НАТО ва АҚШ тарк этган Афғонистонда Ўзбекистон янги стратегияни амалга оширмоқда

Афғонистонда янги ҳукумат Толибон келгани сўнг НАТО кучлари ва АҚШ мамлакатни тарк этган эди. Шундан сўнг Афғонистонга чегарадош бўлган Марказий Осиё мамлакатлари, Эрон, Хитой ва Россия Афғонистон билан яқинлашишга ҳаракат қила бошлади. Ўзбекистоннинг АҚШдаги собиқ элчиси, Тошкентдаги Марказий Осиё халқаро тадқиқотлар институт раҳбари Жавлон Ваҳобов Ўзбекистоннинг Афғонистонга яқинлашишини "барқарорлик" деб атади. "Oilprice.com"  бу борада таҳлилий материал эълон қилди.

Улашиш:

NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda

Жавлон Ваҳобовга кўра, Ўзбекистон Афғонистонни яккалашга уринишдан кўра, амалий ёндашувни афзал кўради; бу сиёсат гуманитар ёрдам ва минтақавий хавфсизлик ўртасида мувозанатни сақлашга қаратилган.

 

Ўзбекистоннинг Толибон билан мулоқоти НАТО Афғонистондан чиқиб кетишидан анча аввал бошланган эди.

 

1997 йилда марҳум президент Ислом Каримов Афғонистон бўйича “6+2” гуруҳини таклиф қилган эди. Бу ташаббус тинчликка эришиш қуролли кучлар орқали эмас, балки мулоқот ва сиёсий келишув орқали бўлиши кераклигини англаган ҳолда илгари сурилган эди. Бироқ бу гуруҳ уришаётган томонлар – Толибон ва Афғонистон Шимолий Иттифоқи (собиқ Шимолий альянс) – ни музокарага кўндира олмади.

 

Марказий Осиёнинг ресурслари янги глобал талашувни келтириб чиқармоқда.

 

2018 йил март ойида Ўзбекистон Толибон ва Афғонистон Ислом Республикаси ўртасида ҳеч қандай шартсиз бевосита тинчлик музокараларини бошлашни тарғиб қилган Тошкент конференциясига мезбонлик қилди. Афсуски, Толибон фақат "хорижий босқинчилар кучи" деб атаган АҚШ билан музокара олиб боришини, чет эл қўшинлари чиқиб кетмагунча музокаралар бошланмаслигини билдирди.

 

Тошкент доимий равишда Толибон бошқарувидаги Афғонистон билан мулоқотни қўллаб-қувватлаб келади, жумладан 2021 йил август ойида Кобул ҳукумати ағдарилганидан кейин АҚШ ва Европа томонидан музлатилган 9 миллиард долларлик давлат активларини қайтариш ташаббусини ҳам илгари сурди.

 

Марказий Осиё сув танқислиги бўйича муаммоли минтақа ҳисобланади, Ўзбекистон ва Туркманистон эса "кескин сув танқислиги" тоифасига киради. Афғонистонда қурилаётган Қўштепа канали Амударё сувлари оқимини 15-20 фоизга камайтириб, бу Ўзбекистон ва Туркманистон билан зиддиятларни кучайтириши мумкин эди – бу эса Марказий Осиё қишлоқ хўжалиги учун ҳалокатли бўларди. (Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги ЯИМнинг 25 фоизини ва ишчи кучининг 26 фоизини ташкил қилади.)

 

2025 йил апрель ойида Ўзбекистон ва Афғонистон Амударё ҳавзаси сув ресурсларини биргаликда бошқариш бўйича келишувга эришдилар.

 

Ўзбекистон ҳозирча Толибон бошқарувидаги Афғонистон ҳукуматини расман тан олмаган бўлса-да, сув бўйича чегарадош ҳамкорлик битими икки томонлама муносабатлар тобора "институционал тус олаётганини" кўрсатади. Тошкент ўз манфаатларини устувор деб билади, бу фақат сув билан боғлиқ масалаларгина эмас, балки Афғонистонда бошпана топган 20 га яқин террористик гуруҳ таҳдиди билан ҳам боғлиқ.

 

Сув муаммосини тинч йўл билан ҳал қилиш бўйича бир қадам – бу Афғонистонни 1992 йилдаги Алмати битимига қўшишдир. Бу битимда Совет Иттифоқи давридаги Марказий Осиё республикалари ўртасида сув тақсимоти тартибга солинади. Битимни Марказий Осиё Сув Координацияси бўйича давлатлараро комиссияси (ICWC)  амалга оширади. Афғонистонни ICWCга қўшиш – уни муаммонинг эмас, ечимнинг бир қисмини ҳал қилиш йўлидир. Бу Толибонга минтақадаги "қоидалар"ни ўргатади ва республика расмийларига Толибон раҳбарларининг шахси, мотивлари ва устувор йўналишларини яхшироқ тушунишга имкон беради.

