3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Har yili 3 dekabrda butun dunyo Xalqaro nogironlar kunini nishonlaydi. Ushbu kun 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan eʼlon qilingan. Bu sana nogironligi boʻlgan odamlarning huquqlari va imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan global harakatni qoʻllab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan. Paradigma.uz ham mazkur sana munosabati bilan nogironlar hayotiga doir bo'lgan muhim maʼlumotlarni taqdim etadi.

Ulashish:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Dunyo aholisining qancha qismini nogironlar tashkil etadi?

Statistik maʼlumotlarga koʻra, dunyo boʻylab 1,3 milliard odam, yaʼni jahon aholisining 16 foizini nogironligi boʻlgan fuqarolar tashkil qiladi (taxminan har yetti odamdan bir kishi). Dunyoda nogironlar soni koʻpligi bilan tanilgan hududlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlar boʻlib, ularda nogironlikning paydo boʻlishi ijtimoiy va iqtisodiy muammolar, salomatlik tizimidagi kamchiliklar va tabiiy ofatlar kabi bir nechta omillar bilan bogʻliq. 

Dunyoda eng koʻp nogironligi boʻlgan fuqarolarga ega davlatlarga Hindiston, Xitoy, Nigeriya, Braziliya, Misr, Indoneziya, Zambiya, Markaziy Afrika Respublikasi, Tanzaniya, Keniya (asosan Osiyo, Afrika va Latin Amerikasi hududidagi davlatlar) kabi mamlakatlarni misol keltirish mumkin. Bu hududlarda nogironlik koʻpincha kambagʻallik, yomon sanitariya sharoitlari, oʻqish va tibbiy xizmatlarga cheklangan kirish imkoniyatlari hamda tibbiy yordamning yetarli emasligi sababli koʻproq tarqalgan.  

Nogironlik nima sababdan paydo boʻladi? 

Nogironlikning kelib chiqishi va nogiron bolalar tugʻilishining koʻpayishi koʻplab omillarga bogʻliq. Genetik va biologik sabablar, atrof-muhit va toksik omillar, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar, global oʻzgarishlar kabi omillarni sabab sifatida keltirish mumkin. 

Genetik mutatsiyalar yoki nasliy kasalliklar nogironlikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, ota-onaning yoshi kattaroq boʻlsa, bolada tugʻma nogironlik xavfi oshadi. Yoshi katta ota-onalardan tugʻilgan bolalarda Daun sindromi va boshqa tugʻma kasalliklar ehtimoli yuqori boʻladi​. 

Shuningdek, pestitsidlar, ogʻir metallar, suv va havo ifloslanishi kabi toksik moddalarga taʼsir qilish tugʻma va rivojlanish nogironliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Oxirgi 20-30 yilda kimyoviy moddalar qoʻllanilishi ortishi bilan neurodevelopmental muammolar koʻpaygani qayd etilgan. 

Bundan tashqari, qashshoqlik, notoʻgʻri ovqatlanish va sogʻliqni saqlash imkoniyatlarining cheklanganligi ham tugʻma nogironlikka olib kelishi mumkin. Misol uchun, homiladorlik paytida vitaminlar va minerallar yetishmasligi homilaning notoʻgʻri rivojlanishiga sabab boʻladi​. 

COVID-19 pandemiyasi kabi global muammolar homiladorlik davrida ayollarning salomatligiga salbiy taʼsir qilib, nogiron bolalar tugʻilish ehtimolini oshirishi mumkin. Homiladorlik paytida stress, cheklangan tibbiy xizmatlar va notoʻgʻri parvarish bu xavfni yanada kuchaytiradi​, 

Oʻzbekistonda nogironligi boʻlgan fuqarolarga munosabat 

Oʻzbekistonda nogironlarga yaratilgan sharoitlar va qonunchilikdagi kamchiliklar hali toʻliq yechilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Respublikada nogironlar huquqlarini himoya qilishda sezilarli qadamlar tashlangan boʻlsada, hali koʻplab sohalarda yetarli sharoitlar yaratilmagan. 

— Koʻplab jamoat joylari va infratuzilma obʼektlari nogironlar uchun moslashtirilmagan. Bunga koʻchalar, ijtimoiy xizmat koʻrsatish binolari va taʼlim maskanlari kiradi. Transportda qulayliklarning cheklanganligi esa nogironlar uchun harakatchanlikni yanada murakkablashtiradi​. 

— Mehnat bozorida nogironlar uchun ish oʻrinlari yaratishda murakkabliklar mavjud. Korxonalar tomonidan ish sharoitlarini moslashtirish kam uchraydi. Baʼzi tashkilotlar bu boʻyicha yetarli malakaga ega emas yoki bu masalani eʼtibordan chetda qoldiradi​. 

— Nogiron bolalar uchun maxsus taʼlim dasturlari yetarli darajada joriy etilmagan. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda texnologik qulayliklar (masalan, moslashtirilgan dasturlar yoki til variantlari) hali keng qoʻllanilmagan​. 

