Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Qoʻshma Shtatlar oʻnlab yillar davomida Yaqin Sharqdagi koʻplab davlatlarning asosiy harbiy hamkori boʻlib kelgan. Ammo Misr oʻzining harbiy va iqtisodiy aloqalarini qayta uygʻonayotgan qudratli davlatlar, ayniqsa Xitoy bilan diversifikatsiya qilish yoʻlida strategik oʻzgarish qilishga intilmoqda. Ushbu tendensiya Misrning uzoq muddatli ambitsiyalarini yaqqol namoyon qiladi va bu kabi jasoratli qadam Misrning geosiyosiy yoʻnalishi va kelajakdagi siyosiy voqealar rivojiga keskin taʼsir qilishi mumkin boʻlgan qiyinchiliklarni va shu bilan bir qatorda yangi imkoniyatlarni ham keltirib chiqaradi.

Ulashish:

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Misrning harbiy hamkorlikni diversifikatsiya qilishdagi maqsadlari qanday? 

Strategik himoyalanish strategiyasi. Qudratli davlatlar oʻrtasidagi raqobat davrida koʻplab oʻrta kuchga ega davlatlar hedjing, yaʼni himoyalanish strategiyasiga amal qilib, barcha tomonlar bilan bir vaqtning oʻzida hamkorlik qilish orqali aniq bir qudratli davlatning yonini olishdan qochmoqda. Misr AQSh bilan anʼanaviy aloqalarni saqlab qolgan boʻlsada, Xitoy bilan munosabatlarni mustahkamlash Misrga geosiyosiy noaniqlik davrida koʻproq tanlov imkoniyatini beradi.

Boshqacha qilib aytganda, Qohira Xitoyning Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mintaqasidagi harbiy va iqtisodiy taʼsiri ortib borayotganini toʻliq anglamoqda. Bu tushuncha Xitoyning strategik hamkorliklari, infratuzilma loyihalari va harbiy namoyishlari orqali taʼsir doirasini tez kengaytirayotganidan kelib chiqadi. Xitoy muntazam ravishda oʻz qudratini qoʻshma harbiy mashgʻulotlar, aviashoular va Yaqin Sharq davlatlari, jumladan, Misr, Jazoir va Birlashgan Arab Amirliklari bilan mudofaa bitimlarini imzolash orqali namoyish qilib kelmoqda.

Iqtisodiy hamkorlikka kelsak, Xitoy Misrda sanoat zonalari, elektr stansiyalari va yangi maʼmuriy poytaxt qurilishida faol ishtirok etmoqda. Misr uchun bu oʻzgarishlarning barchasi bitta oddiy haqiqatni koʻrsatadi: yaqin kelajakda Xitoy ushbu mintaqadagi eng nufuzli davlatlardan biriga aylanishi ehtimoli yuqori. Shu sababli, Xitoy bilan yaxshi aloqalar oʻrnatish Misr uchun shunchaki ixtiyoriy harakat emas, balki davlatlar oʻrtasidagi raqobatda muvozanatni saqlash uchun zaruriy strategiya hisoblanadi.

Cheklanmagan harbiy rivojlanish. Bundan tashqari, Misr hukumati oʻzining harbiy yoki iqtisodiy rivojlanishini sunʼiy ravishda cheklamaydigan ishonchli hamkor izlamoqda. AQSh esa Misrning harbiy soʻrovlarini bir necha bor rad etgan, chunki Qoʻshma Shtatlar Isroilning "Sifatli Harbiy Ustunlik" (QME) siyosatini barqarorligini taʼminlashni maqsad qilgan. 

Ushbu siyosat Isroilni mintaqada harbiy jihatdan ustunlikka ega boʻlish uchun qoʻshni davlatlarning qurollanishiga cheklovlar qoʻyadi. Masalan, AQSh tomonidan taqdim etilgan F-16 qiruvchi samolyotlari uchun AIM-120 AMRAAM uzoq masofali havo-havo raketalaridan foydalanish cheklangan. Xuddi shuningdek, Misrning Rafale qiruvchi samolyotlari uchun MBDA Meteor raketalarini sotib olish istagi AQSh tomonidan Isroil xavfsizligiga tahdid sifatida koʻrildi va qarshilikka uchradi.

