Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo davlatlarining 2024-yildagi tashqi qarzlarini umumiy qilib qoʻshganda, taxminan $210 milliard AQSh dollari atrofida boʻladi.

Bu qarzlarning asosiy qismlari quyidagi manbalardan olingan:

1. Xalqaro moliya institutlari: Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ), Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) kabi tashkilotlar.
2. Davlatlar: Asosiy yordam va qarzlarni taqdim etayotgan mamlakatlar Xitoy, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlar.
3. Tijorat banklari va moliya kompaniyalari: Turli tijorat banklari va xususiy moliya institutlari tomonidan taqdim etilgan qarzlar.

Umumiy qarzning taqsimlanishi va manbalari har bir mamlakat uchun farq qilishi mumkin, ammo koʻpincha yirik loyihalar va infratuzilma uchun qarz olinadi.

Ulashish:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Turkmaniston

Turkmanistonning qarzi 2017-yildan 2021-yilgacha deyarli 20 foizga kamaydi. 2022-yilda Turkmanistonning tashqi qarzi taxminan 5.77 milliard AQSh dollarini tashkil etgan boʻlsa, 2023-yilda 4.7 milliard dollargacha qisqardi.

Bu maʼlumotlarga koʻra, Turkmanistonning tashqi qarzi soʻnggi yillarda sezilarli darajada kamaymoqda. Turkmaniston 2016-yilda 17 milliard AQSh dollari tashqi qarzga ega boʻlgan va oʻsha davrdan buyon qarzlar soʻndirib kelingan.

Turkmanistonning asosiy kreditorlari Xitoy va Rossiya hisoblanadi. Xitoy, ayniqsa, Turkmanistonning tabiiy gaz loyihalari, jumladan Galkynysh gaz konining oʻzlashtirilishida katta rol oʻynaydi. Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi Turkmanistonning asosiy hamkorlaridan biri boʻlib, Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri orqali yiliga taxminan 30 milliard kubometr gazni Xitoyga yetkazib beradi.
Rossiya ham Turkmaniston uchun muhim kreditor va hamkor boʻlib, asosan energiya sektoridagi loyihalar bilan shugʻullanadi. Bu ikki davlatdan tashqari, Turkmaniston Osiyo Taraqqiyot Banki va Islom Taraqqiyot Banki (ITB) kabi xalqaro moliya institutlaridan ham qarz olgan.


Tojikiston

2023-yil holatiga koʻra, Tojikistonning tashqi qarzi taxminan 4,3 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu qarz asosan davlat investitsiyalari va infratuzilma loyihalari uchun olinadi. Soʻnggi yillarda Tojikistonning iqtisodiy oʻsishining normallashuvi va inflyatsiya darajasining pastligi tashqi qarz miqdorini barqaror saqlashga yordam bermoqda.

Tojikistonning asosiy kreditorlari quyidagilardir:

Xitoy: Tojikistonning eng katta kreditori boʻlib, davlatning umumiy tashqi qarzining taxminan 30 foizini tashkil etadi. Xitoyning qarzlari asosan infratuzilma loyihalariga yoʻnaltirilgan, xususan Rogʻun GESi kabi yirik loyiha boʻyicha qarzlar mavjud.

Jahon Banki: Jahon Banki ham Tojikistonga sezilarli miqdorda qarz bergan. Ushbu qarzlar energiya sektorida islohotlar va infratuzilmani rivojlantirish kabi turli sohalarda amalga oshirilmoqda.

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: XVJ ham Tojikistonning asosiy kreditorlaridan biri boʻlib, mamlakatga pandemiya davrida yordam koʻrsatish uchun bir qancha qarzlar bergan.

Osiyo infratuzilma investitsiya banki (OIIB): OIIB ham Tojikistonga infratuzilma loyihalari uchun qarz bergan, masalan, Obigarm - Nurobod yoʻl qurilishi loyihasi uchun.

Boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlar: Tojikiston shuningdek Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniyaning KfW taraqqiyot banki, Quvaytning Arab iqtisodiy rivojlanish fondi kabi bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlardan ham qarz olgan.

Bu qarzlar Tojikistonning energetika, transport, suv va kanalizatsiya kabi turli sohalarini rivojlantirish uchun ishlatilmoqda.
 

Qirgʻiziston

2024-yil holatiga koʻra, Qirgʻizistonning tashqi qarzi taxminan 4.6 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy davlat qarzi, yaʼni tashqi va ichki qarzlarni qoʻshib hisoblaganda, taxminan 6.3 milliard AQSh dollariga yetadi.

