Dunyo siyosatiga qutblanishlarning taʼsiri

Xalqaro munosabatlar bugungi kunda bir nechta chuqur oʻzgarishlar taʼsirida shakllanmoqda - bu esa siyosatchilar uchun jarayonni anglash va zarur choralarni koʻrishda jiddiy sinov boʻlib qolmoqda. Jahon siyosati barqarorlik doirasidan chiqib, tobora koʻproq tartibsizlik sari harakatlanmoqda, xususan, Tramp maʼmuriyatining Oq Uyga qaytishi bilan bu yanada yaqqol koʻzga tashlanmoqda. Ayni oʻzgarishlardan biri - texnologik markazlarning anʼanaviy hududlardan chekkaroq, noanʼanaviy mintaqalarga siljishi boʻlib, bu global tenglik va kuch muvozanatini oʻzgartirib yubormoqda. Shu bilan birga, oʻta oʻng va oʻta chap siyosiy kuchlar oʻrtasidagi tafovut keskin ortib bormoqda - bu esa siyosiy tizimlarda radikallashuv xavfini kuchaytiradi.

Yana bir dolzarb jihat – elitalar oʻrtasidagi kurashning kuchayib borayotganidir.  Ushbu raqobat asosan AQSh va Rossiya kabi buyuk davlatlar boshchiligida olib borilmoqda, ular oʻz taʼsir doirasini kengaytirish yoʻlida, turli maydonlarda toʻqnash kelmoqda. Natijada, global tartib tobora koʻproq fragmentatsiyalashib, koʻp qutbli va notekis koʻrinish kasb etmoqda.

1. Noanʼanaviy texnologik markazlarning oʻsishi.

2025 yilga kelib, global texnologik ekotizim anʼanaviy yetakchi boʻlgan Silikon vodiysining sobiq isteʼmolchilari tomon siljimoqda. Bu — geosiyosiy oʻzgarishlar, strategik investitsiyalar va mahalliy texnologik infratuzilmalar taʼsirida yuzaga kelayotgan geotexnologik siljishdir. Xitoy, Hindiston, Vetnam va Braziliya kabi davlatlar innovatsion markazlar sifatida paydo boʻlmoqda. Xitoy kvant texnologiyalari, sunʼiy intellekt, biotexnologiya, materialshunoslik va boshqa koʻplab muhim texnologiyalar sohasida oʻzini juda kuchli raqobatchi sifatida mustahkamladi. Davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanayotgan tashabbuslar - kvantga chidamli kriptografiya va CRISPR asosidagi gen terapiyasi orqali mamlakat sogʻliqni saqlash va kiberxavfsizlik boʻyicha global standartlarni qayta belgilamoqda. 

Hindistonning texnologik sektori - ayniqsa sunʼiy intellekt agentlari startaplari va yarimoʻtkazgich ishlab chiqarish sohasidagi yutuqlar tufayli - himoya sanoati va fazoviy texnologiyalarga yoʻnaltirilgan milliard dollarlik sarmoyalarni oʻziga jalb qilmoqda. Bu borada Stoke Space va Hadrian kabi kompaniyalar yetakchilik qilmoqda.

Vetnam esa yarimoʻtkazgichlar qiymat zanjirining muhim boʻgʻiniga aylangan. Bu, ayniqsa, AQSh va Xitoy oʻrtasidagi geosiyosiy taranglik ortidan, kompaniyalar ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilishni boshlagani bilan bogʻliq.

"Xususiy bulut" (private  cloud) va gibrid hisoblash tizimlarining rivojlanishi esa mintaqaviy ixtisoslashuvning global tendensiyasining bir qismi sifatida koʻzga tashlanmoqda. Masalan, Braziliya - oʻzining Amazon mintaqasi tabiiy resurslaridan foydalangan holda - qayta tiklanuvchi energiya asosidagi barqaror sunʼiy intellekt markazlarini yaratish tashabbusida faol.   Bu yondashuv global iqlim maqsadlariga mos keladi.

Afrika davlatlari esa markazlashmagan raqamli infratuzilmani - xususan, blokcheyn asosidagi boshqaruv tizimlarini - joriy etish orqali mustamlakachilikdan qolgan boshqaruv modellaridan xalos boʻlishga urinmoqda.

