Vashington va Qobul: munosabatlarda yangi bosqich boshlanmoqdami?

­­Amerikalik diplomatlarning yaqinda Kobulga qilgan tashrifi Qo‘shma Shtatlar va Tolibon harakati o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirish yo‘lidagi ilk ehtiyotkor qadamlar bo‘lishi mumkinligini anglatadi.

2025-yil 21-mart kuni AQShning Afg‘oniston bo‘yicha sobiq maxsus vakili Zalmay Halilzod boshchiligidagi amerikalik delegatsiya Kobulga keldi. Delegatsiya Tolibonning tashqi ishlar vaziri Amirxon Muttaki bilan uchrashuv o‘tkazib, ikki tomonlama munosabatlar, hibsga olinganlar masalasi va AQShdagi afg‘onlar uchun konsullik xizmatlari haqida muzokara olib bordi. Muzokatalar natijasida Tolibon ikki yildan ortiq qamoqda bo‘lgan AQSh fuqarosi Jorj Glezmanni ozod qildi.

Tashrifdan so‘ng darhol bir nechta voqealar yuz berdi, ular tashqi tomondan o‘zaro bog‘liq bo‘lmagandek ko‘rinsa-da, AQShning Afg‘onistondagi siyosatini qayta ko‘rib chiqish boshlanganidan darak beradi.

Birinchi va eng ramziy voqea – AQShning Afg‘oniston ichki ishlar vaziri vazifasini bajaruvchi va Haqqoniy tarmog‘i yetakchilaridan biri Sirajuddin Haqqoniyni qo‘lga olishga olib keladigan ma’lumot uchun belgilangan 10 million dollarlik mukofotni bekor qilish qarori bo‘ldi. Garchi AQSh tomoni bu qarorni rasmiy ravishda tasdiqlamagan bo‘lsa-da, bu mukofot haqidagi ma’lumotning rasmiy manbalardan olib tashlangani Tolibon tomonidan AQShning muloqotga tayyorligiga ishora sifatida qabul qilinishi mumkin. Ayniqsa, bu holat amerikalik fuqaroni ozod qilishdan so‘ng sodir bo‘lgani e’tiborga molikdir.

Ikkinchi muhim voqea – 2021-yilda AQSh qo‘shinlari chiqib ketganidan keyin Kobuldagi sobiq AQSh elchixonasi devorlariga yozilgan antiamerikacha shiorlarning olib tashlanishi bo‘ldi. Tolibon bu ishni rejaviy ta’mirlash deya izohladi, ammo bu ishning amerikalik diplomatlar tashrifi bilan bir paytda sodir bo‘lishi tasodif deb bo‘lmaydi. Bu, aksincha, Tolibonning munosabatlarni yaxshilashga tayyorligini ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.

Uchinchi voqea – Islomiy Davlat jangarilari tomonidan Taxor viloyatida bir xitoylik fuqaroni o‘ldirilishi, Afg‘onistondagi ichki beqarorlik va tashqi tahdidlarga nisbatan zaiflikni bilvosita ko‘rsatadi. Bu hodisa mamlakatdagi murakkab vaziyatni yoritib beradi va Xitoyning Afg‘onistonni global “Bir kamar — bir yo‘l” tashabbusiga qo‘shish rejalari taqdiriga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Xitoy foydasiga Afg‘onistonni boy berish tahdidi – ayniqsa, AQSh bu mamlakatga yigirma yillik davrda katta miqdorda moliyaviy va inson resurslarini sarflagani fonida – Vashingtonni ehtiyotkorlik bilan yana faol harakatlarga undamoqda. Afg‘oniston yer osti boyliklari, xususan, taxminan 1,4 million tonnani tashkil qiluvchi kamyob yer metallarining 3 trillion dollargacha baholangan zaxiralari bilan jahon kuchlari uchun hanuz jozibali bo‘lib qolmoqda. AQSh esa, Afg‘onistonda harbiy kampaniya va barqarorlashtirishga 2 trillion dollardan ortiq mablag‘ sarflagan holda, bu resurslarning butunlay Pekin nazoratiga o‘tib ketishiga yo‘l qo‘yishni istamaydi.