Бошқа уланиш ташаббуслари қуйидагиларни ўз ичига олади:

·       Термиз эркин иқтисодий зонаси, Афғонистон фуқаролари учун 2 ҳафталик визани, божхона идораси, меҳмонхона, омборхона ва йилига 100 минг юк машинаси ҳамда 900 минг тонна юк ҳажмини қабул қилиш имкониятини тақдим этади.

·       Транс-Афғон темирйўли, 7 миллиард долларлик, 765 километр узунликдаги Покистон портларига олиб борувчи йўл бўлиб, транспорт харажатларини 30–40 фоизга камайтириши кутилмоқда. Шунингдек, Ўзбекистон ушбу йўлни Ҳаиратондан Ҳиротгача кенгайтириш бўйича дастлабки тадқиқотларни бошлаши мумкин – бу эса Эрон ва Туркманистон билан савдо учун замин яратади.

·       Сурхан–Пули-Хумри электр узатиш линияси, Афғонистон транспорт тизимини электрлаштиришга хизмат қиладиган 1000 МВт қувватга эга бўлади ва эҳтимолий тарзда Тожикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон ўртасидаги қўшма лойиҳа – CASA-1000 билан боғланади. (Ўзбекистон ҳозирнинг ўзида Афғонистонга электр энергиясининг 60 фоизини етказиб бераётган асосий экспортчидир.)

 

Линия ишга тушгач, Ўзбекистоннинг Афғонистонга электр экспорти 70 фоизга ошади – бу кунига 24 миллион кВт/соат ёки йилига 6 миллиард кВт/соатга етади. Лойиҳа умумий 245,6 кмни ташкил этади, шундан 45 км Ўзбекистон ҳудудида – аллақачон қуриб битказилган – ва 200,6 км Афғонистон ичида. Ушбу линия нафақат электр таъминотини яхшилайди, балки Ҳаиратон–Мозори Шариф темир йўлини электрлаштириш орқали транспорт харажатларини камайтиради, дизель поездларни тоза электр локомотивларга алмаштиради.

 

2024 йилда Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасидаги савдо ҳажми 1,1 миллиард АҚШ долларига етди, кўпчилик экспорт Ўзбекистондан бўлди. Тошкент Афғонистонга фақат хавф сифатида эмас, балки минтақавий кўприк сифатида қарайди.

 

Афғонистондан чиқаётган террор таҳдидлари ҳақида хавотир мавжуд бўлса-да, Толибон ва АҚШ ўртасидаги разведка ҳамкорлиги "Ал-Қоида" ва "Исломий Давлат–Хуросон"га қарши курашишда муҳим аҳамиятга эга.



Ташқи аралашув Афғонистонда одатда фожиага олиб келган, лекин агар Тошкент Толибон ичидаги мўътадил кучлар билан ишлай олса, бу кучлар Қандаҳордаги радикаллар устидан устунликка эришиши мумкин.

 

Ўзбекистон, шунингдек, Марказий Осиёдаги стратегик фойдали қазилмаларни ўзлаштиришда муҳим роль ўйнаши мумкин. АҚШ ҳукумати белгилаган 50 муҳим минералнинг 12 тасини 100% импорт қилади. Марказий Осиё ва Афғонистон бу ресурсларга бой, аммо транспорт ва сув танқислиги муаммо туғдиради. Яқинда Хитойнинг янги технологияси бу муаммоларни юмшатиши мумкин, бироқ бу АҚШ учун геосиёсий хавфдир.

 

Транс-Афғон темирйўлининг ҳатто қисман якунланиши Афғонистон ресурсларини қайта ишлаш учун Марказий Осиёга олиб чиқиш имконини беради. Аммо Ғарб бу ресурсларнинг Россия ва Хитойга кетмаслиги учун жиддий инвестиция таклиф қилиши зарур.

 

Сўнгги ўн йилликда Тошкент Марказий Осиёни "хавфсиз қўшничилик" ҳудудига айлантиришга ҳаракат қилмоқда. АҚШ билан ҳамоҳанг бўлган сиёсат – чегараларни тинчлик йўли билан ҳал қилиш, Кобулда кенг вакилликка асосланган ҳукумат тузиш – Вашингтонни қизиқтиради. Аммо минтақа хавфсизлиги тушунчаси Марказий Осиёда анча кенг – у савдо, инсон тараққиёти, Россия, Хитой, Эрон ва Афғонистон билан одатий сиёсий алоқаларни ҳам қамраб олади.

 

2025-йил апрель ойида президент Шавкат Мирзиёев Афғонистондаги инқирозни енгиш учун Европа Иттифоқи ва бошқа халқаро ҳамкорлар билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини эълон қилди. Бу баёнот Толибон томонидан ижобий кутиб олинди.

 

сўнгги янгиликлар

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi

20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаб, қўшма баёнот қабул қилди

Дунёдаги 20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаш тўғрисида Араб ва ислом давлатларининг қўшма баёноти қабул қилинди. Унда Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий ҳаракатларини тўхтатиш ва музокаралар йўлига қайтиш зарурлиги тасдиқланди.

Сиёсат

18.06.2025, 12:37

Isroildagi oʻzbekistonliklar mamlakatni qanday tark etishi mumkin?