Oʻzbekiston 2021 yilda Nogironlar huquqlari toʻgʻrisidagi BMT Konvensiyasiga qoʻshildi, bu nogironlarni ijtimoiy himoya qilish va ularning jamiyatga integratsiyasini taʼminlashda xizmat qilishi kerak. 

Hukumat 2022-2026 yillar uchun yangi strategiyani qabul qilgan boʻlib, bu reja ijtimoiy muhofaza tizimini yanada kuchaytirishni nazarda tutadi​. Ammo oradan ikki yil oʻtgani qaramay, mamlakatda hanuz aytarli darajada katta oʻzgarishlar yuz bermadi. 

Ularning hayotini yaxshilar uchun nimalar qilish kerak?

Nogironlar uchun moʻljallangan liftlar, rampalar va yoʻlaklar sonini oshirish zarur. Bu esa ularga kundalik hayotda oʻzini erkin his qilish imkonini beradi. Nogiron bolalar uchun inklyuziv taʼlim dasturlari va moslashtirilgan oʻquv materiallarini keng joriy qilish lozim. 

Nogironlar huquqlariga oid maʼlumotlarni ommaga kengroq yetkazish va bu borada xabardorlikni oshirish jamiyatdagi munosabatni yaxshilashda yordam beradi.

Ta'lim

03.12.2024, 16:19

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

Birlashgan Millatlar Tashkiloti ishchi guruhi joriy yilning 5 iyul kuni Oʻzbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimovning toʻngʻich qizi Gulnora Karimovani 2014 yilda hech qanday ordersiz va tushuntirishlarsiz oʻzboshimchalik bilan qamoqqa olinganini va saqlab kelayotganini eʼlon qilgan edi. Oʻzbekiston Inson huquqlari Milliy markazi BMTning ushbu qaroriga nisbatan rasmiy munosabat berdi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 17:53

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Isroil hukumati deyarli 80 kundan buyon Gʻazoga yuborilayotgan yordamni toʻsib qoʻymoqda. BMT Bosh kotibi Antoniu Gutterish hozirgacha Isroil tomonidan Gʻazoga ruxsat berilgan yordamni bir tomchi suvga oʻxshatdi. 23 may kuni Nʼyu-Yorkda jurnalistlarga bergan bayonotida Gʻazo aholisi ocharchilik xavfiga duch kelganini  maʼlum qilgan. Uning aytishicha, oilalar ochlikka mahkum etilgan va hayot uchun eng oddiy narsalardan mahrum. Bu voqealarning barchasi dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlayotganini aytgan.

Jahon

24.05.2025, 14:53

Foto: Reuters

Rossiya Malayziya samolyotini urib tushirishda aybdor deb topildi — BMT

Kecha, 12 may kuni BMTning aviatsiya kengashi Rossiya 2014 yilda Ukraina ustida urib tushirilgan Malayziya yoʻlovchi samolyotni urib tushirgan degan xulosaga keldi. Bu halokatda 298 kishi, jumladan, 196 nafar gollandiyalik va 38 nafar avstraliyalik (yoki Avstraliya rezidenti) halok boʻlgan. Bu haqda "Reuters" nashri xabar qildi.

Jahon

13.05.2025, 11:43

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Xalqaro Amnitsiya O‘zbekistondagi inson huquqlari yomonligini yozmoqda

Xalqaro inson huquqlari tashkiloti Amnesty International O‘zbekiston bo‘yicha navbatdagi yillik hisobotini e’lon qildi. Unda so‘z va matbuot erkinligidan tortib, siyosiy repressiyalar, qiynoqlar, majburiy davolanishlar va fuqarolik jamiyati faollariga bosimgacha bo‘lgan keng qamrovli muammolar yoritilgan. Hisobotda hukumatning islohotlar va’dalariga qaramay, mamlakatda inson huquqlari holati sezilarli darajada yomonlashgani qayd etiladi.

Oʻzbekiston

02.05.2025, 12:19

Gulnora Karimova

Gulnora Karimovaning qancha pullari Oʻzbekistonga qaytarildi, ular qayerga sarflandi?

Gulnora Karimovaning Shveysariyadan 313 mln AQSh dollar puli Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan. Shundan 95 mln AQSh dollar pul Oʻzbekiston xalqiga qaytarish boʻyicha Oʻzbekiston va Shveysariya hukumatlari oʻrtasida tashkil etilgan "Ishonch" jamgʻarmasiga oʻtkazilgan. 95 mln dollardan 87 mln dollar mablagʻ Oʻzbekistonning sogʻliqni saqlash va taʼlim tizimiga yoʻnaltirilgan. Qolgan mablagʻlar esa Shveysariya hukumati nazoratidagi Shveysariya bank hisoblarida saqlanmoqda. Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Pullarning hozirgi taqdiri qanday kechmoqda. Mablagʻlar rostdan ham bu ikki sohaga yoʻnaltirilganmi? Mana shu masalalarga ochiqlik kiritish maqsadida Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Gulnora Karimova pullarini sarflanishi boʻyicha, Olmaliq shahrida matbuot anjumani tashkil etildi.