Shunday qilib, Misr harbiy hamkorlikni diversifikatsiya qilish orqali AQShga qaramligini kamaytirishi va hech qanday cheklovlarsiz yangi hamkorlar bilan mudofaa salohiyatini mustahkamlashi mumkin. Xitoy esa harbiy texnikani AQShga qaraganda arzonroq narxlarda taklif qilishi mumkin.

Bundan tashqari, 2024 yilda AQSh Prezidenti Bayden inson huquqlari buzilishi sababli Misrga harbiy yordamni qisqartirishini eʼlon qilgan edi. Garchi ushbu yordam kechikib boʻlsa ham yetib kelgan boʻlsada, bu Misr hukumatida shubha uygʻotdi: ertami-kechmi AQSh har qanday bahonani topib, yillik yordamni butunlay bekor qilishi mumkin. Shu sababli, Misr uchun  oʻz suverenitetini hurmat qiladigan va milliy rivojlanish ambitsiyalariga toʻsqinlik qilmaydigan tashqi hamkorlarni izlash zarurati paydo boʻlmoqda. 

Xitoy – Misr harbiy hamkorligi

Gʻarb davlatlaridan harbiy texnika sotib olishdagi cheklovlar tufayli Misr oʻz harbiy kuchlarini modernizatsiya qilish va mintaqaviy qudratga aylanish uchun yangi hamkorlar izlashga majbur boʻlmoqda. Potensial sheriklar orasida Xitoy eng yaxshi variantlardan biri sifatida koʻrilmoqda, chunki u bilan munosabatlar kamroq siyosiy shartlar va cheklovlarni oʻz ichiga oladi. Shu sababli, Xitoy va Misr allaqachon bir qator sohalarda, jumladan qiruvchi samolyotlar, mudofaa, kiberxavfsizlik va aerokosmik texnologiyalar boʻyicha harbiy hamkorlikni yoʻlga qoʻygan.

Xitoy yetakchisi tomonidan eʼlon qilingan "Global xavfsizlik tashabbusi" ushbu hamkorlikni yanada jozibador qiladi. Ushbu loyiha oʻzaro hurmat, aralashmaslik va ikki tomonlama foyda tamoyillariga asoslangan yangi xavfsizlik modelini ilgari suradi. Bu tashabbus allaqachon AQSh va NATO xavfsizlik tamoyillariga muqobil yondashuv sifatida qaralmoqda. Shu bilan birga, Xitoy ushbu strategiya orqali AQSh va uning ittifoqchilariga harbiy vositalarsiz, diplomatik va iqtisodiy usullar bilan qarshi turish imkoniyatiga ega boʻlmoqda.

Aniqroq aytganda, Xitoy yuqori sifatli va ilgʻor texnologiyalarni nisbatan arzonroq narxlarda taklif qilish orqali Misrning anʼanaviy ittifoqchilari — AQSh va Yevropa mamlakatlarini bu mintaqadan siqib chiqarmoqda. Ayniqsa, AQShning F-16 qiruvchi samolyotlari texnologik yutuqlar va narx boʻyicha allaqachon Xitoyning J-10C qiruvchi samolyotlariga yutqazmoqda. 

Yaqinda Misr Xitoyning J-10C qiruvchi samolyotlarini sotib olish masalasida Pekin bilan muzokaralar olib bordi. Ushbu kelishuv 2024 yil 19 avgustda imzolangan boʻlib, bu Misrning harbiy strategiyasidagi sezilarli oʻzgarish va Yaqin Sharqdagi kengroq geosiyosiy qayta shakllanishni aks ettiradi. 

AQSh tomonidan yetkazib berilgan samolyotlar bilan taqqoslaganda, yangi J-10C samolyotlari bir qator muhim jihatlardan farqlanadi. Birinchidan, J-10C toʻrtinchi avlod qiruvchi samolyoti boʻlib, Gʻarb variantlariga nisbatan ilgʻor imkoniyatlarni ancha arzon narxlarda taqdim etadi. Xususan, J-10C ning narxi taxminan 40-50 million dollar atrofida baholanmoqda, holbuki AQSh tomonidan Isroilga yetkazib berilayotgan F-16 ning soʻnggi versiyasi (F-16V) taxminan 65-70 million dollarga tushadi.

