Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш ва қазиб олиш лойиҳалари

 

АҚШ ўз энергетика сиёсатида диверсификация ва барқарорликка эътибор қаратади. Мамлакатнинг энг йирик нефть-газ компаниялари - Ch, ExxonMobil ва Occidental Petroleum Saudi Aramco, QatarEnergy ва ENOC билан қўшма лойиҳаларни кенгайтирмоқда. Ўтган ойнинг ўзида Ch ва QatarEnergy Рас Лаффан суюлтирилган газ терминалини модернизация қилиш учун 20 миллиард доллар сармоя киритишни маъқуллади; ушбу лойиҳа 2027 йилда ишга туширилади ва суюлтирилган газ экспортини йилига 8 миллион тоннага оширади. Саудия Арабистони ва ExxonMobil билан 2025-2030 йилларда камида 15 миллиард долларлик нефть-кимё заводлари ва ароматик моддалар ишлаб чиқариш линияларини қуриш бўйича меморандум имзоланди. Ушбу хорижий инвестициялар нафақат АҚШ компаниялари учун янги даромад манбаи бўлади, балки минтақанинг энергетика секторини барқарорлаштиришга ҳам хизмат қилади.

 

Ядро энергетикаси ва қулаш хавфини камайтириш

 

АҚШ ҳукумати Саудия Арабистони ва БААда кичик модулли реакторларни (СМР) жойлаштириш бўйича ҳамкорликни Бош штаб раҳбарияти ва Энергетика вазирлиги ўртасида имзоланган ядровий дастур меморандуми орқали йўлга қўйди. 2030 йилгача Ar-RiyoddaWestinghouse Electric Company билан ҳамкорликда ядровий ёқилғи ишлаб чиқариш бўйича пилот завод қурилиши учун 7 миллиард доллар ажратилади; ушбу лойиҳа ядровий ёқилғини тўлиқ ички захиралардан ишлаб чиқаради ва Халқаро атом энергияси агентлиги (МАГАТЕ) назорати остида амалга оширилади. Бу нафақат электр тармоғининг узлуксиз ишлашини таъминлайди, балки вилоятда илмий-техник марказ ташкил этилишига ҳам хизмат қилади.

 

Сунъий интеллект ва рақамли трансформация

 

Шунингдек, Америка томони БАА президенти бошчилигида ташкил этилган "Сунъий интеллект бўйича ҳамкорлик кенгаши"га ўз вакилларини жалб қилди. Google Cloud ва Microsoft Azure билан кўп босқичли келишув имзоланди: 2026 йилгача Абу-Даби, Дубай ва Ар-Риёд марказларида 500 миллион долларлик сервер кластерлари қурилади, бу бутун минтақа бўйлаб сунъий интеллектга асосланган "ақлли" шаҳарлар ва фавқулодда вазиятларни кузатиш тизимларини ишга тушириш имконини беради.       Шунингдек, қуёш энергетикаси соҳасида Америка технологиялари асосида ОМА (Уммон-Абу-Дебин энергетика альянси) консорциуми ташкил этилди:   First Solar  ва SunPower компаниялари билан биргаликда 2 ГВт қувватга эга қуёш электр станциясини қуриш режалаштирилган, бу эса 2028 йилга бориб CO2 чиқиндиларини 75 минг тоннагача камайтириш имконини беради.

 

Транспорт инфратузилмаси ва логистикани ривожлантириш

 

Инфратузилма соҳасида АҚШ Бечтел, Fluor Corporation ва AECOM каби пудратчи ташкилотлари билан 2025-2035 йилларда кўп босқичли мегалойиҳаларни амалга ошириш бўйича меморандумлар имзолади. Саудия Қизил денгизини ривожлантириш компанияси билан денгиз портлари ва логистика марказларини кенгайтириш режасига кўра, Жидда портида контейнер терминалини уч баравар кенгайтириш учун 12 миллиард доллар ва NEOM ичида ҳаво ва темир йўл инфратузилмасини қуриш учун яна 18 миллиард доллар ажратилди. Шунингдек, Тожикистон ва Покистон орқали Евроосиё билан транспорт йўлакларини боғлаш бўйича Қатар билан минтақалараро ёрдам дастури ишга туширилди: АҚШ томонидан молиялаштирилиши кутилаётган 4 миллиард долларлик темир йўл ва автомобиль йўллари лойиҳаси 2030 йилга бориб 1,5 миллион тонна йиллик транзит юк айланмасини яратади.