Oʻzbekiston

29.04.2025, 12:21

So‘nggi yangiliklar

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi

Bojxona qoʻmitasi 6 oy ichida 11 mingdan ortiq tadbirkorlarga 24,6 trln soʻm bojxona toʻlovlaridan imtiyoz va preferensiyalar qoʻllanildi, 2,8 trln soʻm bojxona toʻlovlarini kechiktirib toʻlashga ruxsat berildi. Bu haqda Bojxona qoʻmitasi axborot xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

11.07.2025, 13:54

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi

Samarqand viloyatida burun operatsiyasidan soʻng 16 yoshli qiz vafot etdi. Marhumaning yaqinlari bu ishda shifokorlarni ayblamoqda. Holat yuzasidan prokuratura tomonidan surishtiruv ishlari boshlandi.

Oʻzbekiston

11.07.2025, 12:36

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Siyosat

11.07.2025, 12:20

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda

Londonda muhim madaniy voqea boʻlib oʻtdi: Buyuk Britaniyada ilk bor Oʻzbekiston tarixi bilan bogʻliq, Islom sivilizatsiyasining oltin davrlariga oid noyob Qurʼon qoʻlyozmalari va tarixiy artefaktlardan iborat kolleksiya namoyish etildi.

Madaniy

11.07.2025, 09:30

Eldor Shomurodov "Istanbul Bashakshehir" futbolchisi!

Eldor Shomurodov "Istanbul Bashakshehir" futbolchisi!

Turkiya klubi Shomurodovni 2,7 mln yevroga sotib olish huquqi bilan 3 mln yevroga ijaraga oldi. Turkiyaning "Istanbul Bashakshehir" klubi matbuot xizmati Oʻzbekiston milliy terma jamoasi sardori Eldor Shomurodovning transferini tasdiqladi. 

Sport

11.07.2025, 09:00

Oʻzbekistonda 398 mingga yaqin korxonalar faoliyat yuritmoqda

Oʻzbekistonda 398 mingga yaqin korxonalar faoliyat yuritmoqda

Milliy statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, respublikada 2025 yilning 1 iyul holatiga jami 397 308 ta tijorat korxonalari faoliyat koʻrsatmoqda. Ulardan 649 tasi aksiyadorlik jamiyatlaridir.

Iqtisodiyot

10.07.2025, 19:30

Sobiq jahon chempioni sirtdan 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi

Sobiq jahon chepioni sirtdan 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi

Superogʻir vaznda sobiq jahon chempioni Nikolay Valuyev va Rossiya Davlat Dumasining yana 11 nafar deputati Ukraina sudlari tomonidan mol-mulki musodara etilgan holda sirtdan 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Bu haqda hukmlar materiallariga tayanib, "TASS" nashri xabar bermoqda.

Sport

10.07.2025, 19:00

Qarib 60 mingga yaqin oʻzbekistonliklar Shengen vizasi uchun ariza topshirgan

Qarib 60 mingga yaqin oʻzbekistonliklar Shengen vizasi uchun ariza topshirgan

Oʻzbekiston fuqarolari2024 yildaa Shengen vizasi uchun 58,6 mingta ariza topshirgan. Bu koʻrsatkich 2023 yilga solishtirganda, 26,2 foizga oshgan.. 9 mingdan ziyod oʻzbekistonliklar rad javobini olgan.

Siyosat

10.07.2025, 18:30

Andijon va Surxondaryoda Soliq boshqarmalarining bosh inspektorlariga nisbatan jinoyat ishlari qoʻzgʻatildi

Andijon va Surxondaryoda coliq boshqarmalarining bosh inspektorlariga nisbatan jinoyat ishlari qoʻzgʻatildi

Hozirda ushbu soliq idoralari xodimlariga nisbatan Jinoyat kodeksining tegishli moddalari bilan jinoyat ishlari qoʻzgʻatilib, qamoq ehtiyot chorasi qoʻllanildi.

Oʻzbekiston

10.07.2025, 18:00

Toshkentda yangi qurilayotgan binoda yongʻin yuz berdi

Toshkentda yangi qurilayotgan binoda yongʻin yuz berdi

9 iyul kuni Toshkent shahar, Yashnobod tumani, Mahtumquli koʻchasida joylashgan, yangi qurilayotgan binoning 1-qavatida yongʻin sodir boʻlganligi toʻgʻrisida FVBga xabar tushgan.

Oʻzbekiston

10.07.2025, 16:46

Oʻzbekistonda toʻylar: aholi kamxarj va ixcham marosimlar tarafdori

Oʻzbekistonda toʻylar: aholi kamxarj va ixcham marosimlar tarafdori

"Yuksalish" harakati respublika miqyosida Oʻzbekistonda toʻy xarajatlari mavzusiga oid soʻrovnoma oʻtkazdi. Soʻrovnomada 1247 nafar ishtirokchi qatnashgan.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 19:07