларига оид маълумотларни оммага кенгроқ етказиш ва бу борада хабардорликни ошириш жамиятдаги муносабатни яхшилашда ёрдам беради.

мавзуга оид янгиликлар

Isroil harbiylar ovqat izlayotgan falastinliklarni oʻqqa tutdi

Исроил ҳарбийлар овқат излаётган фаластинликларни ўққа тутди

Исроил ҳарбийлари Ғазо шимолида БМТ ёрдами учун юк машиналарини кутаётган оч фаластинликларни ўққа тутган. Ҳужум оқибатида камида 67 киши ҳалок бўлди, дея хабар беради Ҳудуднинг ХАМАС бошқараётган соғлиқни сақлаш вазирлиги.

Жаҳон

21.07.2025, 11:11

Являются ли действия Талибана в Бадахшане частью их внешнеполитической тактики?

Толибоннинг Бадахшондаги ҳаракатлари унинг ташқи сиёсий тактикасининг бир қисмими?

Жорий йилнинг август ойида  Толибонларнинг Кобулда ҳокимиятни эгаллаганига ҳам 4 йил тўлади. Толибонлар ҳокимиятга келгач, дастлабки эътиборини мамлакатда марказлаштирилган бошқарувни қарор топтириш, афюн етиштиришга чек қўйиш ва мамлакатни ислом шариати доирасида қабул қилинган қонунлар асосида бошқаришга қаратди. Шунингдек, янги ҳокимият ижтимоий-иқтисодий ҳаётни яхшилаш, қўшни давлатлар билан барқарор ва прагматик сиёсат юритиш ҳамда халқаро майдонда тан олинишга эришишга ҳаракат қилмоқда.

Жаҳон

15.07.2025, 10:57

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

БМТ Гулнора Каримовани ноқонуний ҳибсга олинганлигини айтмоқда. Бу борада Ўзбекистон ҳукумати нима дейди?

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ишчи гуруҳи жорий йилнинг 5 июль куни Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримовнинг тўнғич қизи Гулнора Каримовани 2014 йилда ҳеч қандай ордерсиз ва тушунтиришларсиз ўзбошимчалик билан қамоққа олинганини ва сақлаб келаётганини эълон қилган эди. Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари Миллий маркази БМТнинг ушбу қарорига нисбатан расмий муносабат берди.

Ўзбекистон

09.07.2025, 17:53

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Ғазодаги воқеаларнинг барчаси бутун дунё кўз ўнгида содир бўлмоқда — Антониу Гуттериш

Исроил ҳукумати деярли 80 кундан буён Ғазога юборилаётган ёрдамни тўсиб қўймоқда. БМТ Бош котиби Антониу Гуттериш ҳозиргача Исроил томонидан Ғазога рухсат берилган ёрдамни бир томчи сувга ўхшатди. 23 май куни Нъю-Ёркда журналистларга берган баёнотида Ғазо аҳолиси очарчилик хавфига дуч келганини  маълум қилган. Унинг айтишича, оилалар очликка маҳкум этилган ва ҳаёт учун энг оддий нарсалардан маҳрум. Бу воқеаларнинг барчаси дунё кўз ўнгида содир бўлаётганини айтган.

Жаҳон

24.05.2025, 14:53

Foto: Reuters

Россия Малайзия самолётини уриб туширишда айбдор деб топилди — БМТ

Кеча, 12 май куни БМТнинг авиация кенгаши Россия 2014 йилда Украина устида уриб туширилган Малайзия йўловчи самолётни уриб туширган деган хулосага келди. Бу ҳалокатда 298 киши, жумладан, 196 нафар голландиялик ва 38 нафар австралиялик (ёки Австралия резиденти) ҳалок бўлган. Бу ҳақда "Reuters" нашри хабар қилди.

Жаҳон

13.05.2025, 11:43

БМТ Махсус Маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ҳисобот Тошкентда тақдим этилди

БМТ Махсус Маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича ҳисобот Тошкентда тақдим этилди

2025 йил 5 май куни Тошкентда БМТнинг Муносиб турар жой ҳуқуқи бўйича махсус маърузачиси Балакришнан Ражагопалнинг 2024 йил август ойида Ўзбекистонга амалга оширган ташрифи якунларига бағишланган ҳисоботининг расмий тақдимоти бўлиб ўтди. Тадбир Ўзбекистон Республикаси Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий маркази ҳамда БМТнинг Марказий Осиёдаги Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармасининг минтақавий бўлими ҳамкорлигида ташкил этилди.