Qirgʻiziston bir nechta manbalardan sezilarli miqdorda qarz olgan, asosiy qismi koʻp tomonlama kreditlardan iborat. Tashqi qarzning taxminan 53.6 foizi, yaʼni 2.48 milliard dollari koʻp tomonlama moliyaviy institutlardan olingan. Yana bir muhim qism, yaʼni 2.08 milliard dollari (tashqi qarzning 44.9 foizi) ikki tomonlama imtiyozli kreditlardan iborat. 

Qirgʻizistonning asosiy kreditorlari quyidagilardan iborat:

1. Xitoy: Xitoy Qirgʻizistonning eng katta kreditori boʻlib, mamlakatning tashqi qarzining sezilarli qismini tashkil etadi. Ayniqsa, Xitoyning Eksport-Import Banki Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan, Qirgʻiziston unga taxminan 1.71 milliard dollar qarzdor, bu esa mamlakatning tashqi qarzining 36.9 foizini tashkil etadi.

2. Jahon Banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: Bu tashkilotlar ham Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan. Ularning kreditlari asosan iqtisodiy islohotlar, ijtimoiy dasturlar va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.

3. Osiyo Taraqqiyot Banki: ADB ham Qirgʻiziston uchun muhim kreditorlardan biri boʻlib, turli infratuzilma va rivojlanish loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.

4. Ikki tomonlama kreditorlar: Qirgʻiziston shuningdek, Germaniya, Yaponiya va boshqa davlatlardan ham qarz olgan. Bu qarzlar ham infratuzilma va iqtisodiy rivojlanish loyihalariga yoʻnaltirilgan.

Bu kreditorlar Qirgʻizistonning turli sohalarini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy resurslar taqdim etib kelmoqda.

Qozogʻiston

2024-yil holatiga koʻra, Qozogʻistonning tashqi qarzi taxminan 162,5 milliard AQSh dollarini tashkil qiladi.

Qozogʻiston koʻp miqdorda qarz olgan davlatlar va tashkilotlar qatoriga xalqaro moliya institutlari, jumladan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi kiradi.

Qozogʻistonning asosiy kreditorlari quyidagilar:

1. Xitoy: Qozogʻistonning tashqi qarzlarining sezilarli qismi Xitoydan olingan boʻlib, bu mamlakatning moliyaviy taʼsiri katta. Xitoy Qozogʻistonning infratuzilmasini rivojlantirish uchun koʻplab kreditlar bergan.

2. Xalqaro moliya tashkilotlari: Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi  Qozogʻistonga katta miqdorda qarz bergan. Bu kreditlar iqtisodiy islohotlar va rivojlanish loyihalarini qoʻllab-quvvatlash uchun ishlatiladi.

3. AQSh va Yevropa Ittifoqi: Qozogʻiston AQSh va Yevropa Ittifoqidan ham qarz olgan. Ushbu kreditlar odatda iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirishga yoʻnaltirilgan.
Ushbu kreditorlar Qozogʻistonning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi.


Oʻzbekiston

Oʻzbekistonning davlat qarzi 2024-yil 1-yanvar holatiga 34,9 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Shundan 29,6 milliard dollari tashqi, 5,3 milliard dollari ichki qarz hisoblanadi.

Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:

Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);

Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Xalqaro investorlar (xalqaro yevrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);

Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;

Fransiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Yevropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;

Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).


Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzi masalasi, mintaqa iqtisodiyotining ahamiyatli jihatlaridan biridir. Davlatlar oʻzining iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash maqsadida xalqaro moliya tashkilotlari va davlatlararo yordamlar orqali tashqi qarz olishadi.

Maqolada taqdim etilgan statistik maʼlumotlarga koʻra, har bir davlatning tashqi qarz miqdori oʻzining YIMga nisbatan turlicha proporsiyaga ega boʻlib, bu holat mintaqa iqtisodiyotining xavfsizlik darajasi va moliyaviy barqarorligiga taʼsir qiladi.

Xulosa sifatida, Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzlari iqtisodiy rivojlanish va barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdagi muhim rol oʻynaydi. Biroq, bu qarzlarning  qoplanishi va iqtisodiy risklarning samara berishi uchun davlat siyosatining muvofiqlashuvi va puxta tuzilgan qarz strategiyalarini ishlab chiqish talab qilinadi. Mintaqa mamlakatlari uchun tashqi qarzlarni boshqarish va iqtisodiy barqarorlik strategiyasi tashqi siyosat yuritishdagi erkinlik masalasiga jiddiy taʼsir oʻtkazib keladi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Kecha, 19 mart kuni Qirgʻiziston parlamenti qoʻshni Tojikiston 23 yildan beri davom etib kelayotgan muzokaralarni yakunlab, chegara toʻgʻrisidagi shartnomani ratifikatsiya qildi.

