Фиръавннинг аждарҳо билан рақси: Мисрнинг Хитой билан ҳарбий ҳамкорлиги

Қўшма Штатлар ўнлаб йиллар давомида Яқин Шарқдаги кўплаб давлатларнинг асосий ҳарбий ҳамкори бўлиб келган. Аммо Миср ўзининг ҳарбий ва иқтисодий алоқаларини қайта уйғонаётган қудратли давлатлар, айниқса Хитой билан диверсификация қилиш йўлида стратегик ўзгариш қилишга интилмоқда. Ушбу тенденция Мисрнинг узоқ муддатли амбицияларини яққол намоён қилади ва бу каби жасоратли қадам Мисрнинг геосиёсий йўналиши ва келажакдаги сиёсий воқеалар ривожига кескин таъсир қилиши мумкин бўлган қийинчиликларни ва шу билан бир қаторда янги имкониятларни ҳам келтириб чиқаради.

Улашиш:

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Firʼavnning ajdarho bilan raqsi: Misrning Xitoy bilan harbiy hamkorligi

Мисрнинг ҳарбий ҳамкорликни диверсификация қилишдаги мақсадлари қандай? 

Стратегик ҳимояланиш стратегияси. Қудратли давлатлар ўртасидаги рақобат даврида кўплаб ўрта кучга эга давлатлар ҳеджинг, яъни ҳимояланиш стратегиясига амал қилиб, барча томонлар билан бир вақтнинг ўзида ҳамкорлик қилиш орқали аниқ бир қудратли давлатнинг ёнини олишдан қочмоқда. Миср АҚШ билан анъанавий алоқаларни сақлаб қолган бўлсада, Хитой билан муносабатларни мустаҳкамлаш Мисрга геосиёсий ноаниқлик даврида кўпроқ танлов имкониятини беради.

Бошқача қилиб айтганда, Қоҳира Хитойнинг Яқин Шарқ ва Шимолий Африка минтақасидаги ҳарбий ва иқтисодий таъсири ортиб бораётганини тўлиқ англамоқда. Бу тушунча Хитойнинг стратегик ҳамкорликлари, инфратузилма лойиҳалари ва ҳарбий намойишлари орқали таъсир доирасини тез кенгайтираётганидан келиб чиқади. Хитой мунтазам равишда ўз қудратини қўшма ҳарбий машғулотлар, авиашоулар ва Яқин Шарқ давлатлари, жумладан, Миср, Жазоир ва Бирлашган Араб Амирликлари билан мудофаа битимларини имзолаш орқали намойиш қилиб келмоқда.

Иқтисодий ҳамкорликка келсак, Хитой Мисрда саноат зоналари, электр станциялари ва янги маъмурий пойтахт қурилишида фаол иштирок этмоқда. Миср учун бу ўзгаришларнинг барчаси битта оддий ҳақиқатни кўрсатади: яқин келажакда Хитой ушбу минтақадаги энг нуфузли давлатлардан бирига айланиши эҳтимоли юқори. Шу сабабли, Хитой билан яхши алоқалар ўрнатиш Миср учун шунчаки ихтиёрий ҳаракат эмас, балки давлатлар ўртасидаги рақобатда мувозанатни сақлаш учун зарурий стратегия ҳисобланади.

Чекланмаган ҳарбий ривожланиш. Бундан ташқари, Миср ҳукумати ўзининг ҳарбий ёки иқтисодий ривожланишини сунъий равишда чекламайдиган ишончли ҳамкор изламоқда. АҚШ эса Мисрнинг ҳарбий сўровларини бир неча бор рад этган, чунки Қўшма Штатлар Исроилнинг "Сифатли Ҳарбий Устунлик" (QME) сиёсатини барқарорлигини таъминлашни мақсад қилган. 

Ушбу сиёсат Исроилни минтақада ҳарбий жиҳатдан устунликка эга бўлиш учун қўшни давлатларнинг қуролланишига чекловлар қўяди. Масалан, АҚШ томонидан тақдим этилган F-16 қирувчи самолётлари учун AIM-120 AMRAAM узоқ масофали ҳаво-ҳаво ракеталаридан фойдаланиш чекланган. Худди шунингдек, Мисрнинг Rafale қирувчи самолётлари учун MBDA Meteor ракеталарини сотиб олиш истаги АҚШ томонидан Исроил хавфсизлигига таҳдид сифатида кўрилди ва қаршиликка учради.

