Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Qoʻshma Shtatlar oʻnlab yillar davomida Yaqin Sharqdagi koʻplab davlatlarning asosiy harbiy hamkori boʻlib kelgan. Ammo Misr oʻzining harbiy va iqtisodiy aloqalarini qayta uygʻonayotgan qudratli davlatlar, ayniqsa Xitoy bilan diversifikatsiya qilish yoʻlida strategik oʻzgarish qilishga intilmoqda. Ushbu tendensiya Misrning uzoq muddatli ambitsiyalarini yaqqol namoyon qiladi va bu kabi jasoratli qadam Misrning geosiyosiy yoʻnalishi va kelajakdagi siyosiy voqealar rivojiga keskin taʼsir qilishi mumkin boʻlgan qiyinchiliklarni va shu bilan bir qatorda yangi imkoniyatlarni ham keltirib chiqaradi.

Ulashish:

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Misrning harbiy hamkorlikni diversifikatsiya qilishdagi maqsadlari qanday? 

Strategik himoyalanish strategiyasi. Qudratli davlatlar oʻrtasidagi raqobat davrida koʻplab oʻrta kuchga ega davlatlar hedjing, yaʼni himoyalanish strategiyasiga amal qilib, barcha tomonlar bilan bir vaqtning oʻzida hamkorlik qilish orqali aniq bir qudratli davlatning yonini olishdan qochmoqda. Misr AQSh bilan anʼanaviy aloqalarni saqlab qolgan boʻlsada, Xitoy bilan munosabatlarni mustahkamlash Misrga geosiyosiy noaniqlik davrida koʻproq tanlov imkoniyatini beradi.

Boshqacha qilib aytganda, Qohira Xitoyning Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mintaqasidagi harbiy va iqtisodiy taʼsiri ortib borayotganini toʻliq anglamoqda. Bu tushuncha Xitoyning strategik hamkorliklari, infratuzilma loyihalari va harbiy namoyishlari orqali taʼsir doirasini tez kengaytirayotganidan kelib chiqadi. Xitoy muntazam ravishda oʻz qudratini qoʻshma harbiy mashgʻulotlar, aviashoular va Yaqin Sharq davlatlari, jumladan, Misr, Jazoir va Birlashgan Arab Amirliklari bilan mudofaa bitimlarini imzolash orqali namoyish qilib kelmoqda.

Iqtisodiy hamkorlikka kelsak, Xitoy Misrda sanoat zonalari, elektr stansiyalari va yangi maʼmuriy poytaxt qurilishida faol ishtirok etmoqda. Misr uchun bu oʻzgarishlarning barchasi bitta oddiy haqiqatni koʻrsatadi: yaqin kelajakda Xitoy ushbu mintaqadagi eng nufuzli davlatlardan biriga aylanishi ehtimoli yuqori. Shu sababli, Xitoy bilan yaxshi aloqalar oʻrnatish Misr uchun shunchaki ixtiyoriy harakat emas, balki davlatlar oʻrtasidagi raqobatda muvozanatni saqlash uchun zaruriy strategiya hisoblanadi.

Cheklanmagan harbiy rivojlanish. Bundan tashqari, Misr hukumati oʻzining harbiy yoki iqtisodiy rivojlanishini sunʼiy ravishda cheklamaydigan ishonchli hamkor izlamoqda. AQSh esa Misrning harbiy soʻrovlarini bir necha bor rad etgan, chunki Qoʻshma Shtatlar Isroilning "Sifatli Harbiy Ustunlik" (QME) siyosatini barqarorligini taʼminlashni maqsad qilgan. 

Ushbu siyosat Isroilni mintaqada harbiy jihatdan ustunlikka ega boʻlish uchun qoʻshni davlatlarning qurollanishiga cheklovlar qoʻyadi. Masalan, AQSh tomonidan taqdim etilgan F-16 qiruvchi samolyotlari uchun AIM-120 AMRAAM uzoq masofali havo-havo raketalaridan foydalanish cheklangan. Xuddi shuningdek, Misrning Rafale qiruvchi samolyotlari uchun MBDA Meteor raketalarini sotib olish istagi AQSh tomonidan Isroil xavfsizligiga tahdid sifatida koʻrildi va qarshilikka uchradi.