Ikkinchidan, J-10C AESA (Active Electronically Scanned Array) radari va ilgʻor elektron urush tizimlariga ega boʻlib, zamonaviy harbiy samolyotlar bilan raqobatlasha oladi. Bundan tashqari, samolyot Rossiyaning Lyulka-Saturn AL-31FN turboventilyatorli dvigateli bilan jihozlangan boʻlib, u 2200 km/soat maksimal tezlik va 3200 km masofaga uchish imkoniyatiga ega. 

Shuningdek, ushbu qiruvchi samolyot Xitoy tomonidan ishlab chiqilgan PL-10 qisqa masofali havo-havo raketasi bilan jihozlangan. Bu raketa "Thunderbolt-10" nomi bilan ham tanilgan boʻlib, ilgʻor infraqizil (IIR) nishonga olish tizimiga ega. Bu texnologiya raketaga istalgan burchakdan hujum qilish imkonini beradi va nishonlarni ularning shakli asosida aniqlash mexanizmini oʻz ichiga oladi. 

Shu bilan birga, Misr va Xitoy oʻrtasida havo mudofaasi sohasida ham bir qancha muzokaralar olib borilgan. Masalan, "Tactical Report" maʼlumotlariga koʻra, 2022 yil yanvar oyida Xitoy Misrga nomaʼlum miqdordagi Wing Loong I-D uchuvchisiz jangovar samolyotlarini yetkazib berish masalasida muzokaralar oʻtkazgan.

Shuningdek, 2024 yil 14 oktabr kuni Misr Harbiy-havo kuchlarining 45 yilligi munosabati bilan boʻlib oʻtgan rasmiy efirda Mudofaa vazirligining ijtimoiy tarmoqlardagi rasmiy sahifalarida eʼlon qilingan maʼlumotga koʻra, "Misr armiyasi dunyoning eng zamonaviy qurollari bilan boyitildi, jumladan, koʻp maqsadli Rafale qiruvchi samolyotlari, F-16 qiruvchi samolyotlari, Boeing AH-64 Apache vertolyotlari va Xitoyning Wing Loong jangovar samolyotlari." Bu esa shuni anglatadiki, Xitoyning qiruvchi samolyotlari allaqachon AQSh samolyotlari bilan bir qatorda Misr harbiy-havo kuchlari tarkibiga kirishga ulgurdi.

Misrning harbiy hamkorlari Gʻarbdan Sharqqa siljishining ehtimoliy oqibatlari

Garchi bu qaror ayrim muammolarni keltirib chiqarishi ehtimoli boʻlsa-da, Misr mavjud vaziyatdan foyda olish imkoniyatiga ham ega. Birinchidan, bu harakat bilan bogʻliq muammolarni hisobga oladigan boʻlsak, eng avvalo, Misr Xitoy bilan yaqin harbiy aloqalarni boshlagandan soʻng iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Ayniqsa, agar bu aloqalar Isroil va AQSh manfaatlariga zid boʻlsa. 

Hozirda Misr AQSh bozoriga bojxona toʻlovlarisiz mahsulot eksport qilish imkoniyatiga ega. Bunga faqat belgilangan Sanoat Imtiyozli Zonalar(QIZ)ida  ishlab chiqarilgan va kamida 10,5% Isroil tarkibiy qismini oʻz ichiga olgan mahsulotlar kiradi. AQSh Kongressi 1996 yilda AQSh-Isroil Erkin Savdo Shartnomasi doirasida QIZ dasturini yaratgan boʻlib, u Misrning toʻqimachilik va tikuvchilik sanoatini rivojlantirishda muhim rol oʻynagan. 

Ushbu sektor mamlakatdagi eng qadimiy va eng yirik sanoat tarmoqlaridan biri boʻlib, taxminan 1 million ishchi bandligini taʼminlaydi hamda Misrning ishlab chiqarilgan mahsulotlari eksportining qariyb 30% ini tashkil etadi. Agar Misr Xitoy harbiy texnikalarini sotib olish orqali oʻz harbiy salohiyatini diversifikatsiya qilish qarorini qabul qilsa va bu AQSh yoki Isroil bilan aloqalarga taʼsir qilsa, Qohira iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.

Shunga qaramay, barcha yirik davlatlarning mintaqadagi manfaatlarini hisobga olgan holda, Misr oʻz harbiy kuchlarini diversifikatsiya qilishni davom ettirishi uchun yanada muhimroq zaruriyat mavjud.

