Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир

Сўнги вақтларда нафақат Ўзбекистон балки кўплаб мамлакатлар хусусан АҚШ Хитойдан келаётган иқтисодий хавф ва хатарлар ҳақида олдингидан кўпроқ ўйлай бошлади. Ўзбекистон медиаси ҳамда баъзи жамоат фаоллари Хитойнинг Ўзбекистонга нафақат иқтисодий баки геосиёсий жиҳатдан хавф эканлиги ҳақида фикрларини очиқ ойдин айта бошлади. Биз эса Хитойнинг Ўзбекистонга ҳам хавфли томонларини ҳам фойда томонларини кўриб чиқамиз.

Xitoy va O'zbekiston

Имкониятлар:

•  Хитой дунёдаги энг йирик бозорлардан бири. У билан савдо қилиш ҳар бир мамлакат учун катта иқтисодий фойда олиш имкониятини беради. Хитой Ўзбекистоннинг йирик савдо ҳамкорларидан бири (2024 йилда Хитой билан товар айланмаси Россиядан ҳам ўтиб кетди). Ўзбекистонда "Яшил энергетика" тизими тўлиқ ишга тушадиган бўлса Хитой бизнинг электр-энергетика учун жуда катта бозорлигини унутмаслик керак.

•  Хитой "Бир макон – бир йўл" лойиҳаси орқали кўплаб давлатларга йўллар, портлар, темир йўллар қуришда ёрдам беряпти. Хитой маблағига йирик йўллар, темир йўллар ва саноат зоналари қуриляпти (масалан, Ангрен-Поп темир йўли, нефть-газ лойиҳалари).

•  Биргина Хитой маҳсулотлари транзити ортидан жуда катта даромад кўрилади. Бу борада эса кадрларни етарлича тайёрлаш керак бўлади.

•  Хитой сунъий интеллект, 5G ва бошқа соҳаларда илғор технологиялар таклиф қиляпти. Ғарб ва бошқа субъектлар таклиф этаётган технологияларга альтернатив кўпайса танлов имконияти бўлади. Ҳатто, Хитой билан ҳамкорликда миллий дастурлар яратиш тизимини йўлга қўйиш мумкин. Бунда Ўзбекистонда етарлича салоҳият ва инфраструктура бор (Масалан, IT-Парк тизими).

•  Хитой компаниялари телекоммуникация (Huawei), энергия ва транспорт соҳаларида фаол.Ўзбекистон саноатини модернизация қилиш учун бу катта имконият.

 

Хавфлар:

• Хитойдан ортиқча қарз олиш давлатларни иқтисодий жиҳатдан унга боғлиқ қилиб қўяди (буни "қарз тузоғи дипломатияси" деб аташади). Агар Хитой сармояси назоратсиз кўпайса, Ўзбекистон иқтисодиёти ортиқча Хитойга боғлиқ бўлиб қолиши мумкин. Катта инфратузилма лойиҳалари учун олинадиган кредитлар кейин қийинчилик туғдириши мумкин (бошқа мамлакатлар мисоли бор, масалан, Шри-Ланка

• Хитой сармоясининг ортиши баъзан геосиёсий босим ортишига ҳам олиб келиши мумкин. Хитой ўз манфаатларини қўллаш учун иқтисодий таъсирини сиёсий босимга айлантириши мумкин. Бунда, Ғарб, Россия, Туркия, Араб давлатлари ва Хитой балансини ушлаш жуда муҳим бўлади. Буни амалга ошириш эса жуда-жуда мураккаб. Ўзбекистон буни ҳозирча уддалаяпти, давомли бўлиши учун эса аҳолининг сиёсий саводхонлигини ошириш ва қўллаб-қувватловни таъминлаш керак бўлади.

• Маълумотлар хавфсизлиги, саноат шпионажи каби муаммолар Хитой билан технологик ҳамкорликда муҳим масала бўлиб қоляпти. АҚШ бу борада жуда катта аччиқ тажрибага эга. Аммо, бу ҳодисани тескарисига ҳам амалга ошириш ва миллий иқтисодиётини ривожлантиришда Хитой тажрибасини қўллаш керак бўлади.