Shunday qilib, Misr harbiy hamkorlikni diversifikatsiya qilish orqali AQShga qaramligini kamaytirishi va hech qanday cheklovlarsiz yangi hamkorlar bilan mudofaa salohiyatini mustahkamlashi mumkin. Xitoy esa harbiy texnikani AQShga qaraganda arzonroq narxlarda taklif qilishi mumkin.

Bundan tashqari, 2024 yilda AQSh Prezidenti Bayden inson huquqlari buzilishi sababli Misrga harbiy yordamni qisqartirishini eʼlon qilgan edi. Garchi ushbu yordam kechikib boʻlsa ham yetib kelgan boʻlsada, bu Misr hukumatida shubha uygʻotdi: ertami-kechmi AQSh har qanday bahonani topib, yillik yordamni butunlay bekor qilishi mumkin. Shu sababli, Misr uchun  oʻz suverenitetini hurmat qiladigan va milliy rivojlanish ambitsiyalariga toʻsqinlik qilmaydigan tashqi hamkorlarni izlash zarurati paydo boʻlmoqda. 

Xitoy – Misr harbiy hamkorligi

Gʻarb davlatlaridan harbiy texnika sotib olishdagi cheklovlar tufayli Misr oʻz harbiy kuchlarini modernizatsiya qilish va mintaqaviy qudratga aylanish uchun yangi hamkorlar izlashga majbur boʻlmoqda. Potensial sheriklar orasida Xitoy eng yaxshi variantlardan biri sifatida koʻrilmoqda, chunki u bilan munosabatlar kamroq siyosiy shartlar va cheklovlarni oʻz ichiga oladi. Shu sababli, Xitoy va Misr allaqachon bir qator sohalarda, jumladan qiruvchi samolyotlar, mudofaa, kiberxavfsizlik va aerokosmik texnologiyalar boʻyicha harbiy hamkorlikni yoʻlga qoʻygan.

Xitoy yetakchisi tomonidan eʼlon qilingan "Global xavfsizlik tashabbusi" ushbu hamkorlikni yanada jozibador qiladi. Ushbu loyiha oʻzaro hurmat, aralashmaslik va ikki tomonlama foyda tamoyillariga asoslangan yangi xavfsizlik modelini ilgari suradi. Bu tashabbus allaqachon AQSh va NATO xavfsizlik tamoyillariga muqobil yondashuv sifatida qaralmoqda. Shu bilan birga, Xitoy ushbu strategiya orqali AQSh va uning ittifoqchilariga harbiy vositalarsiz, diplomatik va iqtisodiy usullar bilan qarshi turish imkoniyatiga ega boʻlmoqda.

Aniqroq aytganda, Xitoy yuqori sifatli va ilgʻor texnologiyalarni nisbatan arzonroq narxlarda taklif qilish orqali Misrning anʼanaviy ittifoqchilari — AQSh va Yevropa mamlakatlarini bu mintaqadan siqib chiqarmoqda. Ayniqsa, AQShning F-16 qiruvchi samolyotlari texnologik yutuqlar va narx boʻyicha allaqachon Xitoyning J-10C qiruvchi samolyotlariga yutqazmoqda. 

Yaqinda Misr Xitoyning J-10C qiruvchi samolyotlarini sotib olish masalasida Pekin bilan muzokaralar olib bordi. Ushbu kelishuv 2024 yil 19 avgustda imzolangan boʻlib, bu Misrning harbiy strategiyasidagi sezilarli oʻzgarish va Yaqin Sharqdagi kengroq geosiyosiy qayta shakllanishni aks ettiradi. 

AQSh tomonidan yetkazib berilgan samolyotlar bilan taqqoslaganda, yangi J-10C samolyotlari bir qator muhim jihatlardan farqlanadi. Birinchidan, J-10C toʻrtinchi avlod qiruvchi samolyoti boʻlib, Gʻarb variantlariga nisbatan ilgʻor imkoniyatlarni ancha arzon narxlarda taqdim etadi. Xususan, J-10C ning narxi taxminan 40-50 million dollar atrofida baholanmoqda, holbuki AQSh tomonidan Isroilga yetkazib berilayotgan F-16 ning soʻnggi versiyasi (F-16V) taxminan 65-70 million dollarga tushadi.