Jahon

20.03.2025, 13:51

Oʻzbekistonda ish haqi, pensya va nafaqa oshmaydigan boʻldi

Ijtimoiy tarmoqlarda ish haqi, pensiya va nafaqalarning oshishi haqida xabarlar tarqaldi. Mazkur holatda Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Davlat xavfsizligi xizmati Rossiya, Tojikiston va Qirgʻiziston Respublikalaridan olib kelingan narkotik moddalarning aylanmasiga chek qoʻydi.  

Oʻzbekiston

14.09.2024, 10:55

Do Human Rights in Uzbekistan No Longer Matter to Europe?

Yevropa uchun Oʻzbekistondagi inson huquqlari endi muhim emasmi?

Rossiya–Ukraina urushi boshlanganidan soʻng, bir qator Yevropa Ittifoqi davlatlarining Markaziy Osiyoga, xususan Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishi sezilarli darajada ortdi. Bu holat mintaqadagi geosiyosiy muvozanat oʻzgarayotgani, shuningdek, Yevropa Ittifoqining yangi tashqi siyosiy strategiyasidan dalolat beradi.

Siyosat

05.06.2025, 16:22

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

Sobiq tashqi ishlar vaziri, Oʻzbekiston prezidentining maxsus vakili Abdulaziz Komilov "Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikni davom ettiradi" , dedi.  U bu haqda Ishonch.uz" saytiga bergan intervyusida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

02.06.2025, 17:28

So‘nggi yangiliklar

Do Human Rights in Uzbekistan No Longer Matter to Europe?

Yevropa uchun Oʻzbekistondagi inson huquqlari endi muhim emasmi?

Rossiya–Ukraina urushi boshlanganidan soʻng, bir qator Yevropa Ittifoqi davlatlarining Markaziy Osiyoga, xususan Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishi sezilarli darajada ortdi. Bu holat mintaqadagi geosiyosiy muvozanat oʻzgarayotgani, shuningdek, Yevropa Ittifoqining yangi tashqi siyosiy strategiyasidan dalolat beradi.

Siyosat

05.06.2025, 16:22

OTM oʻqishga kirish uchun qabul boshlandi

OTM oʻqishga kirish uchun qabul boshlandi

2025–2026 oʻquv yili uchun  oliy taʼlim muassasalari va professional taʼlim muassasalariga qabul jarayonlari boshlandi. Bu haqda Bilimni baholash agentligi xabar qildi.

Ta'lim

05.06.2025, 14:45

Tramp 12 davlat fuqarolari uchun AQShga kirishni taqiqladi

Tramp 12 davlat fuqarolari uchun AQShga kirishni taqiqladi

Kecha, 4 iyun kuni AQSh prezidenti Donalʼd Tramp joriy yilning 9 iyun kunidan boshlab 12 ta davlat fuqarolariga mamlakatga kirishni taqiqlab qoʻydi, 7 ta davlat fuqarolari uchun kirish qisman taqiqladi. Bu haqda "Reuters" axborot agentligi xabar qildi.

Jahon

05.06.2025, 14:24

AQSh Qashqadaryodagi tarixiy majmuani qayta tiklash uchun 250 ming AQSh dollari sarfladi

AQSh Qashqadaryodagi tarixiy majmuani qayta tiklash uchun 250 ming AQSh dollari sarfladi

Qashqadaryo viloyatidagi XV asrga oid tarixiy Langar ota majmuasi AQSh elchilarining Madaniy merosni saqlash jamgʻarmasi tomonidan 250 ming AQSh dollarlik taʼmirlash loyihasi natijasida qayta tiklandi va foydalanishga topshirildi. Bu haqda Amerika Qoʻshma Shtatlarining Oʻzbekistondagi elchixonasi matbuot xizmati xabar qildi.

Madaniy

04.06.2025, 17:46

Ilon Mask Trampning asosiy qonun loyihasini "jirkanch razolat" deb atadi

Ilon Mask Trampning asosiy qonun loyihasini "jirkanch razolat" deb atadi

Ilon Mask Oq uyda jamoat asosida olib borgan faoliyatidan ketganidan soʻng, AQSh prezidenti Donalʼd Trampning ichki siyosatdagi asosiy tashabbuslaridan biri boʻlgan "Bitta Ulkan Goʻzal Qonun" — soliqlar va mablagʻ ajratish haqidagi qonunni ommaviy ravishda "jirkanch razolat" deb atadi. Bu haqda Mask oʻziga tegishli X tarmogʻidagi sahifasida yozib qoldirgan.

