Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo davlatlarining 2024-yildagi tashqi qarzlarini umumiy qilib qoʻshganda, taxminan $210 milliard AQSh dollari atrofida boʻladi.

Bu qarzlarning asosiy qismlari quyidagi manbalardan olingan:

1. Xalqaro moliya institutlari: Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ), Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) kabi tashkilotlar.
2. Davlatlar: Asosiy yordam va qarzlarni taqdim etayotgan mamlakatlar Xitoy, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlar.
3. Tijorat banklari va moliya kompaniyalari: Turli tijorat banklari va xususiy moliya institutlari tomonidan taqdim etilgan qarzlar.

Umumiy qarzning taqsimlanishi va manbalari har bir mamlakat uchun farq qilishi mumkin, ammo koʻpincha yirik loyihalar va infratuzilma uchun qarz olinadi.

Ulashish:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Turkmaniston

Turkmanistonning qarzi 2017-yildan 2021-yilgacha deyarli 20 foizga kamaydi. 2022-yilda Turkmanistonning tashqi qarzi taxminan 5.77 milliard AQSh dollarini tashkil etgan boʻlsa, 2023-yilda 4.7 milliard dollargacha qisqardi.

Bu maʼlumotlarga koʻra, Turkmanistonning tashqi qarzi soʻnggi yillarda sezilarli darajada kamaymoqda. Turkmaniston 2016-yilda 17 milliard AQSh dollari tashqi qarzga ega boʻlgan va oʻsha davrdan buyon qarzlar soʻndirib kelingan.

Turkmanistonning asosiy kreditorlari Xitoy va Rossiya hisoblanadi. Xitoy, ayniqsa, Turkmanistonning tabiiy gaz loyihalari, jumladan Galkynysh gaz konining oʻzlashtirilishida katta rol oʻynaydi. Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi Turkmanistonning asosiy hamkorlaridan biri boʻlib, Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri orqali yiliga taxminan 30 milliard kubometr gazni Xitoyga yetkazib beradi.
Rossiya ham Turkmaniston uchun muhim kreditor va hamkor boʻlib, asosan energiya sektoridagi loyihalar bilan shugʻullanadi. Bu ikki davlatdan tashqari, Turkmaniston Osiyo Taraqqiyot Banki va Islom Taraqqiyot Banki (ITB) kabi xalqaro moliya institutlaridan ham qarz olgan.


Tojikiston

2023-yil holatiga koʻra, Tojikistonning tashqi qarzi taxminan 4,3 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu qarz asosan davlat investitsiyalari va infratuzilma loyihalari uchun olinadi. Soʻnggi yillarda Tojikistonning iqtisodiy oʻsishining normallashuvi va inflyatsiya darajasining pastligi tashqi qarz miqdorini barqaror saqlashga yordam bermoqda.

Tojikistonning asosiy kreditorlari quyidagilardir:

Xitoy: Tojikistonning eng katta kreditori boʻlib, davlatning umumiy tashqi qarzining taxminan 30 foizini tashkil etadi. Xitoyning qarzlari asosan infratuzilma loyihalariga yoʻnaltirilgan, xususan Rogʻun GESi kabi yirik loyiha boʻyicha qarzlar mavjud.

Jahon Banki: Jahon Banki ham Tojikistonga sezilarli miqdorda qarz bergan. Ushbu qarzlar energiya sektorida islohotlar va infratuzilmani rivojlantirish kabi turli sohalarda amalga oshirilmoqda.

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: XVJ ham Tojikistonning asosiy kreditorlaridan biri boʻlib, mamlakatga pandemiya davrida yordam koʻrsatish uchun bir qancha qarzlar bergan.

Osiyo infratuzilma investitsiya banki (OIIB): OIIB ham Tojikistonga infratuzilma loyihalari uchun qarz bergan, masalan, Obigarm - Nurobod yoʻl qurilishi loyihasi uchun.

Boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlar: Tojikiston shuningdek Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniyaning KfW taraqqiyot banki, Quvaytning Arab iqtisodiy rivojlanish fondi kabi bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlardan ham qarz olgan.

Bu qarzlar Tojikistonning energetika, transport, suv va kanalizatsiya kabi turli sohalarini rivojlantirish uchun ishlatilmoqda.
 

Qirgʻiziston

2024-yil holatiga koʻra, Qirgʻizistonning tashqi qarzi taxminan 4.6 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy davlat qarzi, yaʼni tashqi va ichki qarzlarni qoʻshib hisoblaganda, taxminan 6.3 milliard AQSh dollariga yetadi.

Qirgʻiziston bir nechta manbalardan sezilarli miqdorda qarz olgan, asosiy qismi koʻp tomonlama kreditlardan iborat. Tashqi qarzning taxminan 53.6 foizi, yaʼni 2.48 milliard dollari koʻp tomonlama moliyaviy institutlardan olingan. Yana bir muhim qism, yaʼni 2.08 milliard dollari (tashqi qarzning 44.9 foizi) ikki tomonlama imtiyozli kreditlardan iborat. 

Qirgʻizistonning asosiy kreditorlari quyidagilardan iborat:

1. Xitoy: Xitoy Qirgʻizistonning eng katta kreditori boʻlib, mamlakatning tashqi qarzining sezilarli qismini tashkil etadi. Ayniqsa, Xitoyning Eksport-Import Banki Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan, Qirgʻiziston unga taxminan 1.71 milliard dollar qarzdor, bu esa mamlakatning tashqi qarzining 36.9 foizini tashkil etadi.

2. Jahon Banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: Bu tashkilotlar ham Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan. Ularning kreditlari asosan iqtisodiy islohotlar, ijtimoiy dasturlar va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.

3. Osiyo Taraqqiyot Banki: ADB ham Qirgʻiziston uchun muhim kreditorlardan biri boʻlib, turli infratuzilma va rivojlanish loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.

4. Ikki tomonlama kreditorlar: Qirgʻiziston shuningdek, Germaniya, Yaponiya va boshqa davlatlardan ham qarz olgan. Bu qarzlar ham infratuzilma va iqtisodiy rivojlanish loyihalariga yoʻnaltirilgan.

Bu kreditorlar Qirgʻizistonning turli sohalarini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy resurslar taqdim etib kelmoqda.

Qozogʻiston

2024-yil holatiga koʻra, Qozogʻistonning tashqi qarzi taxminan 162,5 milliard AQSh dollarini tashkil qiladi.

Qozogʻiston koʻp miqdorda qarz olgan davlatlar va tashkilotlar qatoriga xalqaro moliya institutlari, jumladan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi kiradi.

Qozogʻistonning asosiy kreditorlari quyidagilar:

1. Xitoy: Qozogʻistonning tashqi qarzlarining sezilarli qismi Xitoydan olingan boʻlib, bu mamlakatning moliyaviy taʼsiri katta. Xitoy Qozogʻistonning infratuzilmasini rivojlantirish uchun koʻplab kreditlar bergan.

2. Xalqaro moliya tashkilotlari: Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi  Qozogʻistonga katta miqdorda qarz bergan. Bu kreditlar iqtisodiy islohotlar va rivojlanish loyihalarini qoʻllab-quvvatlash uchun ishlatiladi.

3. AQSh va Yevropa Ittifoqi: Qozogʻiston AQSh va Yevropa Ittifoqidan ham qarz olgan. Ushbu kreditlar odatda iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirishga yoʻnaltirilgan.
Ushbu kreditorlar Qozogʻistonning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi.


Oʻzbekiston

Oʻzbekistonning davlat qarzi 2024-yil 1-yanvar holatiga 34,9 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Shundan 29,6 milliard dollari tashqi, 5,3 milliard dollari ichki qarz hisoblanadi.

Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:

Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);

Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Xalqaro investorlar (xalqaro yevrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);

Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;

Fransiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Yevropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;

Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).


Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzi masalasi, mintaqa iqtisodiyotining ahamiyatli jihatlaridan biridir. Davlatlar oʻzining iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash maqsadida xalqaro moliya tashkilotlari va davlatlararo yordamlar orqali tashqi qarz olishadi.

Maqolada taqdim etilgan statistik maʼlumotlarga koʻra, har bir davlatning tashqi qarz miqdori oʻzining YIMga nisbatan turlicha proporsiyaga ega boʻlib, bu holat mintaqa iqtisodiyotining xavfsizlik darajasi va moliyaviy barqarorligiga taʼsir qiladi.

Xulosa sifatida, Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzlari iqtisodiy rivojlanish va barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdagi muhim rol oʻynaydi. Biroq, bu qarzlarning  qoplanishi va iqtisodiy risklarning samara berishi uchun davlat siyosatining muvofiqlashuvi va puxta tuzilgan qarz strategiyalarini ishlab chiqish talab qilinadi. Mintaqa mamlakatlari uchun tashqi qarzlarni boshqarish va iqtisodiy barqarorlik strategiyasi tashqi siyosat yuritishdagi erkinlik masalasiga jiddiy taʼsir oʻtkazib keladi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Oʻzbekiston va Qirgʻisan hukumati mahbuslar almashmoqchi

Oʻzbekiston va Qirgʻiziston hukumati mahbuslar almashmoqchi

Oʻzbekiston va Qirgʻiziston oʻrtasida ozodlikdan mahrum etilgan shaxslar jazoni oʻz yurtida davom ettirishlari mumkin boʻlgan bitim bitim ratifikatsiya qilindi.

Siyosat

11.06.2025, 17:31

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Kecha, 19 mart kuni Qirgʻiziston parlamenti qoʻshni Tojikiston 23 yildan beri davom etib kelayotgan muzokaralarni yakunlab, chegara toʻgʻrisidagi shartnomani ratifikatsiya qildi.

Jahon

20.03.2025, 13:51

Oʻzbekistonda ish haqi, pensya va nafaqa oshmaydigan boʻldi

Ijtimoiy tarmoqlarda ish haqi, pensiya va nafaqalarning oshishi haqida xabarlar tarqaldi. Mazkur holatda Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Davlat xavfsizligi xizmati Rossiya, Tojikiston va Qirgʻiziston Respublikalaridan olib kelingan narkotik moddalarning aylanmasiga chek qoʻydi.  

Oʻzbekiston

14.09.2024, 10:55

So‘nggi yangiliklar

Vashington post: Oʻzbekiston taqdim etgan xato raqamlar butun dunyoni yanglishtirdi

Vashington post: Oʻzbekiston taqdim etgan xato raqamlar butun dunyoni yanglishtirdi

Oʻzbekiston tomonidan xalqaro nashrga bergan notoʻgʻri  maʼlumotlari yuzasidan jiddiy muammolar kelib chiqqan.2024 yilda “Nature” jurnalida Jahon iqtisodiyoti 2050 yilga borib iqlim oʻzgarishi iqtisodga , global YaIM taʼsir etishi haqida maqola chop etilgan edi.

Siyosat

07.08.2025, 19:26

Apple kelgusi 4 yil ichida AQShga 600 mlrd dollar sarmoya kiritadi

Apple kelgusi 4 yil ichida AQShga 600 mlrd dollar sarmoya kiritadi

Prezident Donald Tramp 6 avgust kuni Apple kompaniyasi Qoʻshma Shtatlarga qoʻshimcha 100 milliard dollar sarmoya kiritadi. Bu haqda Oq uy maʼlum qildi. 

Jahon

07.08.2025, 19:00

Yashnoboddagi “dom”da yongʻin chiqdi

Yashnoboddagi “dom”da yongʻin chiqdi

Bugun, 7 avgust soat 16:09 da Toshkent shahar Yashnobod tumani, Qoʻyliq mavzesida joylashgan, koʻp qavatli uyning 7-qavatidagi xonadonda yongʻin sodir boʻldi.