Ikkinchidan, J-10C AESA (Active Electronically Scanned Array) radari va ilgʻor elektron urush tizimlariga ega boʻlib, zamonaviy harbiy samolyotlar bilan raqobatlasha oladi. Bundan tashqari, samolyot Rossiyaning Lyulka-Saturn AL-31FN turboventilyatorli dvigateli bilan jihozlangan boʻlib, u 2200 km/soat maksimal tezlik va 3200 km masofaga uchish imkoniyatiga ega. 

Shuningdek, ushbu qiruvchi samolyot Xitoy tomonidan ishlab chiqilgan PL-10 qisqa masofali havo-havo raketasi bilan jihozlangan. Bu raketa "Thunderbolt-10" nomi bilan ham tanilgan boʻlib, ilgʻor infraqizil (IIR) nishonga olish tizimiga ega. Bu texnologiya raketaga istalgan burchakdan hujum qilish imkonini beradi va nishonlarni ularning shakli asosida aniqlash mexanizmini oʻz ichiga oladi. 

Shu bilan birga, Misr va Xitoy oʻrtasida havo mudofaasi sohasida ham bir qancha muzokaralar olib borilgan. Masalan, "Tactical Report" maʼlumotlariga koʻra, 2022 yil yanvar oyida Xitoy Misrga nomaʼlum miqdordagi Wing Loong I-D uchuvchisiz jangovar samolyotlarini yetkazib berish masalasida muzokaralar oʻtkazgan.

Shuningdek, 2024 yil 14 oktabr kuni Misr Harbiy-havo kuchlarining 45 yilligi munosabati bilan boʻlib oʻtgan rasmiy efirda Mudofaa vazirligining ijtimoiy tarmoqlardagi rasmiy sahifalarida eʼlon qilingan maʼlumotga koʻra, "Misr armiyasi dunyoning eng zamonaviy qurollari bilan boyitildi, jumladan, koʻp maqsadli Rafale qiruvchi samolyotlari, F-16 qiruvchi samolyotlari, Boeing AH-64 Apache vertolyotlari va Xitoyning Wing Loong jangovar samolyotlari." Bu esa shuni anglatadiki, Xitoyning qiruvchi samolyotlari allaqachon AQSh samolyotlari bilan bir qatorda Misr harbiy-havo kuchlari tarkibiga kirishga ulgurdi.

Misrning harbiy hamkorlari Gʻarbdan Sharqqa siljishining ehtimoliy oqibatlari

Garchi bu qaror ayrim muammolarni keltirib chiqarishi ehtimoli boʻlsa-da, Misr mavjud vaziyatdan foyda olish imkoniyatiga ham ega. Birinchidan, bu harakat bilan bogʻliq muammolarni hisobga oladigan boʻlsak, eng avvalo, Misr Xitoy bilan yaqin harbiy aloqalarni boshlagandan soʻng iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Ayniqsa, agar bu aloqalar Isroil va AQSh manfaatlariga zid boʻlsa. 

Hozirda Misr AQSh bozoriga bojxona toʻlovlarisiz mahsulot eksport qilish imkoniyatiga ega. Bunga faqat belgilangan Sanoat Imtiyozli Zonalar(QIZ)ida  ishlab chiqarilgan va kamida 10,5% Isroil tarkibiy qismini oʻz ichiga olgan mahsulotlar kiradi. AQSh Kongressi 1996 yilda AQSh-Isroil Erkin Savdo Shartnomasi doirasida QIZ dasturini yaratgan boʻlib, u Misrning toʻqimachilik va tikuvchilik sanoatini rivojlantirishda muhim rol oʻynagan. 

Ushbu sektor mamlakatdagi eng qadimiy va eng yirik sanoat tarmoqlaridan biri boʻlib, taxminan 1 million ishchi bandligini taʼminlaydi hamda Misrning ishlab chiqarilgan mahsulotlari eksportining qariyb 30% ini tashkil etadi. Agar Misr Xitoy harbiy texnikalarini sotib olish orqali oʻz harbiy salohiyatini diversifikatsiya qilish qarorini qabul qilsa va bu AQSh yoki Isroil bilan aloqalarga taʼsir qilsa, Qohira iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.

