Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?
Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.
Сиёсат
11.04.2025, 18:49
Улашиш:

2025 йил 21 март куни АҚШнинг Афғонистон бўйича собиқ махсус вакили Залмай Ҳалилзод бошчилигидаги америкалик делегация Кобулга келди. Делегация Толибоннинг ташқи ишлар вазири Амирхон Муттаки билан учрашув ўтказиб, икки томонлама муносабатлар, ҳибсга олинганлар масаласи ва АҚШдаги афғонлар учун консуллик хизматлари ҳақида музокара олиб борди. Музокаталар натижасида Толибон икки йилдан ортиқ қамоқда бўлган АҚШ фуқароси Жорж Глезманни озод қилди.
Ташрифдан сўнг дарҳол бир нечта воқеалар юз берди, улар ташқи томондан ўзаро боғлиқ бўлмагандек кўринса-да, АҚШнинг Афғонистондаги сиёсатини қайта кўриб чиқиш бошланганидан дарак беради.
Биринчи ва энг рамзий воқеа – АҚШнинг Афғонистон ички ишлар вазири вазифасини бажарувчи ва Ҳаққоний тармоғи етакчиларидан бири Сиражуддин Ҳаққонийни қўлга олишга олиб келадиган маълумот учун белгиланган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилиш қарори бўлди. Гарчи АҚШ томони бу қарорни расмий равишда тасдиқламаган бўлса-да, бу мукофот ҳақидаги маълумотнинг расмий манбалардан олиб ташлангани Толибон томонидан АҚШнинг мулоқотга тайёрлигига ишора сифатида қабул қилиниши мумкин. Айниқса, бу ҳолат америкалик фуқарони озод қилишдан сўнг содир бўлгани эътиборга моликдир.
Иккинчи муҳим воқеа – 2021 йилда АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин Кобулдаги собиқ АҚШ элчихонаси деворларига ёзилган антиамерикача шиорларнинг олиб ташланиши бўлди. Толибон бу ишни режавий таъмирлаш дея изоҳлади, аммо бу ишнинг америкалик дипломатлар ташрифи билан бир пайтда содир бўлиши тасодиф деб бўлмайди. Бу, аксинча, Толибоннинг муносабатларни яхшилашга тайёрлигини кўрсатиш ниятидан далолат беради.
Учинчи воқеа – Исломий Давлат жангарилари томонидан Тахор вилоятида бир хитойлик фуқарони ўлдирилиши, Афғонистондаги ички беқарорлик ва ташқи таҳдидларга нисбатан заифликни билвосита кўрсатади. Бу ҳодиса мамлакатдаги мураккаб вазиятни ёритиб беради ва Хитойнинг Афғонистонни глобал “Бир камар — бир йўл” ташаббусига қўшиш режалари тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин.
Хитой фойдасига Афғонистонни бой бериш таҳдиди – айниқса, АҚШ бу мамлакатга йигирма йиллик даврда катта миқдорда молиявий ва инсон ресурсларини сарфлагани фонида – Вашингтонни эҳтиёткорлик билан яна фаол ҳаракатларга ундамоқда. Афғонистон ер ости бойликлари, хусусан, тахминан 1,4 миллион тоннани ташкил қилувчи камёб ер металларининг 3 триллион долларгача баҳоланган захиралари билан жаҳон кучлари учун ҳануз жозибали бўлиб қолмоқда. АҚШ эса, Афғонистонда ҳарбий кампания ва барқарорлаштиришга 2 триллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаган ҳолда, бу ресурсларнинг бутунлай Пекин назоратига ўтиб кетишига йўл қўйишни истамайди.
Бундан ташқари, АҚШ Афғонистонга таъсир ўтказиш учун ҳали ҳам муҳим воситаларга эга. Энг муҳим восита – АҚШ молиявий муассасаларида сақланаётган ва қиймати қарийб 7 миллиард долларга тенг музлатилган Афғонистон активларидир. Ушбу маблағларнинг музлатилишини бекор қилиш Афғонистоннинг иқтисодий аҳволини сезиларли даражада яхшилаши мумкин бўлиб, Толёибон билан музокараларда муҳим савдолашув картаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, АҚШ халқаро ташкилотлар орқали ва инсонпарварлик ёрдами кўринишида ҳам Толибонга босим ўтказиш воситаларига эга бўлиб қолмоқда. Бу эса ҳозирги афғон ҳокимияти учун ниҳоятда муҳимдир.
Шу билан бирга, АҚШ дипломатияси Толибон билан яқинлашув имкониятларини эҳтиёткорлик билан ўрганмоқда. АҚШнинг бу борадаги қарори Толибоннинг инсон ҳуқуқлари ва хавфсизлик каби асосий масалаларда муросага бориш ва ҳамкорлик қилишга тайёрлигига боғлиқ бўлади.
Яна бир муҳим омил – бу Толибоннинг гиёҳванд модда ишлаб чиқаришга қарши кураши ҳисобланади. Кўкнори етиштиришни тақиқловчи чоралар сўнгги йилларда экин майдонларининг кескин қисқаришига олиб келди. Гарчи 2024 йилда бу кўрсаткич 12,8 минг гектарга кўтарилган бўлса-да (2022 йилдаги 232 минг гектарга нисбатан), бу барибир сезиларли ютуқдир. АҚШ бу курашни Толибон билан босқичма-босқич яқинлашиш учун асос сифатида кўрсатиши мумкин.
Шундай қилиб, АҚШнинг ҳозирги стратегияси эҳтимол Афғонистонга эҳтиёткорлик билан қайтишни ўз ичига олади. Мақсад – мамлакатнинг тўлиқ Хитой назоратига ўтиб кетишининг олдини олиш. Бу ҳали фақат илк қадамлардир. Хитой билан фаол рақобат ҳақида гапиришга эрта, бироқ янги дипломатик ўйин бошланиши учун замин аллақачон яратилган.
Жалолиддин Ибрагимов,
Халқаро илғор тадқиқотлар институти
Сиёсат
11.04.2025, 18:49
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири
Сиёсат
24.04.2025, 15:36

