NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda

Afgʻonistonda yangi hukumat Tolibon kelgani soʻng NATO kuchlari va AQSh mamlakatni tark etgan edi. Shundan soʻng Afgʻonistonga chegaradosh boʻlgan Markaziy Osiyo mamlakatlari, Eron, Xitoy va Rossiya Afgʻoniston bilan yaqinlashishga harakat qila boshladi. Oʻzbekistonning AQShdagi sobiq elchisi, Toshkentdagi Markaziy Osiyo xalqaro tadqiqotlar institut rahbari Javlon Vahobov Oʻzbekistonning Afgʻonistonga yaqinlashishini "barqarorlik" deb atadi. "Oilprice.com"  bu borada tahliliy material eʼlon qildi.

Ulashish:

NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda

Javlon Vahobovga koʻra, Oʻzbekiston Afgʻonistonni yakkalashga urinishdan koʻra, amaliy yondashuvni afzal koʻradi; bu siyosat gumanitar yordam va mintaqaviy xavfsizlik oʻrtasida muvozanatni saqlashga qaratilgan.

 

Oʻzbekistonning Tolibon bilan muloqoti NATO Afgʻonistondan chiqib ketishidan ancha avval boshlangan edi.

 

1997 yilda marhum prezident Islom Karimov Afgʻoniston boʻyicha “6+2” guruhini taklif qilgan edi. Bu tashabbus tinchlikka erishish qurolli kuchlar orqali emas, balki muloqot va siyosiy kelishuv orqali boʻlishi kerakligini anglagan holda ilgari surilgan edi. Biroq bu guruh urishayotgan tomonlar – Tolibon va Afgʻoniston Shimoliy Ittifoqi (sobiq Shimoliy alyans) – ni muzokaraga koʻndira olmadi.

 

Shu bilan bogʻliq: Markaziy Osiyoning resurslari yangi global talashuvni keltirib chiqarmoqda.

 

2018 yil mart oyida Oʻzbekiston Tolibon va Afgʻoniston Islom Respublikasi oʻrtasida hech qanday shartsiz bevosita tinchlik muzokaralarini boshlashni targʻib qilgan Toshkent konferensiyasiga mezbonlik qildi. Afsuski, Tolibon faqat "xorijiy bosqinchilar kuchi" deb atagan AQSh bilan muzokara olib borishini, chet el qoʻshinlari chiqib ketmaguncha muzokaralar boshlanmasligini bildirdi.

 

Toshkent doimiy ravishda Tolibon boshqaruvidagi Afgʻoniston bilan muloqotni qoʻllab-quvvatlab keladi, jumladan 2021 yil avgust oyida Kobul hukumati agʻdarilganidan keyin AQSh va Yevropa tomonidan muzlatilgan 9 milliard dollarlik davlat aktivlarini qaytarish tashabbusini ham ilgari surdi.

 

Markaziy Osiyo suv tanqisligi boʻyicha muammoli mintaqa hisoblanadi, Oʻzbekiston va Turkmaniston esa "keskin suv tanqisligi" toifasiga kiradi. Afgʻonistonda qurilayotgan Qoʻshtepa kanali Amudaryo suvlari oqimini 15-20 foizga kamaytirib, bu Oʻzbekiston va Turkmaniston bilan ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin edi – bu esa Markaziy Osiyo qishloq xoʻjaligi uchun halokatli boʻlardi. (Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligi YaIMning 25 foizini va ishchi kuchining 26 foizini tashkil qiladi.)

 

2025 yil aprel oyida Oʻzbekiston va Afgʻoniston Amudaryo havzasi suv resurslarini birgalikda boshqarish boʻyicha kelishuvga erishdilar.

 

Oʻzbekiston hozircha Tolibon boshqaruvidagi Afgʻoniston hukumatini rasman tan olmagan boʻlsa-da, suv boʻyicha chegaradosh hamkorlik bitimi ikki tomonlama munosabatlar tobora "institutsional tus olayotganini" koʻrsatadi. Toshkent oʻz manfaatlarini ustuvor deb biladi, bu faqat suv bilan bogʻliq masalalargina emas, balki Afgʻonistonda boshpana topgan 20 ga yaqin terroristik guruh tahdidi bilan ham bogʻliq.

 

Suv muammosini tinch yoʻl bilan hal qilish boʻyicha bir qadam – bu Afgʻonistonni 1992 yildagi Almati bitimiga qoʻshishdir. Bu bitimda Sovet Ittifoqi davridagi Markaziy Osiyo respublikalari oʻrtasida suv taqsimoti tartibga solinadi. Bitimni Markaziy Osiyo Suv Koordinatsiyasi boʻyicha davlatlararo komissiyasi (ICWC)  amalga oshiradi. Afgʻonistonni ICWCga qoʻshish – uni muammoning emas, yechimning bir qismini hal qilish yoʻlidir. Bu Tolibonga mintaqadagi "qoidalar"ni oʻrgatadi va respublika rasmiylariga Tolibon rahbarlarining shaxsi, motivlari va ustuvor yoʻnalishlarini yaxshiroq tushunishga imkon beradi.