Shunga qaramay, barcha yirik davlatlarning mintaqadagi manfaatlarini hisobga olgan holda, Misr oʻz harbiy kuchlarini diversifikatsiya qilishni davom ettirishi uchun yanada muhimroq zaruriyat mavjud.

Jahon tartibi oʻzgarib, yangi super kuchlar paydo boʻlayotgan bir paytda, Misrning harbiy diversifikatsiyasi unga AQSh harbiy taʼminotiga bogʻliqlikni kamaytirish imkonini beradi. Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika (MENA) mintaqasidagi geosiyosiy noaniqliklar shuni koʻrsatmoqdaki, Misr kabi oʻrta darajadagi davlatlar oʻz raqiblari bilan teng raqobatlashish uchun bir nechta hamkorlik variantlarini koʻrib chiqishga majbur. Shu sababli, Misrning Xitoy bilan yangi harbiy hamkorligi zamonaviy qurollarni yanada kengroq va arzonroq narxlarda sotib olish imkonini beradi hamda harbiy qudratini oshirishga xizmat qiladi.

Yuqorida koʻrib muhokama qilinganidek, Misrning Sharqqa tomon siljishiga bir nechta sabab va motivlar mavjud. Strategik himoyalanish, cheklanmagan harbiy rivojlanish va muqobil mudofaa hamkorlarini izlash ushbu jasoratli qarorning asosiy omillaridir. Bu oʻzgarish nafaqat Misrning geosiyosiy rolini kuchaytiradi, balki MENA mintaqasida kengroq qayta shakllanish jarayonini ham aks ettiradi.

Biroq, potensial muammolarni ham hisobga olish muhim. Misr va AQSh oʻrtasidagi harbiy va iqtisodiy aloqalar shuni anglatadiki, Xitoy bilan harbiy hamkorlikni kuchaytirish boʻyicha har qanday keskin qadam sezilarli iqtisodiy xavflarni keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, agar Vashington Misrning Xitoy bilan aloqalarini salbiy signal sifatida qabul qilsa, Qohira AQSh harbiy yordami va QIZ dasturi kabi muhim savdo kelishuvlari imkoniyatlarini yoʻqotish xavfini tugʻdiradi. Ushbu dastur Misr iqtisodiyotida hal qiluvchi rol oʻynaydi.

Bu xavflarni kamaytirish uchun Qohira oʻz diversifikatsiya strategiyasini ehtiyotkorlik bilan boshqarishi lozim. Strategiya Xitoy bilan rivojlanayotgan aloqalar AQSh bilan mavjud hamkorlik hisobiga emas, balki unga qoʻshimcha tarzda olib borilishi kerak. Ushbu yondashuv uzoq muddatli foyda keltiradimi yoki kutilmagan salbiy oqibatlarga olib kelishi, Misr hukumatining oʻz strategiyasini qay darajada samarali amalga oshirishiga bogʻliqdir. Ammo aniq narsa shuki, Misrning Xitoy bilan hamkorligi uning geosiyosiy yoʻnalishini sezilarli darajada oʻzgartirmoqda.
 

Jasur Ravshanov

Mavzuga oid yangiliklar

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Yaqin Sharqda roʻy berayotgan murakkab vaziyat tufayli Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi (TIV) Eronda boʻlib turgan Oʻzbekiston fuqarolarini Turkmaniston orqali Vataniga qaytarish boʻyicha faol chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu haqda "Dunyo" axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

21.06.2025, 15:57

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Agar Qoʻshma Shtatlar Isroilning Eronga qarshi urushiga qoʻshilsa, Eron AQShning Yaqin Sharqdagi bazalariga zarbalar berish uchun raketa va boshqa harbiy texnika tayyorlab qoʻydi deb yozmoqda "The New York Times" nashri nashri AQSh rasmiylariga tayanib.

Jahon

18.06.2025, 09:31

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Kecha, 20 yanvar kuni AQSh Prezidenti lavozimini rasman egallagan Donald Tramp Amerikaning bundan oldingi prezidenti Jo Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri xabar berdi.  

Jahon

21.01.2025, 13:41

Tramp Yaponiya, Indoneziya va Filippin bilan yirik savdo bitimlariga imzo chekdi

AQSh prezidenti Donald Tramp 2025 yil 22 iyul kuni Yaponiya, Indoneziya va Filippin bilan yirik savdo bitimlariga imzo chekdi. 