Жаҳон

05.05.2025, 15:44

сўнгги янгиликлар

Машина жаримага, ота қамоққа жойлашди

Ўтказилган навбатдаги рейд давомида ушланган ушбу шахс йиллар давомида алимент тўловларини амалга оширмаган.

Ўзбекистон

22.07.2025, 20:49

Асалариларнинг оммавий нобуд бўлишига кимёвий перепаратларнинг таъсири бўлиши мумкин

Текширув натижаларига кўра, асалари оилаларининг нобуд бўлиши юқумли касалликлар натижасида эмаслиги, яъни асалари оилалари орасида юқумли касалликлар тарқалмаганлиги тасдиқланди. 

Иқтисодиёт

22.07.2025, 19:56

Жазирама давом этади: бундай ҳавода қандай таомланиш керак?

Умумий тавсияларга кўра, жазирама кунларда кунига ўртача 2,5-3 литр суюқлик ичиш лозим. Бироқ жисмоний фаоллик ва ҳаво ҳароратига қараб бу миқдор ошиши мумкин.

Ўзбекистон

22.07.2025, 18:53

Расман: "Пахтакор" ироқлик ҳимоячи трансферини эълон қилди

Ироқ терма жамоаси аъзоси бўлган Заид Таҳсин "Пахтакор" футболчисига айланди.

Спорт

22.07.2025, 17:56

Хитойнинг Шэнси провинцияси ҳукумати Транспорт университетига 1,8 млн доллар грант ажратилди

Таълим гранти 10 нафар PhD, 40 нафар магистратура ва 60 нафар бакалавр босқичи талабаларини қамраб олади.

Таълим

22.07.2025, 16:51

Бу йил Ўзбекистон ҳудудида 137 миллион дарахт ва буталар экилди

Йил бошидан буён вазирлик инспекторлари томонидан 23 мингдан ортиқ экологик қонунбузарлик ҳолатлари аниқланган. 

Ўзбекистон

22.07.2025, 15:49

Тошкентда тўланмаган 129 та жаримаси бўлган автомобил жарима майдончасига қўйилди

Автомобил 123 марта Бош прокуратура ҳузуридаги Мажбурий ижро бюроси томонидан қидирувга берилган.

Ўзбекистон

22.07.2025, 14:55

ДХХ: 22 кг.дан ортиқ гиёҳвандлик воситалари мусодара қилинди

Ўтказилган тезкор тадбирлар давомида жами 22 кг 585 гр гиёҳвандлик воситасининг ноқонуний айланмасига чек қўйилди.

Ўзбекистон

22.07.2025, 13:57

Озарбайжоннинг “Socar” компанияси Ўзбекистон энергетика бозорига кирадиган бўлди

Бошқа хорижий давлатлар билан мураккаб конларни ўзлаштириш, соҳани рақамлаштириш, талаб юқори бўлган мутахассисларни тайёрлаш каби муҳим йўналишларда ҳамкорлик қилинмоқда.

Иқтисодиёт

22.07.2025, 12:58

“Wall Street Journal” Трампнинг хориж сафарини ёритувчи гуруҳдан чиқарилди

Бундай қарорга келинишига нашр томонидан Трампни айблаб чоп этилган мақола сабаб бўлди.

Жаҳон

22.07.2025, 11:57

Oʻzbekiston va Shveysariya JST boʻyicha ikki tomonlama muzokaralarni yakunladi

Ўзбекистон ва Швейцария ЖСТ бўйича икки томонлама музокараларни якунлади

Жорий йилнинг 21 июль куни Женевада Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига (ЖСТ) аъзо бўлиш жараёни доирасида Швейцария билан бозорга кириш бўйича музокараларни якунлаш тўғрисидаги икки мамлакат ўртасида Протокол имзоланди. Бу ҳақда Ўзбекистон президентининг Жаҳон савдо ташкилоти (ЖСТ) масалалари бўйича махсус вакили Азизбек Урунов маълум қилди.

Иқтисодиёт

22.07.2025, 11:21

Buxoroda kuchli taʼsir qiluvchi moddalar boʻlgan kofelarni uyida saqlayotgan shaxsga jinoyat ishi ochildi

Бухорода кучли таъсир қилувчи моддалар бўлган кофеларни уйида сақлаётган шахсга жиноят иши очилди

Бухоро вилояти Ғиждувон туманида таркибида кучли таъсир қилувчи моддалари бўлган оздирувчи кофелар савдосига чек қўйилди. ДХХ ҳамда Бош прокуратура ҳузуридаги Департамент ҳамкорлигида ўтказилган тадбирда 1985 йилда туғилган, муқаддам судланган фуқаронинг хонадони кўздан кечирилади. Бу ҳақдаа Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

22.07.2025, 11:00