Vashington va Qobul: munosabatlarda yangi bosqich boshlanmoqdami?

­­Amerikalik diplomatlarning yaqinda Kobulga qilgan tashrifi Qo‘shma Shtatlar va Tolibon harakati o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirish yo‘lidagi ilk ehtiyotkor qadamlar bo‘lishi mumkinligini anglatadi.

2025-yil 21-mart kuni AQShning Afg‘oniston bo‘yicha sobiq maxsus vakili Zalmay Halilzod boshchiligidagi amerikalik delegatsiya Kobulga keldi. Delegatsiya Tolibonning tashqi ishlar vaziri Amirxon Muttaki bilan uchrashuv o‘tkazib, ikki tomonlama munosabatlar, hibsga olinganlar masalasi va AQShdagi afg‘onlar uchun konsullik xizmatlari haqida muzokara olib bordi. Muzokatalar natijasida Tolibon ikki yildan ortiq qamoqda bo‘lgan AQSh fuqarosi Jorj Glezmanni ozod qildi.

Tashrifdan so‘ng darhol bir nechta voqealar yuz berdi, ular tashqi tomondan o‘zaro bog‘liq bo‘lmagandek ko‘rinsa-da, AQShning Afg‘onistondagi siyosatini qayta ko‘rib chiqish boshlanganidan darak beradi.

Birinchi va eng ramziy voqea – AQShning Afg‘oniston ichki ishlar vaziri vazifasini bajaruvchi va Haqqoniy tarmog‘i yetakchilaridan biri Sirajuddin Haqqoniyni qo‘lga olishga olib keladigan ma’lumot uchun belgilangan 10 million dollarlik mukofotni bekor qilish qarori bo‘ldi. Garchi AQSh tomoni bu qarorni rasmiy ravishda tasdiqlamagan bo‘lsa-da, bu mukofot haqidagi ma’lumotning rasmiy manbalardan olib tashlangani Tolibon tomonidan AQShning muloqotga tayyorligiga ishora sifatida qabul qilinishi mumkin. Ayniqsa, bu holat amerikalik fuqaroni ozod qilishdan so‘ng sodir bo‘lgani e’tiborga molikdir.

Ikkinchi muhim voqea – 2021-yilda AQSh qo‘shinlari chiqib ketganidan keyin Kobuldagi sobiq AQSh elchixonasi devorlariga yozilgan antiamerikacha shiorlarning olib tashlanishi bo‘ldi. Tolibon bu ishni rejaviy ta’mirlash deya izohladi, ammo bu ishning amerikalik diplomatlar tashrifi bilan bir paytda sodir bo‘lishi tasodif deb bo‘lmaydi. Bu, aksincha, Tolibonning munosabatlarni yaxshilashga tayyorligini ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.

Uchinchi voqea – Islomiy Davlat jangarilari tomonidan Taxor viloyatida bir xitoylik fuqaroni o‘ldirilishi, Afg‘onistondagi ichki beqarorlik va tashqi tahdidlarga nisbatan zaiflikni bilvosita ko‘rsatadi. Bu hodisa mamlakatdagi murakkab vaziyatni yoritib beradi va Xitoyning Afg‘onistonni global “Bir kamar — bir yo‘l” tashabbusiga qo‘shish rejalari taqdiriga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Xitoy foydasiga Afg‘onistonni boy berish tahdidi – ayniqsa, AQSh bu mamlakatga yigirma yillik davrda katta miqdorda moliyaviy va inson resurslarini sarflagani fonida – Vashingtonni ehtiyotkorlik bilan yana faol harakatlarga undamoqda. Afg‘oniston yer osti boyliklari, xususan, taxminan 1,4 million tonnani tashkil qiluvchi kamyob yer metallarining 3 trillion dollargacha baholangan zaxiralari bilan jahon kuchlari uchun hanuz jozibali bo‘lib qolmoqda. AQSh esa, Afg‘onistonda harbiy kampaniya va barqarorlashtirishga 2 trillion dollardan ortiq mablag‘ sarflagan holda, bu resurslarning butunlay Pekin nazoratiga o‘tib ketishiga yo‘l qo‘yishni istamaydi.

Bundan tashqari, AQSh Afg‘onistonga ta’sir o‘tkazish uchun hali ham muhim vositalarga ega. Eng muhim vosita – AQSh moliyaviy muassasalarida saqlanayotgan va qiymati qariyb 7 milliard dollarga teng muzlatilgan Afg‘oniston aktivlaridir. Ushbu mablag‘larning muzlatilishini bekor qilish Afg‘onistonning iqtisodiy ahvolini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin bo‘lib, Tolёibon bilan muzokaralarda muhim savdolashuv kartasi sifatida xizmat qiladi. Bundan tashqari, AQSh xalqaro tashkilotlar orqali va insonparvarlik yordami ko‘rinishida ham Tolibonga bosim o‘tkazish vositalariga ega bo‘lib qolmoqda. Bu esa hozirgi afg‘on hokimiyati uchun nihoyatda muhimdir.

