3 декабрь — Халқаро ногиронлар куни

Ҳар йили 3 декабрда бутун дунё Халқаро ногиронлар кунини нишонлайди. Ушбу кун 1992 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан эълон қилинган. Бу сана ногиронлиги бўлган одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини яхшилашга қаратилган глобал ҳаракатни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этилган. Paradigma.uz ҳам мазкур сана муносабати билан ногиронлар ҳаётига доир бўлган муҳим маълумотларни тақдим этади.

Таълим

03.12.2024, 16:19

Улашиш:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Дунё аҳолисининг қанча қисмини ногиронлар ташкил этади?

Статистик маълумотларга кўра, дунё бўйлаб 1,3 миллиард одам, яъни жаҳон аҳолисининг 16 фоизини ногиронлиги бўлган фуқаролар ташкил қилади (тахминан ҳар етти одамдан бир киши). Дунёда ногиронлар сони кўплиги билан танилган ҳудудлар асосан ривожланаётган мамлакатлар бўлиб, уларда ногиронликнинг пайдо бўлиши ижтимоий ва иқтисодий муаммолар, саломатлик тизимидаги камчиликлар ва табиий офатлар каби бир нечта омиллар билан боғлиқ. 

Дунёда энг кўп ногиронлиги бўлган фуқароларга эга давлатларга Ҳиндистон, Хитой, Нигерия, Бразилия, Миср, Индонезия, Замбия, Марказий Африка Республикаси, Танзания, Кения (асосан Осиё, Африка ва Латин Америкаси ҳудудидаги давлатлар) каби мамлакатларни мисол келтириш мумкин. Бу ҳудудларда ногиронлик кўпинча камбағаллик, ёмон санитария шароитлари, ўқиш ва тиббий хизматларга чекланган кириш имкониятлари ҳамда тиббий ёрдамнинг етарли эмаслиги сабабли кўпроқ тарқалган.  

Ногиронлик нима сабабдан пайдо бўлади? 

Ногиронликнинг келиб чиқиши ва ногирон болалар туғилишининг кўпайиши кўплаб омилларга боғлиқ. Генетик ва биологик сабаблар, атроф-муҳит ва токсик омиллар, ижтимоий ва иқтисодий шароитлар, глобал ўзгаришлар каби омилларни сабаб сифатида келтириш мумкин. 

Генетик мутациялар ёки наслий касалликлар ногиронликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Айниқса, ота-онанинг ёши каттароқ бўлса, болада туғма ногиронлик хавфи ошади. Ёши катта ота-оналардан туғилган болаларда Даун синдроми ва бошқа туғма касалликлар эҳтимоли юқори бўлади​. 

Шунингдек, пестицидлар, оғир металлар, сув ва ҳаво ифлосланиши каби токсик моддаларга таъсир қилиш туғма ва ривожланиш ногиронликларини келтириб чиқариши мумкин. Охирги 20-30 йилда кимёвий моддалар қўлланилиши ортиши билан неуродевелопментал муаммолар кўпайгани қайд этилган. 

Бундан ташқари, қашшоқлик, нотўғри овқатланиш ва соғлиқни сақлаш имкониятларининг чекланганлиги ҳам туғма ногиронликка олиб келиши мумкин. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида витаминлар ва минераллар етишмаслиги ҳомиланинг нотўғри ривожланишига сабаб бўлади​. 

COVID-19 пандемияси каби глобал муаммолар ҳомиладорлик даврида аёлларнинг саломатлигига салбий таъсир қилиб, ногирон болалар туғилиш эҳтимолини ошириши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида стресс, чекланган тиббий хизматлар ва нотўғри парвариш бу хавфни янада кучайтиради​, 

Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган фуқароларга муносабат 

Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ва қонунчиликдаги камчиликлар ҳали тўлиқ ечилмаган муаммоларни юзага келтирмоқда. Республикада ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишда сезиларли қадамлар ташланган бўлсада, ҳали кўплаб соҳаларда етарли шароитлар яратилмаган. 

— Кўплаб жамоат жойлари ва инфратузилма объектлари ногиронлар учун мослаштирилмаган. Бунга кўчалар, ижтимоий хизмат кўрсатиш бинолари ва таълим масканлари киради. Транспортда қулайликларнинг чекланганлиги эса ногиронлар учун ҳаракатчанликни янада мураккаблаштиради​. 

