Xitoy Oʻzbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyat

Soʻngi vaqtlarda nafaqat Oʻzbekiston balki koʻplab mamlakatlar xususan AQSh Xitoydan kelayotgan iqtisodiy xavf va xatarlar haqida oldingidan koʻproq oʻylay boshladi. Oʻzbekiston mediasi hamda baʼzi jamoat faollari Xitoyning Oʻzbekistonga nafaqat iqtisodiy baki geosiyosiy jihatdan xavf ekanligi haqida fikrlarini ochiq oydin ayta boshladi. Biz esa Xitoyning Oʻzbekistonga ham xavfli tomonlarini ham foyda tomonlarini koʻrib chiqamiz.

Xitoy va O'zbekiston

Imkoniyatlar:

•  Xitoy dunyodagi eng yirik bozorlardan biri. U bilan savdo qilish har bir mamlakat uchun katta iqtisodiy foyda olish imkoniyatini beradi. Xitoy Oʻzbekistonning yirik savdo hamkorlaridan biri (2024 yilda Xitoy bilan tovar aylanmasi Rossiyadan ham oʻtib ketdi). Oʻzbekistonda "Yashil energetika" tizimi toʻliq ishga tushadigan boʻlsa Xitoy bizning elektr-energetika uchun juda katta bozorligini unutmaslik kerak.

•  Xitoy "Bir makon – bir yoʻl" loyihasi orqali koʻplab davlatlarga yoʻllar, portlar, temir yoʻllar qurishda yordam beryapti. Xitoy mablagʻiga yirik yoʻllar, temir yoʻllar va sanoat zonalari qurilyapti (masalan, Angren-Pop temir yoʻli, neft-gaz loyihalari).

•  Birgina Xitoy mahsulotlari tranziti ortidan juda katta daromad koʻriladi. Bu borada esa kadrlarni yetarlicha tayyorlash kerak boʻladi.

•  Xitoy sunʼiy intellekt, 5G va boshqa sohalarda ilgʻor texnologiyalar taklif qilyapti. Gʻarb va boshqa subʼektlar taklif etayotgan texnologiyalarga alternativ koʻpaysa tanlov imkoniyati boʻladi. Hatto, Xitoy bilan hamkorlikda milliy dasturlar yaratish tizimini yoʻlga qoʻyish mumkin. Bunda Oʻzbekistonda yetarlicha salohiyat va infrastruktura bor (Masalan, IT-Park tizimi).

•  Xitoy kompaniyalari telekommunikatsiya (Huawei), energiya va transport sohalarida faol.Oʻzbekiston sanoatini modernizatsiya qilish uchun bu katta imkoniyat.

 

Xavflar:

• Xitoydan ortiqcha qarz olish davlatlarni iqtisodiy jihatdan unga bogʻliq qilib qoʻyadi (buni "qarz tuzogʻi diplomatiyasi" deb atashadi). Agar Xitoy sarmoyasi nazoratsiz koʻpaysa, Oʻzbekiston iqtisodiyoti ortiqcha Xitoyga bogʻliq boʻlib qolishi mumkin. Katta infratuzilma loyihalari uchun olinadigan kreditlar keyin qiyinchilik tugʻdirishi mumkin (boshqa mamlakatlar misoli bor, masalan, Shri-Lanka

• Xitoy sarmoyasining ortishi baʼzan geosiyosiy bosim ortishiga ham olib kelishi mumkin. Xitoy oʻz manfaatlarini qoʻllash uchun iqtisodiy taʼsirini siyosiy bosimga aylantirishi mumkin. Bunda, Gʻarb, Rossiya, Turkiya, Arab davlatlari va Xitoy balansini ushlash juda muhim boʻladi. Buni amalga oshirish esa juda-juda murakkab. Oʻzbekiston buni hozircha uddalayapti, davomli boʻlishi uchun esa aholining siyosiy savodxonligini oshirish va qoʻllab-quvvatlovni taʼminlash kerak boʻladi.

• Maʼlumotlar xavfsizligi, sanoat shpionaji kabi muammolar Xitoy bilan texnologik hamkorlikda muhim masala boʻlib qolyapti. AQSh bu borada juda katta achchiq tajribaga ega. Ammo, bu hodisani teskarisiga ham amalga oshirish va milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda Xitoy tajribasini qoʻllash kerak boʻladi.

