3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Har yili 3 dekabrda butun dunyo Xalqaro nogironlar kunini nishonlaydi. Ushbu kun 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan eʼlon qilingan. Bu sana nogironligi boʻlgan odamlarning huquqlari va imkoniyatlarini yaxshilashga qaratilgan global harakatni qoʻllab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan. Paradigma.uz ham mazkur sana munosabati bilan nogironlar hayotiga doir bo'lgan muhim maʼlumotlarni taqdim etadi.

Ulashish:

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

3 dekabr — Xalqaro nogironlar kuni

Dunyo aholisining qancha qismini nogironlar tashkil etadi?

Statistik maʼlumotlarga koʻra, dunyo boʻylab 1,3 milliard odam, yaʼni jahon aholisining 16 foizini nogironligi boʻlgan fuqarolar tashkil qiladi (taxminan har yetti odamdan bir kishi). Dunyoda nogironlar soni koʻpligi bilan tanilgan hududlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlar boʻlib, ularda nogironlikning paydo boʻlishi ijtimoiy va iqtisodiy muammolar, salomatlik tizimidagi kamchiliklar va tabiiy ofatlar kabi bir nechta omillar bilan bogʻliq. 

Dunyoda eng koʻp nogironligi boʻlgan fuqarolarga ega davlatlarga Hindiston, Xitoy, Nigeriya, Braziliya, Misr, Indoneziya, Zambiya, Markaziy Afrika Respublikasi, Tanzaniya, Keniya (asosan Osiyo, Afrika va Latin Amerikasi hududidagi davlatlar) kabi mamlakatlarni misol keltirish mumkin. Bu hududlarda nogironlik koʻpincha kambagʻallik, yomon sanitariya sharoitlari, oʻqish va tibbiy xizmatlarga cheklangan kirish imkoniyatlari hamda tibbiy yordamning yetarli emasligi sababli koʻproq tarqalgan.  

Nogironlik nima sababdan paydo boʻladi? 

Nogironlikning kelib chiqishi va nogiron bolalar tugʻilishining koʻpayishi koʻplab omillarga bogʻliq. Genetik va biologik sabablar, atrof-muhit va toksik omillar, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar, global oʻzgarishlar kabi omillarni sabab sifatida keltirish mumkin. 

Genetik mutatsiyalar yoki nasliy kasalliklar nogironlikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, ota-onaning yoshi kattaroq boʻlsa, bolada tugʻma nogironlik xavfi oshadi. Yoshi katta ota-onalardan tugʻilgan bolalarda Daun sindromi va boshqa tugʻma kasalliklar ehtimoli yuqori boʻladi​. 

Shuningdek, pestitsidlar, ogʻir metallar, suv va havo ifloslanishi kabi toksik moddalarga taʼsir qilish tugʻma va rivojlanish nogironliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Oxirgi 20-30 yilda kimyoviy moddalar qoʻllanilishi ortishi bilan neurodevelopmental muammolar koʻpaygani qayd etilgan. 

Bundan tashqari, qashshoqlik, notoʻgʻri ovqatlanish va sogʻliqni saqlash imkoniyatlarining cheklanganligi ham tugʻma nogironlikka olib kelishi mumkin. Misol uchun, homiladorlik paytida vitaminlar va minerallar yetishmasligi homilaning notoʻgʻri rivojlanishiga sabab boʻladi​. 

COVID-19 pandemiyasi kabi global muammolar homiladorlik davrida ayollarning salomatligiga salbiy taʼsir qilib, nogiron bolalar tugʻilish ehtimolini oshirishi mumkin. Homiladorlik paytida stress, cheklangan tibbiy xizmatlar va notoʻgʻri parvarish bu xavfni yanada kuchaytiradi​, 

Oʻzbekistonda nogironligi boʻlgan fuqarolarga munosabat 

Oʻzbekistonda nogironlarga yaratilgan sharoitlar va qonunchilikdagi kamchiliklar hali toʻliq yechilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Respublikada nogironlar huquqlarini himoya qilishda sezilarli qadamlar tashlangan boʻlsada, hali koʻplab sohalarda yetarli sharoitlar yaratilmagan. 