Jahon tartibi oʻzgarib, yangi super kuchlar paydo boʻlayotgan bir paytda, Misrning harbiy diversifikatsiyasi unga AQSh harbiy taʼminotiga bogʻliqlikni kamaytirish imkonini beradi. Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika (MENA) mintaqasidagi geosiyosiy noaniqliklar shuni koʻrsatmoqdaki, Misr kabi oʻrta darajadagi davlatlar oʻz raqiblari bilan teng raqobatlashish uchun bir nechta hamkorlik variantlarini koʻrib chiqishga majbur. Shu sababli, Misrning Xitoy bilan yangi harbiy hamkorligi zamonaviy qurollarni yanada kengroq va arzonroq narxlarda sotib olish imkonini beradi hamda harbiy qudratini oshirishga xizmat qiladi.

Yuqorida koʻrib muhokama qilinganidek, Misrning Sharqqa tomon siljishiga bir nechta sabab va motivlar mavjud. Strategik himoyalanish, cheklanmagan harbiy rivojlanish va muqobil mudofaa hamkorlarini izlash ushbu jasoratli qarorning asosiy omillaridir. Bu oʻzgarish nafaqat Misrning geosiyosiy rolini kuchaytiradi, balki MENA mintaqasida kengroq qayta shakllanish jarayonini ham aks ettiradi.

Biroq, potensial muammolarni ham hisobga olish muhim. Misr va AQSh oʻrtasidagi harbiy va iqtisodiy aloqalar shuni anglatadiki, Xitoy bilan harbiy hamkorlikni kuchaytirish boʻyicha har qanday keskin qadam sezilarli iqtisodiy xavflarni keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, agar Vashington Misrning Xitoy bilan aloqalarini salbiy signal sifatida qabul qilsa, Qohira AQSh harbiy yordami va QIZ dasturi kabi muhim savdo kelishuvlari imkoniyatlarini yoʻqotish xavfini tugʻdiradi. Ushbu dastur Misr iqtisodiyotida hal qiluvchi rol oʻynaydi.

Bu xavflarni kamaytirish uchun Qohira oʻz diversifikatsiya strategiyasini ehtiyotkorlik bilan boshqarishi lozim. Strategiya Xitoy bilan rivojlanayotgan aloqalar AQSh bilan mavjud hamkorlik hisobiga emas, balki unga qoʻshimcha tarzda olib borilishi kerak. Ushbu yondashuv uzoq muddatli foyda keltiradimi yoki kutilmagan salbiy oqibatlarga olib kelishi, Misr hukumatining oʻz strategiyasini qay darajada samarali amalga oshirishiga bogʻliqdir. Ammo aniq narsa shuki, Misrning Xitoy bilan hamkorligi uning geosiyosiy yoʻnalishini sezilarli darajada oʻzgartirmoqda.
 

Jasur Ravshanov

Mavzuga oid yangiliklar

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Yaqin Sharqda roʻy berayotgan murakkab vaziyat tufayli Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi (TIV) Eronda boʻlib turgan Oʻzbekiston fuqarolarini Turkmaniston orqali Vataniga qaytarish boʻyicha faol chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu haqda "Dunyo" axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

21.06.2025, 15:57

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Agar Qoʻshma Shtatlar Isroilning Eronga qarshi urushiga qoʻshilsa, Eron AQShning Yaqin Sharqdagi bazalariga zarbalar berish uchun raketa va boshqa harbiy texnika tayyorlab qoʻydi deb yozmoqda "The New York Times" nashri nashri AQSh rasmiylariga tayanib.

Jahon

18.06.2025, 09:31

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Tramp Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qildi

Kecha, 20 yanvar kuni AQSh Prezidenti lavozimini rasman egallagan Donald Tramp Amerikaning bundan oldingi prezidenti Jo Bayden davrida qabul qilingan 78 ta qarorni bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Bu haqda "Deutsche Welle" nashri xabar berdi.  

Jahon

21.01.2025, 13:41

Ikki oʻzbekistonlik AQShga noqonuniy muhojirlarni olib kirishda ayblanyapti

Ikki Oʻzbekiston fuqarosi moliyaviy daromad olish maqsadida AQShga noqonuniy muhojirlarni olib kirishda ayblanmoqda.

Oʻzbekiston

04.07.2025, 10:29

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

So‘nggi yangiliklar

IBA boks boʻyicha jahon chempioniga 1 million dollar mukofot beradi

Shuningdek, 4–5-oʻrin egalari ham taqdirlanadi. Endi jahon chempionati har uch yil emas, har ikki yilda oʻtkaziladi.