 

Ҳарбий-техник ҳамкорлик ва хавфсизлик кафолатлари

 

АҚШ Мудофаа вазирлиги Саудия Арабистони ва Қатарга рухсат этилган тартиб (ITAR)  доирасида F-35, Patriot PAC-3 ва Терминал Ҳигҳ Алтитуде Ареа Дефенсе (ТHААД) тизимларини қўшимча сотишни маъқуллади. Саудия Арабистони PIF ва Lockheed Martin ўртасида 2025-2030 йилларда 60 та F-35А жанговар самолёти, 20 та Aegis Ashore радар мажмуаси ва ҳарбий тармоқ инфратузилмасини сотиш бўйича 45 миллиард долларлик шартнома имзоланиши режалаштирилган. Бу нафақат минтақа учун АҚШ мудофаа саноатини қўллаб-қувватлайди, балки унинг хавфсизлик салоҳиятини сезиларли даражада оширади.

 

Ижтимоий-маданий ҳамкорлик ва инсон капитали

 

АҚШ Халқаро тараққиёт агентлиги (USAID ) Саудия Арабистони ва БАА билан 2025-2028 йилларга мўлжалланган малакали кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш дастурини ишга туширмоқда. Ушбу дастур доирасида Гарвард Кеннеди мактаби ва Стенфорд касб-ҳунар таълими билан ҳамкорликда 10 минг нафар ёшлар учун "Глобал етакчилик" ва "Рақамли трансформация" бўйича 2 ойлик курслар ташкил этилади. Қатар Weill Cornell Medicine билан биргаликда Доҳадаги соғлиқни сақлаш марказини модернизация қилиш бўйича 1,2 миллиард долларлик лойиҳани ишга туширди, унинг доирасида америкалик мутахассислар онкология, кардиология ва нейрохирургия бўйича йирик ўқув марказини қуради.

 

"Ғазо Ривераси" режаси ва жамоатчилик реакцияси

 

Улкан иқтисодий лойиҳалар фонида Трамп фундаментал, баҳсли режани таклиф қилди: Ғазо секторини Америка назорати остига олиш, 1,8 миллион аҳолини Миср ва Иорданияга кўчириш ва ҳудудни "Иккинчи дарё" халқаро курортига айлантириш. Урушнинг 18 ойи давомида Ғазонинг ялпи ички маҳсулоти 83 фоизга, Фаластиннинг умумий ялпи ички маҳсулоти 27 фоизга, ишсизлик даражаси эса 82 фоизга (Ғазо) ва 29 фоизга (Ғарбий Соҳил) тушди. Капитал инфратузилмага етказилган зарар 29,9 миллиард доллардан ошди, қайта тиклаш эҳтиёжлари 53,2 миллиард долларга баҳоланмоқда.

 

Бу ташаббус араб давлатлари ва халқаро инсон ҳуқуқлари фаоллари томонидан кескин қораланди. Саудия Арабистони ташқи сиёсат идораси бу ғояни "қабул қилиб бўлмайдиган" деб атади ва Фаластин давлатига асос солиш бўйича позициянинг қатъийлигини таъкидлади. Миср муқобил вариантни таклиф қилди - оммавий кўчиришларсиз араблар ва Ғарб вакилларидан иборат вақтинчалик назорат кенгашини тузиш. Ҳуқуқ ҳимоячилари уруш жинояти ва этник тозалаш хавфи ҳақида огоҳлантирмоқда.

 

Иқтисодий рағбатлар ва сиёсий воқелик мувозанати

 

Гарчи Исроил ҳардлайнерлари чекланган кўчириш ғоясини қўллаб-қувватласа-да, Исроил ҳукуматида келишмовчиликлар мавжуд: бош вазир Нетанъяху фаластинликларга "танлов таклиф қилишга" тайёр, аммо оммавий депортация исроилликларнинг аксарияти учун номақбулдир. АҚШ Конгресси инсонпарварлик ёрдами инқирози ва кўп миллиард долларлик инвестициялар зарурлигини ҳисобга олган ҳолда лойиҳанинг қонунийлиги ва молиявий барқарорлигига шубҳа қилмоқда.

 

Бундай шароитда иқтисодий ва сиёсий воситаларни бирлаштириш асосий вазифага айланади: Форс кўрфази монархиялари учун сармоявий кафолатлар, технологик имтиёзлар ва АҚШнинг ҳарбий хизматлари Ғазода мўътадил тартибга солиш ва БМТ шафелигида ўтиш даври Фаластин бошқарувини яратиш бўйича "араб режалари"ни илгари суриш учун туртки бўлиши керак.

 

Трамп минтақага шунчаки бизнес меморандумларини эмас, балки пул, технология ва ҳарбий техника стратегик муаммоларни ҳал қиладиган "транзаксион тартиб" моделини олиб келмоқда. Қиймати 2 триллион доллардан ортиқ бўлган энергетика ва технология лойиҳалари монархияларнинг АҚШга қарамлигини кучайтиришга ва геосиёсий дискурсни соф сиёсий хавфсизликдан иқтисодий дискурсга ўтказишга қаратилган. Бироқ, ушбу моделнинг муваффақияти тўғридан-тўғри сиёсий майдондаги компенсация чораларига боғлиқ: Ғазодаги можарони тўхтатиш ва икки томонлама музокара форматларига қайтиш бўйича ҳақиқий қадамларсиз ҳар қандай "Ривера" беқарорликнинг янги босқичи олдидан вақтинчалик "пауза"га айланиб қолиши мумкин.

