Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo davlatlarining 2024-yildagi tashqi qarzlarini umumiy qilib qoʻshganda, taxminan $210 milliard AQSh dollari atrofida boʻladi.

Bu qarzlarning asosiy qismlari quyidagi manbalardan olingan:

1. Xalqaro moliya institutlari: Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ), Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) kabi tashkilotlar.
2. Davlatlar: Asosiy yordam va qarzlarni taqdim etayotgan mamlakatlar Xitoy, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlar.
3. Tijorat banklari va moliya kompaniyalari: Turli tijorat banklari va xususiy moliya institutlari tomonidan taqdim etilgan qarzlar.

Umumiy qarzning taqsimlanishi va manbalari har bir mamlakat uchun farq qilishi mumkin, ammo koʻpincha yirik loyihalar va infratuzilma uchun qarz olinadi.

Ulashish:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Turkmaniston

Turkmanistonning qarzi 2017-yildan 2021-yilgacha deyarli 20 foizga kamaydi. 2022-yilda Turkmanistonning tashqi qarzi taxminan 5.77 milliard AQSh dollarini tashkil etgan boʻlsa, 2023-yilda 4.7 milliard dollargacha qisqardi.

Bu maʼlumotlarga koʻra, Turkmanistonning tashqi qarzi soʻnggi yillarda sezilarli darajada kamaymoqda. Turkmaniston 2016-yilda 17 milliard AQSh dollari tashqi qarzga ega boʻlgan va oʻsha davrdan buyon qarzlar soʻndirib kelingan.

Turkmanistonning asosiy kreditorlari Xitoy va Rossiya hisoblanadi. Xitoy, ayniqsa, Turkmanistonning tabiiy gaz loyihalari, jumladan Galkynysh gaz konining oʻzlashtirilishida katta rol oʻynaydi. Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi Turkmanistonning asosiy hamkorlaridan biri boʻlib, Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri orqali yiliga taxminan 30 milliard kubometr gazni Xitoyga yetkazib beradi.
Rossiya ham Turkmaniston uchun muhim kreditor va hamkor boʻlib, asosan energiya sektoridagi loyihalar bilan shugʻullanadi. Bu ikki davlatdan tashqari, Turkmaniston Osiyo Taraqqiyot Banki va Islom Taraqqiyot Banki (ITB) kabi xalqaro moliya institutlaridan ham qarz olgan.


Tojikiston

2023-yil holatiga koʻra, Tojikistonning tashqi qarzi taxminan 4,3 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu qarz asosan davlat investitsiyalari va infratuzilma loyihalari uchun olinadi. Soʻnggi yillarda Tojikistonning iqtisodiy oʻsishining normallashuvi va inflyatsiya darajasining pastligi tashqi qarz miqdorini barqaror saqlashga yordam bermoqda.

Tojikistonning asosiy kreditorlari quyidagilardir:

Xitoy: Tojikistonning eng katta kreditori boʻlib, davlatning umumiy tashqi qarzining taxminan 30 foizini tashkil etadi. Xitoyning qarzlari asosan infratuzilma loyihalariga yoʻnaltirilgan, xususan Rogʻun GESi kabi yirik loyiha boʻyicha qarzlar mavjud.

Jahon Banki: Jahon Banki ham Tojikistonga sezilarli miqdorda qarz bergan. Ushbu qarzlar energiya sektorida islohotlar va infratuzilmani rivojlantirish kabi turli sohalarda amalga oshirilmoqda.

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: XVJ ham Tojikistonning asosiy kreditorlaridan biri boʻlib, mamlakatga pandemiya davrida yordam koʻrsatish uchun bir qancha qarzlar bergan.

Osiyo infratuzilma investitsiya banki (OIIB): OIIB ham Tojikistonga infratuzilma loyihalari uchun qarz bergan, masalan, Obigarm - Nurobod yoʻl qurilishi loyihasi uchun.

Boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlar: Tojikiston shuningdek Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniyaning KfW taraqqiyot banki, Quvaytning Arab iqtisodiy rivojlanish fondi kabi bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlardan ham qarz olgan.

Bu qarzlar Tojikistonning energetika, transport, suv va kanalizatsiya kabi turli sohalarini rivojlantirish uchun ishlatilmoqda.
 