Shu bilan birga, AQSh diplomatiyasi Tolibon bilan yaqinlashuv imkoniyatlarini ehtiyotkorlik bilan o‘rganmoqda. AQShning bu boradagi qarori Tolibonning inson huquqlari va xavfsizlik kabi asosiy masalalarda murosaga borish va hamkorlik qilishga tayyorligiga bog‘liq bo‘ladi.

Yana bir muhim omil – bu Tolibonning giyohvand modda ishlab chiqarishga qarshi kurashi hisoblanadi. Ko‘knori yetishtirishni taqiqlovchi choralar so‘nggi yillarda ekin maydonlarining keskin qisqarishiga olib keldi. Garchi 2024-yilda bu ko‘rsatkich 12,8 ming gektarga ko‘tarilgan bo‘lsa-da (2022-yildagi 232 ming gektarga nisbatan), bu baribir sezilarli yutuqdir. AQSh bu kurashni Tolibon bilan bosqichma-bosqich yaqinlashish uchun asos sifatida ko‘rsatishi mumkin.

Shunday qilib, AQShning hozirgi strategiyasi ehtimol Afg‘onistonga ehtiyotkorlik bilan qaytishni o‘z ichiga oladi. Maqsad – mamlakatning to‘liq Xitoy nazoratiga o‘tib ketishining oldini olish. Bu hali faqat ilk qadamlardir. Xitoy bilan faol raqobat haqida gapirishga erta, biroq yangi diplomatik o‘yin boshlanishi uchun zamin allaqachon yaratilgan.

Jaloliddin Ibragimov,
Xalqaro ilg‘or tadqiqotlar instituti

 

Mavzuga oid yangiliklar

Dunyo siyosatiga qutblanishlarning taʼsiri

Xalqaro munosabatlar bugungi kunda bir nechta chuqur oʻzgarishlar taʼsirida shakllanmoqda - bu esa siyosatchilar uchun jarayonni anglash va zarur choralarni koʻrishda jiddiy sinov boʻlib qolmoqda. Jahon siyosati barqarorlik doirasidan chiqib, tobora koʻproq tartibsizlik sari harakatlanmoqda, xususan, Tramp maʼmuriyatining Oq Uyga qaytishi bilan bu yanada yaqqol koʻzga tashlanmoqda. Ayni oʻzgarishlardan biri - texnologik markazlarning anʼanaviy hududlardan chekkaroq, noanʼanaviy mintaqalarga siljishi boʻlib, bu global tenglik va kuch muvozanatini oʻzgartirib yubormoqda. Shu bilan birga, oʻta oʻng va oʻta chap siyosiy kuchlar oʻrtasidagi tafovut keskin ortib bormoqda - bu esa siyosiy tizimlarda radikallashuv xavfini kuchaytiradi.

Siyosat

24.04.2025, 15:36

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Netanʼyaxu Ozarbayjonga tashrif buyuradi. Aliyev uni hibsga oladimi?

Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanʼyaxu 2025 yil may oyining boshida rasmiy tashrif bilan Ozarbayjonga boradi. Boku shahrida u Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlikni kengaytirish va mintaqaviy xavfsizlik masalalarini muhokama qiladi. Bu tashrif AQSh va Eron oʻrtasidagi yadroviy muzokaralar qayta tiklangan, Turkiyaning Suriyadagi harbiy ishtiroki boʻyicha bahslar davom etayotgan bir paytda amalga oshmoqda. Bu haqda "Ynet" xabar qildi.

Siyosat

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Hukumat xakerlar orqali faollarni kuzatayotgani aytilmoqda

Oʻzbekiston muxolifat, jurnalist va inson huquqlari faollarining shaxsiy muloqotlarini kuzatishda "Pegasus"  josuslik dasturida foydalanayotganligi aytilmoqda.