 

Oʻzbekiston nima qilishi kerak?

 

Birichnidan, risklar bor va boʻladi. Ammo, bu risklardan toʻgʻri va aql bilan foydalanish orqali bartaraf etish mumkin. Faqat iqtisodiy oqilona va rentabel loyihalarga sarmoya va kredit olish, qarzga botib qolishdan saqlanish uchun qonunchilik darajasida meʼyorlar (yaʼni qarz chegaralari) belgilanishi lozim.

Ikkinchidan, iqtisodiy kelishuvlarda har doim Oʻzbekiston manfaatlarini himoya qilish. Strategik aktivlar (masalan, portlar, yirik zavodlar) boʻyicha ehtiyotkor boʻlish lozim boʻladi.

Uchinchidan, Xitoydan faqat tayyor mahsulot emas, texnologiya va bilim ham olish choralarini koʻrish kerak. Mahalliy kadrlarni tayyorlash va mustaqil rivojlanishni taʼminlash darkor.

Toʻrtinchidan, faqat Xitoy emas biz ham Xitoy iqtisodiyotida ishtirok etishimiz kerak. Masalan, Yaponiya va Koreya kabi Oʻzbekiston kapitali hissasi mavjud korxonalar tashkil etilishida ishtirok etish.
 

Farhod Karimovning 
Yaqin Sharq va Jahon siyosati boʻyicha ekspert, siyosatshunos 

Mavzuga oid yangiliklar

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

2023 yilda Rossiya va Xitoy oʻrtasida Rossiya qurol-yarogʻlarini, jumladan, hujumga qarshi jangovar mashinalar, tankiga qarshi qurollar va havo-desant jangovar transport vositalarini yetkazib berish boʻyicha kelishuv imzolangan edi. Buni Black Moon xakerlar guruhi qoʻlga kiritgan va Britaniyaning Royal United Services Institute tahlil markazi tomonidan tasdiqlangan hujjatlar tasdiqlaydi.

Jahon

29.09.2025, 13:00

Oʻzbekiston va Xitoy displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻymoqchi

KODA rahbariyati bilan oʻzaro hamkorlik yoʻnalishlari muhokama qilinib, Oʻzbekistonda displey panellarini ishlab chiqarish boʻyicha takliflar ilgari surildi. 

Iqtisodiyot

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

AQSh va Xitoy oʻrtasidagi raqobatda Xitoy yutqazmoqda. Agar Vashington vaziyatni oʻnglamasa, nafaqat Pekin balki dunyoning boshqa davlatlari ham AQShdan oʻzib ketadi. Bu haqda AQShning sobiq NATOdagi elchisi Ivo Daalderning “Politico” nashridagi “Ivo Daal va dunyo sharhi” podkastida maʼlum qildi.

Jahon

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Bugun, 16 iyun kuni ertalab mahalliy vaqt bilan soat 8:23da Xitoyning Xunan viloyatidagi Shanchjoudagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi. Voqea oqibatida 9 kishi jarohatlangan, 2 kishi bedarak yoʻqolgan. Bu haqda "China Daily" nashri xabar berdi.

Jahon

16.06.2025, 17:55

So‘nggi yangiliklar

Yangi versiyadagi Cobalt uchun onlayn kontraktatsiya 3 noyabr kuni ochiladi

Cobalt’ning yangi versiyalari uchun kontraktatsiya 3 noyabr soat 10:00 dan boshlab ochiladi. Savdolar faqat UzAvtoSavdo sayti va ilovasi orqali boʻladi. Oʻsha kuni barcha Chevrolet dilerlik markazlari yopiladi va UzAuto Motors savdo tizimidan uziladi.

Iqtisodiyot

29.10.2025, 15:47

III Osiyo yoshlar oʻyinlari: oʻzbekistonliklar yana 13 ta medalni qoʻlga kiritdi

Respublika terma jamoasi aʼzolari boks, suzish, gandbol, ogʻir atletika, futzal, erkin kurash va velosport boʻyicha musobaqalarda ishtirok etib, 5 ta oltin va 8 ta bronza medalini qoʻlga kiritishdi.

Sport

29.10.2025, 15:10

Oʻzbekistonda nafaqa pullarini kreditga yechib olish taqiqlanadi

Yangi qoidalarga koʻra, banklar pensiya, davlat ijtimoiy nafaqalari va yordamlari sifatida tushadigan mablagʻlar, shuningdek, ijtimoiy kartalarga tushgan summalar hisobidan kredit qarzdorligini undirishi mumkin emas.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 15:05

Isitish tizimi qachon yoqiladi va harorat qanday boʻlishi kerak?