Boshqa ulanish tashabbuslari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

·       Termiz erkin iqtisodiy zonasi, Afgʻoniston fuqarolari uchun 2 haftalik vizani, bojxona idorasi, mehmonxona, omborxona va yiliga 100 ming yuk mashinasi hamda 900 ming tonna yuk hajmini qabul qilish imkoniyatini taqdim etadi.

·       Trans-Afgʻon temiryoʻli, 7 milliard dollarlik, 765 kilometr uzunlikdagi Pokiston portlariga olib boruvchi yoʻl boʻlib, transport xarajatlarini 30–40 foizga kamaytirishi kutilmoqda. Shuningdek, Oʻzbekiston ushbu yoʻlni Hairatondan Hirotgacha kengaytirish boʻyicha dastlabki tadqiqotlarni boshlashi mumkin – bu esa Eron va Turkmaniston bilan savdo uchun zamin yaratadi.

·       Surxan–Puli-Xumri elektr uzatish liniyasi, Afgʻoniston transport tizimini elektrlashtirishga xizmat qiladigan 1000 MVt quvvatga ega boʻladi va ehtimoliy tarzda Tojikiston, Qirgʻiziston, Afgʻoniston va Pokiston oʻrtasidagi qoʻshma loyiha – CASA-1000 bilan bogʻlanadi. (Oʻzbekiston hozirning oʻzida Afgʻonistonga elektr energiyasining 60 foizini yetkazib berayotgan asosiy eksportchidir.)

 

Liniya ishga tushgach, Oʻzbekistonning Afgʻonistonga elektr eksporti 70 foizga oshadi – bu kuniga 24 million kVt/soat yoki yiliga 6 milliard kVt/soatga yetadi. Loyiha umumiy 245,6 kmni tashkil etadi, shundan 45 km Oʻzbekiston hududida – allaqachon qurib bitkazilgan – va 200,6 km Afgʻoniston ichida. Ushbu liniya nafaqat elektr taʼminotini yaxshilaydi, balki Hairaton–Mozori Sharif temir yoʻlini elektrlashtirish orqali transport xarajatlarini kamaytiradi, dizel poyezdlarni toza elektr lokomotivlarga almashtiradi.

 

2024 yilda Oʻzbekiston va Afgʻoniston oʻrtasidagi savdo hajmi 1,1 milliard AQSh dollariga yetdi, koʻpchilik eksport Oʻzbekistondan boʻldi. Toshkent Afgʻonistonga faqat xavf sifatida emas, balki mintaqaviy koʻprik sifatida qaraydi.

 

Afgʻonistondan chiqayotgan terror tahdidlari haqida xavotir mavjud boʻlsa-da, Tolibon va AQSh oʻrtasidagi razvedka hamkorligi "Al-Qoida" va "Islomiy Davlat–Xuroson"ga qarshi kurashishda muhim ahamiyatga ega.



Tashqi aralashuv Afgʻonistonda odatda fojiaga olib kelgan, lekin agar Toshkent Tolibon ichidagi moʻʼtadil kuchlar bilan ishlay olsa, bu kuchlar Qandahordagi radikallar ustidan ustunlikka erishishi mumkin.

 

Oʻzbekiston, shuningdek, Markaziy Osiyodagi strategik foydali qazilmalarni oʻzlashtirishda muhim rol oʻynashi mumkin. AQSh hukumati belgilagan 50 muhim mineralning 12 tasini 100% import qiladi. Markaziy Osiyo va Afgʻoniston bu resurslarga boy, ammo transport va suv tanqisligi muammo tugʻdiradi. Yaqinda Xitoyning yangi texnologiyasi bu muammolarni yumshatishi mumkin, biroq bu AQSh uchun geosiyosiy xavfdir.

 

Trans-Afgʻon temiryoʻlining hatto qisman yakunlanishi Afgʻoniston resurslarini qayta ishlash uchun Markaziy Osiyoga olib chiqish imkonini beradi. Ammo Gʻarb bu resurslarning Rossiya va Xitoyga ketmasligi uchun jiddiy investitsiya taklif qilishi zarur.

 

Soʻnggi oʻn yillikda Toshkent Markaziy Osiyoni "xavfsiz qoʻshnichilik" hududiga aylantirishga harakat qilmoqda. AQSh bilan hamohang boʻlgan siyosat – chegaralarni tinchlik yoʻli bilan hal qilish, Kobulda keng vakillikka asoslangan hukumat tuzish – Vashingtonni qiziqtiradi. Ammo mintaqa xavfsizligi tushunchasi Markaziy Osiyoda ancha keng – u savdo, inson taraqqiyoti, Rossiya, Xitoy, Eron va Afgʻoniston bilan odatiy siyosiy aloqalarni ham qamrab oladi.

