Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Xitoy va O'zbekiston

Imkoniyatlar:

•  Xitoy dunyodagi eng yirik bozorlardan biri. U bilan savdo qilish har bir mamlakat uchun katta iqtisodiy foyda olish imkoniyatini beradi. Xitoy Oʻzbekistonning yirik savdo hamkorlaridan biri (2024 yilda Xitoy bilan tovar aylanmasi Rossiyadan ham oʻtib ketdi). Oʻzbekistonda "Yashil energetika" tizimi toʻliq ishga tushadigan boʻlsa Xitoy bizning elektr-energetika uchun juda katta bozorligini unutmaslik kerak.

•  Xitoy "Bir makon – bir yoʻl" loyihasi orqali koʻplab davlatlarga yoʻllar, portlar, temir yoʻllar qurishda yordam beryapti. Xitoy mablagʻiga yirik yoʻllar, temir yoʻllar va sanoat zonalari qurilyapti (masalan, Angren-Pop temir yoʻli, neft-gaz loyihalari).

•  Birgina Xitoy mahsulotlari tranziti ortidan juda katta daromad koʻriladi. Bu borada esa kadrlarni yetarlicha tayyorlash kerak boʻladi.

•  Xitoy sunʼiy intellekt, 5G va boshqa sohalarda ilgʻor texnologiyalar taklif qilyapti. Gʻarb va boshqa subʼektlar taklif etayotgan texnologiyalarga alternativ koʻpaysa tanlov imkoniyati boʻladi. Hatto, Xitoy bilan hamkorlikda milliy dasturlar yaratish tizimini yoʻlga qoʻyish mumkin. Bunda Oʻzbekistonda yetarlicha salohiyat va infrastruktura bor (Masalan, IT-Park tizimi).

•  Xitoy kompaniyalari telekommunikatsiya (Huawei), energiya va transport sohalarida faol.Oʻzbekiston sanoatini modernizatsiya qilish uchun bu katta imkoniyat.

 

Xavflar:

• Xitoydan ortiqcha qarz olish davlatlarni iqtisodiy jihatdan unga bogʻliq qilib qoʻyadi (buni "qarz tuzogʻi diplomatiyasi" deb atashadi). Agar Xitoy sarmoyasi nazoratsiz koʻpaysa, Oʻzbekiston iqtisodiyoti ortiqcha Xitoyga bogʻliq boʻlib qolishi mumkin. Katta infratuzilma loyihalari uchun olinadigan kreditlar keyin qiyinchilik tugʻdirishi mumkin (boshqa mamlakatlar misoli bor, masalan, Shri-Lanka

• Xitoy sarmoyasining ortishi baʼzan geosiyosiy bosim ortishiga ham olib kelishi mumkin. Xitoy oʻz manfaatlarini qoʻllash uchun iqtisodiy taʼsirini siyosiy bosimga aylantirishi mumkin. Bunda, Gʻarb, Rossiya, Turkiya, Arab davlatlari va Xitoy balansini ushlash juda muhim boʻladi. Buni amalga oshirish esa juda-juda murakkab. Oʻzbekiston buni hozircha uddalayapti, davomli boʻlishi uchun esa aholining siyosiy savodxonligini oshirish va qoʻllab-quvvatlovni taʼminlash kerak boʻladi.

• Maʼlumotlar xavfsizligi, sanoat shpionaji kabi muammolar Xitoy bilan texnologik hamkorlikda muhim masala boʻlib qolyapti. AQSh bu borada juda katta achchiq tajribaga ega. Ammo, bu hodisani teskarisiga ham amalga oshirish va milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda Xitoy tajribasini qoʻllash kerak boʻladi.

 

Oʻzbekiston nima qilishi kerak?

 

Birichnidan, risklar bor va boʻladi. Ammo, bu risklardan toʻgʻri va aql bilan foydalanish orqali bartaraf etish mumkin. Faqat iqtisodiy oqilona va rentabel loyihalarga sarmoya va kredit olish, qarzga botib qolishdan saqlanish uchun qonunchilik darajasida meʼyorlar (yaʼni qarz chegaralari) belgilanishi lozim.

Ikkinchidan, iqtisodiy kelishuvlarda har doim Oʻzbekiston manfaatlarini himoya qilish. Strategik aktivlar (masalan, portlar, yirik zavodlar) boʻyicha ehtiyotkor boʻlish lozim boʻladi.

Uchinchidan, Xitoydan faqat tayyor mahsulot emas, texnologiya va bilim ham olish choralarini koʻrish kerak. Mahalliy kadrlarni tayyorlash va mustaqil rivojlanishni taʼminlash darkor.