Amaldagi qonunchilikka koʻra, turar-joy binolarida isitish mavsumi tashqi havoning oʻrtacha sutkalik harorati besh kun mobaynida 8 darajadan past saqlanganidan keyingi kuni boshlanadi. Mos ravishda, harorat ushbu chegaradan yuqori boʻlganda isitish oʻchiriladi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:57

Yashnobodda ijaraga olingan uyda narkolaboratoriya aniqlandi

Yashnabod tumanida fuqarolar vaqtincha yashab kelgan xonadonda narkolaboratoriya tashkil etilgani ham aniqlangan. U yerdan 50 kilogramm va 1200 dona qadoqlangan pregabalin, 2 kilogramm hamda 400 dona qadoqlangan tropikamid, 2 litrda xomashyolar, 112 ming ta qadoqlash uchun kerakli vositalar aniqlangan.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:51

Milliy sertifikat imtihoni javoblari sotilgani rostmi?

Bilim va malakalarni baholash agentligi soʻnggi kunlarda ona tili va adabiyot fanidan boʻlib oʻtadigan milliy sertifikat imtihonlari oldidan «test savollari va ularning javoblari sotilayotgani» haqida ijtimoiy tarmoqlarda tarqalayotgan xabarlar yuzasidan rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 14:47

«Neftchi» haqidagi bayonoti uchun Berdiyevga nisbatan tekshiruv boshlandi

Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi «Nasaf» klubi bosh murabbiyi Roʻziqul Berdiyevning Olmaliqdagi uchrashuvdan keyingi matbuot anjumanida bildirgan fikrlari yuzasidan rasmiy surishtiruv oʻtkazishini maʼlum qildi.

Sport

29.10.2025, 12:36

Isroil Gʻazoga zarba berdi, Tramp otashkesim bekor boʻlmaganini maʼlum qildi

Isroil armiyasi HAMAS isroillik asirlarning jasadlarini topshirmaganini bahona qilib, Gʻazo sektoriga kuchli aviazarbalar berdi. Hujumlar natijasida kamida 33 nafar falastinlik, jumladan ayollar va bolalar halok boʻldi. Bayt-Laxiya, al-Burayj, Nusayrat va Xan Yunis hududlaridagi uylar hamda maktablar zarar koʻrdi.

Jahon

29.10.2025, 11:13

Advokatlik qasamyodiga sodiq boʻlmagan advokat qoʻlga olindi

Sirdaryo tumanidagi advokatlik byurosi advokati oʻz xizmat mavqeidan foydalanib, tuman IIB huzuridagi Tergov boʻlimi ish yurituvida boʻlgan jinoyat ishi boʻyicha noqonuniy talab qoʻygani aniqlandi.

Oʻzbekiston

29.10.2025, 10:12

“World Boxing” reytingi: 6 ta vaznda oʻzbek bokschisi tengsiz

Boks boʻyicha xalqaro musobaqalarni tashkil etuvchi “World Boxing” tashkiloti oʻzining 10 ta vazn toifasi boʻyicha yangilangan reytingini eʼlon qildi.

Sport

28.10.2025, 19:21

Fuqarolarga energiya samarador qurilmalarni xarid qilish va oʻrnatish uchun subsidiya ajratiladi

Hukumatning 2025 yil 24 oktabrdagi 673-son qarori bilan “Aholi uy-joylarini energiya auditidan oʻtkazish, energiya samarador qurilmalarni xarid qilish va oʻrnatishda subsidiya ajratish toʻgʻrisida”gi nizom tasdiqlandi.

Iqtisodiyot

28.10.2025, 18:17

Isroil: Erdoʻgʻan boshchiligidagi Turkiya Isroilga nisbatan diplomatik va iqtisodiy sanksiyalar joriy etdi

Isroil tashqi ishlar vaziri Gideon Saarning taʼkidlashicha, Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdoʻgʻan rahbarligidagi hukumat Isroilga nisbatan nafaqat soʻzlarda, balki diplomatik va iqtisodiy sanksiyalar orqali ham munosabatini namoyon etmoqda.

Jahon

28.10.2025, 17:15