Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo davlatlarining 2024-yildagi tashqi qarzlarini umumiy qilib qoʻshganda, taxminan $210 milliard AQSh dollari atrofida boʻladi.

Bu qarzlarning asosiy qismlari quyidagi manbalardan olingan:

1. Xalqaro moliya institutlari: Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ), Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) kabi tashkilotlar.
2. Davlatlar: Asosiy yordam va qarzlarni taqdim etayotgan mamlakatlar Xitoy, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlar.
3. Tijorat banklari va moliya kompaniyalari: Turli tijorat banklari va xususiy moliya institutlari tomonidan taqdim etilgan qarzlar.

Umumiy qarzning taqsimlanishi va manbalari har bir mamlakat uchun farq qilishi mumkin, ammo koʻpincha yirik loyihalar va infratuzilma uchun qarz olinadi.

Ulashish:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Turkmaniston

Turkmanistonning qarzi 2017-yildan 2021-yilgacha deyarli 20 foizga kamaydi. 2022-yilda Turkmanistonning tashqi qarzi taxminan 5.77 milliard AQSh dollarini tashkil etgan boʻlsa, 2023-yilda 4.7 milliard dollargacha qisqardi.

Bu maʼlumotlarga koʻra, Turkmanistonning tashqi qarzi soʻnggi yillarda sezilarli darajada kamaymoqda. Turkmaniston 2016-yilda 17 milliard AQSh dollari tashqi qarzga ega boʻlgan va oʻsha davrdan buyon qarzlar soʻndirib kelingan.

Turkmanistonning asosiy kreditorlari Xitoy va Rossiya hisoblanadi. Xitoy, ayniqsa, Turkmanistonning tabiiy gaz loyihalari, jumladan Galkynysh gaz konining oʻzlashtirilishida katta rol oʻynaydi. Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi Turkmanistonning asosiy hamkorlaridan biri boʻlib, Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri orqali yiliga taxminan 30 milliard kubometr gazni Xitoyga yetkazib beradi.
Rossiya ham Turkmaniston uchun muhim kreditor va hamkor boʻlib, asosan energiya sektoridagi loyihalar bilan shugʻullanadi. Bu ikki davlatdan tashqari, Turkmaniston Osiyo Taraqqiyot Banki va Islom Taraqqiyot Banki (ITB) kabi xalqaro moliya institutlaridan ham qarz olgan.


Tojikiston

2023-yil holatiga koʻra, Tojikistonning tashqi qarzi taxminan 4,3 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu qarz asosan davlat investitsiyalari va infratuzilma loyihalari uchun olinadi. Soʻnggi yillarda Tojikistonning iqtisodiy oʻsishining normallashuvi va inflyatsiya darajasining pastligi tashqi qarz miqdorini barqaror saqlashga yordam bermoqda.

Tojikistonning asosiy kreditorlari quyidagilardir:

Xitoy: Tojikistonning eng katta kreditori boʻlib, davlatning umumiy tashqi qarzining taxminan 30 foizini tashkil etadi. Xitoyning qarzlari asosan infratuzilma loyihalariga yoʻnaltirilgan, xususan Rogʻun GESi kabi yirik loyiha boʻyicha qarzlar mavjud.

Jahon Banki: Jahon Banki ham Tojikistonga sezilarli miqdorda qarz bergan. Ushbu qarzlar energiya sektorida islohotlar va infratuzilmani rivojlantirish kabi turli sohalarda amalga oshirilmoqda.

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: XVJ ham Tojikistonning asosiy kreditorlaridan biri boʻlib, mamlakatga pandemiya davrida yordam koʻrsatish uchun bir qancha qarzlar bergan.

Osiyo infratuzilma investitsiya banki (OIIB): OIIB ham Tojikistonga infratuzilma loyihalari uchun qarz bergan, masalan, Obigarm - Nurobod yoʻl qurilishi loyihasi uchun.

Boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlar: Tojikiston shuningdek Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniyaning KfW taraqqiyot banki, Quvaytning Arab iqtisodiy rivojlanish fondi kabi bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlardan ham qarz olgan.

Bu qarzlar Tojikistonning energetika, transport, suv va kanalizatsiya kabi turli sohalarini rivojlantirish uchun ishlatilmoqda.
 

Qirgʻiziston

2024-yil holatiga koʻra, Qirgʻizistonning tashqi qarzi taxminan 4.6 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy davlat qarzi, yaʼni tashqi va ichki qarzlarni qoʻshib hisoblaganda, taxminan 6.3 milliard AQSh dollariga yetadi.

Qirgʻiziston bir nechta manbalardan sezilarli miqdorda qarz olgan, asosiy qismi koʻp tomonlama kreditlardan iborat. Tashqi qarzning taxminan 53.6 foizi, yaʼni 2.48 milliard dollari koʻp tomonlama moliyaviy institutlardan olingan. Yana bir muhim qism, yaʼni 2.08 milliard dollari (tashqi qarzning 44.9 foizi) ikki tomonlama imtiyozli kreditlardan iborat. 