Шундай қилиб, Миср ҳарбий ҳамкорликни диверсификация қилиш орқали АҚШга қарамлигини камайтириши ва ҳеч қандай чекловларсиз янги ҳамкорлар билан мудофаа салоҳиятини мустаҳкамлаши мумкин. Хитой эса ҳарбий техникани АҚШга қараганда арзонроқ нархларда таклиф қилиши мумкин.

Бундан ташқари, 2024 йилда АҚШ Президенти Байден инсон ҳуқуқлари бузилиши сабабли Мисрга ҳарбий ёрдамни қисқартиришини эълон қилган эди. Гарчи ушбу ёрдам кечикиб бўлса ҳам етиб келган бўлсада, бу Миср ҳукуматида шубҳа уйғотди: эртами-кечми АҚШ ҳар қандай баҳонани топиб, йиллик ёрдамни бутунлай бекор қилиши мумкин. Шу сабабли, Миср учун  ўз суверенитетини ҳурмат қиладиган ва миллий ривожланиш амбицияларига тўсқинлик қилмайдиган ташқи ҳамкорларни излаш зарурати пайдо бўлмоқда. 

Хитой – Миср ҳарбий ҳамкорлиги

Ғарб давлатларидан ҳарбий техника сотиб олишдаги чекловлар туфайли Миср ўз ҳарбий кучларини модернизация қилиш ва минтақавий қудратга айланиш учун янги ҳамкорлар излашга мажбур бўлмоқда. Потенциал шериклар орасида Хитой энг яхши вариантлардан бири сифатида кўрилмоқда, чунки у билан муносабатлар камроқ сиёсий шартлар ва чекловларни ўз ичига олади. Шу сабабли, Хитой ва Миср аллақачон бир қатор соҳаларда, жумладан қирувчи самолётлар, мудофаа, киберхавфсизлик ва аэрокосмик технологиялар бўйича ҳарбий ҳамкорликни йўлга қўйган.

Хитой етакчиси томонидан эълон қилинган "Глобал хавфсизлик ташаббуси" ушбу ҳамкорликни янада жозибадор қилади. Ушбу лойиҳа ўзаро ҳурмат, аралашмаслик ва икки томонлама фойда тамойилларига асосланган янги хавфсизлик моделини илгари суради. Бу ташаббус аллақачон АҚШ ва НАТО хавфсизлик тамойилларига муқобил ёндашув сифатида қаралмоқда. Шу билан бирга, Хитой ушбу стратегия орқали АҚШ ва унинг иттифоқчиларига ҳарбий воситаларсиз, дипломатик ва иқтисодий усуллар билан қарши туриш имкониятига эга бўлмоқда.

Аниқроқ айтганда, Хитой юқори сифатли ва илғор технологияларни нисбатан арзонроқ нархларда таклиф қилиш орқали Мисрнинг анъанавий иттифоқчилари — АҚШ ва Европа мамлакатларини бу минтақадан сиқиб чиқармоқда. Айниқса, АҚШнинг F-16 қирувчи самолётлари технологик ютуқлар ва нарх бўйича аллақачон Хитойнинг J-10C қирувчи самолётларига ютқазмоқда. 

Яқинда Миср Хитойнинг J-10C қирувчи самолётларини сотиб олиш масаласида Пекин билан музокаралар олиб борди. Ушбу келишув 2024 йил 19 августда имзоланган бўлиб, бу Мисрнинг ҳарбий стратегиясидаги сезиларли ўзгариш ва Яқин Шарқдаги кенгроқ геосиёсий қайта шаклланишни акс эттиради. 

АҚШ томонидан етказиб берилган самолётлар билан таққослаганда, янги J-10C самолётлари бир қатор муҳим жиҳатлардан фарқланади. Биринчидан, J-10C тўртинчи авлод қирувчи самолёти бўлиб, Ғарб вариантларига нисбатан илғор имкониятларни анча арзон нархларда тақдим этади. Хусусан, J-10C нинг нархи тахминан 40-50 миллион доллар атрофида баҳоланмоқда, ҳолбуки АҚШ томонидан Исроилга етказиб берилаётган F-16 нинг сўнгги версияси (F-16В) тахминан 65-70 миллион долларга тушади.

