Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Xitoy va O'zbekiston

Imkoniyatlar:

•  Xitoy dunyodagi eng yirik bozorlardan biri. U bilan savdo qilish har bir mamlakat uchun katta iqtisodiy foyda olish imkoniyatini beradi. Xitoy Oʻzbekistonning yirik savdo hamkorlaridan biri (2024 yilda Xitoy bilan tovar aylanmasi Rossiyadan ham oʻtib ketdi). Oʻzbekistonda "Yashil energetika" tizimi toʻliq ishga tushadigan boʻlsa Xitoy bizning elektr-energetika uchun juda katta bozorligini unutmaslik kerak.

•  Xitoy "Bir makon – bir yoʻl" loyihasi orqali koʻplab davlatlarga yoʻllar, portlar, temir yoʻllar qurishda yordam beryapti. Xitoy mablagʻiga yirik yoʻllar, temir yoʻllar va sanoat zonalari qurilyapti (masalan, Angren-Pop temir yoʻli, neft-gaz loyihalari).

•  Birgina Xitoy mahsulotlari tranziti ortidan juda katta daromad koʻriladi. Bu borada esa kadrlarni yetarlicha tayyorlash kerak boʻladi.

•  Xitoy sunʼiy intellekt, 5G va boshqa sohalarda ilgʻor texnologiyalar taklif qilyapti. Gʻarb va boshqa subʼektlar taklif etayotgan texnologiyalarga alternativ koʻpaysa tanlov imkoniyati boʻladi. Hatto, Xitoy bilan hamkorlikda milliy dasturlar yaratish tizimini yoʻlga qoʻyish mumkin. Bunda Oʻzbekistonda yetarlicha salohiyat va infrastruktura bor (Masalan, IT-Park tizimi).

•  Xitoy kompaniyalari telekommunikatsiya (Huawei), energiya va transport sohalarida faol.Oʻzbekiston sanoatini modernizatsiya qilish uchun bu katta imkoniyat.

 

Xavflar:

• Xitoydan ortiqcha qarz olish davlatlarni iqtisodiy jihatdan unga bogʻliq qilib qoʻyadi (buni "qarz tuzogʻi diplomatiyasi" deb atashadi). Agar Xitoy sarmoyasi nazoratsiz koʻpaysa, Oʻzbekiston iqtisodiyoti ortiqcha Xitoyga bogʻliq boʻlib qolishi mumkin. Katta infratuzilma loyihalari uchun olinadigan kreditlar keyin qiyinchilik tugʻdirishi mumkin (boshqa mamlakatlar misoli bor, masalan, Shri-Lanka

• Xitoy sarmoyasining ortishi baʼzan geosiyosiy bosim ortishiga ham olib kelishi mumkin. Xitoy oʻz manfaatlarini qoʻllash uchun iqtisodiy taʼsirini siyosiy bosimga aylantirishi mumkin. Bunda, Gʻarb, Rossiya, Turkiya, Arab davlatlari va Xitoy balansini ushlash juda muhim boʻladi. Buni amalga oshirish esa juda-juda murakkab. Oʻzbekiston buni hozircha uddalayapti, davomli boʻlishi uchun esa aholining siyosiy savodxonligini oshirish va qoʻllab-quvvatlovni taʼminlash kerak boʻladi.

• Maʼlumotlar xavfsizligi, sanoat shpionaji kabi muammolar Xitoy bilan texnologik hamkorlikda muhim masala boʻlib qolyapti. AQSh bu borada juda katta achchiq tajribaga ega. Ammo, bu hodisani teskarisiga ham amalga oshirish va milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda Xitoy tajribasini qoʻllash kerak boʻladi.

 

Oʻzbekiston nima qilishi kerak?

 

Birichnidan, risklar bor va boʻladi. Ammo, bu risklardan toʻgʻri va aql bilan foydalanish orqali bartaraf etish mumkin. Faqat iqtisodiy oqilona va rentabel loyihalarga sarmoya va kredit olish, qarzga botib qolishdan saqlanish uchun qonunchilik darajasida meʼyorlar (yaʼni qarz chegaralari) belgilanishi lozim.

Ikkinchidan, iqtisodiy kelishuvlarda har doim Oʻzbekiston manfaatlarini himoya qilish. Strategik aktivlar (masalan, portlar, yirik zavodlar) boʻyicha ehtiyotkor boʻlish lozim boʻladi.

Uchinchidan, Xitoydan faqat tayyor mahsulot emas, texnologiya va bilim ham olish choralarini koʻrish kerak. Mahalliy kadrlarni tayyorlash va mustaqil rivojlanishni taʼminlash darkor.

Toʻrtinchidan, faqat Xitoy emas biz ham Xitoy iqtisodiyotida ishtirok etishimiz kerak. Masalan, Yaponiya va Koreya kabi Oʻzbekiston kapitali hissasi mavjud korxonalar tashkil etilishida ishtirok etish.
 