Qirgʻizistonning asosiy kreditorlari quyidagilardan iborat:

1. Xitoy: Xitoy Qirgʻizistonning eng katta kreditori boʻlib, mamlakatning tashqi qarzining sezilarli qismini tashkil etadi. Ayniqsa, Xitoyning Eksport-Import Banki Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan, Qirgʻiziston unga taxminan 1.71 milliard dollar qarzdor, bu esa mamlakatning tashqi qarzining 36.9 foizini tashkil etadi.

2. Jahon Banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: Bu tashkilotlar ham Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan. Ularning kreditlari asosan iqtisodiy islohotlar, ijtimoiy dasturlar va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.

3. Osiyo Taraqqiyot Banki: ADB ham Qirgʻiziston uchun muhim kreditorlardan biri boʻlib, turli infratuzilma va rivojlanish loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.

4. Ikki tomonlama kreditorlar: Qirgʻiziston shuningdek, Germaniya, Yaponiya va boshqa davlatlardan ham qarz olgan. Bu qarzlar ham infratuzilma va iqtisodiy rivojlanish loyihalariga yoʻnaltirilgan.

Bu kreditorlar Qirgʻizistonning turli sohalarini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy resurslar taqdim etib kelmoqda.

Qozogʻiston

2024-yil holatiga koʻra, Qozogʻistonning tashqi qarzi taxminan 162,5 milliard AQSh dollarini tashkil qiladi.

Qozogʻiston koʻp miqdorda qarz olgan davlatlar va tashkilotlar qatoriga xalqaro moliya institutlari, jumladan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi kiradi.

Qozogʻistonning asosiy kreditorlari quyidagilar:

1. Xitoy: Qozogʻistonning tashqi qarzlarining sezilarli qismi Xitoydan olingan boʻlib, bu mamlakatning moliyaviy taʼsiri katta. Xitoy Qozogʻistonning infratuzilmasini rivojlantirish uchun koʻplab kreditlar bergan.

2. Xalqaro moliya tashkilotlari: Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi  Qozogʻistonga katta miqdorda qarz bergan. Bu kreditlar iqtisodiy islohotlar va rivojlanish loyihalarini qoʻllab-quvvatlash uchun ishlatiladi.

3. AQSh va Yevropa Ittifoqi: Qozogʻiston AQSh va Yevropa Ittifoqidan ham qarz olgan. Ushbu kreditlar odatda iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirishga yoʻnaltirilgan.
Ushbu kreditorlar Qozogʻistonning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi.


Oʻzbekiston

Oʻzbekistonning davlat qarzi 2024-yil 1-yanvar holatiga 34,9 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Shundan 29,6 milliard dollari tashqi, 5,3 milliard dollari ichki qarz hisoblanadi.

Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:

Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);

Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Xalqaro investorlar (xalqaro yevrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);

Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;

Fransiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Yevropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;

Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).


Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzi masalasi, mintaqa iqtisodiyotining ahamiyatli jihatlaridan biridir. Davlatlar oʻzining iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash maqsadida xalqaro moliya tashkilotlari va davlatlararo yordamlar orqali tashqi qarz olishadi.

Maqolada taqdim etilgan statistik maʼlumotlarga koʻra, har bir davlatning tashqi qarz miqdori oʻzining YIMga nisbatan turlicha proporsiyaga ega boʻlib, bu holat mintaqa iqtisodiyotining xavfsizlik darajasi va moliyaviy barqarorligiga taʼsir qiladi.

Xulosa sifatida, Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzlari iqtisodiy rivojlanish va barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdagi muhim rol oʻynaydi. Biroq, bu qarzlarning  qoplanishi va iqtisodiy risklarning samara berishi uchun davlat siyosatining muvofiqlashuvi va puxta tuzilgan qarz strategiyalarini ishlab chiqish talab qilinadi. Mintaqa mamlakatlari uchun tashqi qarzlarni boshqarish va iqtisodiy barqarorlik strategiyasi tashqi siyosat yuritishdagi erkinlik masalasiga jiddiy taʼsir oʻtkazib keladi.

 

Mustafo Yaxyoyev

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Qozogʻistonda "Markaziy Osiyo - Xitoy" ikkinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etdi. Sammitda nimalar gaplashildi? Mirziyoyev oʻz nutqida nimalarni tilga oldi? Xitoy nega mintaqa mamlakatlariga begʻaraz 207 million AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatmoqchi? 

Siyosat

18.06.2025, 17:48

Oʻzbekiston va Qirgʻisan hukumati mahbuslar almashmoqchi

Oʻzbekiston va Qirgʻiziston hukumati mahbuslar almashmoqchi

Oʻzbekiston va Qirgʻiziston oʻrtasida ozodlikdan mahrum etilgan shaxslar jazoni oʻz yurtida davom ettirishlari mumkin boʻlgan bitim bitim ratifikatsiya qilindi.