Qirgʻiziston

2024-yil holatiga koʻra, Qirgʻizistonning tashqi qarzi taxminan 4.6 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy davlat qarzi, yaʼni tashqi va ichki qarzlarni qoʻshib hisoblaganda, taxminan 6.3 milliard AQSh dollariga yetadi.

Qirgʻiziston bir nechta manbalardan sezilarli miqdorda qarz olgan, asosiy qismi koʻp tomonlama kreditlardan iborat. Tashqi qarzning taxminan 53.6 foizi, yaʼni 2.48 milliard dollari koʻp tomonlama moliyaviy institutlardan olingan. Yana bir muhim qism, yaʼni 2.08 milliard dollari (tashqi qarzning 44.9 foizi) ikki tomonlama imtiyozli kreditlardan iborat. 

Qirgʻizistonning asosiy kreditorlari quyidagilardan iborat:

1. Xitoy: Xitoy Qirgʻizistonning eng katta kreditori boʻlib, mamlakatning tashqi qarzining sezilarli qismini tashkil etadi. Ayniqsa, Xitoyning Eksport-Import Banki Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan, Qirgʻiziston unga taxminan 1.71 milliard dollar qarzdor, bu esa mamlakatning tashqi qarzining 36.9 foizini tashkil etadi.

2. Jahon Banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: Bu tashkilotlar ham Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan. Ularning kreditlari asosan iqtisodiy islohotlar, ijtimoiy dasturlar va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.

3. Osiyo Taraqqiyot Banki: ADB ham Qirgʻiziston uchun muhim kreditorlardan biri boʻlib, turli infratuzilma va rivojlanish loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.

4. Ikki tomonlama kreditorlar: Qirgʻiziston shuningdek, Germaniya, Yaponiya va boshqa davlatlardan ham qarz olgan. Bu qarzlar ham infratuzilma va iqtisodiy rivojlanish loyihalariga yoʻnaltirilgan.

Bu kreditorlar Qirgʻizistonning turli sohalarini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy resurslar taqdim etib kelmoqda.

Qozogʻiston

2024-yil holatiga koʻra, Qozogʻistonning tashqi qarzi taxminan 162,5 milliard AQSh dollarini tashkil qiladi.

Qozogʻiston koʻp miqdorda qarz olgan davlatlar va tashkilotlar qatoriga xalqaro moliya institutlari, jumladan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi kiradi.

Qozogʻistonning asosiy kreditorlari quyidagilar:

1. Xitoy: Qozogʻistonning tashqi qarzlarining sezilarli qismi Xitoydan olingan boʻlib, bu mamlakatning moliyaviy taʼsiri katta. Xitoy Qozogʻistonning infratuzilmasini rivojlantirish uchun koʻplab kreditlar bergan.

2. Xalqaro moliya tashkilotlari: Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi  Qozogʻistonga katta miqdorda qarz bergan. Bu kreditlar iqtisodiy islohotlar va rivojlanish loyihalarini qoʻllab-quvvatlash uchun ishlatiladi.

3. AQSh va Yevropa Ittifoqi: Qozogʻiston AQSh va Yevropa Ittifoqidan ham qarz olgan. Ushbu kreditlar odatda iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirishga yoʻnaltirilgan.
Ushbu kreditorlar Qozogʻistonning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi.


Oʻzbekiston

Oʻzbekistonning davlat qarzi 2024-yil 1-yanvar holatiga 34,9 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Shundan 29,6 milliard dollari tashqi, 5,3 milliard dollari ichki qarz hisoblanadi.

Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:

Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);

Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Xalqaro investorlar (xalqaro yevrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);

Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;

Fransiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Yevropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;

Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).


Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzi masalasi, mintaqa iqtisodiyotining ahamiyatli jihatlaridan biridir. Davlatlar oʻzining iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash maqsadida xalqaro moliya tashkilotlari va davlatlararo yordamlar orqali tashqi qarz olishadi.

Maqolada taqdim etilgan statistik maʼlumotlarga koʻra, har bir davlatning tashqi qarz miqdori oʻzining YIMga nisbatan turlicha proporsiyaga ega boʻlib, bu holat mintaqa iqtisodiyotining xavfsizlik darajasi va moliyaviy barqarorligiga taʼsir qiladi.