Toʻrtinchidan, faqat Xitoy emas biz ham Xitoy iqtisodiyotida ishtirok etishimiz kerak. Masalan, Yaponiya va Koreya kabi Oʻzbekiston kapitali hissasi mavjud korxonalar tashkil etilishida ishtirok etish.
 

Farhod Karimovning 
Yaqin Sharq va Jahon siyosati boʻyicha ekspert, siyosatshunos 

Mavzuga oid yangiliklar

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

OCCRP

OCCRP: Jurnalistika jinoyat emas

3 may Jahon matbuot kuni munosabati bilan dunyoga mashhur “Panama papers” va “Troika Laundromat” hujjatlarini fosh etgan – OCCRP uyushgan jinoyatchilik va korrupsiyani fosh qilishga ixtisoslashgan tashkilot bosh muharirir  Miranda Patruchich barchaga qarata ochiq xat eʼlon qildi. OCCRP hujjatlarida Oʻzbekistondagi korruptsion tizimlar, amaldorlar va ularga yoki oilasiga tegishli xorijdagi banklarda saqlanayotgan juda katta miqdordagi pullar fosh etilgan. 

Jahon

05.05.2025, 18:47

BAA, Dubay.

Oʻzbekiston fuqarolarini BAA kirishi taqiqlangani rad etildi

Avvalroq, ijtimoiy tarmoqlarda Oʻzbekiston fuqarolarini birlashgan Arab Amirligi (BAA) kirishi taqiqlangani haqida xabar tarqalgan edi. Tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Ahror Burhonov bu xabarlarni asossiz va feyk deb atadi. Bu haqda u oʻzining Telegram kanalida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 11:06

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

Donald Tramp

Trampning olti frontdagi urushi: dunyo global beqarorlik yoqasidami?

30 aprel kuni Donald Tramp ikkinchi prezidentlik faoliyati boshlanganiga 100 kun boʻladi. Bu, AQShda shakllangan oʻzina xos siyosiy anʼanaga koʻra, dastlabki sarhisob davridir. 

Iqtisodiyot

25.04.2025, 15:13

So‘nggi yangiliklar

Do Human Rights in Uzbekistan No Longer Matter to Europe?

Yevropa uchun Oʻzbekistondagi inson huquqlari endi muhim emasmi?

Rossiya–Ukraina urushi boshlanganidan soʻng, bir qator Yevropa Ittifoqi davlatlarining Markaziy Osiyoga, xususan Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishi sezilarli darajada ortdi. Bu holat mintaqadagi geosiyosiy muvozanat oʻzgarayotgani, shuningdek, Yevropa Ittifoqining yangi tashqi siyosiy strategiyasidan dalolat beradi.

Siyosat

05.06.2025, 16:22

OTM oʻqishga kirish uchun qabul boshlandi

OTM oʻqishga kirish uchun qabul boshlandi

2025–2026 oʻquv yili uchun  oliy taʼlim muassasalari va professional taʼlim muassasalariga qabul jarayonlari boshlandi. Bu haqda Bilimni baholash agentligi xabar qildi.

Ta'lim

05.06.2025, 14:45

Tramp 12 davlat fuqarolari uchun AQShga kirishni taqiqladi

Tramp 12 davlat fuqarolari uchun AQShga kirishni taqiqladi

Kecha, 4 iyun kuni AQSh prezidenti Donalʼd Tramp joriy yilning 9 iyun kunidan boshlab 12 ta davlat fuqarolariga mamlakatga kirishni taqiqlab qoʻydi, 7 ta davlat fuqarolari uchun kirish qisman taqiqladi. Bu haqda "Reuters" axborot agentligi xabar qildi.

Jahon

05.06.2025, 14:24

AQSh Qashqadaryodagi tarixiy majmuani qayta tiklash uchun 250 ming AQSh dollari sarfladi

AQSh Qashqadaryodagi tarixiy majmuani qayta tiklash uchun 250 ming AQSh dollari sarfladi

Qashqadaryo viloyatidagi XV asrga oid tarixiy Langar ota majmuasi AQSh elchilarining Madaniy merosni saqlash jamgʻarmasi tomonidan 250 ming AQSh dollarlik taʼmirlash loyihasi natijasida qayta tiklandi va foydalanishga topshirildi. Bu haqda Amerika Qoʻshma Shtatlarining Oʻzbekistondagi elchixonasi matbuot xizmati xabar qildi.

Madaniy

04.06.2025, 17:46

Ilon Mask Trampning asosiy qonun loyihasini "jirkanch razolat" deb atadi

Ilon Mask Trampning asosiy qonun loyihasini "jirkanch razolat" deb atadi

Ilon Mask Oq uyda jamoat asosida olib borgan faoliyatidan ketganidan soʻng, AQSh prezidenti Donalʼd Trampning ichki siyosatdagi asosiy tashabbuslaridan biri boʻlgan "Bitta Ulkan Goʻzal Qonun" — soliqlar va mablagʻ ajratish haqidagi qonunni ommaviy ravishda "jirkanch razolat" deb atadi. Bu haqda Mask oʻziga tegishli X tarmogʻidagi sahifasida yozib qoldirgan.

