3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Har yili 3 dekabrda butun dunyo Xalqaro nogironlar kunini nishonlaydi. Ushbu kun 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan eʼlon qilingan. Bu sana nogironligi boʻlgan odamlarning huquqlari va imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan global harakatni qoʻllab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan. Paradigma.uz ham mazkur sana munosabati bilan nogironlar hayotiga doir bo'lgan muhim maʼlumotlarni taqdim etadi.

Ulashish:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Dunyo aholisining qancha qismini nogironlar tashkil etadi?

Statistik maʼlumotlarga koʻra, dunyo boʻylab 1,3 milliard odam, yaʼni jahon aholisining 16 foizini nogironligi boʻlgan fuqarolar tashkil qiladi (taxminan har yetti odamdan bir kishi). Dunyoda nogironlar soni koʻpligi bilan tanilgan hududlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlar boʻlib, ularda nogironlikning paydo boʻlishi ijtimoiy va iqtisodiy muammolar, salomatlik tizimidagi kamchiliklar va tabiiy ofatlar kabi bir nechta omillar bilan bogʻliq. 

Dunyoda eng koʻp nogironligi boʻlgan fuqarolarga ega davlatlarga Hindiston, Xitoy, Nigeriya, Braziliya, Misr, Indoneziya, Zambiya, Markaziy Afrika Respublikasi, Tanzaniya, Keniya (asosan Osiyo, Afrika va Latin Amerikasi hududidagi davlatlar) kabi mamlakatlarni misol keltirish mumkin. Bu hududlarda nogironlik koʻpincha kambagʻallik, yomon sanitariya sharoitlari, oʻqish va tibbiy xizmatlarga cheklangan kirish imkoniyatlari hamda tibbiy yordamning yetarli emasligi sababli koʻproq tarqalgan.  

Nogironlik nima sababdan paydo boʻladi? 

Nogironlikning kelib chiqishi va nogiron bolalar tugʻilishining koʻpayishi koʻplab omillarga bogʻliq. Genetik va biologik sabablar, atrof-muhit va toksik omillar, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar, global oʻzgarishlar kabi omillarni sabab sifatida keltirish mumkin. 

Genetik mutatsiyalar yoki nasliy kasalliklar nogironlikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, ota-onaning yoshi kattaroq boʻlsa, bolada tugʻma nogironlik xavfi oshadi. Yoshi katta ota-onalardan tugʻilgan bolalarda Daun sindromi va boshqa tugʻma kasalliklar ehtimoli yuqori boʻladi​. 

Shuningdek, pestitsidlar, ogʻir metallar, suv va havo ifloslanishi kabi toksik moddalarga taʼsir qilish tugʻma va rivojlanish nogironliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Oxirgi 20-30 yilda kimyoviy moddalar qoʻllanilishi ortishi bilan neurodevelopmental muammolar koʻpaygani qayd etilgan. 

Bundan tashqari, qashshoqlik, notoʻgʻri ovqatlanish va sogʻliqni saqlash imkoniyatlarining cheklanganligi ham tugʻma nogironlikka olib kelishi mumkin. Misol uchun, homiladorlik paytida vitaminlar va minerallar yetishmasligi homilaning notoʻgʻri rivojlanishiga sabab boʻladi​. 

COVID-19 pandemiyasi kabi global muammolar homiladorlik davrida ayollarning salomatligiga salbiy taʼsir qilib, nogiron bolalar tugʻilish ehtimolini oshirishi mumkin. Homiladorlik paytida stress, cheklangan tibbiy xizmatlar va notoʻgʻri parvarish bu xavfni yanada kuchaytiradi​, 

Oʻzbekistonda nogironligi boʻlgan fuqarolarga munosabat 

Oʻzbekistonda nogironlarga yaratilgan sharoitlar va qonunchilikdagi kamchiliklar hali toʻliq yechilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Respublikada nogironlar huquqlarini himoya qilishda sezilarli qadamlar tashlangan boʻlsada, hali koʻplab sohalarda yetarli sharoitlar yaratilmagan. 

— Koʻplab jamoat joylari va infratuzilma obʼektlari nogironlar uchun moslashtirilmagan. Bunga koʻchalar, ijtimoiy xizmat koʻrsatish binolari va taʼlim maskanlari kiradi. Transportda qulayliklarning cheklanganligi esa nogironlar uchun harakatchanlikni yanada murakkablashtiradi​. 

— Mehnat bozorida nogironlar uchun ish oʻrinlari yaratishda murakkabliklar mavjud. Korxonalar tomonidan ish sharoitlarini moslashtirish kam uchraydi. Baʼzi tashkilotlar bu boʻyicha yetarli malakaga ega emas yoki bu masalani eʼtibordan chetda qoldiradi​. 