Ushbu yangi texnologik markazlar, katta ehtimol bilan, 2030 yilgacha texnologiya boshqaruvi va intellektual mulk boʻyicha gʻarb yetakchiligini jiddiy ravishda sinovdan oʻtkazadi. Biroq xavf-xatarlar ham mavjud: xususan, davlat tomonidan haddan ziyod nazorat (Xitoyning sunʼiy intellektni tartibga solish modelida koʻringanidek) va yuqori malakali kadrlarning rivojlanayotgan mamlakatlardan chiqib ketishi (brain drain) uzoq muddatli taraqqiyotni izdan chiqarishi mumkin.

2. Global siyosatda oʻta oʻng va oʻta chap kuchlar oʻrtasidagi tafovutning chuqurlashuvi.

2025 yilda siyosiy qutblanish eng yuqori choʻqqisiga yetdi - bu holat, ayniqsa, Amerikalar va Yevropada populistik kuchlarning kuchayishi bilan ideologik farqlarning keskinlashuvi va xalqaro koalitsiyalarning yemirilishida yaqqol namoyon boʻlmoqda. 

Oʻn yillab demokratiya qadriyatlarini ustuvor qoʻyib boshqarib kelgan siyosiy tuzilmalar hozirda milliy manfaatlarni birinchi oʻringa qoʻyuvchi siyosiy kuchlar tomonidan jiddiy sinovga olinmoqda. Bu, oʻz navbatida, xalqaro siyosat meʼyorlarini qayta shakllantirishga olib kelmoqda.

Ukrainaning urushdan vayron boʻlgan Borodyanka shahridagi bolalar Rossiya oʻqqa tutilishi natijasida vayron boʻlgan turar-joy binosi yonida oʻynamoqda. 2022 yildan beri Ukrainada urush avj olmoqda. Foto: Sergey Chuzavkov/SOPA Images/Getty Images orqali LightRocke

Yevropa Ittifoqi miqyosida oʻta oʻng kuchlar, xususan Germaniyadagi AfD(Almaniya uchun muqobil partiyasi) va Fransiyadagi Milliy miting (Natinal Rally) partiyalari iqlim va migratsiya siyosatiga qarshi chiqib, ushbu yoʻnalishlarni elitalar tomonidan oddiy ishchi sinf muammolarini eʼtiborsiz qoldiruvchi choralar sifatida talqin qilmoqda.

Ayni vaqtda, Ispaniya va Gretsiyadagi oʻta chap koalitsiyalar boylikni radikal tarzda qayta taqsimlash va tejamkorlikka (austerity) qarshi chora-tadbirlarni ilgari surib, milliy qonunchilik tizimlarida muvozanatsizlik va tanglik (legislative gridlock) yuzaga keltirmoqda.

Natijada, Yevropa Ittifoqi umumiy manfaatga doir dolzarb inqirozlarga - jumladan, Ukraina urushi va Oʻrta yer dengizi orqali bosib kelayotgan qochqinlar oqimiga - birgalikda javob berish qobiliyatidan mahrum boʻlib bormoqda.

Global miqyosda, Tramp maʼmuriyatining 2025-yilgi inauguratsiyadan soʻng qabul qilgan farmon va chora-tadbirlari xalqaro munosabatlarni tubdan oʻzgartirib yubormoqda. Xususan, xalqaro tashkilotlar va kelishuvlardan chiqish yoki cheklangan ishtirok haqidagi qarorlar, oʻta oʻng siyosiy maʼmuriyatlar oʻrtasidagi birdamlikni zaiflashtirdi, biroq oʻz navbatida, oʻta oʻng partiyalar taʼsir doirasini kengaytirish imkonini ham yaratdi.

2025 yilda eʼlon qilingan, asosan musulmon va Afrika davlatlariga qarshi yoʻnaltirilgan sayohat taqiqi (travel ban) Trampning millatchi va izolyatsionistik siyosatining davomidir. Bu chora AQShning xalqaro maydondagi ishonchini pasaytirgan holda, global kuch muvozanatini siljitmoqda.