Jahon

04.06.2025, 12:40

Janubiy Koreyaga yangi prezident saylandi

Janubiy Koreyaga yangi prezident saylandi

Kecha, 4 iyun kuni Janubiy Koreyada muddatidan oldin mamlakat prezidentligiga saylov oʻtkazildi. Unda Demokratik partiya nomzodi Li Chje Myon sobiq, impichmentga uchragan prezident  Yun Sok Yol siyosatiga qarshi kurashib, prezidentlik saylovida gʻalaba qozondi. Bu haqda "Yonhap" axborot agentligi xabar qildi.

Jahon

04.06.2025, 11:43

Rossiyalik deputat "Sibir oʻzbeklar tarixiy vatani" degan gaplari uchun keskin tanqidga uchrad

Rossiyalik deputat "Sibir oʻzbeklar tarixiy vatani" degan gaplari uchun keskin tanqidga uchrad

Rossiyaning Xanti-Mansi muxtor okrugi (XMAO) Dumasi deputati Xalid Tagi-Zade tomonidan aytilgan "oʻzbeklarning tarixiy vatani XMAO" degan bayonot Rossiya kommunistlari tomonidan qattiq tanqid qilindi. Bu fikr Kompartiya Markaziy Qoʻmitasi (KPRF) rahbariyati tomonidan mutlaqo rad etildi va siyosiy masʼuliyatsizlik deb baholandi. 

Jahon

03.06.2025, 12:40

Iyul va avgust oyidan ish haqi va pensiyalar oshiriladi

Iyul va avgust oyidan ish haqi va pensiyalar oshiriladi

2025 yil 1 iyul va 1 avgust sanalaridan boshlab Oʻzbekistonda ish haqlari, pensiyalar, stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar 10 foizga oshiriladi. Bu haqda Prezident farmoni qabul qilindi.

Iqtisodiyot

03.06.2025, 12:14

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

Sobiq tashqi ishlar vaziri, Oʻzbekiston prezidentining maxsus vakili Abdulaziz Komilov "Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikni davom ettiradi" , dedi.  U bu haqda Ishonch.uz" saytiga bergan intervyusida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

02.06.2025, 17:28

Oʻzbekistonlik senator sud tizimida baʼzi Afrika mamlakatlardan ham orqada ekanligimini aytib, sud tizimdagi tanazzulni tan oldi

Oʻzbekistonlik senator sud tizimida baʼzi Afrika mamlakatlardan ham orqada ekanligimini aytib, sud tizimdagi tanazzulni tan oldi

Qashqadaryo viloyatidan saylangan senator Abdurahim Erqayev sud-huquq tizimidagi muammolarni keskin tanqid eildi. Unga taʼkidlashicha, mamlakat aholi orasida sud tizimiga nisbatan ishonch tobora pasayib bormoqda. Shuningdek, Oʻzbekiston odil sudlov masalasida xalqaro reytinglarda orqaga qarab ketmoqda.

Oʻzbekiston

02.06.2025, 17:16

Ukraina kechasi kutilmagan Rossiyaga aviabazalariga keng koʻlamli hujumni amalga oshirdi

Ukraina kechasi kutilmagan Rossiyaga aviabazalariga keng koʻlamli hujumni amalga oshirdi

2025 yilning 1 iyun kuni Ukraina Rossiyaga  “Oʻrgimchak toʻri” nomli harbiy operatsiyasini amalga oshirdi. Bu orqali Ukraina Rossiyaning ichki hududlarida joylashgan strategik aviatsiyasiga keng koʻlamli dronlar orqali hujum qildi. Mutaxassislar fikricha, bu operatsiya Rossiyaning strategik bombardimonchi aviatsiyaga sezilarli darajada zarar yetkazgan hamda urushining yangi bosqichini boshlab bergan.

Jahon

02.06.2025, 09:19

Rossiyada Putinni Giteler bilan taqqoslaydigan surat va memlar taqiqladi

Rossiyada Putinni Giteler bilan taqqoslaydigan surat va memlar taqiqladi

Omskning Kirov tuman sudi Rossiya prezidenti Vladimir Putinni fashist Adolʼf Gitlerga qiyoslovchi fotosuratlar, shuningdek, uni surati tushirilgan boshqa qator  memlarni oʻz ichiga olgan veb-saytlarning 12 sahifani taqiqlangan deb eʼlon qildi.

Jahon

31.05.2025, 11:24