НАТО ва АҚШ тарк этган Афғонистонда Ўзбекистон янги стратегияни амалга оширмоқда

Афғонистонда янги ҳукумат Толибон келгани сўнг НАТО кучлари ва АҚШ мамлакатни тарк этган эди. Шундан сўнг Афғонистонга чегарадош бўлган Марказий Осиё мамлакатлари, Эрон, Хитой ва Россия Афғонистон билан яқинлашишга ҳаракат қила бошлади. Ўзбекистоннинг АҚШдаги собиқ элчиси, Тошкентдаги Марказий Осиё халқаро тадқиқотлар институт раҳбари Жавлон Ваҳобов Ўзбекистоннинг Афғонистонга яқинлашишини "барқарорлик" деб атади. "Oilprice.com"  бу борада таҳлилий материал эълон қилди.

Улашиш:

NATO va AQSh tark etgan Afgʻonistonda Oʻzbekiston yangi strategiyani amalga oshirmoqda

Жавлон Ваҳобовга кўра, Ўзбекистон Афғонистонни яккалашга уринишдан кўра, амалий ёндашувни афзал кўради; бу сиёсат гуманитар ёрдам ва минтақавий хавфсизлик ўртасида мувозанатни сақлашга қаратилган.

 

Ўзбекистоннинг Толибон билан мулоқоти НАТО Афғонистондан чиқиб кетишидан анча аввал бошланган эди.

 

1997 йилда марҳум президент Ислом Каримов Афғонистон бўйича “6+2” гуруҳини таклиф қилган эди. Бу ташаббус тинчликка эришиш қуролли кучлар орқали эмас, балки мулоқот ва сиёсий келишув орқали бўлиши кераклигини англаган ҳолда илгари сурилган эди. Бироқ бу гуруҳ уришаётган томонлар – Толибон ва Афғонистон Шимолий Иттифоқи (собиқ Шимолий альянс) – ни музокарага кўндира олмади.

 

Марказий Осиёнинг ресурслари янги глобал талашувни келтириб чиқармоқда.

 

2018 йил март ойида Ўзбекистон Толибон ва Афғонистон Ислом Республикаси ўртасида ҳеч қандай шартсиз бевосита тинчлик музокараларини бошлашни тарғиб қилган Тошкент конференциясига мезбонлик қилди. Афсуски, Толибон фақат "хорижий босқинчилар кучи" деб атаган АҚШ билан музокара олиб боришини, чет эл қўшинлари чиқиб кетмагунча музокаралар бошланмаслигини билдирди.

 

Тошкент доимий равишда Толибон бошқарувидаги Афғонистон билан мулоқотни қўллаб-қувватлаб келади, жумладан 2021 йил август ойида Кобул ҳукумати ағдарилганидан кейин АҚШ ва Европа томонидан музлатилган 9 миллиард долларлик давлат активларини қайтариш ташаббусини ҳам илгари сурди.

 

Марказий Осиё сув танқислиги бўйича муаммоли минтақа ҳисобланади, Ўзбекистон ва Туркманистон эса "кескин сув танқислиги" тоифасига киради. Афғонистонда қурилаётган Қўштепа канали Амударё сувлари оқимини 15-20 фоизга камайтириб, бу Ўзбекистон ва Туркманистон билан зиддиятларни кучайтириши мумкин эди – бу эса Марказий Осиё қишлоқ хўжалиги учун ҳалокатли бўларди. (Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги ЯИМнинг 25 фоизини ва ишчи кучининг 26 фоизини ташкил қилади.)

 

2025 йил апрель ойида Ўзбекистон ва Афғонистон Амударё ҳавзаси сув ресурсларини биргаликда бошқариш бўйича келишувга эришдилар.

 

Ўзбекистон ҳозирча Толибон бошқарувидаги Афғонистон ҳукуматини расман тан олмаган бўлса-да, сув бўйича чегарадош ҳамкорлик битими икки томонлама муносабатлар тобора "институционал тус олаётганини" кўрсатади. Тошкент ўз манфаатларини устувор деб билади, бу фақат сув билан боғлиқ масалаларгина эмас, балки Афғонистонда бошпана топган 20 га яқин террористик гуруҳ таҳдиди билан ҳам боғлиқ.

 

Сув муаммосини тинч йўл билан ҳал қилиш бўйича бир қадам – бу Афғонистонни 1992 йилдаги Алмати битимига қўшишдир. Бу битимда Совет Иттифоқи давридаги Марказий Осиё республикалари ўртасида сув тақсимоти тартибга солинади. Битимни Марказий Осиё Сув Координацияси бўйича давлатлараро комиссияси (ICWC)  амалга оширади. Афғонистонни ICWCга қўшиш – уни муаммонинг эмас, ечимнинг бир қисмини ҳал қилиш йўлидир. Бу Толибонга минтақадаги "қоидалар"ни ўргатади ва республика расмийларига Толибон раҳбарларининг шахси, мотивлари ва устувор йўналишларини яхшироқ тушунишга имкон беради.