Иккинчидан, J-10C АЭСА (Active Electronically Scanned Array) радари ва илғор электрон уруш тизимларига эга бўлиб, замонавий ҳарбий самолётлар билан рақобатлаша олади. Бундан ташқари, самолёт Россиянинг Lyulka-Saturn AL-31FN турбовентиляторли двигатели билан жиҳозланган бўлиб, у 2200 км/соат максимал тезлик ва 3200 км масофага учиш имкониятига эга. 

Шунингдек, ушбу қирувчи самолёт Хитой томонидан ишлаб чиқилган PL-10 қисқа масофали ҳаво-ҳаво ракетаси билан жиҳозланган. Бу ракета "Thunderbolt-10" номи билан ҳам танилган бўлиб, илғор инфрақизил (IIR) нишонга олиш тизимига эга. Бу технология ракетага исталган бурчакдан ҳужум қилиш имконини беради ва нишонларни уларнинг шакли асосида аниқлаш механизмини ўз ичига олади. 

Шу билан бирга, Миср ва Хитой ўртасида ҳаво мудофааси соҳасида ҳам бир қанча музокаралар олиб борилган. Масалан, "Tactical Report" маълумотларига кўра, 2022 йил январь ойида Хитой Мисрга номаълум миқдордаги Wing Loong I-D учувчисиз жанговар самолётларини етказиб бериш масаласида музокаралар ўтказган.

Шунингдек, 2024 йил 14 октябрь куни Миср Ҳарбий-ҳаво кучларининг 45 йиллиги муносабати билан бўлиб ўтган расмий эфирда Мудофаа вазирлигининг ижтимоий тармоқлардаги расмий саҳифаларида эълон қилинган маълумотга кўра, "Миср армияси дунёнинг энг замонавий қуроллари билан бойитилди, жумладан, кўп мақсадли Rafale қирувчи самолётлари, F-16 қирувчи самолётлари, Boeing AH-64 Apache вертолётлари ва Хитойнинг Wing Loong жанговар самолётлари." Бу эса шуни англатадики, Хитойнинг қирувчи самолётлари аллақачон АҚШ самолётлари билан бир қаторда Миср ҳарбий-ҳаво кучлари таркибига киришга улгурди.

Мисрнинг ҳарбий ҳамкорлари Ғарбдан Шарққа силжишининг эҳтимолий оқибатлари

Гарчи бу қарор айрим муаммоларни келтириб чиқариши эҳтимоли бўлса-да, Миср мавжуд вазиятдан фойда олиш имкониятига ҳам эга. Биринчидан, бу ҳаракат билан боғлиқ муаммоларни ҳисобга оладиган бўлсак, энг аввало, Миср Хитой билан яқин ҳарбий алоқаларни бошлагандан сўнг иқтисодий қийинчиликларга дуч келиши мумкин. Айниқса, агар бу алоқалар Исроил ва АҚШ манфаатларига зид бўлса. 

Ҳозирда Миср АҚШ бозорига божхона тўловларисиз маҳсулот экспорт қилиш имкониятига эга. Бунга фақат белгиланган Саноат Имтиёзли Зоналар(QIZ)ида  ишлаб чиқарилган ва камида 10,5% Исроил таркибий қисмини ўз ичига олган маҳсулотлар киради. АҚШ Конгресси 1996 йилда АҚШ-Исроил Эркин Савдо Шартномаси доирасида ҚИЗ дастурини яратган бўлиб, у Мисрнинг тўқимачилик ва тикувчилик саноатини ривожлантиришда муҳим роль ўйнаган. 

Ушбу сектор мамлакатдаги энг қадимий ва энг йирик саноат тармоқларидан бири бўлиб, тахминан 1 миллион ишчи бандлигини таъминлайди ҳамда Мисрнинг ишлаб чиқарилган маҳсулотлари экспортининг қарийб 30% ини ташкил этади. Агар Миср Хитой ҳарбий техникаларини сотиб олиш орқали ўз ҳарбий салоҳиятини диверсификация қилиш қарорини қабул қилса ва бу АҚШ ёки Исроил билан алоқаларга таъсир қилса, Қоҳира иқтисодий қийинчиликларга дуч келиши мумкин.

Шунга қарамай, барча йирик давлатларнинг минтақадаги манфаатларини ҳисобга олган ҳолда, Миср ўз ҳарбий кучларини диверсификация қилишни давом эттириши учун янада муҳимроқ зарурият мавжуд.