Jahon

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Yoʻlak urushlari yoxud Asaddan keyingi davrda Suriyadagi Turkiyaning energiya loyihalari

Asad rejimining qulashi ortidan voqealar rivojining sabablarini tushuntiradigan har xil "nazariyalar" paydo boʻldi. Versiyalardan biri buning ortida butunlay Turkiya turgani, bu esa Suriya va oʻz hududi orqali Qatardan Yevropaga gaz quvurini qurish loyihasini jonlantirayotgani haqidagi taxmindir. Shunga koʻra, Anqara Rossiya, Kaspiy dengizi havzasi, Sharqiy Oʻrtayer dengizi, Fors koʻrfazidan gaz oqimini toʻxtatib, kontinental gaz markazi sifatidagi strategik maqomini yanada mustahkamlamoqchi. Bu haqiqatmi yoki yoʻq? Aniqlik kiritish zarur.

Jahon

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Xitoy Tayvan atrofida harbiy mashgʻulotlar boshladi

Bugun, 2 aprel kuni mintaqada keskinlik kuchayib borayotgan bir vaqtda Xitoy harbiylari Tayvan atrofida otishmalar va harbiy mashgʻulotlar boshladi. Bu haqda “Independet” nashri xabar qildi.

Siyosat

02.04.2025, 15:55

So‘nggi yangiliklar

Farrux Zokirov "Doʻstlik" ordeni bilan taqdirlandi

Farrux Zokirov "Doʻstlik" ordeni bilan taqdirlandi

Kecha, 29 may kuni Toshkentdagi "Oʻzbekiston" forumlar saroyida Oʻzbekiston va Rossiya oʻrtasidagi Iqtisodiy hamkorlik boʻyicha hukumatlararo komissiyasining Madaniyat quyi komissiyasining birinchi yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Bu haqda Madaniyat vazirligi xabar qildi.

Madaniy

30.05.2025, 14:59

Putinning yadro rejasi fosh boʻldi, tadqiqotchilarning Rossiyaning harbiy bazalarga oid hujjatlarini oʻrgandi

Putinning yadro rejasi fosh boʻldi, tadqiqotchilarning Rossiyaning harbiy bazalarga oid hujjatlarini oʻrgandi

Jurnalist va tadqiqotchilar Rossiyaning Orenburg viloyatida, Qozogʻiston Respublikasi chegarasida joylashgan "Yasniy" harbiy bazasi faoliyatini oʻrgandi. Maʼlum boʻlishicha, Rossiya hukumati bir necha yildan buyon hech qanday rasmiy bayonotsiz oʻzining strategik yadroviy qurollarini keng koʻlamda modernizatsiya qilmoqda. Bu haqda BBC yozmoqda.

Jahon

30.05.2025, 14:31

Shimoliy Koreya Rossiyaga urushda qancha yordam bergan?

Shimoliy Koreya Rossiyaga urushda qancha yordam bergan?

Shimoliy Koreya Rossiyaga urushda Ukrainaning bir qancha muhim fuqarolik infratuzilmasiga qarshi raketa hujumlarni amlga oshirishda yordam bergan. Shu vaqtga qadar Shu vaqtga qadar Shimoliy Koreya Rossiyaga 20 ming konteynerdan iborat oʻq-dorilar yetkazib berganligi maʼlum boʻldi.

Jahon

30.05.2025, 10:41

Yaqin Sharqda otashkesimni toʻxtatishga qaratilgan AQSh taklifiga Isroil hukumati rozi boʻlgan, biroq Hamas bu taklifni hali muhokama qilmoqda

Yaqin Sharqda otashkesimni toʻxtatishga qaratilgan AQSh taklifiga Isroil hukumati rozi boʻlgan, biroq Hamas bu taklifni hali muhokama qilmoqda

Kecha, 29 may kuni AQSh prezidenti Donalʼd Tramp maʼmuriyati Isroil va Hamas oʻrtasida oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha ikki tomonga ham taklif bergan. Isoril hukumati AQSh taklifini qabul qilgan, Bosh vazir Binʼyamin Netanʼyaxu taklifga imzo chekkan, biroq Hamas bu taklifni hali muhokama qilmoqda. Bu taklifning shartlari hali keng ommaga maʼlum emas. Hamas harakati rasmiysining aytishicha, AQSh taklifi Gʻazodagi genotsid va ocharchilikni davom ettirishga qaratilgan. Bu haqda "Al Jazeera" nashri maʼlum qildi.

Jahon

30.05.2025, 09:31

Malta  Respublikasi iyun oyida Falastinni mustaqil davlat sifatida tan oladi —  Robert Abela

Malta Respublikasi iyun oyida Falastinni mustaqil davlat sifatida tan oladi — Robert Abela

Kecha, 25 may kuni Malta Respublikasi Bosh vaziri Robert Abela Falastinni mustaqil davlat sifatida tan olishini maʼlum qildi. Bu haqda “Times of Malta” nashri xabar qildi.