— Меҳнат бозорида ногиронлар учун иш ўринлари яратишда мураккабликлар мавжуд. Корхоналар томонидан иш шароитларини мослаштириш кам учрайди. Баъзи ташкилотлар бу бўйича етарли малакага эга эмас ёки бу масалани эътибордан четда қолдиради​. 

— Ногирон болалар учун махсус таълим дастурлари етарли даражада жорий этилмаган. Рақамли технологиялардан фойдаланишда технологик қулайликлар (масалан, мослаштирилган дастурлар ёки тил вариантлари) ҳали кенг қўлланилмаган​. 

Ўзбекистон 2021 йилда Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги БМТ Конвенциясига қўшилди, бу ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва уларнинг жамиятга интеграциясини таъминлашда хизмат қилиши керак. 

Ҳукумат 2022-2026 йиллар учун янги стратегияни қабул қилган бўлиб, бу режа ижтимоий муҳофаза тизимини янада кучайтиришни назарда тутади​. Аммо орадан икки йил ўтгани қарамай, мамлакатда ҳануз айтарли даражада катта ўзгаришлар юз бермади. 

Уларнинг ҳаётини яхшилар учун нималар қилиш керак?

Ногиронлар учун мўлжалланган лифтлар, рампалар ва йўлаклар сонини ошириш зарур. Бу эса уларга кундалик ҳаётда ўзини эркин ҳис қилиш имконини беради. Ногирон болалар учун инклюзив таълим дастурлари ва мослаштирилган ўқув материалларини кенг жорий қилиш лозим. 

Ногиронлар ҳуқуқларига оид маълумотларни оммага кенгроқ етказиш ва бу борада хабардорликни ошириш жамиятдаги муносабатни яхшилашда ёрдам беради.

сўнгги янгиликлар

Яҳудий роҳибини ўлдирганликда айбланиб қўлга олинган 3 нафар ўзбекистонлик ўлимга ҳукм қилинди

Исроил ва Молдова фуқароси, Бирлашган Араб Амирлиги (БАА) резиденти бўлган роҳиб Тсви Коганни ўлдиришда гумонланиб қўлга олинган 3 нафар Ўзбекистон фуқароси ўлимга ҳукм қилинди.  Ҳукм 30 март куни Абу-Даби Федерал апелляция суди Давлат хавфсизлик палатаси томонидан бир овоздан қабул қилинган. Бу ҳақда Абу-Даби федерал аппеляция суди хабар қилди.

Ўзбекистон

01.04.2025, 20:48

#Uzbekistan, #reyting,

Дунёга янги адолатли тизим керак

Туркиянинг Ўзбекистондаги фавқулодда ва мухтор элчиси Уфук Улуташ адолат ва тинчлик ўрнатиш мақсадида тузилган халқаро тизим Бирлашган Миллатлар Ташкилоти  эскираётганини ҳамда БМТда ўрнатилган қоидалар иккиюзламачилик асосида қўлланилаётганини айтди. Бу ҳақда PARADIGMA.UZ мухбири хабар қилди.

Жаҳон

01.04.2025, 17:45

#Uzbekistan, #reyting,

Энг бахтли мамлакатлар ичида Ўзбекистон борми?

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 20 март Халқаро бахт кунига бағишланган навбатдаги ҳисоботини эълон қилди.

Жаҳон

01.04.2025, 17:35

Самарқанд тарихий меросига зиёратгоҳ маркази қурилиши таҳдид солмоқда

Халқ депутатлари вилоят Кенгашининг тўққизинчи сессиясида Чокардиза қабристонида жойлашган Имом Матуридий мажмуасини реконструкция қилиш, ободонлаштириш ва инфратузилмани ободонлаштириш орқали йирик зиёратгоҳ қуриш учун 220 та турар-жой ва нотурар жой объектларининг жамоат еҳтиёжлари учун ер участкаларини олиб қўйиш бўйича тақдимот маъқулланди. Самарқанд, Оқдарё тумани Даҳбед қишлоғидаги Махдуми Аъзам мажмуасидаги бешта турар-жой ва нотурар жой.