 

           Нодирбек Эгамбердиев,

Сиёсий таҳлилчи

мавзуга оид янгиликлар

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Исроил эрта тонгда Эроннинг Қум шаҳрига ҳужум қилди

Бугун, 21 июнь куни Исроил Эроннинг марказий Қум шаҳрида турар-жой биносига уюштирилган зарбаси оқибатида тўрт киши яраланган, икки киши ҳалок бўлган. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

АҚШ махфий хизматлари Эроннинг атом бомбасини яратиш бўйича ҳали қарор қабул қилмаганини айтмоқда — NYT

Агар АҚШ Эроннинг уранни бойитишнинг асосий марказларига ҳужум қилса ёки Исроил Эронннинг олий раҳбарини ўлдирса, Эрон ядро қуролини ишлаб чиқаришга ўтиши эҳтимоли ошади. Бу ҳақда "Тhе New York”Тimes" ёзмоқда.

Жаҳон

20.06.2025, 13:21

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi

20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаб, қўшма баёнот қабул қилди

Дунёдаги 20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаш тўғрисида Араб ва ислом давлатларининг қўшма баёноти қабул қилинди. Унда Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий ҳаракатларини тўхтатиш ва музокаралар йўлига қайтиш зарурлиги тасдиқланди.

Сиёсат

18.06.2025, 12:37

сўнгги янгиликлар

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Сотувга қўйилган бола ҳақидаги хабарга Болалар омбудсмани муносабат берди

Ижтимоий тармоқларда OLX савдо платформасида 150 минг сўмга 3 ёшли боланинг сотувга қўйилгани  (суръати ҳам илова қилиб қўйилган) ҳақидаги хабарларга Болалар омбудсмани муносабат берди.

Ўзбекистон

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Прокуратура ходими пора билан қўлга тушди

Урганч шаҳар прокуратураси катта терговчиси мансаб мавқеидан фойдаланиб, дастлабки тергов ҳаракатлари олиб борилаётган жиноят ишини айблов хулосаси билан судга юборилмасдан, терговда тугатиб бериш эвазига 3000 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Швеция Ўзбекистондан ишчиларни қабул қилишини режалаштирмоқда

Швеция Ўзбекистондан меҳнат муҳожирларини қабул қилиш имкониятини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда Миграция агентлиги хабар қилди.

Сиёсат

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Қимор ўйинларни реклама қилган "Jasjan_" жавобгарликка тортилди

Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасининг хабар қилишича, "Melbet" букмекерлик товар белгисидан фойдаланган, шунингдек, қимор ўйинларини тарғиб қилувчи видео роликни Instagram ижтимоий тармоғидаги саҳифасига жойлаган блогер ва вайнерлар жавобгарликка тортилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:35

Toshkent viloyati Kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Тошкент вилояти кадастр ходими пора билан қўлга тушди

Давлат кадастр палатасининг Тошкент вилояти Оққўрғон тумани филиали кадастр муҳандиси ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, фуқаро томонидан ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган 9 сотих ерни уй-жой қуриш учун рухсат олиб бериш эвазига 1200 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:03

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

23 июнь куни ҳаво ҳарорати қандай бўлади?

Бугун, душанба куни Ўзбекистон бўйлаб ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик кутилмайди. Ҳарорат кундузи 28-44° даража атрофида бўлади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" хабар қилди. 

Ўзбекистон

23.06.2025, 08:59

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Покистон Трампни Тинчлик бўйича Нобел мукофотига номзод этиб кўрсатди

Покистон ҳукумати АҚШ президенти Доналд Трампни 2026 йилги Тинчлик  бўйича Нобел мукофотига номзод сифатида кўрсатди. Бу ҳақда "Газта.ru" нашри хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 12:20

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентнинг Миробод туманида ҳайвонга нисбатан шафқатсизлик ҳолати қайд этилди. Пойтахт ИИББ матбуот хизмати маълум қилишича, воқеа 15 июнь куни содир бўлган.

Ўзбекистон

21.06.2025, 11:25

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Исроил эрта тонгда Эроннинг Қум шаҳрига ҳужум қилди

Бугун, 21 июнь куни Исроил Эроннинг марказий Қум шаҳрида турар-жой биносига уюштирилган зарбаси оқибатида тўрт киши яраланган, икки киши ҳалок бўлган. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 10:59