3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Har yili 3 dekabrda butun dunyo Xalqaro nogironlar kunini nishonlaydi. Ushbu kun 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan eʼlon qilingan. Bu sana nogironligi boʻlgan odamlarning huquqlari va imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan global harakatni qoʻllab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan. Paradigma.uz ham mazkur sana munosabati bilan nogironlar hayotiga doir bo'lgan muhim maʼlumotlarni taqdim etadi.

Ulashish:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Dunyo aholisining qancha qismini nogironlar tashkil etadi?

Statistik maʼlumotlarga koʻra, dunyo boʻylab 1,3 milliard odam, yaʼni jahon aholisining 16 foizini nogironligi boʻlgan fuqarolar tashkil qiladi (taxminan har yetti odamdan bir kishi). Dunyoda nogironlar soni koʻpligi bilan tanilgan hududlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlar boʻlib, ularda nogironlikning paydo boʻlishi ijtimoiy va iqtisodiy muammolar, salomatlik tizimidagi kamchiliklar va tabiiy ofatlar kabi bir nechta omillar bilan bogʻliq. 

Dunyoda eng koʻp nogironligi boʻlgan fuqarolarga ega davlatlarga Hindiston, Xitoy, Nigeriya, Braziliya, Misr, Indoneziya, Zambiya, Markaziy Afrika Respublikasi, Tanzaniya, Keniya (asosan Osiyo, Afrika va Latin Amerikasi hududidagi davlatlar) kabi mamlakatlarni misol keltirish mumkin. Bu hududlarda nogironlik koʻpincha kambagʻallik, yomon sanitariya sharoitlari, oʻqish va tibbiy xizmatlarga cheklangan kirish imkoniyatlari hamda tibbiy yordamning yetarli emasligi sababli koʻproq tarqalgan.  

Nogironlik nima sababdan paydo boʻladi? 

Nogironlikning kelib chiqishi va nogiron bolalar tugʻilishining koʻpayishi koʻplab omillarga bogʻliq. Genetik va biologik sabablar, atrof-muhit va toksik omillar, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar, global oʻzgarishlar kabi omillarni sabab sifatida keltirish mumkin. 

Genetik mutatsiyalar yoki nasliy kasalliklar nogironlikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, ota-onaning yoshi kattaroq boʻlsa, bolada tugʻma nogironlik xavfi oshadi. Yoshi katta ota-onalardan tugʻilgan bolalarda Daun sindromi va boshqa tugʻma kasalliklar ehtimoli yuqori boʻladi​. 

Shuningdek, pestitsidlar, ogʻir metallar, suv va havo ifloslanishi kabi toksik moddalarga taʼsir qilish tugʻma va rivojlanish nogironliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Oxirgi 20-30 yilda kimyoviy moddalar qoʻllanilishi ortishi bilan neurodevelopmental muammolar koʻpaygani qayd etilgan. 

Bundan tashqari, qashshoqlik, notoʻgʻri ovqatlanish va sogʻliqni saqlash imkoniyatlarining cheklanganligi ham tugʻma nogironlikka olib kelishi mumkin. Misol uchun, homiladorlik paytida vitaminlar va minerallar yetishmasligi homilaning notoʻgʻri rivojlanishiga sabab boʻladi​. 

COVID-19 pandemiyasi kabi global muammolar homiladorlik davrida ayollarning salomatligiga salbiy taʼsir qilib, nogiron bolalar tugʻilish ehtimolini oshirishi mumkin. Homiladorlik paytida stress, cheklangan tibbiy xizmatlar va notoʻgʻri parvarish bu xavfni yanada kuchaytiradi​, 

Oʻzbekistonda nogironligi boʻlgan fuqarolarga munosabat 

Oʻzbekistonda nogironlarga yaratilgan sharoitlar va qonunchilikdagi kamchiliklar hali toʻliq yechilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Respublikada nogironlar huquqlarini himoya qilishda sezilarli qadamlar tashlangan boʻlsada, hali koʻplab sohalarda yetarli sharoitlar yaratilmagan. 

— Koʻplab jamoat joylari va infratuzilma obʼektlari nogironlar uchun moslashtirilmagan. Bunga koʻchalar, ijtimoiy xizmat koʻrsatish binolari va taʼlim maskanlari kiradi. Transportda qulayliklarning cheklanganligi esa nogironlar uchun harakatchanlikni yanada murakkablashtiradi​. 

— Mehnat bozorida nogironlar uchun ish oʻrinlari yaratishda murakkabliklar mavjud. Korxonalar tomonidan ish sharoitlarini moslashtirish kam uchraydi. Baʼzi tashkilotlar bu boʻyicha yetarli malakaga ega emas yoki bu masalani eʼtibordan chetda qoldiradi​. 

