Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Xitoy va O'zbekiston

Imkoniyatlar:

•  Xitoy dunyodagi eng yirik bozorlardan biri. U bilan savdo qilish har bir mamlakat uchun katta iqtisodiy foyda olish imkoniyatini beradi. Xitoy Oʻzbekistonning yirik savdo hamkorlaridan biri (2024 yilda Xitoy bilan tovar aylanmasi Rossiyadan ham oʻtib ketdi). Oʻzbekistonda "Yashil energetika" tizimi toʻliq ishga tushadigan boʻlsa Xitoy bizning elektr-energetika uchun juda katta bozorligini unutmaslik kerak.

•  Xitoy "Bir makon – bir yoʻl" loyihasi orqali koʻplab davlatlarga yoʻllar, portlar, temir yoʻllar qurishda yordam beryapti. Xitoy mablagʻiga yirik yoʻllar, temir yoʻllar va sanoat zonalari qurilyapti (masalan, Angren-Pop temir yoʻli, neft-gaz loyihalari).

•  Birgina Xitoy mahsulotlari tranziti ortidan juda katta daromad koʻriladi. Bu borada esa kadrlarni yetarlicha tayyorlash kerak boʻladi.

•  Xitoy sunʼiy intellekt, 5G va boshqa sohalarda ilgʻor texnologiyalar taklif qilyapti. Gʻarb va boshqa subʼektlar taklif etayotgan texnologiyalarga alternativ koʻpaysa tanlov imkoniyati boʻladi. Hatto, Xitoy bilan hamkorlikda milliy dasturlar yaratish tizimini yoʻlga qoʻyish mumkin. Bunda Oʻzbekistonda yetarlicha salohiyat va infrastruktura bor (Masalan, IT-Park tizimi).

•  Xitoy kompaniyalari telekommunikatsiya (Huawei), energiya va transport sohalarida faol.Oʻzbekiston sanoatini modernizatsiya qilish uchun bu katta imkoniyat.

 

Xavflar:

• Xitoydan ortiqcha qarz olish davlatlarni iqtisodiy jihatdan unga bogʻliq qilib qoʻyadi (buni "qarz tuzogʻi diplomatiyasi" deb atashadi). Agar Xitoy sarmoyasi nazoratsiz koʻpaysa, Oʻzbekiston iqtisodiyoti ortiqcha Xitoyga bogʻliq boʻlib qolishi mumkin. Katta infratuzilma loyihalari uchun olinadigan kreditlar keyin qiyinchilik tugʻdirishi mumkin (boshqa mamlakatlar misoli bor, masalan, Shri-Lanka

• Xitoy sarmoyasining ortishi baʼzan geosiyosiy bosim ortishiga ham olib kelishi mumkin. Xitoy oʻz manfaatlarini qoʻllash uchun iqtisodiy taʼsirini siyosiy bosimga aylantirishi mumkin. Bunda, Gʻarb, Rossiya, Turkiya, Arab davlatlari va Xitoy balansini ushlash juda muhim boʻladi. Buni amalga oshirish esa juda-juda murakkab. Oʻzbekiston buni hozircha uddalayapti, davomli boʻlishi uchun esa aholining siyosiy savodxonligini oshirish va qoʻllab-quvvatlovni taʼminlash kerak boʻladi.

• Maʼlumotlar xavfsizligi, sanoat shpionaji kabi muammolar Xitoy bilan texnologik hamkorlikda muhim masala boʻlib qolyapti. AQSh bu borada juda katta achchiq tajribaga ega. Ammo, bu hodisani teskarisiga ham amalga oshirish va milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda Xitoy tajribasini qoʻllash kerak boʻladi.

 

Oʻzbekiston nima qilishi kerak?

 

Birichnidan, risklar bor va boʻladi. Ammo, bu risklardan toʻgʻri va aql bilan foydalanish orqali bartaraf etish mumkin. Faqat iqtisodiy oqilona va rentabel loyihalarga sarmoya va kredit olish, qarzga botib qolishdan saqlanish uchun qonunchilik darajasida meʼyorlar (yaʼni qarz chegaralari) belgilanishi lozim.

Ikkinchidan, iqtisodiy kelishuvlarda har doim Oʻzbekiston manfaatlarini himoya qilish. Strategik aktivlar (masalan, portlar, yirik zavodlar) boʻyicha ehtiyotkor boʻlish lozim boʻladi.

Uchinchidan, Xitoydan faqat tayyor mahsulot emas, texnologiya va bilim ham olish choralarini koʻrish kerak. Mahalliy kadrlarni tayyorlash va mustaqil rivojlanishni taʼminlash darkor.

Toʻrtinchidan, faqat Xitoy emas biz ham Xitoy iqtisodiyotida ishtirok etishimiz kerak. Masalan, Yaponiya va Koreya kabi Oʻzbekiston kapitali hissasi mavjud korxonalar tashkil etilishida ishtirok etish.
 

Farhod Karimovning 
Yaqin Sharq va Jahon siyosati boʻyicha ekspert, siyosatshunos 

Mavzuga oid yangiliklar

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

2023 yilda Rossiya va Xitoy oʻrtasida Rossiya qurol-yarogʻlarini, jumladan, hujumga qarshi jangovar mashinalar, tankiga qarshi qurollar va havo-desant jangovar transport vositalarini yetkazib berish boʻyicha kelishuv imzolangan edi. Buni Black Moon xakerlar guruhi qoʻlga kiritgan va Britaniyaning Royal United Services Institute tahlil markazi tomonidan tasdiqlangan hujjatlar tasdiqlaydi.

