Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?

Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.

2025 йил 21 март куни АҚШнинг Афғонистон бўйича собиқ махсус вакили Залмай Ҳалилзод бошчилигидаги америкалик делегация Кобулга келди. Делегация Толибоннинг ташқи ишлар вазири Амирхон Муттаки билан учрашув ўтказиб, икки томонлама муносабатлар, ҳибсга олинганлар масаласи ва АҚШдаги афғонлар учун консуллик хизматлари ҳақида музокара олиб борди. Музокаталар натижасида Толибон икки йилдан ортиқ қамоқда бўлган АҚШ фуқароси Жорж Глезманни озод қилди.

Ташрифдан сўнг дарҳол бир нечта воқеалар юз берди, улар ташқи томондан ўзаро боғлиқ бўлмагандек кўринса-да, АҚШнинг Афғонистондаги сиёсатини қайта кўриб чиқиш бошланганидан дарак беради.

Биринчи ва энг рамзий воқеа – АҚШнинг Афғонистон ички ишлар вазири вазифасини бажарувчи ва Ҳаққоний тармоғи етакчиларидан бири Сиражуддин Ҳаққонийни қўлга олишга олиб келадиган маълумот учун белгиланган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилиш қарори бўлди. Гарчи АҚШ томони бу қарорни расмий равишда тасдиқламаган бўлса-да, бу мукофот ҳақидаги маълумотнинг расмий манбалардан олиб ташлангани Толибон томонидан АҚШнинг мулоқотга тайёрлигига ишора сифатида қабул қилиниши мумкин. Айниқса, бу ҳолат америкалик фуқарони озод қилишдан сўнг содир бўлгани эътиборга моликдир.

Иккинчи муҳим воқеа – 2021 йилда АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин Кобулдаги собиқ АҚШ элчихонаси деворларига ёзилган антиамерикача шиорларнинг олиб ташланиши бўлди. Толибон бу ишни режавий таъмирлаш дея изоҳлади, аммо бу ишнинг америкалик дипломатлар ташрифи билан бир пайтда содир бўлиши тасодиф деб бўлмайди. Бу, аксинча, Толибоннинг муносабатларни яхшилашга тайёрлигини кўрсатиш ниятидан далолат беради.

Учинчи воқеа – Исломий Давлат жангарилари томонидан Тахор вилоятида бир хитойлик фуқарони ўлдирилиши, Афғонистондаги ички беқарорлик ва ташқи таҳдидларга нисбатан заифликни билвосита кўрсатади. Бу ҳодиса мамлакатдаги мураккаб вазиятни ёритиб беради ва Хитойнинг Афғонистонни глобал “Бир камар — бир йўл” ташаббусига қўшиш режалари тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин.

Хитой фойдасига Афғонистонни бой бериш таҳдиди – айниқса, АҚШ бу мамлакатга йигирма йиллик даврда катта миқдорда молиявий ва инсон ресурсларини сарфлагани фонида – Вашингтонни эҳтиёткорлик билан яна фаол ҳаракатларга ундамоқда. Афғонистон ер ости бойликлари, хусусан, тахминан 1,4 миллион тоннани ташкил қилувчи камёб ер металларининг 3 триллион долларгача баҳоланган захиралари билан жаҳон кучлари учун ҳануз жозибали бўлиб қолмоқда. АҚШ эса, Афғонистонда ҳарбий кампания ва барқарорлаштиришга 2 триллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаган ҳолда, бу ресурсларнинг бутунлай Пекин назоратига ўтиб кетишига йўл қўйишни истамайди.

Бундан ташқари, АҚШ Афғонистонга таъсир ўтказиш учун ҳали ҳам муҳим воситаларга эга. Энг муҳим восита – АҚШ молиявий муассасаларида сақланаётган ва қиймати қарийб 7 миллиард долларга тенг музлатилган Афғонистон активларидир. Ушбу маблағларнинг музлатилишини бекор қилиш Афғонистоннинг иқтисодий аҳволини сезиларли даражада яхшилаши мумкин бўлиб, Толёибон билан музокараларда муҳим савдолашув картаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, АҚШ халқаро ташкилотлар орқали ва инсонпарварлик ёрдами кўринишида ҳам Толибонга босим ўтказиш воситаларига эга бўлиб қолмоқда. Бу эса ҳозирги афғон ҳокимияти учун ниҳоятда муҳимдир.