Ўзбекистон

01.04.2025, 11:14

Самарқанд ва Тошкент вилоятларида яроқсиз бензин сотаётганлар ушланди

Самарқанд ва Тошкент вилоятларида яроқсиз бензин сотаётганлар ушланди

Тошкент ҳамда Самарқанд вилоятидаги автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаларида (АЁҚШ) яроқсиз автобензин сотилаётгани аниқланди. Бу ҳақда Рақобат қўмитаси ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

27.03.2025, 11:35

Piskentdagi koloniyada qiynoqqa solingani aytilgan mahkumda tan jarohati aniqlanmadi — Bosh prokuratura

Пискентдаги колонияда қийноққа солингани айтилган маҳкумда тан жароҳати аниқланмади — Бош прокуратура

Тошкент вилоятидаги 50 сон манзил-колониясида жазо муддатини ўтаётган 36 ёшли маҳкум Т.И. колония ходимлари томонидан қийноққа солиниб, сўнг асоссиз равишда интизомий бўлинмага жойлаштирилгани ҳақида хабар берилган эди. Бош прокуратура ҳолат юзасидан изоҳ берди.

Ўзбекистон

27.03.2025, 10:53

Hamshiraning choʻpchagi: Maktab oʻquvchilariga "tarqatilgan" qulupnayli konfetlar zararsiz ekanligi aniqlandi

Ҳамширанинг чўпчаги: Мактаб ўқувчиларига "тарқатилган" қулупнайли конфетлар зарарсиз эканлиги аниқланди

Ижтимоий тармоқлардаги Ўзбекистондаги мактаб ўқувчиларига номаълум шахслар таркибида заҳарли модда бўлган конфет тарқатаётгани ҳақида хабарлар тарқалган эди. Мазкур ҳолат юзасидан Болалар омбудсмани изоҳ берди.

Ўзбекистон

26.03.2025, 14:40

Oʻzbekistonda qimmatlashgan gaz va “svet”ning yangi narxlari eʼlon qilindi

Ўзбекистонда қимматлашган газ ва “свет”нинг янги нархлари эълон қилинди

Ёқилғи-энергетика ресурсларининг 2024-2025 йилларда босқичма-босқич ўзгарадиган янги нархлари ҳамда шу йилнинг 1 май санасидан эътиборан, аҳоли учун электр энергияси ва табиий газ бир ойлик истеъмолининг базавий меъёрлари тасдиқланди. Бу тўғрисида 2024 йил 16 апрель куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Ёқилғи-энергетика соҳасида бозор механизмларини жорий этишнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарори қабул қилинган эди.

Ўзбекистон

25.03.2025, 16:16

Тошкентнинг қайси манзилларида иссиқ сув вақтинча тўхтатилиши айтилди

Тошкентнинг қайси манзилларида иссиқ сув вақтинча тўхтатилиши айтилди

25-27 март кунлари пойтахт Тошкентнинг турли ҳудудларида иссиқ сув ўчириб қўйилади. Бу ҳақда "Veolia Energy Tashkent" ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

25.03.2025, 14:31

Ўзбекистонда ҳаво ҳарорати янада пасайиши кутилмоқда

Ўзбекистонда ҳаво ҳарорати янада пасайиши кутилмоқда

Эртага, 26 март куни Ўзбекистон бўйлаб ҳаво ҳарорати ёғингарчилик сабаб пасайади. Тоғ олди ҳамда тоғли ҳудудларда ёмғир қорга айланиш эҳтимоли бор. Бу ҳақда "Ўзгидромет" маълум қилди.

Ўзбекистон

25.03.2025, 09:59

Sirojiddin Shamsutdinov yana Oʻzbekistonning Jiddadagi bosh konsuli boʻldi

Сирожиддин Шамсутдинов яна Ўзбекистоннинг Жиддадаги бош консули бўлди

Ўзбекистоннинг Жиддадаги янги тайинланган бош консули Сирожиддин Шамсутдинов Саудия Арабистони Ташқи ишлар вазирлиги Жидда бўлими бош директорининг биринчи ўринбосари Аҳмад Муҳаммад Қутб билан учрашди. Бу ҳақда "Dunyo" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

24.03.2025, 11:30

Ўзбекистон 159-давлат билан дипломатик муносабат ўрнатди

Ню-Йорк шаҳрида Ўзбекистон ва Науру ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатиш тўғрисидаги қўшма коммюнике имзоланди. Бу ҳақда "Dunyo" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

24.03.2025, 10:03