Pan-Amerika mintaqasida bu qarorlar, Meksika va Kolumbiyadagi progressiv harakatlar boshchiligida, Argentinadagi va Chilidagi oʻng qanot hukumatlarga qarshi pozitsiyaning shakllanishiga olib keldi - ayniqsa narkotiklar va savdo masalalari boʻyicha keskin qarama-qarshiliklar yuzaga keldi. Bu kabi qutblanishlar koʻp tomonlama institutlarni yemirmoqda. Masalan, Braziliyada oʻtkazilishi rejalashtirilgan BMTning COP30 iqlim muzokaralari – oʻng qanot kuchlar chiqindilarni kamaytirish majburiyatlarini rad etsa, chap qanot esa tarixiy ekologik qarzdorlik uchun tovon talab qilsa – boshi berk koʻchaga kirib qolishi mumkin.

Markaziy konsensusning yemirilishi, yaʼni ilgari global boshqaruvni barqaror ushlab turgan moʻʼtadil kuchlarning yoʻqolishi, dunyoni oʻzaro raqobatdagi bloklarga ajratib yuborish xavfini kuchaytirmoqda. Oʻta oʻng va oʻta chap partiyalar oʻrtasidagi tafovut dunyo siyosatini misli koʻrilmagan darajada beqaror va xavfli makonga aylantirmoqda. "Oltin muvozanat" deb ataluvchi tushuncha - yaʼni tinchlik va farovonlik asosidagi siyosiy markaz - bu qarama-qarshiliklar ostida yemirilmoqda. Agar bu tafovut chuqurlashishda davom etsa, global miqyosdagi mojarolar, hattoki sivilizatsiyalar toʻqnashuvi yoki yangi dunyo urushi kabi keng koʻlamli inqirozlarni keltirib chiqarishi ehtimoldan xoli emas.

3. Elita sinfi toʻqnashuvi.

Bugungi kunda shakllanayotgan yangi sinfiy toʻqnashuv klassik marksistik model - proletariat va burjuaziya oʻrtasidagi ziddiyatdan farqli oʻlaroq, koʻproq xalqdan ajralgan, transmilliy elitalarga qarshi ommaning noroziligi sifatida namoyon boʻlmoqda. Buni eng yaxshi AQShning hozirgi tashqi siyosatida, xususan, Donald J. Tramp boshchiligidagi siyosatda kuzatish mumkin.

Jo Baydendan farqli oʻlaroq, u dunyoning "yirik oʻyinchilari" bilan aloqalarni deyarli barbod qildi va ularga hal qiluvchi elita maqomini olish imkoniyatini berdi, Donald Tramp endi muvaffaqiyatli avtoritar elitalar bilan muzokara olib borib va oʻz manfaatlarini birinchi oʻringa qoʻyib, elita maqomini oʻziga qaytarib olmoqda.

Tramp oʻzini dunyoning bosh qoʻmondoni va tinchlik oʻrnatuvchisi deb eʼlon qilmoqda va oʻzining muzokara mahoratini amalda koʻrsatmoqda. Uning hozirgacha erishgan muvaffaqiyatlaridan biri Rossiya bilan munosabatlarni normallashtirish yoʻlidagi qadamlar boʻlib, xususan, Vladimir Putin bilan yaxshi munosabatlar orqali, ikki tomonlama munosabatlarda toʻrt yillik tanaffusdan soʻng, bu amalga oshirildi.

Ikkinchidan, Tramp va KXDR rahbari Kim Chen In oʻrtasidagi munosabatlar ham eʼtiborga molik. Bu munosabatlar misli koʻrilmagan shaxsiy diplomatiya bilan xarakterlanadi, bunda oʻzaro maqtovlar, ramziy jestlar va yuqori darajadagi uchrashuvlar oʻz oʻrniga ega. Tramp oʻzining shaxsiy diplomatiyasi natijasida, hech boʻlmaganda maʼlum darajada, Kim Chen Inning tajovuzkor siyosatini yumshatishga va u bilan umumiy til topishga muvaffaq boʻldi.