Шу билан бирга, АҚШ дипломатияси Толибон билан яқинлашув имкониятларини эҳтиёткорлик билан ўрганмоқда. АҚШнинг бу борадаги қарори Толибоннинг инсон ҳуқуқлари ва хавфсизлик каби асосий масалаларда муросага бориш ва ҳамкорлик қилишга тайёрлигига боғлиқ бўлади.

Яна бир муҳим омил – бу Толибоннинг гиёҳванд модда ишлаб чиқаришга қарши кураши ҳисобланади. Кўкнори етиштиришни тақиқловчи чоралар сўнгги йилларда экин майдонларининг кескин қисқаришига олиб келди. Гарчи 2024 йилда бу кўрсаткич 12,8 минг гектарга кўтарилган бўлса-да (2022 йилдаги 232 минг гектарга нисбатан), бу барибир сезиларли ютуқдир. АҚШ бу курашни Толибон билан босқичма-босқич яқинлашиш учун асос сифатида кўрсатиши мумкин.

Шундай қилиб, АҚШнинг ҳозирги стратегияси эҳтимол Афғонистонга эҳтиёткорлик билан қайтишни ўз ичига олади. Мақсад – мамлакатнинг тўлиқ Хитой назоратига ўтиб кетишининг олдини олиш. Бу ҳали фақат илк қадамлардир. Хитой билан фаол рақобат ҳақида гапиришга эрта, бироқ янги дипломатик ўйин бошланиши учун замин аллақачон яратилган.

Жалолиддин Ибрагимов, 

Халқаро илғор тадқиқотлар институти

мавзуга оид янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири

Халқаро муносабатлар бугунги кунда бир нечта чуқур ўзгаришлар таъсирида шаклланмоқда - бу эса сиёсатчилар учун жараённи англаш ва зарур чораларни кўришда жиддий синов бўлиб қолмоқда. Жаҳон сиёсати барқарорлик доирасидан чиқиб, тобора кўпроқ тартибсизлик сари ҳаракатланмоқда, хусусан, Трамп маъмуриятининг Оқ Уйга қайтиши билан бу янада яққол кўзга ташланмоқда. Айни ўзгаришлардан бири - технологик марказларнинг анъанавий ҳудудлардан чеккароқ, ноанъанавий минтақаларга силжиши бўлиб, бу глобал тенглик ва куч мувозанатини ўзгартириб юбормоқда. Шу билан бирга, ўта ўнг ва ўта чап сиёсий кучлар ўртасидаги тафовут кескин ортиб бормоқда - бу эса сиёсий тизимларда радикаллашув хавфини кучайтиради.

Сиёсат

24.04.2025, 15:36

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху 2025 йил май ойининг бошида расмий ташриф билан Озарбайжонга боради. Боку шаҳрида у Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев билан учрашиб, икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш ва минтақавий хавфсизлик масалаларини муҳокама қилади. Бу ташриф АҚШ ва Эрон ўртасидаги ядровий музокаралар қайта тикланган, Туркиянинг Суриядаги ҳарбий иштироки бўйича баҳслар давом этаётган бир пайтда амалга ошмоқда. Бу ҳақда "Ynet" хабар қилди.

Сиёсат

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда

Ўзбекистон мухолифат, журналист ва инсон ҳуқуқлари фаолларининг шахсий мулоқотларини кузатишда "Pegasus"  жосуслик дастурида фойдаланаётганлиги айтилмоқда.

Жаҳон

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари

Асад режимининг қулаши ортидан воқеалар ривожининг сабабларини тушунтирадиган ҳар хил "назариялар" пайдо бўлди. Версиялардан бири бунинг ортида бутунлай Туркия тургани, бу эса Сурия ва ўз ҳудуди орқали Қатардан Европага газ қувурини қуриш лойиҳасини жонлантираётгани ҳақидаги тахминдир. Шунга кўра, Анқара Россия, Каспий денгизи ҳавзаси, Шарқий Ўртаер денгизи, Форс кўрфазидан газ оқимини тўхтатиб, континентал газ маркази сифатидаги стратегик мақомини янада мустаҳкамламоқчи. Бу ҳақиқатми ёки йўқ? Аниқлик киритиш зарур.