 

Ўзбекистон нима қилиши керак?

 

Биричнидан, рисклар бор ва бўлади. Аммо, бу рисклардан тўғри ва ақл билан фойдаланиш орқали бартараф этиш мумкин. Фақат иқтисодий оқилона ва рентабель лойиҳаларга сармоя ва кредит олиш, қарзга ботиб қолишдан сақланиш учун қонунчилик даражасида меъёрлар (яъни қарз чегаралари) белгиланиши лозим.

Иккинчидан, иқтисодий келишувларда ҳар доим Ўзбекистон манфаатларини ҳимоя қилиш. Стратегик активлар (масалан, портлар, йирик заводлар) бўйича эҳтиёткор бўлиш лозим бўлади.

Учинчидан, Хитойдан фақат тайёр маҳсулот эмас, технология ва билим ҳам олиш чораларини кўриш керак. Маҳаллий кадрларни тайёрлаш ва мустақил ривожланишни таъминлаш даркор.

Тўртинчидан, фақат Хитой эмас биз ҳам Хитой иқтисодиётида иштирок этишимиз керак. Масалан, Япония ва Корея каби Ўзбекистон капитали ҳиссаси мавжуд корхоналар ташкил этилишида иштирок этиш.
 

Фарҳод Каримовнинг 
Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсати бўйича эксперт, сиёсатшунос 

мавзуга оид янгиликлар

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Россия Хитойда парашютчилар батальонини тайёрлашга ваъда берди

2023 йилда Россия ва Хитой ўртасида Россия қурол-яроғларини, жумладан, ҳужумга қарши жанговар машиналар, танкига қарши қуроллар ва ҳаво-десант жанговар транспорт воситаларини етказиб бериш бўйича келишув имзоланган эди. Буни Black Moon хакерлар гуруҳи қўлга киритган ва Британиянинг Royal United Services Institute таҳлил маркази томонидан тасдиқланган ҳужжатлар тасдиқлайди.

Жаҳон

29.09.2025, 13:00

Ўзбекистон ва Хитой дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни йўлга қўймоқчи

KODA раҳбарияти билан ўзаро ҳамкорлик йўналишлари муҳокама қилиниб, Ўзбекистонда дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича таклифлар илгари сурилди. 

Иқтисодиёт

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

сўнгги янгиликлар

Саида Мирзиёева Нукусдаги сув тозалаш иншоотида бўлди

Ўзбекистон президенти администрацияси раҳбари Саида Мирзиёева Нукус шаҳридаги “Жекетерек” маҳалласида тўлиқ модернизация қилинган ва кенгайтирилган сув тозалаш иншоотини бориб кўрди.

Ўзбекистон

07.10.2025, 19:48

Баҳодир Жалолов навбатдаги ғалабасини қўлга киритди, аммо жанг оғир кечди

Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида бўлиб ўтган профессионал бокс бўйича IBA.Pro 10 турнири доирасида ўзбекистонлик супероғир вазнли боксчи Баҳодир Жалолов россиялик Виталий Кудуховга қарши рингга чиқди.

Спорт

07.10.2025, 18:49

БМТ: Дунё бўйлаб 122 миллион киши уруш ва зўравонлик сабабли уйини тарк этган

БМТнинг қочқинлар ишлари бўйича Олий комиссари Филиппо Грандининг маълум қилишича, 2015 йилдан буён дунёда урушлар ва зўравонлик туфайли ўз уйини ташлаб кетишга мажбур бўлганлар сони деярли икки баравар ошиб, 122 миллион нафарга етган.

Жаҳон

07.10.2025, 17:43

Япония Ўзбекистонда қуриладиган аэропортга 1 млрд доллар инвестиция киритади

Япониянинг машҳур Nikkei Asia журнали ва электрон нашрида Япониянинг Sojitz компанияси Ўзбекистонда янги аэропорт қуриш лойиҳасига сармоя киритишига бағишланган мақола эълон қилинди.