Xulosa sifatida, Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzlari iqtisodiy rivojlanish va barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdagi muhim rol oʻynaydi. Biroq, bu qarzlarning  qoplanishi va iqtisodiy risklarning samara berishi uchun davlat siyosatining muvofiqlashuvi va puxta tuzilgan qarz strategiyalarini ishlab chiqish talab qilinadi. Mintaqa mamlakatlari uchun tashqi qarzlarni boshqarish va iqtisodiy barqarorlik strategiyasi tashqi siyosat yuritishdagi erkinlik masalasiga jiddiy taʼsir oʻtkazib keladi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Kecha, 19 mart kuni Qirgʻiziston parlamenti qoʻshni Tojikiston 23 yildan beri davom etib kelayotgan muzokaralarni yakunlab, chegara toʻgʻrisidagi shartnomani ratifikatsiya qildi.

Jahon

20.03.2025, 13:51

Oʻzbekistonda ish haqi, pensya va nafaqa oshmaydigan boʻldi

Ijtimoiy tarmoqlarda ish haqi, pensiya va nafaqalarning oshishi haqida xabarlar tarqaldi. Mazkur holatda Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Davlat xavfsizligi xizmati Rossiya, Tojikiston va Qirgʻiziston Respublikalaridan olib kelingan narkotik moddalarning aylanmasiga chek qoʻydi.  

Oʻzbekiston

14.09.2024, 10:55

Кадр из видео

Qirg‘izistonda 30 nafar terrorchi ushlandi

Joriy yilning 27-fevral kuni Qirg‘izistonda 30 kishidan iborat yashirin terroristik guruh qo‘lga olindi. Bu haqda "24.kg" nashri xabar berdi.

Jahon

06.03.2025, 09:51

Oʻzbekiston Afgʻonistonga 200 mln dollarlik investitsiya kiritmoqchi

Oʻzbekiston Afgʻonistonga 200 mln dollarlik investitsiya kiritmoqchi

Oʻzbekiston Afgʻonistonning Balx, Samangan va Qunduz viloyatlariga 200 million AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritmoqchi. Bu haqda "Tolonews" nashri xabar qildi. 

Jahon

03.03.2025, 16:05

So‘nggi yangiliklar

Foto: Reuters

Rossiya Malayziya samolyotini urib tushirishda aybdor deb topildi — BMT

Kecha, 12 may kuni BMTning aviatsiya kengashi Rossiya 2014 yilda Ukraina ustida urib tushirilgan Malayziya yoʻlovchi samolyotni urib tushirgan degan xulosaga keldi. Bu halokatda 298 kishi, jumladan, 196 nafar gollandiyalik va 38 nafar avstraliyalik (yoki Avstraliya rezidenti) halok boʻlgan. Bu haqda "Reuters" nashri xabar qildi.

Jahon

13.05.2025, 11:43

Mubashshir Ahmad Turkiyadagi uyidan gumonlanuvchi sifatida olib ketildi

Mubashshir Ahmad taxallusi bilan tanilgan diniy bloger, "Azon Global" axborot-tahliliy portal yetakchisi Alisher Tusunov 8 may  Turkiyaning Istanbul shahridagi Bahcheshehir mavzesidagi uyidan gumonlanuvchi sifatida olib ketilgan.  Hozirda Tursunovning qayerdaligi va uning sogʻligʻi haqida uning oila aʼzolarida ham maʼlumot mavjud emas.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 15:15

Men shaxsan 15 may kuni Putinni Istanbulda kutaman — Zelenskiy

Men shaxsan 15 may kuni Putinni Istanbulda kutaman — Zelenskiy

Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy 15 may kuni Istanbulda Rossiya rahbari Vladimir Putin bilan bevosita muzokaralar oʻtkazishga tayyor ekanini maʼlum qildi.