Нетанъяху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?
Сиёсат
24.04.2025, 23:54

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда
Жаҳон
19.04.2025, 16:46

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари
Жаҳон
07.04.2025, 19:26

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади
Сиёсат
02.04.2025, 15:55
машҳур янгиликлар

Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?
Сиёсат
11.04.2025, 18:49

Кескинлашган Исроил-Туркия муносабатлари ёхуд "янги усмонийлик" сиёсати
Сиёсат
12.04.2025, 13:43

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири
Сиёсат
24.04.2025, 15:36

Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир
Ўзбекистон
28.04.2025, 16:39

Қозоғистон Афғонистондан нима хоҳлайди?
Иқтисодиёт
29.04.2025, 15:53

Гулнора Каримованинг қанча пуллари Ўзбекистонга қайтарилди, улар қаерга сарфланди?
Ўзбекистон
29.04.2025, 12:21
сўнгги янгиликлар

Туркиянинг ҳарбий-техникага оид Текнофест кўргазмаси Кипрда ўтказилди
Жаҳон
02.05.2025, 15:20

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда
Ўзбекистон
02.05.2025, 12:19

Доналд Трампнинг Ўзбекистонга ташрифи: стратегик манфаатлар ва дипломатик сигналлар ортидаги ҳақиқат
Сиёсат
29.04.2025, 17:39

Қозоғистон Афғонистондан нима хоҳлайди?
Иқтисодиёт
29.04.2025, 15:53

Гулнора Каримованинг қанча пуллари Ўзбекистонга қайтарилди, улар қаерга сарфланди?
Ўзбекистон
29.04.2025, 12:21

Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир
Ўзбекистон
28.04.2025, 16:39

Ким Чен Ин ўз аскарларини Россия учун Курскда жанг қилаётганини тан олди
Жаҳон
28.04.2025, 11:56

Ўзбекистон фуқароларини БАА кириши тақиқлангани рад этилди
Ўзбекистон
28.04.2025, 11:06

Эрондаги воқеада Хитойдан олиб келинган ракета ёқилғиси портлаб кетган бўлиши мумкин
Жаҳон
28.04.2025, 10:31

Трампнинг олти фронтдаги уруши: дунё глобал беқарорлик ёқасидами?
Иқтисодиёт
25.04.2025, 15:13

Андижондаги 40-ихтисослаштирилган мактабгача таълим муассасасидаги имкониятлар (фоторепортаж)
Таълим
25.04.2025, 14:41

Покистон ҳукумати Ҳиндистонга нисбатан кескин жавоб чораларини эълон қилди. Ҳиндистон бу воқеани ўзи уюштирган бўлиши мумкин, сабаб нима?
Сиёсат
25.04.2025, 11:11
машҳур янгиликлар

Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?
Сиёсат
11.04.2025, 18:49

Кескинлашган Исроил-Туркия муносабатлари ёхуд "янги усмонийлик" сиёсати
Сиёсат
12.04.2025, 13:43

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири
Сиёсат
24.04.2025, 15:36

Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир
Ўзбекистон
28.04.2025, 16:39

Қозоғистон Афғонистондан нима хоҳлайди?
Иқтисодиёт
29.04.2025, 15:53

Гулнора Каримованинг қанча пуллари Ўзбекистонга қайтарилди, улар қаерга сарфланди?
Ўзбекистон
29.04.2025, 12:21