— Nogiron bolalar uchun maxsus taʼlim dasturlari yetarli darajada joriy etilmagan. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda texnologik qulayliklar (masalan, moslashtirilgan dasturlar yoki til variantlari) hali keng qoʻllanilmagan​. 

Oʻzbekiston 2021 yilda Nogironlar huquqlari toʻgʻrisidagi BMT Konvensiyasiga qoʻshildi, bu nogironlarni ijtimoiy himoya qilish va ularning jamiyatga integratsiyasini taʼminlashda xizmat qilishi kerak. 

Hukumat 2022-2026 yillar uchun yangi strategiyani qabul qilgan boʻlib, bu reja ijtimoiy muhofaza tizimini yanada kuchaytirishni nazarda tutadi​. Ammo oradan ikki yil oʻtgani qaramay, mamlakatda hanuz aytarli darajada katta oʻzgarishlar yuz bermadi. 

Ularning hayotini yaxshilar uchun nimalar qilish kerak?

Nogironlar uchun moʻljallangan liftlar, rampalar va yoʻlaklar sonini oshirish zarur. Bu esa ularga kundalik hayotda oʻzini erkin his qilish imkonini beradi. Nogiron bolalar uchun inklyuziv taʼlim dasturlari va moslashtirilgan oʻquv materiallarini keng joriy qilish lozim. 

Nogironlar huquqlariga oid maʼlumotlarni ommaga kengroq yetkazish va bu borada xabardorlikni oshirish jamiyatdagi munosabatni yaxshilashda yordam beradi.

Ta'lim

03.12.2024, 16:19

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Shavkat Mirziyoyevga "Hamkorlikni rivojlantirishga qoʻshgan hissasi uchun" ordeni bilan mukofotlandi

Shavkat Mirziyoyev yuksak mukofot uchun minnatdorlik bildirib, qardosh turkman xalqini shu kunlarda oʻtayotgan BMT konferensiyasi bilan tabrikladi.

Siyosat

05.08.2025, 13:13

“Tolibon” BMTdan norozi

“Tolibon” BMTdan norozi

Afgʻoniston Islom Amirligi (IEA) matbuot kotibi Zabihulloh Mujohid Birlashgan Millatlar Tashkilotini Afgʻonistonning BMTdagi oʻrinni rad etishda davom etayotgani uchun xalqaro tashkilotni keskin tanqid qildi. Bu haqda “Ariana News” maʼlum qildi.

Jahon

31.07.2025, 12:37

Isroil harbiylar ovqat izlayotgan falastinliklarni oʻqqa tutdi

Isroil harbiylar ovqat izlayotgan falastinliklarni oʻqqa tutdi

Isroil harbiylari Gʻazo shimolida BMT yordami uchun yuk mashinalarini kutayotgan och falastinliklarni oʻqqa tutgan. Hujum oqibatida kamida 67 kishi halok boʻldi, deya xabar beradi Hududning XAMAS boshqarayotgan sogʻliqni saqlash vazirligi.

Jahon

21.07.2025, 11:11

Являются ли действия Талибана в Бадахшане частью их внешнеполитической тактики?

Tolibonning Badaxshondagi harakatlari uning tashqi siyosiy taktikasining bir qismimi?

Joriy yilning avgust oyida  Tolibonlarning Kobulda hokimiyatni egallaganiga ham 4 yil toʻladi. Tolibonlar hokimiyatga kelgach, dastlabki eʼtiborini mamlakatda markazlashtirilgan boshqaruvni qaror toptirish, afyun yetishtirishga chek qoʻyish va mamlakatni islom shariati doirasida qabul qilingan qonunlar asosida boshqarishga qaratdi. Shuningdek, yangi hokimiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotni yaxshilash, qoʻshni davlatlar bilan barqaror va pragmatik siyosat yuritish hamda xalqaro maydonda tan olinishga erishishga harakat qilmoqda.

Jahon

15.07.2025, 10:57

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

BMT Gulnora Karimovani noqonuniy hibsga olinganligini aytmoqda. Bu borada Oʻzbekiston hukumati nima deydi?

Birlashgan Millatlar Tashkiloti ishchi guruhi joriy yilning 5 iyul kuni Oʻzbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimovning toʻngʻich qizi Gulnora Karimovani 2014 yilda hech qanday ordersiz va tushuntirishlarsiz oʻzboshimchalik bilan qamoqqa olinganini va saqlab kelayotganini eʼlon qilgan edi. Oʻzbekiston Inson huquqlari Milliy markazi BMTning ushbu qaroriga nisbatan rasmiy munosabat berdi.