Bundan tashqari, AQSh Afg‘onistonga ta’sir o‘tkazish uchun hali ham muhim vositalarga ega. Eng muhim vosita – AQSh moliyaviy muassasalarida saqlanayotgan va qiymati qariyb 7 milliard dollarga teng muzlatilgan Afg‘oniston aktivlaridir. Ushbu mablag‘larning muzlatilishini bekor qilish Afg‘onistonning iqtisodiy ahvolini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin bo‘lib, Tolёibon bilan muzokaralarda muhim savdolashuv kartasi sifatida xizmat qiladi. Bundan tashqari, AQSh xalqaro tashkilotlar orqali va insonparvarlik yordami ko‘rinishida ham Tolibonga bosim o‘tkazish vositalariga ega bo‘lib qolmoqda. Bu esa hozirgi afg‘on hokimiyati uchun nihoyatda muhimdir.

Shu bilan birga, AQSh diplomatiyasi Tolibon bilan yaqinlashuv imkoniyatlarini ehtiyotkorlik bilan o‘rganmoqda. AQShning bu boradagi qarori Tolibonning inson huquqlari va xavfsizlik kabi asosiy masalalarda murosaga borish va hamkorlik qilishga tayyorligiga bog‘liq bo‘ladi.

Yana bir muhim omil – bu Tolibonning giyohvand modda ishlab chiqarishga qarshi kurashi hisoblanadi. Ko‘knori yetishtirishni taqiqlovchi choralar so‘nggi yillarda ekin maydonlarining keskin qisqarishiga olib keldi. Garchi 2024-yilda bu ko‘rsatkich 12,8 ming gektarga ko‘tarilgan bo‘lsa-da (2022-yildagi 232 ming gektarga nisbatan), bu baribir sezilarli yutuqdir. AQSh bu kurashni Tolibon bilan bosqichma-bosqich yaqinlashish uchun asos sifatida ko‘rsatishi mumkin.

Shunday qilib, AQShning hozirgi strategiyasi ehtimol Afg‘onistonga ehtiyotkorlik bilan qaytishni o‘z ichiga oladi. Maqsad – mamlakatning to‘liq Xitoy nazoratiga o‘tib ketishining oldini olish. Bu hali faqat ilk qadamlardir. Xitoy bilan faol raqobat haqida gapirishga erta, biroq yangi diplomatik o‘yin boshlanishi uchun zamin allaqachon yaratilgan.

Jaloliddin Ibragimov,
Xalqaro ilg‘or tadqiqotlar instituti

 

Mavzuga oid yangiliklar

Dunyo siyosatiga qutblanishlarning taʼsiri

Xalqaro munosabatlar bugungi kunda bir nechta chuqur oʻzgarishlar taʼsirida shakllanmoqda - bu esa siyosatchilar uchun jarayonni anglash va zarur choralarni koʻrishda jiddiy sinov boʻlib qolmoqda. Jahon siyosati barqarorlik doirasidan chiqib, tobora koʻproq tartibsizlik sari harakatlanmoqda, xususan, Tramp maʼmuriyatining Oq Uyga qaytishi bilan bu yanada yaqqol koʻzga tashlanmoqda. Ayni oʻzgarishlardan biri - texnologik markazlarning anʼanaviy hududlardan chekkaroq, noanʼanaviy mintaqalarga siljishi boʻlib, bu global tenglik va kuch muvozanatini oʻzgartirib yubormoqda. Shu bilan birga, oʻta oʻng va oʻta chap siyosiy kuchlar oʻrtasidagi tafovut keskin ortib bormoqda - bu esa siyosiy tizimlarda radikallashuv xavfini kuchaytiradi.

Siyosat

24.04.2025, 15:36

Binyamin Netanyaxu va Ilhom Aliyev

Netanʼyaxu Ozarbayjonga tashrif buyuradi. Aliyev uni hibsga oladimi?

Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanʼyaxu 2025 yil may oyining boshida rasmiy tashrif bilan Ozarbayjonga boradi. Boku shahrida u Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlikni kengaytirish va mintaqaviy xavfsizlik masalalarini muhokama qiladi. Bu tashrif AQSh va Eron oʻrtasidagi yadroviy muzokaralar qayta tiklangan, Turkiyaning Suriyadagi harbiy ishtiroki boʻyicha bahslar davom etayotgan bir paytda amalga oshmoqda. Bu haqda "Ynet" xabar qildi.