Oʻzbekiston

07.08.2025, 18:01

“Tonirovka” arzonlashishi mumkin

“Tonirovka” arzonlashishi mumkin

Ichki ishlar vazirligi avtotransportni boshqarishdan yuk tashish qoʻshimcha tashish qoʻshimcha qulayliklarga tuzatish boʻyicha yangi qonun loyihasini muhokamaga qoʻydi. Loyihaga koʻra, yoz oylari uchun “tonirovka” narxi 412 min soʻmga tushirilishi mumkin.

Oʻzbekiston

07.08.2025, 16:15

Indoneziya aviakompaniyalariga Oʻzbekistonning barcha xalqaro aeroportlariga parvoz qilish huquqi berildi

Indoneziya aviakompaniyalariga Oʻzbekistonning barcha xalqaro aeroportlariga parvoz qilish huquqi berildi

Oʻzbekiston va Indoneziya aviatsiya hukumatlari oʻrtasida yangi kelishuv imzolandi. Bu haqda Transport vazirligi xabar berdi.

Oʻzbekiston

07.08.2025, 15:33

Oʻzbek sportida doping bilan bogʻliq muammolar

Bir oy ichida oʻzbek sporti uchun uchta doping mashmashasi juda ham koʻp, boʻlib ham noxush holatlarning ikkitasi Parij-2024 Olimpiadasi chempionlarida qayd etildi.

Sport

07.08.2025, 11:05

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

AQShda harbiy xizmatchi Rossiya foydasiga shpionlikda ayblanib qoʻlga olindi

AQShning Texas shtatidagi 22 yoshli harbiy xizmatchi Teylor Adam Li mudofaaga oid maxfiy maʼlumotlarni Rossiyaga berishda ayblanib qoʻlga olindi. Bu haqda AQSh Adliya vazirligi xabar berdi.

Jahon

07.08.2025, 10:33

Oʻzbekiston iqtisodiy oʻsish boʻyicha barcha qoʻshinlaridan ortda qolmoqda

Oʻzbekiston iqtisodiy oʻsish boʻyicha barcha qoʻshinlaridan ortda qolmoqda

Birinchi yarim yillikda Markaziy Osiyoda eng tez oʻsayotgan mamlakat Qirgʻiziston boʻlsa, eng past oʻsish surʼati Oʻzbekistonda kuzatildi. Bu haqda iqtisodchi Mirkomil Xolboyev maʼlum qildi.

Iqtisodiyot

07.08.2025, 10:07

Samarqandda zamonaviy avtovokzal foydalanishga topshirildi

Ushbu loyihani amalga oshirish uchun 12 million AQShdollari miqdorida mablagʻ yoʻnaltirildi.

Oʻzbekiston

07.08.2025, 10:02

Toshkentda ijara toʻlovlarining pasayishi davom etmoqda

Koʻchmas mulk bozoridagi faollikning oʻsishi ipoteka kreditlarining koʻpayishi, aholi daromadlari va uy-joy qurilishiga investitsiyalarning oʻsishi bilan izohlanadi.

Iqtisodiyot

07.08.2025, 09:01

Xitoyda tarqalgan bezgak Oʻzbekiston uchun xavflimi? Rasmiy munosabat berildi

Bu kasallikni tarqatuvchi Aedes aegypti yoki Aedes albopictus chivinlari Oʻzbekiston tabiatida uchramaydi.

Oʻzbekiston

06.08.2025, 21:30

Oʻzbekistonda oqova suvlarni qayta ishlashda Britaniya texnologiyalari joriy etiladi

"Cambi Group" Oʻzbekistonda amalga oshirilayotgan loyihalarda ishtirok etishi xususida fikr almashildi.

Oʻzbekiston

06.08.2025, 20:27