Жаҳон

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади

Бугун, 2 апрель куни минтақада кескинлик кучайиб бораётган бир вақтда Хитой ҳарбийлари Тайван атрофида отишмалар ва ҳарбий машғулотлар бошлади. Бу ҳақда “Independet” нашри хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 15:55

сўнгги янгиликлар

Тошкентда ноқонуний бошланган қурилиш тупроқ ўпирилишига олиб келди

Яккасарой туманининг Салар кўчасида ноқонуний тарзда бошланган кўп қаватли уй қурилиши бир неча метр масофадаги бошқа бир кўп қаватли уйнинг ҳовлисига зарар етказди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 20:24

Қонунчиликка зид тарзда ўтказилган 8,6 миллиард сўмлик давлат хариди аниқланди

“Давлат харидлари тўғрисида”ги қонуннинг 10-моддасида давлат харидида рақобат ва холислик принципига амал қилиш зарурлиги акс этган.

Иқтисодиёт

21.08.2025, 19:25

Хитойга парвоз қилиш ҳуқуқига эга бўлган Ўзбекистон авиаташувчилари сони 8 тага етказилади

Қозоғистоннинг Остона шаҳрида Марказий Осиё-Хитой (С5+1) фуқаро авиацияси соҳасида ҳамкорлик бўйича ишчи гуруҳининг иккинчи конференцияси бўлиб ўтди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 18:28

Ўзбекистонликларни ҳақорат қилган тиктокер қамалди

Ўзбекистонликларни ҳақорат қилган тиктокерга ҳукм ўқилди. У Президентга тажовузда ҳам айбланган. Тайинланган жазони манзил-колонияларда ўтаттирилиш белгиланди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 17:13

Мозори Шарифда Алишер Навоий ёдгорлиги буткул бузиб ташланди

Ҳайкалнинг ўзи 2023 йилда бузиб ташланган эди, энди эса аллома ҳақида маълумот битилган деворлар ҳам қулатилди. Воқеа “Толибон” ҳокимиятга келганининг 4 йиллигини нишонлаган куни рўй берди. Афғонистон томони расмий Тошкентнинг сўровига жавобан маълум қилишича, бузиш ишлари маҳаллий ҳокимият томонидан, ҳукумат ва жамоатчилик билан келишмасдан қилинган. Янги ёдгорлик қурилиши ваъда қилинмоқда.

Жаҳон

21.08.2025, 16:22

Ўзбекистонлик эркак Туркияда рашк сабаб рафиқасини пичоқлаб ўлдирилди

19 август куни гумонланувчиларга нисбатан суд томонидан қамоққа олиш эҳтиёт чораси қўлланилди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 15:18

Ҳабиб "Йил мураббийи" бўлиши мумкин

Ҳар йили ўтказиладиган World MMA Awards ташкилотчилари "Йил мураббийи" мукофотига номзодлар рўйхатини эълон қилди.

Спорт

21.08.2025, 14:16

Ислом цивилизацияси марказида ишлар жадал давом этмоқда

2025 йил 19 август куни соат 11:11 да Тошкент шаҳри Олмазор туманида жойлашган Ислом цивилизацияси маркази биноларидан бирининг том қисмида изоляция қопламаларини ётқизиш жараёнида технологик қоидалар бузилиши оқибатида ёнғин содир бўлди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 13:12

Исроил Ғазони тўлиқ босиб олиш операциясини бошлади

Исроил армияси 360 квадрат километр майдонга эга ва 2 миллиондан ортиқ аҳоли яшайдиган Ғазо сектори ҳудудининг тахминан 75 фоизини босиб олди.

Жаҳон

21.08.2025, 12:05

Сурхондарёда мансабдор ходимга, Фарғонада эса масъул ходимга нисбатан жиноят иши қўзғатилди

Сурхондарёда энергетика соҳасининг мансабдор ходимига, Фарғонада эса Халқ қабулхонасининг масъул ходимига нисбатан жиноят иши қўзғатилди.

Ўзбекистон

21.08.2025, 11:03

Трамп ХЖС айбловларига қарамасдан Нетаньяҳуни «уруш қаҳрамони» деб атади

АҚШ президенти Ғазодаги уруш жиноятларига қарамай, Исроил бош вазирини қўллаб-қувватлади. «Уни қамоққа ташлашмоқчи», — деб қўшимча қилди Трамп.

Жаҳон

21.08.2025, 10:03

Президент Янги Тошкентда амалга оширилаётган лойиҳалар тақдимоти билан танишди

Янги шаҳар қурилиши 2023 йилда бошланган. Британиянинг Cross Works архитектура компанияси ишлаб чиққан лойиҳа доирасида Юқоричирчиқ ва Ўртачирчиқ туманларидан 19,7 минг гектар ер ажратилган.

Ўзбекистон

21.08.2025, 09:56