Siyosat

11.06.2025, 17:31

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Kecha, 19 mart kuni Qirgʻiziston parlamenti qoʻshni Tojikiston 23 yildan beri davom etib kelayotgan muzokaralarni yakunlab, chegara toʻgʻrisidagi shartnomani ratifikatsiya qildi.

Jahon

20.03.2025, 13:51

Oʻzbekistonda ish haqi, pensya va nafaqa oshmaydigan boʻldi

Ijtimoiy tarmoqlarda ish haqi, pensiya va nafaqalarning oshishi haqida xabarlar tarqaldi. Mazkur holatda Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy munosabat bildirdi.

Oʻzbekiston

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Davlat xavfsizligi xizmati Rossiya, Tojikiston va Qirgʻiziston Respublikalaridan olib kelingan narkotik moddalarning aylanmasiga chek qoʻydi.  

Oʻzbekiston

14.09.2024, 10:55

So‘nggi yangiliklar

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor

Joriy yilning 13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi "Koʻtarilayotgan sher" nomli harbiy operatsiyasini boshlagan edi. Shundan soʻng Yaqin Sharqda Isroil-Eron urushi avj oldi. Bu urushga AQShning qoʻshilishi esa mavjud muammolarni yanada chigallashtirdi.

Siyosat

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Urganch shahar prokuraturasi katta tergovchisi mansab mavqeidan foydalanib, dastlabki tergov harakatlari olib borilayotgan jinoyat ishini ayblov xulosasi bilan sudga yuborilmasdan, tergovda tugatib berish evaziga 3000 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Shvetsiya Oʻzbekistondan mehnat muhojirlarini qabul qilish imkoniyatini koʻrib chiqmoqda. Bu haqda Migratsiya agentligi xabar qildi.

Siyosat

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Isroil Erondagi bir qancha yer usti nishonlarini jiddiy shikastladi, AQSh esa yer ostidagi yadro inshootlarini vayron qilganini daʼvo qilmoqda. Sunʼiy yoʻldosh tasvirlari raketalar nishonga tekkanligini koʻrsatadi, biroq vayron qilingan hududlar va yadro obʼektlarini tasdiqlovchi mustaqil dalillar hozircha yoʻq.

Jahon

25.06.2025, 11:07

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Raqobatni rivojlantirish va isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish qoʻmitasining xabar qilishicha, "Melbet" bukmekerlik tovar belgisidan foydalangan, shuningdek, qimor oʻyinlarini targʻib qiluvchi video rolikni Instagram ijtimoiy tarmogʻidagi sahifasiga joylagan bloger va vaynerlar javobgarlikka tortildi.

Oʻzbekiston

23.06.2025, 11:35

Toshkent viloyati Kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Toshkent viloyati kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Davlat kadastr palatasining Toshkent viloyati Oqqoʻrgʻon tumani filiali kadastr muhandisi oʻz xizmat mavqeidan foydalanib, fuqaro tomonidan oʻzboshimchalik bilan egallab olingan 9 sotix yerni uy-joy qurish uchun ruxsat olib berish evaziga 1200 AQSh dollari talab qilgan. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

23.06.2025, 11:03

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

Bugun, dushanba kuni Oʻzbekiston boʻylab havo biroz bulutli boʻladi, yogʻingarchilik kutilmaydi. Harorat kunduzi 28-44° daraja atrofida boʻladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" xabar qildi. 

Oʻzbekiston

23.06.2025, 08:59

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Yaqin Sharqda roʻy berayotgan murakkab vaziyat tufayli Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi (TIV) Eronda boʻlib turgan Oʻzbekiston fuqarolarini Turkmaniston orqali Vataniga qaytarish boʻyicha faol chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu haqda "Dunyo" axborot agentligi xabar berdi.

Siyosat

21.06.2025, 15:57

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Pokiston hukumati AQSh prezidenti Donald Trampni 2026 yilgi Tinchlik  boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod sifatida koʻrsatdi. Bu haqda "Gazta.ru" nashri xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 12:20

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Bugun, 21 iyun kuni Isroil Eronning markaziy Qum shahrida turar-joy binosiga uyushtirilgan zarba oqibatida toʻrt kishi yaralangan, ikki kishi halok boʻlgan. Bu haqda CNN xabar berdi.

Jahon

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

Agar AQSh Eronning uranni boyitishning asosiy markazlariga hujum qilsa yoki Isroil Eronnning oliy rahbarini oʻldirsa, Eron yadro qurolini ishlab chiqarishga oʻtishi ehtimoli oshadi. Bu haqda "The New York”Times" yozmoqda.

Jahon

20.06.2025, 13:21

"Magnum" Oʻzbekistonni tark etmoqda

"Magnum" Oʻzbekistonni tark etmoqda

Qozogʻistonning eng yirik chakana savdo kompaniyalaridan biri boʻlgan "Magnum" Oʻzbekistondan chiqishga qaror qildi. Bu haqda "Forbes Kazakhsan" xabar berdi.

Iqtisodiyot

19.06.2025, 14:05