Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?

Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.

2025 йил 21 март куни АҚШнинг Афғонистон бўйича собиқ махсус вакили Залмай Ҳалилзод бошчилигидаги америкалик делегация Кобулга келди. Делегация Толибоннинг ташқи ишлар вазири Амирхон Муттаки билан учрашув ўтказиб, икки томонлама муносабатлар, ҳибсга олинганлар масаласи ва АҚШдаги афғонлар учун консуллик хизматлари ҳақида музокара олиб борди. Музокаталар натижасида Толибон икки йилдан ортиқ қамоқда бўлган АҚШ фуқароси Жорж Глезманни озод қилди.

Ташрифдан сўнг дарҳол бир нечта воқеалар юз берди, улар ташқи томондан ўзаро боғлиқ бўлмагандек кўринса-да, АҚШнинг Афғонистондаги сиёсатини қайта кўриб чиқиш бошланганидан дарак беради.

Биринчи ва энг рамзий воқеа – АҚШнинг Афғонистон ички ишлар вазири вазифасини бажарувчи ва Ҳаққоний тармоғи етакчиларидан бири Сиражуддин Ҳаққонийни қўлга олишга олиб келадиган маълумот учун белгиланган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилиш қарори бўлди. Гарчи АҚШ томони бу қарорни расмий равишда тасдиқламаган бўлса-да, бу мукофот ҳақидаги маълумотнинг расмий манбалардан олиб ташлангани Толибон томонидан АҚШнинг мулоқотга тайёрлигига ишора сифатида қабул қилиниши мумкин. Айниқса, бу ҳолат америкалик фуқарони озод қилишдан сўнг содир бўлгани эътиборга моликдир.

Иккинчи муҳим воқеа – 2021 йилда АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин Кобулдаги собиқ АҚШ элчихонаси деворларига ёзилган антиамерикача шиорларнинг олиб ташланиши бўлди. Толибон бу ишни режавий таъмирлаш дея изоҳлади, аммо бу ишнинг америкалик дипломатлар ташрифи билан бир пайтда содир бўлиши тасодиф деб бўлмайди. Бу, аксинча, Толибоннинг муносабатларни яхшилашга тайёрлигини кўрсатиш ниятидан далолат беради.

Учинчи воқеа – Исломий Давлат жангарилари томонидан Тахор вилоятида бир хитойлик фуқарони ўлдирилиши, Афғонистондаги ички беқарорлик ва ташқи таҳдидларга нисбатан заифликни билвосита кўрсатади. Бу ҳодиса мамлакатдаги мураккаб вазиятни ёритиб беради ва Хитойнинг Афғонистонни глобал “Бир камар — бир йўл” ташаббусига қўшиш режалари тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин.

Хитой фойдасига Афғонистонни бой бериш таҳдиди – айниқса, АҚШ бу мамлакатга йигирма йиллик даврда катта миқдорда молиявий ва инсон ресурсларини сарфлагани фонида – Вашингтонни эҳтиёткорлик билан яна фаол ҳаракатларга ундамоқда. Афғонистон ер ости бойликлари, хусусан, тахминан 1,4 миллион тоннани ташкил қилувчи камёб ер металларининг 3 триллион долларгача баҳоланган захиралари билан жаҳон кучлари учун ҳануз жозибали бўлиб қолмоқда. АҚШ эса, Афғонистонда ҳарбий кампания ва барқарорлаштиришга 2 триллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаган ҳолда, бу ресурсларнинг бутунлай Пекин назоратига ўтиб кетишига йўл қўйишни истамайди.