Sport

05.07.2025, 18:40

Eskrou tizimining joriy etilishi uy-joylar narxini oshishiga sabab boʻladimi?

Endilikda, hali bitmagan uydan kvartira sotib olmoqchi boʻlgan fuqaro, oʻsha uyga oʻz mablagʻlarini tikish orqali ulushdorga aylanadi.

Iqtisodiyot

05.07.2025, 14:20

Andijonda erkak xotinini oʻldirib qoʻydi

Andijonda erkak xotinini oʻldirib qoʻydi

Joriy yilning 4 iyul kuni 1977 yilda Andijon shahrida tugʻilgan fuqaro D.A. 1982 yilda tugʻilgan turmush oʻrtogʻi M.D. bilan Andijon shahri Oʻrikzor mahallasida kelib chiqqan janjal oqibatida ayolni boʻyin qismiga xoʻjalik pichogʻi bilan urib jarohat yetkazib, voqea joyidan yashiringan. Bu haqda Ichki ishlar vazirligi matbuot xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

05.07.2025, 13:41

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi

Attestatsiya jarayonlaridan norozi bir guruh oʻqituvchilar Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi. Ular attestatsiya imtihonlarini qayta oʻtkazish majburiyatini yuklash, maʼnaviy ziyon va vakil xarajatlarini undirish yuzasidan sudga daʼvo arizasi kiritdi. Bu haqda "Xalq taʼlim info" xabar berdi.

Ta'lim

05.07.2025, 12:55

Avtomobillarda foydalaniladigan xushboʻy ifor taratuvchi vositalar salomatlik uchun jiddiy zararligini bilasizmi?

Bu vositalar tarkibidagi baʼzi kimyoviy moddalar inson salomatligi uchun xavfli ekanligini bilasizmi?

Fan-texnologiya

05.07.2025, 12:02

Oʻzbekiston va Qozogʻiston sport sohasida mustahkam hamkorlikni yoʻlga qoʻymoqchi

Iqtidorli yoshlarni seleksiya qilish va infratuzilmani rivojlantirishda oʻzaro tajriba almashish kabi masalalar muhokama qilindi.

Sport

05.07.2025, 10:05

1,8 mlrd soʻmdan ortiq asossiz qarzdorlik tadbirkorlar foydasiga qayta hisob-kitob qilindi

Ikkita MChJga nisbatan “Hududgaz Jizzax” gaz taʼminoti filiali tomonidan asossiz qarzdorlik belgilanganligi yuzasidan tushgan murojaat oʻrganib chiqildi.

Iqtisodiyot

04.07.2025, 20:57

Moskvada telefon geolokatsiyani oʻchirgan migrantlar avtomatik tarzda roʻyxatdan chiqariladi

Moskva va Moskva viloyatida maxsus mobil ilova orqali roʻyxatdan oʻtayotgan migrantlarni avtomatik hisobdan chiqarish tartibini joriy etiladi.

Jahon

04.07.2025, 19:37

FVV firibgarlardan ogoh boʻlishga chaqirmoqda

Maxsus kiyim kiygan shaxslar oʻzlarini FVV xodimlari sifatida tanishtirib, aholidan goʻyoki yongʻin xavfsizligi qoidalarini buzganliklari uchun pul toʻlashga majburlayotgani aks etgan videolar tarqalmoqda.

Oʻzbekiston

04.07.2025, 18:46

Dam olish kunlari issiq asta-sekin pasayishni boshlaydi – Oʻzgidromet

Yakshanba kuni harorat kunduzi 38-41 daraja atrofida, janubda 42-44 darajagacha boʻladi.

Oʻzbekiston

04.07.2025, 17:47

Shavkat Mirziyoyev Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti sammitida nutq soʻzladi

Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti sammitidagi nutqi. 

Siyosat

04.07.2025, 16:28

Toshkent metropolitening 13 ta bekatida bittadan vestibyullaridagi kassalar yopildi

Ilgari  bir martalik QR-kodli chiptalardan metro yoʻlovchilarining 45-50 foizi foydalangan boʻlsa, hozirgi vaqtga kelib qariyb 6-7 foizni tashkil qilmoqda. 

Oʻzbekiston

04.07.2025, 15:45