Foto: Kevin Lim/The Straits Times via Reuters

Xalqaro munosabatlarda politsentriklik va qutblanishning oʻzaro taʼsiri dunyoning parchalanishi va raqobatdosh kuch markazlari mavjudligini ochib bermoqda. Birinchidan, Xitoyning kvant hisoblashdagi ustunligi, Hindistonning sunʼiy intellekt startaplari va Braziliyaning barqaror maʼlumot markazlari kabi noanʼanaviy texnologik markazlarning yuksalishi Gʻarb gegemonligi uchun xavf tugʻdirmoqda. Ikkinchidan, oʻta oʻng va oʻta chap partiyalar oʻrtasidagi tobora kengayib borayotgan tafovut koʻp tomonlama diplomatiyani beqarorlashtiruvchi omil sifatida koʻrilmoqda, bu Yevropa Ittifoqining notoʻgʻri ishlashi va Trampning millatchilik siyosatida yaqqol namoyon boʻlmoqda. Nihoyat, Trampning Vladimir Putin va Kim Chen In bilan munosabatlardagi tranzaksion diplomatiyasi shakllantirgan elita kurashi populistik rahbarlar va transmilliy elitalar oʻrtasidagi toʻqnashuvni taʼkidlamoqda, bunda birinchilari oʻz mamlakatlari manfaatlaridan koʻra shaxsiy doʻstlikni afzal koʻrmoqda. Natijada, texnologik markazning yoʻqolishi, mafkuraviy ekstremizm va elita kurashidan iborat beqaror muhit shakllanmoqda, bu global boshqaruvni parchalab tashlash xavfini keltirib chiqarmoqda.

Mavzuga oid yangiliklar

Vashington va Qobul: munosabatlarda yangi bosqich boshlanmoqdami?

­­Amerikalik diplomatlarning yaqinda Kobulga qilgan tashrifi Qo‘shma Shtatlar va Tolibon harakati o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirish yo‘lidagi ilk ehtiyotkor qadamlar bo‘lishi mumkinligini anglatadi.

Siyosat

11.04.2025, 18:49

Foto: Anadolu

Yoʻlak urushlari yoxud Asaddan keyingi davrda Suriyadagi Turkiyaning energiya loyihalari

Asad rejimining qulashi ortidan voqealar rivojining sabablarini tushuntiradigan har xil "nazariyalar" paydo boʻldi. Versiyalardan biri buning ortida butunlay Turkiya turgani, bu esa Suriya va oʻz hududi orqali Qatardan Yevropaga gaz quvurini qurish loyihasini jonlantirayotgani haqidagi taxmindir. Shunga koʻra, Anqara Rossiya, Kaspiy dengizi havzasi, Sharqiy Oʻrtayer dengizi, Fors koʻrfazidan gaz oqimini toʻxtatib, kontinental gaz markazi sifatidagi strategik maqomini yanada mustahkamlamoqchi. Bu haqiqatmi yoki yoʻq? Aniqlik kiritish zarur.

Jahon

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Xitoy Tayvan atrofida harbiy mashgʻulotlar boshladi

Bugun, 2 aprel kuni mintaqada keskinlik kuchayib borayotgan bir vaqtda Xitoy harbiylari Tayvan atrofida otishmalar va harbiy mashgʻulotlar boshladi. Bu haqda “Independet” nashri xabar qildi.

Siyosat

02.04.2025, 15:55

Ким Чен Ин ўз аскарларини Россия учун Курскда жанг қилаётганини тан олди

Kim Chen In oʻz askarlarini Rossiya uchun Kurskʼda jang qilayotganini tan oldi

Shimoliy Koreya birinchi marotaba oʻz askarlarini Rossiya uchun Ukraina hududida jang olib borayotganini tasdiqladi. Bu haqda "Kcna.kp " xabar qildi.

Jahon

28.04.2025, 11:56

Foto: Associated Press

Pokiston hukumati Hindistonga nisbatan keskin javob choralarini eʼlon qildi. Hindiston bu voqeani oʻzi uyushtirgan boʻlishi mumkin, sabab nima?