Farhod Karimovning 
Yaqin Sharq va Jahon siyosati boʻyicha ekspert, siyosatshunos 

Mavzuga oid yangiliklar

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Siyosat

22.05.2025, 14:25

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

OCCRP

OCCRP: Jurnalistika jinoyat emas

3 may Jahon matbuot kuni munosabati bilan dunyoga mashhur “Panama papers” va “Troika Laundromat” hujjatlarini fosh etgan – OCCRP uyushgan jinoyatchilik va korrupsiyani fosh qilishga ixtisoslashgan tashkilot bosh muharirir  Miranda Patruchich barchaga qarata ochiq xat eʼlon qildi. OCCRP hujjatlarida Oʻzbekistondagi korruptsion tizimlar, amaldorlar va ularga yoki oilasiga tegishli xorijdagi banklarda saqlanayotgan juda katta miqdordagi pullar fosh etilgan. 

Jahon

05.05.2025, 18:47

BAA, Dubay.

Oʻzbekiston fuqarolarini BAA kirishi taqiqlangani rad etildi

Avvalroq, ijtimoiy tarmoqlarda Oʻzbekiston fuqarolarini birlashgan Arab Amirligi (BAA) kirishi taqiqlangani haqida xabar tarqalgan edi. Tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Ahror Burhonov bu xabarlarni asossiz va feyk deb atadi. Bu haqda u oʻzining Telegram kanalida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 11:06

So‘nggi yangiliklar

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Eronga uyushtirilgan aviazarbalari haqidagi xabarlarini yozgani uchun CNN va "The New York Times"ni sudga berish berish tahdid qilmoqda. Bu haqda CNN nashri xabar qildi.

Jahon

27.06.2025, 14:37

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Sotuvga qoʻyilgan bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Ijtimoiy tarmoqlarda OLX savdo platformasida 150 ming soʻmga 3 yoshli bolaning sotuvga qoʻyilgani  (surʼati ham ilova qilib qoʻyilgan) haqidagi xabarlarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi.

Oʻzbekiston

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Urganch shahar prokuraturasi katta tergovchisi mansab mavqeidan foydalanib, dastlabki tergov harakatlari olib borilayotgan jinoyat ishini ayblov xulosasi bilan sudga yuborilmasdan, tergovda tugatib berish evaziga 3000 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan mehnat muhojirlarini qabul qilish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Bu haqda Migratsiya agentligi xabar qildi.

Siyosat

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Isroil Erondagi bir qancha yer usti nishonlarini jiddiy shikastladi, AQSh esa yer ostidagi yadro inshootlarini vayron qilganini daʼvo qilmoqda. Sunʼiy yoʻldosh tasvirlari raketalar nishonga tekkanligini koʻrsatadi, biroq vayron qilingan hududlar va yadro obʼektlarini tasdiqlovchi mustaqil dalillar hozircha yoʻq.

Jahon

25.06.2025, 11:07

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Raqobatni rivojlantirish va isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish qoʻmitasining xabar qilishicha, "Melbet" bukmekerlik tovar belgisidan foydalangan, shuningdek, qimor oʻyinlarini targʻib qiluvchi video rolikni Instagram ijtimoiy tarmogʻidagi sahifasiga joylagan bloger va vaynerlar javobgarlikka tortildi.

Oʻzbekiston

23.06.2025, 11:35

Toshkent viloyati Kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Toshkent viloyati kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Davlat kadastr palatasining Toshkent viloyati Oqqoʻrgʻon tumani filiali kadastr muhandisi oʻz xizmat mavqeidan foydalanib, fuqaro tomonidan oʻzboshimchalik bilan egallab olingan 9 sotix yerni uy-joy qurish uchun ruxsat olib berish evaziga 1200 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

23.06.2025, 11:03

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

Bugun, dushanba kuni Oʻzbekiston boʻylab havo biroz bulutli boʻladi, yogʻingarchilik kutilmaydi. Harorat kunduzi 28-44° daraja atrofida boʻladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" xabar qildi. 

Oʻzbekiston

23.06.2025, 08:59

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Yaqin Sharqda roʻy berayotgan murakkab vaziyat tufayli Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi (TIV) Eronda boʻlib turgan Oʻzbekiston fuqarolarini Turkmaniston orqali Vataniga qaytarish boʻyicha faol chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu haqda "Dunyo" axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

21.06.2025, 15:57

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Pokiston hukumati AQSh prezidenti Donald Trampni 2026 yilgi Tinchlik  boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod sifatida koʻrsatdi. Bu haqda "Gazta.ru" nashri xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 12:20

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Bugun, 21 iyun kuni Isroil Eronning markaziy Qum shahrida turar-joy binosiga uyushtirilgan zarba oqibatida toʻrt kishi yaralangan, ikki kishi halok boʻlgan. Bu haqda CNN xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 10:59