Бундан ташқари, АҚШ Афғонистонга таъсир ўтказиш учун ҳали ҳам муҳим воситаларга эга. Энг муҳим восита – АҚШ молиявий муассасаларида сақланаётган ва қиймати қарийб 7 миллиард долларга тенг музлатилган Афғонистон активларидир. Ушбу маблағларнинг музлатилишини бекор қилиш Афғонистоннинг иқтисодий аҳволини сезиларли даражада яхшилаши мумкин бўлиб, Толёибон билан музокараларда муҳим савдолашув картаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, АҚШ халқаро ташкилотлар орқали ва инсонпарварлик ёрдами кўринишида ҳам Толибонга босим ўтказиш воситаларига эга бўлиб қолмоқда. Бу эса ҳозирги афғон ҳокимияти учун ниҳоятда муҳимдир.

Шу билан бирга, АҚШ дипломатияси Толибон билан яқинлашув имкониятларини эҳтиёткорлик билан ўрганмоқда. АҚШнинг бу борадаги қарори Толибоннинг инсон ҳуқуқлари ва хавфсизлик каби асосий масалаларда муросага бориш ва ҳамкорлик қилишга тайёрлигига боғлиқ бўлади.

Яна бир муҳим омил – бу Толибоннинг гиёҳванд модда ишлаб чиқаришга қарши кураши ҳисобланади. Кўкнори етиштиришни тақиқловчи чоралар сўнгги йилларда экин майдонларининг кескин қисқаришига олиб келди. Гарчи 2024 йилда бу кўрсаткич 12,8 минг гектарга кўтарилган бўлса-да (2022 йилдаги 232 минг гектарга нисбатан), бу барибир сезиларли ютуқдир. АҚШ бу курашни Толибон билан босқичма-босқич яқинлашиш учун асос сифатида кўрсатиши мумкин.

Шундай қилиб, АҚШнинг ҳозирги стратегияси эҳтимол Афғонистонга эҳтиёткорлик билан қайтишни ўз ичига олади. Мақсад – мамлакатнинг тўлиқ Хитой назоратига ўтиб кетишининг олдини олиш. Бу ҳали фақат илк қадамлардир. Хитой билан фаол рақобат ҳақида гапиришга эрта, бироқ янги дипломатик ўйин бошланиши учун замин аллақачон яратилган.

Жалолиддин Ибрагимов, 

Халқаро илғор тадқиқотлар институти

мавзуга оид янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири

Халқаро муносабатлар бугунги кунда бир нечта чуқур ўзгаришлар таъсирида шаклланмоқда - бу эса сиёсатчилар учун жараённи англаш ва зарур чораларни кўришда жиддий синов бўлиб қолмоқда. Жаҳон сиёсати барқарорлик доирасидан чиқиб, тобора кўпроқ тартибсизлик сари ҳаракатланмоқда, хусусан, Трамп маъмуриятининг Оқ Уйга қайтиши билан бу янада яққол кўзга ташланмоқда. Айни ўзгаришлардан бири - технологик марказларнинг анъанавий ҳудудлардан чеккароқ, ноанъанавий минтақаларга силжиши бўлиб, бу глобал тенглик ва куч мувозанатини ўзгартириб юбормоқда. Шу билан бирга, ўта ўнг ва ўта чап сиёсий кучлар ўртасидаги тафовут кескин ортиб бормоқда - бу эса сиёсий тизимларда радикаллашув хавфини кучайтиради.

Сиёсат

24.04.2025, 15:36

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху 2025 йил май ойининг бошида расмий ташриф билан Озарбайжонга боради. Боку шаҳрида у Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев билан учрашиб, икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш ва минтақавий хавфсизлик масалаларини муҳокама қилади. Бу ташриф АҚШ ва Эрон ўртасидаги ядровий музокаралар қайта тикланган, Туркиянинг Суриядаги ҳарбий иштироки бўйича баҳслар давом этаётган бир пайтда амалга ошмоқда. Бу ҳақда "Ynet" хабар қилди.

Сиёсат

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда

Ўзбекистон мухолифат, журналист ва инсон ҳуқуқлари фаолларининг шахсий мулоқотларини кузатишда "Pegasus"  жосуслик дастурида фойдаланаётганлиги айтилмоқда.