— Nogiron bolalar uchun maxsus taʼlim dasturlari yetarli darajada joriy etilmagan. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda texnologik qulayliklar (masalan, moslashtirilgan dasturlar yoki til variantlari) hali keng qoʻllanilmagan​. 

Oʻzbekiston 2021 yilda Nogironlar huquqlari toʻgʻrisidagi BMT Konvensiyasiga qoʻshildi, bu nogironlarni ijtimoiy himoya qilish va ularning jamiyatga integratsiyasini taʼminlashda xizmat qilishi kerak. 

Hukumat 2022-2026 yillar uchun yangi strategiyani qabul qilgan boʻlib, bu reja ijtimoiy muhofaza tizimini yanada kuchaytirishni nazarda tutadi​. Ammo oradan ikki yil oʻtgani qaramay, mamlakatda hanuz aytarli darajada katta oʻzgarishlar yuz bermadi. 

Ularning hayotini yaxshilar uchun nimalar qilish kerak?

Nogironlar uchun moʻljallangan liftlar, rampalar va yoʻlaklar sonini oshirish zarur. Bu esa ularga kundalik hayotda oʻzini erkin his qilish imkonini beradi. Nogiron bolalar uchun inklyuziv taʼlim dasturlari va moslashtirilgan oʻquv materiallarini keng joriy qilish lozim. 

Nogironlar huquqlariga oid maʼlumotlarni ommaga kengroq yetkazish va bu borada xabardorlikni oshirish jamiyatdagi munosabatni yaxshilashda yordam beradi.

Ta'lim

03.12.2024, 16:19

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Isroil hukumati deyarli 80 kundan buyon Gʻazoga yuborilayotgan yordamni toʻsib qoʻymoqda. BMT Bosh kotibi Antoniu Gutterish hozirgacha Isroil tomonidan Gʻazoga ruxsat berilgan yordamni bir tomchi suvga oʻxshatdi. 23 may kuni Nʼyu-Yorkda jurnalistlarga bergan bayonotida Gʻazo aholisi ocharchilik xavfiga duch kelganini  maʼlum qilgan. Uning aytishicha, oilalar ochlikka mahkum etilgan va hayot uchun eng oddiy narsalardan mahrum. Bu voqealarning barchasi dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlayotganini aytgan.

Jahon

24.05.2025, 14:53

Foto: Reuters

Rossiya Malayziya samolyotini urib tushirishda aybdor deb topildi — BMT

Kecha, 12 may kuni BMTning aviatsiya kengashi Rossiya 2014 yilda Ukraina ustida urib tushirilgan Malayziya yoʻlovchi samolyotni urib tushirgan degan xulosaga keldi. Bu halokatda 298 kishi, jumladan, 196 nafar gollandiyalik va 38 nafar avstraliyalik (yoki Avstraliya rezidenti) halok boʻlgan. Bu haqda "Reuters" nashri xabar qildi.

Jahon

13.05.2025, 11:43

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Xalqaro Amnitsiya O‘zbekistondagi inson huquqlari yomonligini yozmoqda

Xalqaro inson huquqlari tashkiloti Amnesty International O‘zbekiston bo‘yicha navbatdagi yillik hisobotini e’lon qildi. Unda so‘z va matbuot erkinligidan tortib, siyosiy repressiyalar, qiynoqlar, majburiy davolanishlar va fuqarolik jamiyati faollariga bosimgacha bo‘lgan keng qamrovli muammolar yoritilgan. Hisobotda hukumatning islohotlar va’dalariga qaramay, mamlakatda inson huquqlari holati sezilarli darajada yomonlashgani qayd etiladi.

Oʻzbekiston

02.05.2025, 12:19

Gulnora Karimova

Gulnora Karimovaning qancha pullari Oʻzbekistonga qaytarildi, ular qayerga sarflandi?

Gulnora Karimovaning Shveysariyadan 313 mln AQSh dollar puli Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan. Shundan 95 mln AQSh dollar pul Oʻzbekiston xalqiga qaytarish boʻyicha Oʻzbekiston va Shveysariya hukumatlari oʻrtasida tashkil etilgan "Ishonch" jamgʻarmasiga oʻtkazilgan. 95 mln dollardan 87 mln dollar mablagʻ Oʻzbekistonning sogʻliqni saqlash va taʼlim tizimiga yoʻnaltirilgan. Qolgan mablagʻlar esa Shveysariya hukumati nazoratidagi Shveysariya bank hisoblarida saqlanmoqda. Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Pullarning hozirgi taqdiri qanday kechmoqda. Mablagʻlar rostdan ham bu ikki sohaga yoʻnaltirilganmi? Mana shu masalalarga ochiqlik kiritish maqsadida Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Gulnora Karimova pullarini sarflanishi boʻyicha, Olmaliq shahrida matbuot anjumani tashkil etildi.