Jahon

12.05.2025, 13:06

Tabibning oʻzi bemor ekan: Xonobod shahar sudi raisi jinoyat sodir etdi

Tabibning oʻzi bemor ekan: Xonobod shahar sudi raisi jinoyat sodir etdi

Andijon viloyati jinoyat ishlari boʻyicha Xonobod shahar sudi raisi Yu.E. jinoyat sodir etgani uchun javobgarlikka tortilib, uning sudyalik vakolati toʻxtatildi. Bu haqda Sudyalar oliy kengashi matbuot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 12:43

Bahorning navbatdagi kunlari ham jaziramada oʻtadi

Bahorning navbatdagi kunlari ham jaziramada oʻtadi

Joriy haftaning dastlabki kunlari Oʻzbekiston boʻylab quruq va issiq ob-havo boʻlishi kutilmoqda. Ayrim hududlarda kunduz kuni havo harorati 40-42 darajagacha koʻtariladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" xabar berdi.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 11:44

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

Ўзбекистонда 130 та объект маданий мерос рўйхатига кириши мумкин

O‘zbekistonda 130 ta obyekt madaniy meros ro‘yxatiga kirishi mumkin

O‘zbekistonning turli hududlarida joylashgan 130 ta inshoot, jumladan, Toshkentdagi Mustaqillik maydonida joylashgan Vazirlar Mahkamasi binosi madaniy meros obyektlari ro‘yxatiga kiritilishi taklif etilmoqda.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 10:43

Tramp

Tramp Falastinni tan olishi mumkin

Joriy yilning may oyi oʻrtalarida AQSh prezidenti Donald Tramp ikkinchi muddati davomida Saudiya Arabistoniga birinchi tashrifi doirasida Koʻrfaz-AQSh sammitiga mezbonlik qiladi. Mana shu sammitda Tramp AQSh hukumati Falastin davlatini tan olganini eʼlon qilishi mumkin.

Siyosat

10.05.2025, 13:24

AQSh Oʻzbekistondan foydalanmoqchi

AQSh Oʻzbekistondan foydalanmoqchi

Rossiya-Ukraina urushi boshlanganidan keyin baʼzi davlatlarga AQShdan toʻgʻridan toʻgʻri reyslar bekor qilingan. Tramp administratsiyasi AQShdan deportatsiya qilingan Sobiq Ittifoq tarkibidagi davlatlarning fuqarolari uchun Oʻzbekistondan tranzit nuqtasi sifati foydalanish uchun mamlakat bilan muzokaralar oʻtkazgan. Bu haqda "Washington Post" maʼlum qildi.

Siyosat

07.05.2025, 17:33

OCCRP

OCCRP: Jurnalistika jinoyat emas

3 may Jahon matbuot kuni munosabati bilan dunyoga mashhur “Panama papers” va “Troika Laundromat” hujjatlarini fosh etgan – OCCRP uyushgan jinoyatchilik va korrupsiyani fosh qilishga ixtisoslashgan tashkilot bosh muharirir  Miranda Patruchich barchaga qarata ochiq xat eʼlon qildi. OCCRP hujjatlarida Oʻzbekistondagi korruptsion tizimlar, amaldorlar va ularga yoki oilasiga tegishli xorijdagi banklarda saqlanayotgan juda katta miqdordagi pullar fosh etilgan. 

Jahon

05.05.2025, 18:47

Туркиянинг ҳарбий-техникага оид Текнофест кўргазмаси Кипрда ўтказилди

Turkiyaning harbiy-texnikaga oid Teknofesti koʻrgazmasi Kiprda oʻtkazildi

Turkiyaning eng yirik texnologiya hamda harbiy qurol-aslahalar namoyishi tadbirlaridan biri Teknofest 2025 yilda Shimoliy Kiprning Lefkose shahrida joylashgan Erjan aeroportida oʻtkazilmoqda. Bu haqda “Turkiye Today” nashri maʼlum qilgan.

Jahon

02.05.2025, 15:20

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Xalqaro Amnitsiya O‘zbekistondagi inson huquqlari yomonligini yozmoqda

Xalqaro inson huquqlari tashkiloti Amnesty International O‘zbekiston bo‘yicha navbatdagi yillik hisobotini e’lon qildi. Unda so‘z va matbuot erkinligidan tortib, siyosiy repressiyalar, qiynoqlar, majburiy davolanishlar va fuqarolik jamiyati faollariga bosimgacha bo‘lgan keng qamrovli muammolar yoritilgan. Hisobotda hukumatning islohotlar va’dalariga qaramay, mamlakatda inson huquqlari holati sezilarli darajada yomonlashgani qayd etiladi.

Oʻzbekiston

02.05.2025, 12:19