Joriy yilning 24 aprel kuni Hindiston va Pokiston oʻrtasidagi ziddiyat keskin kuchayib, Pokiston hukumati Hindistonga qarshi bir qator keskin choralarni ishlab chiqdi. Endilikda Hindistonning har qanday aviakompaniyalari Pokiston havo hududidan harakatlanishi taqiqlanadi. Bu Hindistonning Kashmirdagi qonli hujum ortidan Pokistonga qarshi boshlangan javob harakatlariga javoban qilindi. Bu haqda "New York Times" maʼlum qildi.

Siyosat

25.04.2025, 11:11

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Netanʼyaxu Ozarbayjonga tashrif buyuradi. Aliyev uni hibsga oladimi?

Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanʼyaxu 2025 yil may oyining boshida rasmiy tashrif bilan Ozarbayjonga boradi. Boku shahrida u Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlikni kengaytirish va mintaqaviy xavfsizlik masalalarini muhokama qiladi. Bu tashrif AQSh va Eron oʻrtasidagi yadroviy muzokaralar qayta tiklangan, Turkiyaning Suriyadagi harbiy ishtiroki boʻyicha bahslar davom etayotgan bir paytda amalga oshmoqda. Bu haqda "Ynet" xabar qildi.

Siyosat

24.04.2025, 23:54

So‘nggi yangiliklar

Foto: Reuters

Rossiya Malayziya samolyotini urib tushirishda aybdor deb topildi — BMT

Kecha, 12 may kuni BMTning aviatsiya kengashi Rossiya 2014 yilda Ukraina ustida urib tushirilgan Malayziya yoʻlovchi samolyotni urib tushirgan degan xulosaga keldi. Bu halokatda 298 kishi, jumladan, 196 nafar gollandiyalik va 38 nafar avstraliyalik (yoki Avstraliya rezidenti) halok boʻlgan. Bu haqda "Reuters" nashri xabar qildi.

Jahon

13.05.2025, 11:43

Mubashshir Ahmad Turkiyadagi uyidan gumonlanuvchi sifatida olib ketildi

Mubashshir Ahmad taxallusi bilan tanilgan diniy bloger, "Azon Global" axborot-tahliliy portal yetakchisi Alisher Tusunov 8 may  Turkiyaning Istanbul shahridagi Bahcheshehir mavzesidagi uyidan gumonlanuvchi sifatida olib ketilgan.  Hozirda Tursunovning qayerdaligi va uning sogʻligʻi haqida uning oila aʼzolarida ham maʼlumot mavjud emas.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 15:15

Men shaxsan 15 may kuni Putinni Istanbulda kutaman — Zelenskiy

Men shaxsan 15 may kuni Putinni Istanbulda kutaman — Zelenskiy

Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy 15 may kuni Istanbulda Rossiya rahbari Vladimir Putin bilan bevosita muzokaralar oʻtkazishga tayyor ekanini maʼlum qildi.

Jahon

12.05.2025, 13:06

Tabibning oʻzi bemor ekan: Xonobod shahar sudi raisi jinoyat sodir etdi

Tabibning oʻzi bemor ekan: Xonobod shahar sudi raisi jinoyat sodir etdi

Andijon viloyati jinoyat ishlari boʻyicha Xonobod shahar sudi raisi Yu.E. jinoyat sodir etgani uchun javobgarlikka tortilib, uning sudyalik vakolati toʻxtatildi. Bu haqda Sudyalar oliy kengashi matbuot xizmati xabar berdi.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 12:43

Bahorning navbatdagi kunlari ham jaziramada oʻtadi

Bahorning navbatdagi kunlari ham jaziramada oʻtadi

Joriy haftaning dastlabki kunlari Oʻzbekiston boʻylab quruq va issiq ob-havo boʻlishi kutilmoqda. Ayrim hududlarda kunduz kuni havo harorati 40-42 darajagacha koʻtariladi. Bu haqda "Oʻzgidromet" xabar berdi.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 11:44

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Xitoyda to‘liq sun’iy intellektga asoslangan shifoxona ochildi

Xitoyda dunyodagi ilk sun’iy intellektga asoslangan kuniga 3000 nafargacha bemorni davolash imkoniyatiga ega “Agent Hospital” nomli shifoxona ochildi. Shifoxona ilg‘or texnologiyalar orqali bemorlarni qabul qilishdan tortib, tashxis qo‘yish va davolashgacha bo‘lgan to‘liq tibbiy xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu haqda "TVI Today" xabar berdi.