Исроилдаги ўзбекистонликлар мамлакатни қандай тарк этиши мумкин?

Ўзбекистоннинг Исроилдаги элчихонаси Исроил-Эрон можароси туфайли Исроилни мустақил тарк этиш истагида бўлган Ўзбекистон фуқаролари учун қандай йўл билан чиқиб кетиши мумкинлиги ҳақида маълумот берди.

Сиёсат

18.06.2025, 11:26

Shimoliy Koreya Kurskni tiklash uchun Rossiyaga ishchi yuboradi

Шимолий Корея Курскни тиклаш учун Россияга ишчи юборади

Шимолий Корея Россия вилоятининг Курск вилоятини тиллаш учун 6 мингта мутахассиси юборади. Бу ҳақда Россия Россия Хавфсизлик кенгаши котиби Сергей Шойгу Пхенянга ташрифи якунлари бўйича маълум қилди, деб ёзди "Интерфакс"нашри.

Жаҳон

18.06.2025, 11:01

Oʻzbekistonga olib kelingan ukrainalik bolalarga 2 mingta oʻquv qurollari toʻplami sovgʻa qilindi

Ўзбекистонга олиб келинган украиналик болаларга 2 мингта ўқув қуроллари тўплами совға қилинди

Россия-Украина урушида жабр кўрган украиналик оилаларнинг 97 нафар боласини Ўзбекистон икки ҳафталик соғломлаштириш таътилига қабул қилди ва биринчи синф ўқувчилари учун 2000 дона ўқув қуроллар тўплами украиналик болаларга совға қилди. Бу ҳақда Украинанинг Ўзбекистондаги элчихонаси матбуот хизмати хабар қилди.

Сиёсат

18.06.2025, 10:34

Eron AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalariga hujum qilishi mumkin — NYT

Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий базаларига ҳужум қилиши мумкин — NYT

Агар Қўшма Штатлар Исроилнинг Эронга қарши урушига қўшилса, Эрон АҚШнинг Яқин Шарқдаги базаларига зарбалар бериш учун ракета ва бошқа ҳарбий техника тайёрлаб қўйди деб ёзмоқда "The New York Times" нашри нашри АҚШ расмийларига таяниб.

Жаҳон

18.06.2025, 09:31

Tramp Pokiston generali bilan uchrashmoqchi

Трамп Покистон генерали билан учрашмоқчи

18 июнь куни АҚШ президенти Доналъд Трамп Покистон армияси бошлиғи генерал Асим Мунир билан учрашади. Бу ҳақда BBC хабар қилди.

Жаҳон

18.06.2025, 09:10

Trump Calls for Iran’s Unconditional Surrender – NYT

Трамп Эронни шартсиз таслим бўлишга чақирди – NYT

АҚШ президенти Доналъд Трамп ижтимоий тармоқларда Эроннинг олий раҳбарини ўлдириш эҳтимолини тилга олиб, Эронни "шартсиз таслим бўлиш"га чақирди. Бу АҚШнинг Исроил билан бирга урушга киришиши мумкинлигидан далолат беради. Бу ҳақда "Тhe New York Times" хабар қилди.

Жаҳон

18.06.2025, 00:53

G7 Fully Supports Israel – Media Reports

G7 тўлиқ Исроилни қўллаб-қувватлайди — ОАВ

Кеча, 16 июнь куни G7 (Катта Еттилик) давлатлари биргаликда Исроилни тўлиқ қўллаб-қувватлашини ҳамда Эронни Яқин Шарқдаги беқарорлик манбаи сифатида кўришини маълум қилди. Шунингдек, G7 давлатлари икки мамлакат ўртасидаги можарони юмшатишга чақирди. Бу ҳақда "Reuters" ахборот агентлиги маълум қилди.

Жаҳон

17.06.2025, 14:44

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

Adliya vazirligi "jins" bilan bogʻliq xabarlarga munosabat berdi

Адлия вазирлиги "жинс" билан боғлиқ хабарларга муносабат берди

Адлия вазирлиги "жинс ўзгартирган" фуқаро исм-фамилиясини ўзгартириши мумкинлиги ҳақидаги хабарларга расмий муносабат берди.

Ўзбекистон

16.06.2025, 17:32

Sobiq deputat Qobil Doʻsov ozodlikdan mahrum etildi

Собиқ депутат Қобил Дўсов озодликдан маҳрум этилди

Тошкент вилояти Бўстонлиқ тумани собиқ депутати ва блогер Қобил Дўсов 5 йил 2-ойга озодликдан маҳрум қилинди.

Ўзбекистон

16.06.2025, 16:35

Isroil razvedkasiga ishlagan shaxs Eronda oʻlimga hukm qilindi

Исроил разведкасига ишлаган шахс Эронда ўлимга ҳукм қилинди

Эрон ҳукумати Исроил махфий хизмати Моссад номидан жосуслик қилишда айбланган Исмоил Фекри исмли шахсни ўлимга ҳукм қилинди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар қилди.

Жаҳон

16.06.2025, 16:07