Oʻzbekiston

09.07.2025, 17:53

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Isroil hukumati deyarli 80 kundan buyon Gʻazoga yuborilayotgan yordamni toʻsib qoʻymoqda. BMT Bosh kotibi Antoniu Gutterish hozirgacha Isroil tomonidan Gʻazoga ruxsat berilgan yordamni bir tomchi suvga oʻxshatdi. 23 may kuni Nʼyu-Yorkda jurnalistlarga bergan bayonotida Gʻazo aholisi ocharchilik xavfiga duch kelganini  maʼlum qilgan. Uning aytishicha, oilalar ochlikka mahkum etilgan va hayot uchun eng oddiy narsalardan mahrum. Bu voqealarning barchasi dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlayotganini aytgan.

Jahon

24.05.2025, 14:53

So‘nggi yangiliklar

Boʻstonliqda “Chimyon” umummavsumiy kurorti barpo etilmoqda

Prezident Shavkat Mirziyoyev Toshkent viloyatining Boʻstonliq tumanida qurilayotgan “Chimyon” xalqaro umummavsumiy kurorti imkoniyatlari bilan tanishdi.

Iqtisodiyot

16.09.2025, 20:34

"Nasaf"ning xalqaro maydondagi magʻlubiyatli seriyasi davom etmoqda

Kecha Elit OChL 1-turi doirasida "Nasaf" klubi Saudiya Arabistonining "Al Ahli" klubiga magʻlub boʻldi - 2:4.

Sport

16.09.2025, 19:43

Moliyaviy hisob tizimiga xalqaro standartlar joriy qilinadi

“Moliyaviy hisob tizimini xalqaro talab va standartlarga muvofiq takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi prezident qarori qabul qilindi. 

Iqtisodiyot

16.09.2025, 18:47

Oʻzbekiston va Yaponiya "yashil" iqtisodiyot va texnologiyalar sohasida hamkorlikni kengaytiradi

Yapon kompaniyalari  onlayn biznes muloqot davomida Oʻzbekistonda “yashil” texnologiyalar va innovatsion startaplarga investitsiya kiritishdan manfaatdor ekanini bildirdilar. 

Oʻzbekiston

16.09.2025, 17:44

Prezident Namanganda tashkil etilgan parvarish markazi bilan tanishdi

Shavkat Mirziyoyev Namangan shahrida davlat-xususiy sheriklik asosida tashkil etilgan “Firdavs” kunduzgi parvarish markazini borib koʻrdi.

Oʻzbekiston

16.09.2025, 16:59

Voyaga yetmaganlarga nisbatan uyatsiz harakatlar uchun jazo kuchaytiriladi

Oliy Majlis Qonunchilik palatasida “Bolalarni zoʻravonlikdan himoya qilish tizimi takomillashtirilishi munosabati bilan ayrim qonun hujjatlariga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritish toʻgʻrisida”gi qonun loyihasi muhokama qilindi.

Oʻzbekiston

16.09.2025, 16:43

Surxondaryoda davlat zaxirasidagi yerni sotmoqchi boʻlgan kadastr xodimi qoʻlga tushdi

Fuqarolar murojaati asosida Surxondaryo viloyatida tezkor tadbir oʻtkazildi. 

Oʻzbekiston

16.09.2025, 16:24

Nasos stansiyalarini yangilash boʻyicha Namangan tajribasi ommalashtiriladi

Prezident Shavkat Mirziyoyev Namangan viloyati Chortoq tumanidagi “Ayqiron-1” nasos stansiyasini koʻzdan kechirdi.

Oʻzbekiston

16.09.2025, 15:57

Yangi sanoat zonasi aholi bandligiga xizmat qilmoqda

Prezident Shavkat Mirziyoyev Yangi Namangan tumanida barpo etilgan “Taraqqiyot” sanoat va servis zonasidagi loyihalar bilan tanishdi.

Oʻzbekiston

16.09.2025, 15:41

Chust tumanida zamonaviy qurilish materiallari tayyorlanmoqda

Prezident Shavkat Mirziyoyev 16 sentabr kuni Chust tumanidagi “Megaton” korxonasining gaz-beton bloki ishlab chiqarish majmuasida boʻldi.   

Iqtisodiyot

16.09.2025, 15:35

Prezident Namangan aeroportidagi bunyodkorlikni koʻzdan kechirdi

Davlat rahbarining Namangan oʻtgan yilgi tashrifi chogʻida aeroport loyihasi taqdimot qilingan edi. Bugungi kunda qurilish ishlari jadal davom etmoqda. Bu yerda 140 million dollar investitsiya hisobiga yangi terminallar barpo etilmoqda.

Siyosat

16.09.2025, 15:21

Oʻzbekiston va Misr elektrodlar eksporti boʻyicha kelishuvga erishdi

Joriy yilning 6–9 sentabr kunlari Qohirada boʻlib oʻtgan "Metal & Steel Middle East" koʻrgazmasi doirasida Oʻzbekiston va Misr ishbilarmonlari birinchi biznes-forum va V2V uchrashuvlar oʻtkazdi.

Iqtisodiyot

16.09.2025, 14:39