— Koʻplab jamoat joylari va infratuzilma obʼektlari nogironlar uchun moslashtirilmagan. Bunga koʻchalar, ijtimoiy xizmat koʻrsatish binolari va taʼlim maskanlari kiradi. Transportda qulayliklarning cheklanganligi esa nogironlar uchun harakatchanlikni yanada murakkablashtiradi​. 

— Mehnat bozorida nogironlar uchun ish oʻrinlari yaratishda murakkabliklar mavjud. Korxonalar tomonidan ish sharoitlarini moslashtirish kam uchraydi. Baʼzi tashkilotlar bu boʻyicha yetarli malakaga ega emas yoki bu masalani eʼtibordan chetda qoldiradi​. 

— Nogiron bolalar uchun maxsus taʼlim dasturlari yetarli darajada joriy etilmagan. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda texnologik qulayliklar (masalan, moslashtirilgan dasturlar yoki til variantlari) hali keng qoʻllanilmagan​. 

Oʻzbekiston 2021 yilda Nogironlar huquqlari toʻgʻrisidagi BMT Konvensiyasiga qoʻshildi, bu nogironlarni ijtimoiy himoya qilish va ularning jamiyatga integratsiyasini taʼminlashda xizmat qilishi kerak. 

Hukumat 2022-2026 yillar uchun yangi strategiyani qabul qilgan boʻlib, bu reja ijtimoiy muhofaza tizimini yanada kuchaytirishni nazarda tutadi​. Ammo oradan ikki yil oʻtgani qaramay, mamlakatda hanuz aytarli darajada katta oʻzgarishlar yuz bermadi. 

Ularning hayotini yaxshilar uchun nimalar qilish kerak?

Nogironlar uchun moʻljallangan liftlar, rampalar va yoʻlaklar sonini oshirish zarur. Bu esa ularga kundalik hayotda oʻzini erkin his qilish imkonini beradi. Nogiron bolalar uchun inklyuziv taʼlim dasturlari va moslashtirilgan oʻquv materiallarini keng joriy qilish lozim. 

Nogironlar huquqlariga oid maʼlumotlarni ommaga kengroq yetkazish va bu borada xabardorlikni oshirish jamiyatdagi munosabatni yaxshilashda yordam beradi.

Ta'lim

03.12.2024, 16:19

Ulashish:

So‘nggi yangiliklar

Tomorqasida ekin ekmaganlar uch barobar qimmat soliq toʻlaydi

Tomorqasida ekin ekmaganlar uch barobar qimmat soliq toʻlaydi

Endi tomorqasini qarovsiz qoldirgan xonadon egalari uch karra yuqori soliq toʻlaydi. Bu haqda Oʻzbekiston Milliy axborot agentligi maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

20.02.2025, 10:26

Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga 10 ming dollardan beriladi

Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga 10 ming dollardan beriladi

Ikkinchi jahon urushi qatnashchilari va nogironlarining har biriga 10 000  (oʻn ming) AQSh dollari miqdorida pul mablagʻlari beriladi. Bu haqda Prezident Mirziyoyev tomonidan imzolangan "Ikkinchi jahon urushi qatnashchilarini ragʻbatlantirish toʻgʻrisida"gi farmonda maʼlum qilindi.

Oʻzbekiston

20.02.2025, 09:58

Toshkentda yertoʻlaga tushib ketgan quruvchi halok boʻldi

Toshkentda yertoʻlaga tushib ketgan quruvchi halok boʻldi

Joriy yilning 17 fevral kuni Toshkent shahrida qurilishi yakunlanmagan koʻp qavatli uyning tepa qavatidan tushib ketgan quruvchi halok boʻldi. Bu haqda PARADIGMA.UZ'ga Bosh prokuratura matbuot kotibi Hayot Shamsutdinov maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

19.02.2025, 11:36

Avstraliyada sohilga chiqib qolgan 90 ta kit oʻldirildi

Avstraliyada sohilga chiqib qolgan 90 ta kit oʻldirildi

Avstraliyaning eng janubida joylashgan Tasmaniya orollaridagi sohil boʻyidan 150 dan ortiq kit topildi, ulardan 90 tasi halok boʻldi. Bu haqda Tasmaniya Tabiiy resurslar va atrof-muhit departamentiga tayangan holda CNN nashri xabar berdi.