Бошқа уланиш ташаббуслари қуйидагиларни ўз ичига олади:

·       Термиз эркин иқтисодий зонаси, Афғонистон фуқаролари учун 2 ҳафталик визани, божхона идораси, меҳмонхона, омборхона ва йилига 100 минг юк машинаси ҳамда 900 минг тонна юк ҳажмини қабул қилиш имкониятини тақдим этади.

·       Транс-Афғон темирйўли, 7 миллиард долларлик, 765 километр узунликдаги Покистон портларига олиб борувчи йўл бўлиб, транспорт харажатларини 30–40 фоизга камайтириши кутилмоқда. Шунингдек, Ўзбекистон ушбу йўлни Ҳаиратондан Ҳиротгача кенгайтириш бўйича дастлабки тадқиқотларни бошлаши мумкин – бу эса Эрон ва Туркманистон билан савдо учун замин яратади.

·       Сурхан–Пули-Хумри электр узатиш линияси, Афғонистон транспорт тизимини электрлаштиришга хизмат қиладиган 1000 МВт қувватга эга бўлади ва эҳтимолий тарзда Тожикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон ўртасидаги қўшма лойиҳа – CASA-1000 билан боғланади. (Ўзбекистон ҳозирнинг ўзида Афғонистонга электр энергиясининг 60 фоизини етказиб бераётган асосий экспортчидир.)

 

Линия ишга тушгач, Ўзбекистоннинг Афғонистонга электр экспорти 70 фоизга ошади – бу кунига 24 миллион кВт/соат ёки йилига 6 миллиард кВт/соатга етади. Лойиҳа умумий 245,6 кмни ташкил этади, шундан 45 км Ўзбекистон ҳудудида – аллақачон қуриб битказилган – ва 200,6 км Афғонистон ичида. Ушбу линия нафақат электр таъминотини яхшилайди, балки Ҳаиратон–Мозори Шариф темир йўлини электрлаштириш орқали транспорт харажатларини камайтиради, дизель поездларни тоза электр локомотивларга алмаштиради.

 

2024 йилда Ўзбекистон ва Афғонистон ўртасидаги савдо ҳажми 1,1 миллиард АҚШ долларига етди, кўпчилик экспорт Ўзбекистондан бўлди. Тошкент Афғонистонга фақат хавф сифатида эмас, балки минтақавий кўприк сифатида қарайди.

 

Афғонистондан чиқаётган террор таҳдидлари ҳақида хавотир мавжуд бўлса-да, Толибон ва АҚШ ўртасидаги разведка ҳамкорлиги "Ал-Қоида" ва "Исломий Давлат–Хуросон"га қарши курашишда муҳим аҳамиятга эга.



Ташқи аралашув Афғонистонда одатда фожиага олиб келган, лекин агар Тошкент Толибон ичидаги мўътадил кучлар билан ишлай олса, бу кучлар Қандаҳордаги радикаллар устидан устунликка эришиши мумкин.

 

Ўзбекистон, шунингдек, Марказий Осиёдаги стратегик фойдали қазилмаларни ўзлаштиришда муҳим роль ўйнаши мумкин. АҚШ ҳукумати белгилаган 50 муҳим минералнинг 12 тасини 100% импорт қилади. Марказий Осиё ва Афғонистон бу ресурсларга бой, аммо транспорт ва сув танқислиги муаммо туғдиради. Яқинда Хитойнинг янги технологияси бу муаммоларни юмшатиши мумкин, бироқ бу АҚШ учун геосиёсий хавфдир.

 

Транс-Афғон темирйўлининг ҳатто қисман якунланиши Афғонистон ресурсларини қайта ишлаш учун Марказий Осиёга олиб чиқиш имконини беради. Аммо Ғарб бу ресурсларнинг Россия ва Хитойга кетмаслиги учун жиддий инвестиция таклиф қилиши зарур.

 

Сўнгги ўн йилликда Тошкент Марказий Осиёни "хавфсиз қўшничилик" ҳудудига айлантиришга ҳаракат қилмоқда. АҚШ билан ҳамоҳанг бўлган сиёсат – чегараларни тинчлик йўли билан ҳал қилиш, Кобулда кенг вакилликка асосланган ҳукумат тузиш – Вашингтонни қизиқтиради. Аммо минтақа хавфсизлиги тушунчаси Марказий Осиёда анча кенг – у савдо, инсон тараққиёти, Россия, Хитой, Эрон ва Афғонистон билан одатий сиёсий алоқаларни ҳам қамраб олади.

 

2025-йил апрель ойида президент Шавкат Мирзиёев Афғонистондаги инқирозни енгиш учун Европа Иттифоқи ва бошқа халқаро ҳамкорлар билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини эълон қилди. Бу баёнот Толибон томонидан ижобий кутиб олинди.