Oʻzbekiston

29.04.2025, 12:21

So‘nggi yangiliklar

Xitoy – Qirgʻiziston – Oʻzbekiston temir yoʻlining butun yoʻnalishi boʻyicha qurilish ishlari boshlandi

Xitoy – Qirgʻiziston – Oʻzbekiston temir yoʻlining butun yoʻnalishi boʻyicha qurilish ishlari boshlandi

Kecha, 30 iyun kuni, Qirgʻiziston hududida Xitoy – Qirgʻiziston – Oʻzbekiston xalqaro temir yoʻli boʻylab toʻliq koʻlamdagi qurilish ishlari rasmiy tarzda boshlandi. Bu haqda Qirgʻiziston Vazirlar Mahkamasi raisining oʻrinbosari Baqit Torobayev temir yoʻl qurilishi loyihasini amalga oshirish masalalariga bagʻishlangan yigʻilishda maʼlum qildi.

Jahon

01.07.2025, 16:38

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Suriyaga qarshi iqtisodiy sanksiyalarini bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Unga koʻra, bu 'barqaror rivojlanish va tinchlik sari qadam".

Siyosat

01.07.2025, 11:39

Isroil harbiylari yana tinch aholiga hujum qildi

Isroil harbiylari yana tinch aholiga hujum qildi

Kecha, 30 iyun kuni Isroil tomonidan Gʻazo shimoliga uyushtirilgan hujumlar oqibatida kamida 62 nafar falastinlik halok boʻldi. Bu haqda "Al Jazeera" telekanali xabar berdi.

Jahon

01.07.2025, 10:20

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Kecha, 29 iyun, yakshanba kuni tongda Isroil armiyasi tomonidan Gʻazo boʻylab amalga oshirilgan hujumlarda kamida 72 nafar falastinlik halok boʻldi. Ulardan 47 nafari Gʻazo shahri va anklavning shimoliy hududlarida oʻldirilgan. Qurbonlar orasida yordam olish uchun navbatda turgan oddiy tinch aholi vakillari ham bor. Bu haqda "Al Jazeera" telekanali xabar qildi.

Jahon

30.06.2025, 14:29

Ozarbayjon Rossiyadagi barcha tadbirlarni bekor qilmoqda

Ozarbayjon Rossiyadagi barcha tadbirlarni bekor qilmoqda

Ozarbayjon Respublikasi tomonidan Rossiyada oʻtkazilishi rejalashtirilgan barcha madaniy tadbirlar bekor qilindi. Bu haqda Ozarbayjon Madaniyat vazirligiga tayanib, "Azertac" davlat axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

30.06.2025, 13:49

Влияние националистической политики Индии на внутреннюю политическую стабильность и территориальную  целостность

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi

Zamonaviy davrda Hindistonda milliy kayfiyat sezilarli darajada kuchaygan. Ayniqsa, 2024 yil aprel-may oylarida boʻlib oʻtgan saylovlarda hokimiyatni saqlab qolgan BJP partiyasi vakillari ushbu millatchilik kayfiyatini yanada kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bir tomondan, bu millatchilik siyosatining kuchayishi Hindistonni aynan shunday tizimni joriy qilayotgan davlatlar — AQSh, koʻplab Yevropa mamlakatlari va Isroil kabi ittifoqchilar bilan yaqinlashtirmoqda. 

Siyosat

30.06.2025, 11:38

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Eronga uyushtirilgan aviazarbalari haqidagi xabarlarini yozgani uchun CNN va "The New York Times"ni sudga berish berish tahdid qilmoqda. Bu haqda CNN nashri xabar qildi.

Jahon

27.06.2025, 14:37

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Sotuvga qoʻyilgan bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Ijtimoiy tarmoqlarda OLX savdo platformasida 150 ming soʻmga 3 yoshli bolaning sotuvga qoʻyilgani  (surʼati ham ilova qilib qoʻyilgan) haqidagi xabarlarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi.

Oʻzbekiston

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Urganch shahar prokuraturasi katta tergovchisi mansab mavqeidan foydalanib, dastlabki tergov harakatlari olib borilayotgan jinoyat ishini ayblov xulosasi bilan sudga yuborilmasdan, tergovda tugatib berish evaziga 3000 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan mehnat muhojirlarini qabul qilish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Bu haqda Migratsiya agentligi xabar qildi.

Siyosat

25.06.2025, 12:23