Jahon

19.02.2025, 11:14

Oʻzbekistonning harbiy texnikalari Abu-Dabidagi koʻrgazmada qoʻyildi (foto)

Oʻzbekistonning harbiy texnikalari Abu-Dabidagi koʻrgazmada qoʻyildi (foto)

Oʻzbekiston Abu-Dabida boʻlib oʻtayotgan IDEX-2025 xalqaro koʻrgazmada mudofaa texnikalari bilan ishtirok etmoqda. Bu haqda Mudofaa vazirligi matbuot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

19.02.2025, 10:30

Kanada hamda Ispaniyaning Oʻzbekistondagi yangi elchilari tayinlandi

Kanada hamda Ispaniyaning Oʻzbekistondagi yangi elchilari tayinlandi

Kecha, 18 fevral kuni Kanada hamda Ispaniyaning Oʻzbekistonga yangi tayinlangan elchilari mamlakat Tashqi ishlar vaziri Baxtiyor Saidov bilan koʻrishib, unga ishonch yorliqlarini topshirdi. Bu haqda Tashqi ishlar vazirligi matbuot xizmati maʼlum qildi.

Siyosat

19.02.2025, 10:09

Qarishni sekinlashtirishning yangi usuli maʼlum qilindi

Qarishni sekinlashtirishning yangi usuli maʼlum qilindi

Shveysariya olimlari qarishni sekinlashtirishning yangi usulini aniqladi. Bu haqda Sogʻliqni saqlash vazirligi matbuot xizmati maʼlum qildi.

Fan-texnologiya

18.02.2025, 13:14

Boliviyada avtobus jarlikka qulashi oqibatida 31 kishi halok boʻldi

Boliviyada avtobus jarlikka qulashi oqibatida 31 kishi halok boʻldi

Kecha, 17 fevral kuni Boliviyada yoʻlovchi avtobus jarlikka qulab ketishi oqibatida uning ichida boʻlgan 31 kishi halok boʻldi. Bu haqda mamlakat mahalliy politsiyasiga tayangan holda "Amerika ovozi" ("Voice of America") nashri maʼlum qildi.

Jahon

18.02.2025, 10:44

Бухорода 1800 дан ортиқ кўп йиллик дарахт кўчириб ўтқазилмоқда

Buxoroda 1800 dan ortiq ko‘p yillik daraxt ko‘chirib o‘tqazilmoqda

Ijtimoiy tarmoqlarda Buxoro viloyati Kogon – Buxoro yo‘lida bir necha yillik daraxtlarning qo‘porilishi tasvirlangan videolar tarqalib, ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘ldi. Mazkur holat yuzasidan viloyat Ekologiya boshqarmasi axborot xizmati rasmiy izoh berdi.

Oʻzbekiston

18.02.2025, 10:22

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish uchun yangi jamgʻarma tashkil etiladi

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish uchun yangi jamgʻarma tashkil etiladi

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish davlat maqsadli jamgʻarmasi tashkil etiladi. Bu haqda joriy yilning 14 fevral kuni qabul qilingan "Yoshlar tadbirkorligini hamda ularning bandligini taʼminlashga qaratilgan biznes loyihalarni qoʻllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida"gi Prezident qarorida maʼlum qilindi.

Siyosat

18.02.2025, 10:06

Samarqandda yigʻilish davomida 7 kishi qamoqqa olindi

Samarqandda yigʻilish davomida 7 kishi qamoqqa olindi

Samarqandda energetika sohasida korrupsiyaga qarshi kurash boʻyicha yigʻilishda 7 nafar soha xodimi qamoqqa olindi. Bu haqda Energetika vazirligi matbuot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 11:33

Joriy hafta oʻzbekistonliklarni qanday ob-havo kutmoqda?

Joriy hafta oʻzbekistonliklarni qanday ob-havo kutmoqda?

Kirib kelgan yangi hafta davomida oʻzbekistonliklarni yogʻingarchiliksiz, bahoriy iliq havo kutmoqda. Bu haqda "Oʻzgidromet" maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 11:16