Иқтисодиёт

07.10.2025, 16:46

Тошкентда сохта ДХХ ва ПА ходими 3,5 йилга қамалди

Тошкентда 33 ёшли эркак ДХХ гувоҳномасини сохталаштириб, ўзини президент администрацияси вакили сифатида кўрсатиб юргани аниқланди. Суд ҳукми билан у 3 йил 6 ой муддатга озодликдан маҳрум этилди. Айбланувчи жиноятларидан жабр кўрган фуқаролардан ИИОга хабар беришлари сўралди.

Ўзбекистон

07.10.2025, 15:43

Raqamlarga aylangan falastinliklar: 7 oktabr voqealariga 2 yil toʻldi

Рақамларга айланган фаластинликлар: 7 октябрь воқеаларига 2 йил тўлди

Роппа-роса 2 йил муқаддам – 2023 йилнинг 7 октябрь куни ҲАМАС Исроил ҳарбий базаларига кенг кўламли ҳужумларни амалга оширди. Мазкур ҳужум Исроилнинг Ғазо секторида мислсиз қатлиомни амалга оширишига сабаб бўлди. Ўн минглаб фаластинликлар, шу жумладан, болалар ва аёллар қурбон бўлди, жароҳатланди, уйсиз, озиқ-овқатсиз, тиббий ёрдамсиз қолди. Ғазоликлар бутун инсоният кўз ўнгида рақамларга, статистик маълумотларга ва тарихга айланиб бормоқда...

Жаҳон

07.10.2025, 15:01

ФИФА президенти Ўзбекистон бош мураббийи Каннаварони табриклади

ФИФА президенти Жанни Инфантино расман Ўзбекистон терма жамоаси бош мураббийи этиб таништирилган Фабио Каннаварони табриклади.

Спорт

07.10.2025, 14:47

106 мингдан ортиқ ўзбекистонлик Россияда қонуний асосда ишга жойлаштирилган

Ўзбекистон фуқароларининг Россиядаги бандлиги ҳақида берилган маълумотга кўра, жорий йил бошидан буён 106 мингдан ортиқ ўзбекистонлик фуқаро Россияда қонуний тарзда ишга жойлаштирилган.

Ўзбекистон

07.10.2025, 13:43

Исроил ҳар куни Ғазода ўртача 92 нафар фаластинликни, жумладан 27 нафар болани ўлдирмоқда

Исроил армиясининг Ғазо секторига қарши ҳужумлари натижасида ҳар куни камида 53 оиладан икки киши ҳалок бўлмоқда.

Жаҳон

07.10.2025, 12:44

Ўзбекистон футбол ассоциацияси ОФК томонидан йирик миқдорда жаримага тортилди

ОФК тартиб интизом қўмитасига қарорига кўра, Ўзбекистон футбол ассоциацияси  340 минг АҚШ доллари жарима тўлаши керак.

Спорт

07.10.2025, 12:21

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Нега айрим қозоқ дўстларимиз Ўзбекистон ютуқларидан хурсанд бўлмаяпти?

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев яқинда АҚШнинг Нью-Йорк шаҳрида бўлиб ўтган БМТ Бош Ассамблеяси сессияси доирасида муваффақиятли дипломатик ютуқларга имзо чекди. Хусусан, Бош Ассамблея минбарида туриб минтақа ва глобал муаммоларни кўтариш билан бирга, уларга ечимлар ҳам таклиф этди. АҚШ президент Доналд Трамп билан кўришиб, музокаралар ўтказгани, икки давлат ишбилармонлари, йирик компаниялари ўртасида бир неча миллиард долларлик шартномаларнинг имзоланиши ҳам катта ютуқ сифатида эътироф этилди. 

Ўзбекистон

07.10.2025, 12:03

Tibbiyot yoʻnalishda Nobel mukofoti sovrindori eʼlon qilindi

Тиббиёт йўналишда Нобел мукофоти совриндори эълон қилинди

Кечадан бошлаб 2025 йил учун Нобел мукофоти лауреатлари эълон қилина бошлади. Бу ҳақда Нобел мукофоти ассамблеясининг расмий саҳифасида маълум қилинди.

Фан-технология

07.10.2025, 11:47