Siyosat

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Hukumat xakerlar orqali faollarni kuzatayotgani aytilmoqda

Oʻzbekiston muxolifat, jurnalist va inson huquqlari faollarining shaxsiy muloqotlarini kuzatishda "Pegasus"  josuslik dasturida foydalanayotganligi aytilmoqda.

Jahon

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Yoʻlak urushlari yoxud Asaddan keyingi davrda Suriyadagi Turkiyaning energiya loyihalari

Asad rejimining qulashi ortidan voqealar rivojining sabablarini tushuntiradigan har xil "nazariyalar" paydo boʻldi. Versiyalardan biri buning ortida butunlay Turkiya turgani, bu esa Suriya va oʻz hududi orqali Qatardan Yevropaga gaz quvurini qurish loyihasini jonlantirayotgani haqidagi taxmindir. Shunga koʻra, Anqara Rossiya, Kaspiy dengizi havzasi, Sharqiy Oʻrtayer dengizi, Fors koʻrfazidan gaz oqimini toʻxtatib, kontinental gaz markazi sifatidagi strategik maqomini yanada mustahkamlamoqchi. Bu haqiqatmi yoki yoʻq? Aniqlik kiritish zarur.

Jahon

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Xitoy Tayvan atrofida harbiy mashgʻulotlar boshladi

Bugun, 2 aprel kuni mintaqada keskinlik kuchayib borayotgan bir vaqtda Xitoy harbiylari Tayvan atrofida otishmalar va harbiy mashgʻulotlar boshladi. Bu haqda “Independet” nashri xabar qildi.

Siyosat

02.04.2025, 15:55

So‘nggi yangiliklar

Teknofest, Turkiya

Turkiyaning harbiy-texnikaga oid Teknofesti koʻrgazmasi Kiprda oʻtkazildi

Turkiyaning eng yirik texnologiya hamda harbiy qurol-aslahalar namoyishi tadbirlaridan biri Teknofest 2025 yilda Shimoliy Kiprning Lefkose shahrida joylashgan Erjan aeroportida oʻtkazilmoqda. Bu haqda “Turkiye Today” nashri maʼlum qilgan.

Jahon

02.05.2025, 15:20

Shavkat Mirziyoyev va Donald Tramp

Donald Trampning Oʻzbekistonga tashrifi: strategik manfaatlar va diplomatik signallar ortidagi haqiqat

Donald Trampning Markaziy Osiyoga, xususan Oʻzbekistonga tashrif buyurishi ehtimoli hanuz dolzarb boʻlib qolmoqda. Rasmiy ravishda eʼlon qilinmagan boʻlsa-da, mavjud diplomatik vaziyat va strukturaviy omillar bunday tashrifning yuzaga kelishiga zamin yaratmoqda.

Siyosat

29.04.2025, 17:39

Kazakistan and Afganistan

Qozogʻiston boʻyicha ambitsiyalari nimalardan iborat?

Joriy yilning 21-23 aprel kunlari Qozogʻiston respublikasi Bosh vaziri oʻrinbosari, milliy iqtisodiyot vaziri Serik Jumangarin Afgʻoniston poytaxti Kobulga rasmiy tashrifini amalga oshirib, muvaqqat hukumat raisi oʻrinbosari Mulla Abdulgʻani Barodar bilan uchrashdi. Ushbu rasmiy tashrif ikki mamlakat uchun muhim oʻrin tutuvchi umumiy qiymati 140 million AQSh dollarlik boʻlgan 20 ga yaqin shartnomalar imzolanishi bilan yakunlandi. 

Iqtisodiyot

29.04.2025, 15:53

Gulnora Karimova

Gulnora Karimovaning qancha pullari Oʻzbekistonga qaytarildi, ular qayerga sarflandi?

Gulnora Karimovaning Shveysariyadan 313 mln AQSh dollar puli Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan. Shundan 95 mln AQSh dollar pul Oʻzbekiston xalqiga qaytarish boʻyicha Oʻzbekiston va Shveysariya hukumatlari oʻrtasida tashkil etilgan "Ishonch" jamgʻarmasiga oʻtkazilgan. 95 mln dollardan 87 mln dollar mablagʻ Oʻzbekistonning sogʻliqni saqlash va taʼlim tizimiga yoʻnaltirilgan. Qolgan mablagʻlar esa Shveysariya hukumati nazoratidagi Shveysariya bank hisoblarida saqlanmoqda. Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Pullarning hozirgi taqdiri qanday kechmoqda. Mablagʻlar rostdan ham bu ikki sohaga yoʻnaltirilganmi? Mana shu masalalarga ochiqlik kiritish maqsadida Oʻzbekiston xalqiga qaytarilgan Gulnora Karimova pullarini sarflanishi boʻyicha, Olmaliq shahrida matbuot anjumani tashkil etildi.