Fan-texnologiya

12.05.2025, 11:08

Ўзбекистонда 130 та объект маданий мерос рўйхатига кириши мумкин

O‘zbekistonda 130 ta obyekt madaniy meros ro‘yxatiga kirishi mumkin

O‘zbekistonning turli hududlarida joylashgan 130 ta inshoot, jumladan, Toshkentdagi Mustaqillik maydonida joylashgan Vazirlar Mahkamasi binosi madaniy meros obyektlari ro‘yxatiga kiritilishi taklif etilmoqda.

Oʻzbekiston

12.05.2025, 10:43

Tramp

Tramp Falastinni tan olishi mumkin

Joriy yilning may oyi oʻrtalarida AQSh prezidenti Donald Tramp ikkinchi muddati davomida Saudiya Arabistoniga birinchi tashrifi doirasida Koʻrfaz-AQSh sammitiga mezbonlik qiladi. Mana shu sammitda Tramp AQSh hukumati Falastin davlatini tan olganini eʼlon qilishi mumkin.

Siyosat

10.05.2025, 13:24

AQSh Oʻzbekistondan foydalanmoqchi

AQSh Oʻzbekistondan foydalanmoqchi

Rossiya-Ukraina urushi boshlanganidan keyin baʼzi davlatlarga AQShdan toʻgʻridan toʻgʻri reyslar bekor qilingan. Tramp administratsiyasi AQShdan deportatsiya qilingan Sobiq Ittifoq tarkibidagi davlatlarning fuqarolari uchun Oʻzbekistondan tranzit nuqtasi sifati foydalanish uchun mamlakat bilan muzokaralar oʻtkazgan. Bu haqda "Washington Post" maʼlum qildi.

Siyosat

07.05.2025, 17:33

OCCRP

OCCRP: Jurnalistika jinoyat emas

3 may Jahon matbuot kuni munosabati bilan dunyoga mashhur “Panama papers” va “Troika Laundromat” hujjatlarini fosh etgan – OCCRP uyushgan jinoyatchilik va korrupsiyani fosh qilishga ixtisoslashgan tashkilot bosh muharirir  Miranda Patruchich barchaga qarata ochiq xat eʼlon qildi. OCCRP hujjatlarida Oʻzbekistondagi korruptsion tizimlar, amaldorlar va ularga yoki oilasiga tegishli xorijdagi banklarda saqlanayotgan juda katta miqdordagi pullar fosh etilgan. 

Jahon

05.05.2025, 18:47

Туркиянинг ҳарбий-техникага оид Текнофест кўргазмаси Кипрда ўтказилди

Turkiyaning harbiy-texnikaga oid Teknofesti koʻrgazmasi Kiprda oʻtkazildi

Turkiyaning eng yirik texnologiya hamda harbiy qurol-aslahalar namoyishi tadbirlaridan biri Teknofest 2025 yilda Shimoliy Kiprning Lefkose shahrida joylashgan Erjan aeroportida oʻtkazilmoqda. Bu haqda “Turkiye Today” nashri maʼlum qilgan.

Jahon

02.05.2025, 15:20

Халқаро Амнитсия Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ёмонлигини ёзмоқда

Xalqaro Amnitsiya O‘zbekistondagi inson huquqlari yomonligini yozmoqda

Xalqaro inson huquqlari tashkiloti Amnesty International O‘zbekiston bo‘yicha navbatdagi yillik hisobotini e’lon qildi. Unda so‘z va matbuot erkinligidan tortib, siyosiy repressiyalar, qiynoqlar, majburiy davolanishlar va fuqarolik jamiyati faollariga bosimgacha bo‘lgan keng qamrovli muammolar yoritilgan. Hisobotda hukumatning islohotlar va’dalariga qaramay, mamlakatda inson huquqlari holati sezilarli darajada yomonlashgani qayd etiladi.

Oʻzbekiston

02.05.2025, 12:19