 

сўнгги янгиликлар

25 сотих ерни 29 минг АҚШ долларига сотмоқчи бўлган мансабдор ушланди

Когон туманининг «Сиёзпоён» маҳалласида жойлашган 49 йиллик ижара шартномаси асосида боғдорчилик фаолияти билан шуғулланишга мўлжалланган 25 сотих ер майдонини сотишга уринган шахс қўлга олинди.

Ўзбекистон

21.07.2025, 20:17

Mirabror Usmonov nomidagi xotira turniri ertadan start oladi

Мираброр Усмонов номидаги хотира турнири эртадан старт олади

Эртага "Мираброр Усмонов кубоги–2025" мусобақасининг илк учрашувидан ўрин олган Ўзбекистон – Саудия Арабистони баҳси бўлиб ўтади.

Спорт

21.07.2025, 19:43

Чилонзор туманида жойлашган кўчада энди фақат бир томонлама ҳаракатланиш мумкин

Бу ўзгаришлар олдиндан огоҳлантирилмасдан амалга оширилгани аҳоли ва ҳайдовчилар ўртасида норозиликка сабаб бўлмоқда.

Ўзбекистон

21.07.2025, 19:23

Ўзбекистон очиқ маълумотлар бўйича Марказий Осиёда биринчи ўринда

Ўтган давр мобайнида вазирлик ва идоралар томонидан тақдим этиладиган расмий ҳисоботлар 110 тадан 64 тага туширилди, статистик маълумотлар рақамлаштирилди. 

Ўзбекистон

21.07.2025, 18:22

Навоийда ҳаво ифлосланиши билан боғлиқ ҳолат ўрганилди

“Навоийазот” АЖ ва БХО атрофидан таҳлил ишлари олиб борилганда атмосфера таркибида аммиак 1,4 баробар ҳамда водород сульфиди 16,8 баробар меъёрдан юқорилиги аниқланди.

Ўзбекистон

21.07.2025, 17:21

Ҳасанбой Дўсматов профессионал боксда навбатдаги жангини ўтказди

8 раундлик беллашув тўлиқ давом этди. Якунда барча ҳакамлар бир овоздан Дўсматовнинг ғалабасини эълон қилди.

Спорт

21.07.2025, 16:20

Koreyadagi yomgʻir oqibatida 17 kishi halok boʻldi

Кореядаги ёмғир оқибатида 17 киши ҳалок бўлди

Жанубий Кореяда кучли ёмғир туфайли камида 17 киши ҳалок бўлди, яна 11 киши шиддатли ёғингарчилик оқибатида бедарак йўқолди. Бу ҳақда "Тhе Guardin" нашри хабар қилди.

Жаҳон

21.07.2025, 15:07

Аббосбек Файзуллаев Туркия клубига ўтди

Маълумотларга кўра, турк клуби Файзуллаев учун ЦСКАга 7,5 миллион евро таклиф қилган, бонуслар билан бу сумма 10 миллион долларга етиши мумкин.

Спорт

21.07.2025, 15:06

Тошкент темирйўл вокзалига автомобилда кириб-чиқиш шароити яратилди

Йўлакнинг кириш ва чиқиш қисмларида назорат шлагбаумлари ва видео кузатув камералари ҳамда йўл белгилари ўрнатилиб, йўловчиларнинг кириб-чиқиш хавфсизлиги тўлиқ таъминланди.

Ўзбекистон

21.07.2025, 14:15

"Mufassa" Sodiqovaga 25 million soʻm toʻlaydigan boʻldi

"Муфаса" Содиқовага 25 миллион сўм тўлайдиган бўлди

Блогер Муфаса журналист Анора Содиқовадан узр сўраб, 25 миллион сўм маънавий зарар ва бошқа харажатлар учун яна 5 миллион сўм тўлайдиган бўлди.

Ўзбекистон

21.07.2025, 11:41

Isroil harbiylar ovqat izlayotgan falastinliklarni oʻqqa tutdi

Исроил ҳарбийлар овқат излаётган фаластинликларни ўққа тутди

Исроил ҳарбийлари Ғазо шимолида БМТ ёрдами учун юк машиналарини кутаётган оч фаластинликларни ўққа тутган. Ҳужум оқибатида камида 67 киши ҳалок бўлди, дея хабар беради Ҳудуднинг ХАМАС бошқараётган соғлиқни сақлаш вазирлиги.

Жаҳон

21.07.2025, 11:11

Toliblar rossiyalik etnografni hibsga oldi

Толиблар россиялик этнографни ҳибсга олди

Россия Фанлар академиясининг Шарқшунослик институти ходими этнограф Святослав Каверин Афғонистонга қилган сафар чоғида Қундуз шаҳрида толиблар томонидан қўлга олинди.

Жаҳон

21.07.2025, 10:10