Jahon

04.06.2025, 12:40

Janubiy Koreyaga yangi prezident saylandi

Janubiy Koreyaga yangi prezident saylandi

Kecha, 4 iyun kuni Janubiy Koreyada muddatidan oldin mamlakat prezidentligiga saylov oʻtkazildi. Unda Demokratik partiya nomzodi Li Chje Myon sobiq, impichmentga uchragan prezident  Yun Sok Yol siyosatiga qarshi kurashib, prezidentlik saylovida gʻalaba qozondi. Bu haqda "Yonhap" axborot agentligi xabar qildi.

Jahon

04.06.2025, 11:43

Rossiyalik deputat "Sibir oʻzbeklar tarixiy vatani" degan gaplari uchun keskin tanqidga uchrad

Rossiyalik deputat "Sibir oʻzbeklar tarixiy vatani" degan gaplari uchun keskin tanqidga uchrad

Rossiyaning Xanti-Mansi muxtor okrugi (XMAO) Dumasi deputati Xalid Tagi-Zade tomonidan aytilgan "oʻzbeklarning tarixiy vatani XMAO" degan bayonot Rossiya kommunistlari tomonidan qattiq tanqid qilindi. Bu fikr Kompartiya Markaziy Qoʻmitasi (KPRF) rahbariyati tomonidan mutlaqo rad etildi va siyosiy masʼuliyatsizlik deb baholandi. 

Jahon

03.06.2025, 12:40

Iyul va avgust oyidan ish haqi va pensiyalar oshiriladi

Iyul va avgust oyidan ish haqi va pensiyalar oshiriladi

2025 yil 1 iyul va 1 avgust sanalaridan boshlab Oʻzbekistonda ish haqlari, pensiyalar, stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar 10 foizga oshiriladi. Bu haqda Prezident farmoni qabul qilindi.

Iqtisodiyot

03.06.2025, 12:14

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

Sobiq tashqi ishlar vaziri, Oʻzbekiston prezidentining maxsus vakili Abdulaziz Komilov "Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikni davom ettiradi" , dedi.  U bu haqda Ishonch.uz" saytiga bergan intervyusida maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

02.06.2025, 17:28

Oʻzbekistonlik senator sud tizimida baʼzi Afrika mamlakatlardan ham orqada ekanligimini aytib, sud tizimdagi tanazzulni tan oldi

Oʻzbekistonlik senator sud tizimida baʼzi Afrika mamlakatlardan ham orqada ekanligimini aytib, sud tizimdagi tanazzulni tan oldi

Qashqadaryo viloyatidan saylangan senator Abdurahim Erqayev sud-huquq tizimidagi muammolarni keskin tanqid eildi. Unga taʼkidlashicha, mamlakat aholi orasida sud tizimiga nisbatan ishonch tobora pasayib bormoqda. Shuningdek, Oʻzbekiston odil sudlov masalasida xalqaro reytinglarda orqaga qarab ketmoqda.

Oʻzbekiston

02.06.2025, 17:16

Ukraina kechasi kutilmagan Rossiyaga aviabazalariga keng koʻlamli hujumni amalga oshirdi

Ukraina kechasi kutilmagan Rossiyaga aviabazalariga keng koʻlamli hujumni amalga oshirdi

2025 yilning 1 iyun kuni Ukraina Rossiyaga  “Oʻrgimchak toʻri” nomli harbiy operatsiyasini amalga oshirdi. Bu orqali Ukraina Rossiyaning ichki hududlarida joylashgan strategik aviatsiyasiga keng koʻlamli dronlar orqali hujum qildi. Mutaxassislar fikricha, bu operatsiya Rossiyaning strategik bombardimonchi aviatsiyaga sezilarli darajada zarar yetkazgan hamda urushining yangi bosqichini boshlab bergan.

Jahon

02.06.2025, 09:19

Rossiyada Putinni Giteler bilan taqqoslaydigan surat va memlar taqiqladi

Rossiyada Putinni Giteler bilan taqqoslaydigan surat va memlar taqiqladi

Omskning Kirov tuman sudi Rossiya prezidenti Vladimir Putinni fashist Adolʼf Gitlerga qiyoslovchi fotosuratlar, shuningdek, uni surati tushirilgan boshqa qator  memlarni oʻz ichiga olgan veb-saytlarning 12 sahifani taqiqlangan deb eʼlon qildi.

Jahon

31.05.2025, 11:24