Жаҳон тартиби ўзгариб, янги супер кучлар пайдо бўлаётган бир пайтда, Мисрнинг ҳарбий диверсификацияси унга АҚШ ҳарбий таъминотига боғлиқликни камайтириш имконини беради. Яқин Шарқ ва Шимолий Африка (MENA) минтақасидаги геосиёсий ноаниқликлар шуни кўрсатмоқдаки, Миср каби ўрта даражадаги давлатлар ўз рақиблари билан тенг рақобатлашиш учун бир нечта ҳамкорлик вариантларини кўриб чиқишга мажбур. Шу сабабли, Мисрнинг Хитой билан янги ҳарбий ҳамкорлиги замонавий қуролларни янада кенгроқ ва арзонроқ нархларда сотиб олиш имконини беради ҳамда ҳарбий қудратини оширишга хизмат қилади.

Юқорида кўриб муҳокама қилинганидек, Мисрнинг Шарққа томон силжишига бир нечта сабаб ва мотивлар мавжуд. Стратегик ҳимояланиш, чекланмаган ҳарбий ривожланиш ва муқобил мудофаа ҳамкорларини излаш ушбу жасоратли қарорнинг асосий омилларидир. Бу ўзгариш нафақат Мисрнинг геосиёсий ролини кучайтиради, балки MENA минтақасида кенгроқ қайта шаклланиш жараёнини ҳам акс эттиради.

Бироқ, потенциал муаммоларни ҳам ҳисобга олиш муҳим. Миср ва АҚШ ўртасидаги ҳарбий ва иқтисодий алоқалар шуни англатадики, Хитой билан ҳарбий ҳамкорликни кучайтириш бўйича ҳар қандай кескин қадам сезиларли иқтисодий хавфларни келтириб чиқариши мумкин. Айниқса, агар Вашингтон Мисрнинг Хитой билан алоқаларини салбий сигнал сифатида қабул қилса, Қоҳира АҚШ ҳарбий ёрдами ва ҚИЗ дастури каби муҳим савдо келишувлари имкониятларини йўқотиш хавфини туғдиради. Ушбу дастур Миср иқтисодиётида ҳал қилувчи роль ўйнайди.

Бу хавфларни камайтириш учун Қоҳира ўз диверсификация стратегиясини эҳтиёткорлик билан бошқариши лозим. Стратегия Хитой билан ривожланаётган алоқалар АҚШ билан мавжуд ҳамкорлик ҳисобига эмас, балки унга қўшимча тарзда олиб борилиши керак. Ушбу ёндашув узоқ муддатли фойда келтирадими ёки кутилмаган салбий оқибатларга олиб келиши, Миср ҳукуматининг ўз стратегиясини қай даражада самарали амалга оширишига боғлиқдир. Аммо аниқ нарса шуки, Мисрнинг Хитой билан ҳамкорлиги унинг геосиёсий йўналишини сезиларли даражада ўзгартирмоқда.
 

Жасур Равшанов

мавзуга оид янгиликлар

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” курашда АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий базаларига ҳужум қилиши мумкин — NYT

Агар Қўшма Штатлар Исроилнинг Эронга қарши урушига қўшилса, Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги базаларига зарбалар бериш учун ракета ва бошқа ҳарбий техника тайёрлаб қўйди деб ёзмоқда "The New York Times" нашри нашри АҚШ расмийларига таяниб.

Жаҳон

18.06.2025, 09:31

Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Жаҳон

16.05.2025, 14:33

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Эрондаги воқеада Хитойдан олиб келинган ракета ёқилғиси портлаб кетган бўлиши мумкин

Жорий йилнинг 26 апрель куни Эроннинг Бандар-Аббос шаҳридаги Шаҳид-Ражаи портида кучли содир бўлган кучли портлаш ортидан 1200 дан ортиқ киши жароҳатланган ва 36 киши ҳалок бўлган. Воқеа ортидан Эрон Ислом Республикасида 3 кунлик мотам эълон қилинди.

Жаҳон

28.04.2025, 10:31

сўнгги янгиликлар

Эртага ҳаво исиши кутилмоқда

Республиканинг тоғли ҳудудларида ҳаво бироз булутли бўлади, айрим жойларда ўзгариб туради, ёғингарчилик кутилмайди.

Ўзбекистон

08.08.2025, 11:42

Термизда "Yingxua" академияси ҳамкорлигидаги мактаб очилади

Сурхондарё вилоят ҳокими Улуғбек Қосимов Тянсзин шаҳридаги "Yingxua" академиясида бўлиб, таълим муассасаси билан яқиндан танишди.