Жаҳон

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари

Асад режимининг қулаши ортидан воқеалар ривожининг сабабларини тушунтирадиган ҳар хил "назариялар" пайдо бўлди. Версиялардан бири бунинг ортида бутунлай Туркия тургани, бу эса Сурия ва ўз ҳудуди орқали Қатардан Европага газ қувурини қуриш лойиҳасини жонлантираётгани ҳақидаги тахминдир. Шунга кўра, Анқара Россия, Каспий денгизи ҳавзаси, Шарқий Ўртаер денгизи, Форс кўрфазидан газ оқимини тўхтатиб, континентал газ маркази сифатидаги стратегик мақомини янада мустаҳкамламоқчи. Бу ҳақиқатми ёки йўқ? Аниқлик киритиш зарур.

Жаҳон

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади

Бугун, 2 апрель куни минтақада кескинлик кучайиб бораётган бир вақтда Хитой ҳарбийлари Тайван атрофида отишмалар ва ҳарбий машғулотлар бошлади. Бу ҳақда “Independet” нашри хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 15:55

сўнгги янгиликлар

Jahon banki Oʻzbekistonda elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilish uchun 100 mln AQSh dollar kredit ajratdi

Жаҳон банки Ўзбекистонда электр тармоқларини модернизация қилиш учун 100 млн АҚШ доллар кредит ажратди

Жаҳон банки Ўзбекистонга қайта тикланувчи энергия манбаларини тақсимлаш электр тармоқларига интеграция қилиш ва мамлакатнинг устувор ҳудудларида электр таъминоти ишончлигини оширишга қаратилган дастурни амалга ошириш учун 100 миллион долларлик кредит ажратди.

Ўзбекистон

19.05.2025, 14:30

Tojikistondan qaryib 27 kg narkotik modda olib kirilayotgan vaqtda ushlandi,

Тожикистондан қарйиб 27 кг наркотик модда олиб кирилаётган вақтда ушланди

Тожикистондан жами 26 кг 805 гр гиёҳвандлик воситалари контрабанда йўли билан Ўзбекистонга олиб келган 6 киши қўлга олинди. Бу ҳақда ДХХ хабар қилди.

Ўзбекистон

19.05.2025, 11:09

Isroil Gʻazoga yana gumanitar yordam yetkazishga ruxsat berdi

Исроил Ғазога яна гуманитар ёрдам етказишга рухсат берди

Бугун, 19 май куни Исроил ҳукумати Ғазо секторига яна бир бор гуманитар ёрдам етказилишига рухсат беришини эълон қилди. Кузатувчилар бу ерда акс ҳолда кенг кўламли очарчилик хавф остида қолишини  маълум қилди. 

Жаҳон

19.05.2025, 10:42

Bolalar maydonchasi oʻrniga "dom" qurilmoqda

Болалар майдончаси ўрнига "дом" қурилмоқда

Фарғона шаҳрининг Мустақиллик кўчасида жойлашган болалар майдончасига тадбиркор "дом" қурмоқчи. Бунга қарши чиққан маҳаллий аҳолига дастлаб пул таклиф қилинган сўнгра, "обончи" аёллар ҳамда бегоналар томонидан қўрқитилиб, уларга босим қилиниб келинмоқда.

Ўзбекистон

16.05.2025, 17:10

Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги режалари ҳақида (Форс кўрфази мамлакатларига ташрифи доирасида

АҚШ президенти Доналд Трампнинг Форс кўрфази мамлакатлари бўйлаб май ойидаги сафари "иқтисодий дипломатия" биринчи ўринга чиқадиган, сиёсий декларациялар ўрнига кенг кўламли инвестиция ва инфратузилма лойиҳалари устунлик қиладиган бурилиш нуқтаси бўлишини ваъда қилмоқда. Эътибор марказида АҚШнинг Яқин Шарқдаги энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, технологик ўзгаришларни рағбатлантириш, ҳарбий ҳамкорликни кенгайтириш ва урушдан вайрон бўлган Ғазога "Ғазо Ривераси" орқали "янги ҳаёт" таклиф қилишга қаратилган лойиҳалари турибди.