Jahon

26.05.2025, 17:03

Tramp Putin va  Zelenskiyni qattiq tanqid qildi. U Putinni mutlaqo aqldan ozgan deb atadi

Tramp Putin va  Zelenskiyni qattiq tanqid qildi. U Putinni mutlaqo aqldan ozgan deb atadi

AQSh prezidenti Donalʼd Tramp Rossiya yetakchisi Vladimir Putindan norozi ekanini aytdi, bu bayonot Rossiyaning uchuvchisiz uchoqlarining Ukraina shaharlariga ommaviy hujumlari fonida yangradi. 

Jahon

26.05.2025, 14:00

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Gʻazodagi voqealarning barchasi butun dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlmoqda — Antoniu Gutterish

Isroil hukumati deyarli 80 kundan buyon Gʻazoga yuborilayotgan yordamni toʻsib qoʻymoqda. BMT Bosh kotibi Antoniu Gutterish hozirgacha Isroil tomonidan Gʻazoga ruxsat berilgan yordamni bir tomchi suvga oʻxshatdi. 23 may kuni Nʼyu-Yorkda jurnalistlarga bergan bayonotida Gʻazo aholisi ocharchilik xavfiga duch kelganini  maʼlum qilgan. Uning aytishicha, oilalar ochlikka mahkum etilgan va hayot uchun eng oddiy narsalardan mahrum. Bu voqealarning barchasi dunyo koʻz oʻngida sodir boʻlayotganini aytgan.

Jahon

24.05.2025, 14:53

Boʻrijardagi halokat hamda oxirgi oʻrindagi inson qadri

Toshkent shahrining Belariq mahallasidan oʻtgan Boʻrijar kanalida oqib ketayotgan qizni qutqargan 43 yoshli erkak choʻkib ketdi. Bu halokat nima sabab boʻlgan? Noqonuniy qurilishmi yoki ehtiyotsizlik. Minglab daraxtlarning kesilishi va xavfsizlik talablarining bajarilmasligi bilan kechgan obodonlashtirish ishlari ortidan Boʻrijar kanalining qirgʻoqlari xavfli boʻlib qolgan. Loyiha dastlab yopiq qaror asosida boshlanib, aholi eʼtirozlariga sabab boʻlib kelayotgan edi.

Oʻzbekiston

23.05.2025, 16:45

Garvard xalqaro talabalarsiz qolmoqda. Tramp maʼmuriyati SEVP sertifikatini bekor qildi

Garvard xalqaro talabalarsiz qolmoqda. Tramp maʼmuriyati SEVP sertifikatini bekor qildi

 Tramp maʼmuriyati Garvard universitetining xalqaro talabalarni qabul qilish vakolatini bekor qildi. Ichki Xavfsizlik Departamenti (DHS) universitetning SEVP (Student and Exchange Visitor Program) sertifikatini bekor qilganini eʼlon qildi, bu esa Garvardga 2025–2026 oʻquv yilidan boshlab F- va J-vizaga ega talabalarni qabul qilishni taqiqlaydi.

Ta'lim

23.05.2025, 16:31

Rossiyalik deputatlar migrant ayollar uchun pulli tugʻruqni joriy qilishni taklif qildi

Rossiyalik deputatlar migrant ayollar uchun pulli tugʻruqni joriy qilishni taklif qildi

Rossiya Davlat dumasida migrant ayollar uchun bepul tugʻruqni taqiqlash taklif qilmoqda. Deputatlar migrantlardan majburiy tibbiy sugʻurta taqdim etishga chaqirmoqda.

Jahon

23.05.2025, 13:37

Tramp "uchuvchi saroy"ni qabul qildi

Tramp "uchuvchi saroy"ni qabul qildi

Kecha, 21 may kuni AQSh mudofaa vaziri Pit Hegset rasmiy ravishda Qatar tomonidan AQSh prezidenti Donalʼd Trampga sovgʻa qilingan qiymati 400 million dollar boʻlgan Boeing 747 samolyotini qabul qildi.

Jahon

22.05.2025, 15:04

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

2022 yilning aprel oyida Xitoy global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvni taklif qiluvchi Global xavfsizlik tashabbusi (Global Security Initiative, GSI) loyihasini taqdim etdi. Bu gʻoya Xitoyning kelajakdagi dunyo tartiboti haqidagi qarashlarini aks ettirgani bilan eʼtiborga molik. Bu tashabbusga Gʻarb davlatlari shubha bilan qaraydi. Masalan, Yevropa Ittifoqi va AQSh buni Osiyo va Afrika mamlakatlarini oʻziga jalb etish uchun "xitoycha piar" deb atashadi.

Siyosat

22.05.2025, 14:25