Ўзбекистон

08.08.2025, 10:46

Vashington post: Oʻzbekiston taqdim etgan xato raqamlar butun dunyoni yanglishtirdi

Вашингтон пост: Ўзбекистон тақдим этган хато рақамлар бутун дунёни янглиштирди

Ўзбекистон томонидан халқаро нашрга берган нотўғри  маълумотлари юзасидан жиддий муаммолар келиб чиққан.2024 йилда “Nature” журналида Жаҳон иқтисодиёти 2050 йилга бориб иқлим ўзгариши иқтисодга , глобал ЯИМ таъсир этиши ҳақида мақола чоп этилган эди.

Сиёсат

07.08.2025, 19:26

Apple kelgusi 4 yil ichida AQShga 600 mlrd dollar sarmoya kiritadi

Apple келгуси 4 йил ичида АҚШга 600 млрд доллар сармоя киритади

Президент Доналд Трамп 6 август куни Apple компанияси Қўшма Штатларга қўшимча 100 миллиард доллар сармоя киритади. Бу ҳақда Оқ уй маълум қилди. 

Жаҳон

07.08.2025, 19:00

Yashnoboddagi “dom”da yongʻin chiqdi

Яшнободдаги “дом”да ёнғин чиқди

Бугун, 7 август соат 16:09 да Тошкент шаҳар Яшнобод тумани, Қўйлиқ мавзесида жойлашган, кўп қаватли уйнинг 7-қаватидаги хонадонда ёнғин содир бўлди.

Ўзбекистон

07.08.2025, 18:01

“Tonirovka” arzonlashishi mumkin

“Тонировка” арзонлашиши мумкин

Ички ишлар вазирлиги автотранспортни бошқаришдан юк ташиш қўшимча ташиш қўшимча қулайликларга тузатиш бўйича янги қонун лойиҳасини муҳокамага қўйди. Лойиҳага кўра, ёз ойлари учун “тонировка” нархи 412 мин сўмга туширилиши мумкин.

Ўзбекистон

07.08.2025, 16:15

Indoneziya aviakompaniyalariga Oʻzbekistonning barcha xalqaro aeroportlariga parvoz qilish huquqi berildi

Индонезия авиакомпанияларига Ўзбекистоннинг барча халқаро аэропортларига парвоз қилиш ҳуқуқи берилди

Ўзбекистон ва Индонезия авиация ҳукуматлари ўртасида янги келишув имзоланди. Бу ҳақда Транспорт вазирлиги хабар берди.

Ўзбекистон

07.08.2025, 15:33

Ўзбек спортида допинг билан боғлиқ муаммолар

Бир ой ичида ўзбек спорти учун учта допинг машмашаси жуда ҳам кўп, бўлиб ҳам но-xуш ҳолатларнинг иккитаси Париж-2024 Олимпиадаси чемпионларида қайд этилди.

Спорт

07.08.2025, 11:05

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

АҚШда ҳарбий хизматчи Россия фойдасига шпионликда айбланиб қўлга олинди

АҚШнинг Техас штатидаги 22 ёшли ҳарбий хизматчи Тейлор Адам Ли мудофаага оид махфий маълумотларни Россияга беришда айбланиб қўлга олинди. Бу ҳақда АҚШ Адлия вазирлиги хабар берди.

Жаҳон

07.08.2025, 10:33

Oʻzbekiston iqtisodiy oʻsish boʻyicha barcha qoʻshinlaridan ortda qolmoqda

Ўзбекистон иқтисодий ўсиш бўйича барча қўшниларидан ортда қолмоқда

Биринчи ярим йилликда Марказий Осиёда энг тез ўсаётган мамлакат Қирғизистон бўлса, энг паст ўсиш суръати Ўзбекистонда кузатилди. Бу ҳақда иқтисодчи Миркомил Холбоев маълум қилди.

Иқтисодиёт

07.08.2025, 10:07

Самарқандда замонавий автовокзал фойдаланишга топширилди

Ушбу лойиҳани амалга ошириш учун 12 миллион АҚШдоллари миқдорида маблағ йўналтирилди.

Ўзбекистон

07.08.2025, 10:02

Тошкентда ижара тўловларининг пасайиши давом этмоқда

Кўчмас мулк бозоридаги фаолликнинг ўсиши ипотека кредитларининг кўпайиши, аҳоли даромадлари ва уй-жой қурилишига инвестицияларнинг ўсиши билан изоҳланади.

Иқтисодиёт

07.08.2025, 09:01