Жаҳон

16.05.2025, 14:33

Мексикада судья йўқолган талабалар ҳақидаги далилларни йўқ қилишда айбланиб ҳибсга олинди

Мексикада судья йўқолган талабалар ҳақидаги далилларни йўқ қилишда айбланиб ҳибсга олинди

Мексикада 2014 йилда юз берган 43 талабанинг ғойиб бўлиши билан боғлиқ ишда янги бурилиш рўй берди: собиқ судья Ламбертина Галеана Марин ушбу воқеага оид далилларни йўқ қилишда гумонланиб, ҳибсга олинди. Бу ҳақда BBC хабар қилди.

Жаҳон

16.05.2025, 13:50

Foto: Reuters

Россия Малайзия самолётини уриб туширишда айбдор деб топилди — БМТ

Кеча, 12 май куни БМТнинг авиация кенгаши Россия 2014 йилда Украина устида уриб туширилган Малайзия йўловчи самолётни уриб туширган деган хулосага келди. Бу ҳалокатда 298 киши, жумладан, 196 нафар голландиялик ва 38 нафар австралиялик (ёки Австралия резиденти) ҳалок бўлган. Бу ҳақда "Reuters" нашри хабар қилди.

Жаҳон

13.05.2025, 11:43

Мубашшир Аҳмад Туркиядаги уйидан гумонланувчи сифатида олиб кетилди

Мубашшир Аҳмад тахаллуси билан танилган диний блогер, "Азон Глобал" ахборот-таҳлилий портал етакчиси Алишер Тусунов 8 май  Туркиянинг Истанбул шаҳри Баҳчешеҳир мавзесидаги уйидан гумонланувчи сифатида олиб кетилган. Ҳозирда Турсуновнинг қаердалиги ва унинг соғлиғи ҳақида оила аъзоларида ҳам маълумот мавжуд эмас.

Ўзбекистон

12.05.2025, 15:15

Men shaxsan 15 may kuni Putinni Istanbulda kutaman — Zelenskiy

Мен шахсан 15 май куни Путинни Истанбулда кутаман — Зеленский

Украина президенти Владимир Зеленский 15 май куни Истанбулда Россия раҳбари Владимир Путин билан бевосита музокаралар ўтказишга тайёр эканини маълум қилди.

Жаҳон

12.05.2025, 13:06

Tabibning oʻzi bemor ekan: Xonobod shahar sudi raisi jinoyat sodir etdi

Табибнинг ўзи бемор экан: Хонобод шаҳар суди раиси жиноят содир этди

Андижон вилояти жиноят ишлари бўйича Хонобод шаҳар суди раиси Ю.Э. жиноят содир этгани учун жавобгарликка тортилиб, унинг судьялик ваколати тўхтатилди. Бу ҳақда Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

12.05.2025, 12:43

Bahorning navbatdagi kunlari ham jaziramada oʻtadi

Баҳорнинг навбатдаги кунлари ҳам жазирамада ўтади

Жорий ҳафтанинг дастлабки кунлари Ўзбекистон бўйлаб қуруқ ва иссиқ об-ҳаво бўлиши кутилмоқда. Айрим ҳудудларда кундуз куни ҳаво ҳарорати 40-42 даражагача кўтарилади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" хабар берди.

Ўзбекистон

12.05.2025, 11:44

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда дунёдаги илк сунъий интеллектга асосланган кунига 3000 нафаргача беморни даволаш имкониятига эга "Agent Hospital" номли шифохона очилди. Шифохона илғор технологиялар орқали беморларни қабул қилишдан тортиб, ташхис қўйиш ва даволашгача бўлган тўлиқ тиббий хизматларни кўрсатади. Бу ҳақда "TVI Today" хабар берди.

Фан-технология

12.05.2025, 11:08