 

2025-yil aprel oyida prezident Shavkat Mirziyoyev Afgʻonistondagi inqirozni yengish uchun Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro hamkorlar bilan hamkorlik qilishga tayyorligini eʼlon qildi. Bu bayonot Tolibon tomonidan ijobiy kutib olindi.

 

So‘nggi yangiliklar

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida

2025 yilning 13 iyunidan 24 iyunigacha davom etgan Isroil va Eron oʻrtasidagi "12 kunlik urush" Yaqin Sharqdagi chalkash geosiyosiy vaziyatni, mintaqaviy yetakchilik uchun shiddatli raqobatni va mintaqa davlatlari uchun aniq bir tomonni tanlashning muhimligini yaqqol namoyon etdi. Yaqin Sharq oʻziga xos va shaxmat taxtasidagi har bir dona nozik ahamiyatga ega boʻlib, kutilmagan yurishlar va manyovrlarga tayyor turish lozim.

Jahon

01.07.2025, 13:07

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh Suriyaga qarshi barcha sanksiyalarni bekor qildi

AQSh prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Suriyaga qarshi iqtisodiy sanksiyalarini bekor qilish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Unga koʻra, bu 'barqaror rivojlanish va tinchlik sari qadam".

Siyosat

01.07.2025, 11:39

Isroil harbiylari yana tinch aholiga hujum qildi

Isroil harbiylari yana tinch aholiga hujum qildi

Kecha, 30 iyun kuni Isroil tomonidan Gʻazo shimoliga uyushtirilgan hujumlar oqibatida kamida 62 nafar falastinlik halok boʻldi. Bu haqda "Al Jazeera" telekanali xabar berdi.

Jahon

01.07.2025, 10:20

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Isroil Gʻazoda oziq-ovqat kutayotgan falastinliklar hamda tinch aholini oʻldirdi

Kecha, 29 iyun, yakshanba kuni tongda Isroil armiyasi tomonidan Gʻazo boʻylab amalga oshirilgan hujumlarda kamida 72 nafar falastinlik halok boʻldi. Ulardan 47 nafari Gʻazo shahri va anklavning shimoliy hududlarida oʻldirilgan. Qurbonlar orasida yordam olish uchun navbatda turgan oddiy tinch aholi vakillari ham bor. Bu haqda "Al Jazeera" telekanali xabar qildi.

Jahon

30.06.2025, 14:29

Ozarbayjon Rossiyadagi barcha tadbirlarni bekor qilmoqda

Ozarbayjon Rossiyadagi barcha tadbirlarni bekor qilmoqda

Ozarbayjon Respublikasi tomonidan Rossiyada oʻtkazilishi rejalashtirilgan barcha madaniy tadbirlar bekor qilindi. Bu haqda Ozarbayjon Madaniyat vazirligiga tayanib, "Azertac" davlat axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

30.06.2025, 13:49

Влияние националистической политики Индии на внутреннюю политическую стабильность и территориальную  целостность

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi

Zamonaviy davrda Hindistonda milliy kayfiyat sezilarli darajada kuchaygan. Ayniqsa, 2024 yil aprel-may oylarida boʻlib oʻtgan saylovlarda hokimiyatni saqlab qolgan BJP partiyasi vakillari ushbu millatchilik kayfiyatini yanada kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Bir tomondan, bu millatchilik siyosatining kuchayishi Hindistonni aynan shunday tizimni joriy qilayotgan davlatlar — AQSh, koʻplab Yevropa mamlakatlari va Isroil kabi ittifoqchilar bilan yaqinlashtirmoqda. 

Siyosat

30.06.2025, 11:38

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Prezidenti Donalʼd Tramp AQShning Eronga uyushtirilgan aviazarbalari haqidagi xabarlarini yozgani uchun CNN va "The New York Times"ni sudga berish berish tahdid qilmoqda. Bu haqda CNN nashri xabar qildi.

Jahon

27.06.2025, 14:37

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Sotuvga qoʻyilgan bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Ijtimoiy tarmoqlarda OLX savdo platformasida 150 ming soʻmga 3 yoshli bolaning sotuvga qoʻyilgani  (surʼati ham ilova qilib qoʻyilgan) haqidagi xabarlarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi.

Oʻzbekiston

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Urganch shahar prokuraturasi katta tergovchisi mansab mavqeidan foydalanib, dastlabki tergov harakatlari olib borilayotgan jinoyat ishini ayblov xulosasi bilan sudga yuborilmasdan, tergovda tugatib berish evaziga 3000 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan mehnat muhojirlarini qabul qilish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Bu haqda Migratsiya agentligi xabar qildi.

Siyosat

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Isroil Erondagi bir qancha yer usti nishonlarini jiddiy shikastladi, AQSh esa yer ostidagi yadro inshootlarini vayron qilganini daʼvo qilmoqda. Sunʼiy yoʻldosh tasvirlari raketalar nishonga tekkanligini koʻrsatadi, biroq vayron qilingan hududlar va yadro obʼektlarini tasdiqlovchi mustaqil dalillar hozircha yoʻq.

Jahon

25.06.2025, 11:07