Oʻzbekiston

29.04.2025, 12:21

Xitoy va O'zbekiston

Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 16:39

KXDR

Kim Chen In oʻz askarlarini Rossiya uchun Kurskʼda jang qilayotganini tan oldi

Shimoliy Koreya birinchi marotaba oʻz askarlarini Rossiya uchun Ukraina hududida jang olib borayotganini tasdiqladi. Bu haqda "Kcna.kp " xabar qildi.

Jahon

28.04.2025, 11:56

BAA, Dubay.

Oʻzbekiston fuqarolarini BAA kirishi taqiqlangani rad etildi

Avvalroq, ijtimoiy tarmoqlarda Oʻzbekiston fuqarolarini birlashgan Arab Amirligi (BAA) kirishi taqiqlangani haqida xabar tarqalgan edi. Tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Ahror Burhonov bu xabarlarni asossiz va feyk deb atadi. Bu haqda u oʻzining Telegram kanalida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

28.04.2025, 11:06

Eron Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portidagi portlash

Erondagi voqeada Xitoydan olib kelingan raketa yoqilgʻisi portlab ketgan boʻlishi mumkin

Joriy yilning 26 aprel kuni Eronning Bandar-Abbos shahridagi Shahid-Rajai portida kuchli sodir boʻlgan kuchli portlash ortidan 1200 dan ortiq kishi jarohatlangan va 36 kishi halok boʻlgan. Voqea ortidan Eron Islom Respublikasida 3 kunlik motam eʼlon qilindi.

Jahon

28.04.2025, 10:31

Donald Tramp

Trampning olti frontdagi urushi: dunyo global beqarorlik yoqasidami?

30 aprel kuni Donald Tramp ikkinchi prezidentlik faoliyati boshlanganiga 100 kun boʻladi. Bu, AQShda shakllangan oʻzina xos siyosiy anʼanaga koʻra, dastlabki sarhisob davridir. 

Iqtisodiyot

25.04.2025, 15:13

Andijon viloyati 40-ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta'lim muassasasi

Andijondagi 40-ixtisoslashtirilgan maktabgacha taʼlim muassasasidagi imkoniyatlar (fotoreportaj)

Joriy yilning 21-22 aprel kunlari Ijtimoiy himoya milliy agentligi tomonidan Andijon viloyatida ommaviy axborot vositalari va blogerlar uchun tashkil etildi.

Ta'lim

25.04.2025, 14:41

Foto: Associated Press

Pokiston hukumati Hindistonga nisbatan keskin javob choralarini eʼlon qildi. Hindiston bu voqeani oʻzi uyushtirgan boʻlishi mumkin, sabab nima?

Joriy yilning 24 aprel kuni Hindiston va Pokiston oʻrtasidagi ziddiyat keskin kuchayib, Pokiston hukumati Hindistonga qarshi bir qator keskin choralarni ishlab chiqdi. Endilikda Hindistonning har qanday aviakompaniyalari Pokiston havo hududidan harakatlanishi taqiqlanadi. Bu Hindistonning Kashmirdagi qonli hujum ortidan Pokistonga qarshi boshlangan javob harakatlariga javoban qilindi. Bu haqda "New York Times" maʼlum qildi.

Siyosat

25.04.2025, 11:11

"Dubay shokoladi"

"Dubay shokoladi" da inson salomatligi uchun xavfli bakteriya aniqlandi

Toshkentdagi "Fix desser chocolatier" brendi ostidagi "Dubay shokoladi" Texnik jihatdan tartibga solish inspeksiyasi tomonidan oʻtkazilgan sinovlarda sogʻliq uchun xavfli bakteriyalar aniqlandi. Bu haqda nazorat inspeksiyasi matbuot xizmati xabar qildi. 

Oʻzbekiston

25.04.2025, 10:51