Jahon

29.09.2025, 13:00

Oʻzbekiston va Xitoy displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻymoqchi

KODA rahbariyati bilan oʻzaro hamkorlik yoʻnalishlari muhokama qilinib, Oʻzbekistonda displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha takliflar ilgari surildi. 

Iqtisodiyot

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

AQSh va Xitoy oʻrtasidagi raqobatda Xitoy yutqazmoqda. Agar Vashington vaziyatni oʻnglamasa, nafaqat Pekin balki dunyoning boshqa davlatlari ham AQShdan oʻzib ketadi. Bu haqda AQShning sobiq NATOdagi elchisi Ivo Daalderning “Politico” nashridagi “Ivo Daal va dunyo sharhi” podkastida maʼlum qildi.

Jahon

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

So‘nggi yangiliklar

106 mingdan ortiq oʻzbekistonlik Rossiyada qonuniy asosda ishga joylashtirilgan

Oʻzbekiston fuqarolarining Rossiyadagi bandligi haqida berilgan maʼlumotga koʻra, joriy yil boshidan buyon 106 mingdan ortiq oʻzbekistonlik fuqaro Rossiyada qonuniy tarzda ishga joylashtirilgan.

Oʻzbekiston

07.10.2025, 13:43

Isroil har kuni Gʻazoda oʻrtacha 92 nafar falastinlikni, jumladan 27 nafar bolani oʻldirmoqda

Isroil armiyasining Gʻazo sektoriga qarshi hujumlari natijasida har kuni kamida 53 oiladan ikki kishi halok boʻlmoqda.

Jahon

07.10.2025, 12:44

Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi OFK tomonidan yirik miqdorda jarimaga tortildi

OFK tartib intizom qoʻmitasiga qaroriga koʻra, Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi  340 ming AQSh dollari jarima toʻlashi kerak.

Sport

07.10.2025, 12:21

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Avval-boshdan aytib qoʻyaylik, bu video ikki xalq oʻrtasiga nizo urugʻlarini sochish maqsadida tayyorlangani yoʻq, aksincha, agar oʻrtada biror tushunmovchilik boʻlsa, darhol bartaraf etish, ikki xalq, ikki davlat bugungi murakkab geosiyosiy mojarolar, yuksak ehtimolli tabiiy ofatlar, iqtisodiy-ijtimoiy inqirozlar qarshisida bir-biriga raqib va raqobatchi emas, balki yelkadosh, hamnafas boʻlish zarurligini eslatish maqsadida tayyorlandi.

Oʻzbekiston

07.10.2025, 12:03

Tibbiyot yoʻnalishda Nobel mukofoti sovrindori eʼlon qilindi

Tibbiyot yoʻnalishda Nobel mukofoti sovrindori eʼlon qilindi

Kechadan boshlab 2025 yil uchun Nobel mukofoti laureatlari eʼlon qilina boshladi. Bu haqda Nobel mukofoti assambleyasining rasmiy sahifasida maʼlum qilindi.

Fan-texnologiya

07.10.2025, 11:47

Metro bekatida chaqaloq tugʻildi

Kecha “Gʻafur Gʻulom” metro bekati xodimi Naima Mahamadjonova homilador ayolga birinchi tibbiy yordam koʻrsatdi hamda ayolga chaqaloqni sogʻ-omon tugʻishida yordam berdi.

Oʻzbekiston

07.10.2025, 10:46

Shota Rustaveli koʻchasida avtobuslar harakatlana boshladi

2025 yil 7 oktabrdan boshlab Shota Rustaveli koʻchasida markaziy avtobus yoʻlagi faoliyati boshlanadi. Boshqa harakat ishtirokchilari uchun chapga burilish va qayrilib olish taqiqlangan.

Oʻzbekiston

07.10.2025, 09:48

Ertaga “Super Oy”ni koʻrishimiz mumkin

Oktabr oyida shuningdek, Oyning Yupiter va Veneraga yaqinlashishi ham kutilmoqda.

Oʻzbekiston

06.10.2025, 18:27

Jahon chempionatida faqat Ruslan Nurudinov va Akbar Joʻrayev ishtirok etadi. Qolganlar-chi?

Oʻzbekiston ogʻir atletika federatsiyasi Ruslan Nurudinov va Akbar Joʻrayevning JChdagi ishtiroki boʻyicha munosabat bildirdi.

Sport

06.10.2025, 17:23

Tayvandagi aeroport eng samimiy aeroport deb topildi

Buyuk Britaniyaning sayohat xizmati kompaniyasi “Airport Parking & Hotels” dunyoning “eng do‘stona aeroporti”ni aniqladi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, Tayvanning “Taoyuan” xalqaro aeroporti Yaponiyaning “Narita” xalqaro aeroportidan va Singapurdagi mashhur “Changi” Changi aeroportidan yuqori bal to‘plab, eng samimiy aeroport sifatida tan olindi.

Jahon

06.10.2025, 16:40

Toshkentda ilk bor “Classical Music Fest in Tashkent” festivali oʻtkazildi

Poytaxtda ilk bor oʻtkazilgan “Classical Music Fest in Tashkent” xalqaro festivali yakunlandi. Yopilish konsertida mashhur skripkachi Mark Bushkov va Oʻzbekiston davlat simfonik orkestri tomoshabinlarga unutilmas musiqa kechasini taqdim etdi.

Madaniy

06.10.2025, 16:27

Nukuslik qizlar koʻzni skanerlash orqali kasallikni aniqlovchi startap yaratdi

Ushbu startap Qoraqalpogʻistonda sogʻliqni saqlash sohasidagi ilgʻor gʻoyalar va innovatsion yechimlarga bagʻishlangan HealthTech Hackathon tadbirida taqdm etildi.

Fan-texnologiya

06.10.2025, 15:29