Jahon

23.07.2025, 14:06

So‘nggi yangiliklar

Germaniyaning yetakchi kompaniyalari bilan tibbiy hamkorlik boʻyicha kelishuvlarga erishildi

Oʻzbekistonda tibbiy uskunalarni ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish masalasi atroflicha muhokama qilindi.

Oʻzbekiston

26.07.2025, 19:28

«Surgʻil» siquv kompressor stansiyasi qurilishi boʻyicha asosiy ishlar yakunlandi

Loyihaning yillik quvvati 1,8 mlrd metr kub yoki sutkasiga 4,8 mln metr kub gazni tashkil etadi.

Iqtisodiyot

26.07.2025, 14:55

Buxoroda “Data Center” loyihasini amalga oshirish boʻyicha memorandum imzolandi

Kelgusida Surxondaryo viloyatida yana 300 MVt yuklamaga ega “Data centr” barpo etish rejalashtirilgan.

Iqtisodiyot

26.07.2025, 14:32

Vengriya har yili Oʻzbekiston fuqarolari uchun 200 tagacha stipendiya ajratadi

Vengriya hukumati 2018 yildan beri Oʻzbekiston fuqarolarining oʻz OTMlarida taʼlim olishi uchun stipendiyalar ajratib kelmoqda.

Ta'lim

26.07.2025, 12:30

Putin Rossiya yadroviy suv osti kemalar flotini kengaytirishni talab qildi

Putin Rossiya yadroviy suv osti kemalar flotini kengaytirishni talab qildi

Rossiya prezidenti Vladimir Putin mamlakat  suvereniteti va xavfsizligini taʼminlashda Rossiya suv osti flotini kengaytirishni hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini aytdi. Bu haqda “The Moscow Times” xabar qildi.

Jahon

26.07.2025, 12:29

Oʻzbekiston Sogʻliqni saqlash vazirining aholi va soha xodimlariga murojaat yoʻlladi

Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vaziri Asilbek Xudayarov korrupsiyaning oldini olish borasida murojaat yoʻlladi.

Oʻzbekiston

26.07.2025, 11:07

Xavfsizlik kengashidan kimlar ishdan boʻshatildi?

Xavfsizlik kengashidan kimlar ishdan boʻshatildi?

Kecha, 25 iyul kuni Prezident huzuridagi Xavfsizlik kengashida bir emas 3 kishi egallab turgan lavozimidan boʻshatildi. Bu haqda davlat rahbari matbuot kotibi Sherzod Asadov xabar berdi.

Siyosat

26.07.2025, 10:33

Davlat oliygohlari uchun kvotalar tasdiqlandi

Davlat oliygohlari uchun kvotalar tasdiqlandi

2025/2026 oʻquv yili uchun davlat oliy taʼlim muassasalari qabul parametrlari tasdiqlandi. Bu haqda Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi xabar berdi.

Ta'lim

26.07.2025, 10:16

Rossiyada koronavirusning «stratus» shtammi tarqalmoqda. U yangi pandemiyaga sabab boʻladimi?

“Rospotrebnadzor” koronavirusning yangi XFG shtammi bilan kasallanishning 114 holati qayd etilganini maʼlum qildi.

Jahon

25.07.2025, 20:42

"Navbahor"dan transfer taqiqi yechildi

Mazkur taqiq Giorgi Nikabadze oʻz maoshini vaqtida olmagani ortidan qoʻyilgandi.

Sport

25.07.2025, 19:35

Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish sohasida muhim shartnomalar imzolandi

Loyiha mintaqadagi eng yirik loyihalardan biri boʻlib, yuz minglab xonadonlarni toza energiya bilan taʼminlashga xizmat qilmoqda.

Iqtisodiyot

25.07.2025, 18:36

"Barcelona" tarixidagi eng zoʻr 50 futbolchi reytingi tuzildi

"Barcelona" tarixidagi eng zoʻr 50 futbolchi reytingi tuzildi

Britaniyaning nufuzli “FourFourTwo” nashri Kataloniyaning “Barselona” klubi tarixidagi 50 nafar eng buyuk futbolchi reytingini eʼlon qildi.

Sport

25.07.2025, 18:05