Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир

Сўнги вақтларда нафақат Ўзбекистон балки кўплаб мамлакатлар хусусан АҚШ Хитойдан келаётган иқтисодий хавф ва хатарлар ҳақида олдингидан кўпроқ ўйлай бошлади. Ўзбекистон медиаси ҳамда баъзи жамоат фаоллари Хитойнинг Ўзбекистонга нафақат иқтисодий баки геосиёсий жиҳатдан хавф эканлиги ҳақида фикрларини очиқ ойдин айта бошлади. Биз эса Хитойнинг Ўзбекистонга ҳам хавфли томонларини ҳам фойда томонларини кўриб чиқамиз.

Xitoy va O'zbekiston

Имкониятлар:

•  Хитой дунёдаги энг йирик бозорлардан бири. У билан савдо қилиш ҳар бир мамлакат учун катта иқтисодий фойда олиш имкониятини беради. Хитой Ўзбекистоннинг йирик савдо ҳамкорларидан бири (2024 йилда Хитой билан товар айланмаси Россиядан ҳам ўтиб кетди). Ўзбекистонда "Яшил энергетика" тизими тўлиқ ишга тушадиган бўлса Хитой бизнинг электр-энергетика учун жуда катта бозорлигини унутмаслик керак.

•  Хитой "Бир макон – бир йўл" лойиҳаси орқали кўплаб давлатларга йўллар, портлар, темир йўллар қуришда ёрдам беряпти. Хитой маблағига йирик йўллар, темир йўллар ва саноат зоналари қуриляпти (масалан, Ангрен-Поп темир йўли, нефть-газ лойиҳалари).

•  Биргина Хитой маҳсулотлари транзити ортидан жуда катта даромад кўрилади. Бу борада эса кадрларни етарлича тайёрлаш керак бўлади.

•  Хитой сунъий интеллект, 5G ва бошқа соҳаларда илғор технологиялар таклиф қиляпти. Ғарб ва бошқа субъектлар таклиф этаётган технологияларга альтернатив кўпайса танлов имконияти бўлади. Ҳатто, Хитой билан ҳамкорликда миллий дастурлар яратиш тизимини йўлга қўйиш мумкин. Бунда Ўзбекистонда етарлича салоҳият ва инфраструктура бор (Масалан, IT-Парк тизими).

•  Хитой компаниялари телекоммуникация (Huawei), энергия ва транспорт соҳаларида фаол.Ўзбекистон саноатини модернизация қилиш учун бу катта имконият.

 

Хавфлар:

• Хитойдан ортиқча қарз олиш давлатларни иқтисодий жиҳатдан унга боғлиқ қилиб қўяди (буни "қарз тузоғи дипломатияси" деб аташади). Агар Хитой сармояси назоратсиз кўпайса, Ўзбекистон иқтисодиёти ортиқча Хитойга боғлиқ бўлиб қолиши мумкин. Катта инфратузилма лойиҳалари учун олинадиган кредитлар кейин қийинчилик туғдириши мумкин (бошқа мамлакатлар мисоли бор, масалан, Шри-Ланка

• Хитой сармоясининг ортиши баъзан геосиёсий босим ортишига ҳам олиб келиши мумкин. Хитой ўз манфаатларини қўллаш учун иқтисодий таъсирини сиёсий босимга айлантириши мумкин. Бунда, Ғарб, Россия, Туркия, Араб давлатлари ва Хитой балансини ушлаш жуда муҳим бўлади. Буни амалга ошириш эса жуда-жуда мураккаб. Ўзбекистон буни ҳозирча уддалаяпти, давомли бўлиши учун эса аҳолининг сиёсий саводхонлигини ошириш ва қўллаб-қувватловни таъминлаш керак бўлади.

• Маълумотлар хавфсизлиги, саноат шпионажи каби муаммолар Хитой билан технологик ҳамкорликда муҳим масала бўлиб қоляпти. АҚШ бу борада жуда катта аччиқ тажрибага эга. Аммо, бу ҳодисани тескарисига ҳам амалга ошириш ва миллий иқтисодиётини ривожлантиришда Хитой тажрибасини қўллаш керак бўлади.

 

Ўзбекистон нима қилиши керак?

 

Биричнидан, рисклар бор ва бўлади. Аммо, бу рисклардан тўғри ва ақл билан фойдаланиш орқали бартараф этиш мумкин. Фақат иқтисодий оқилона ва рентабель лойиҳаларга сармоя ва кредит олиш, қарзга ботиб қолишдан сақланиш учун қонунчилик даражасида меъёрлар (яъни қарз чегаралари) белгиланиши лозим.

Иккинчидан, иқтисодий келишувларда ҳар доим Ўзбекистон манфаатларини ҳимоя қилиш. Стратегик активлар (масалан, портлар, йирик заводлар) бўйича эҳтиёткор бўлиш лозим бўлади.

Учинчидан, Хитойдан фақат тайёр маҳсулот эмас, технология ва билим ҳам олиш чораларини кўриш керак. Маҳаллий кадрларни тайёрлаш ва мустақил ривожланишни таъминлаш даркор.

Тўртинчидан, фақат Хитой эмас биз ҳам Хитой иқтисодиётида иштирок этишимиз керак. Масалан, Япония ва Корея каби Ўзбекистон капитали ҳиссаси мавжуд корхоналар ташкил этилишида иштирок этиш.
 

Фарҳод Каримовнинг 
Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсати бўйича эксперт, сиёсатшунос 

мавзуга оид янгиликлар

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?

2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.

Сиёсат

22.05.2025, 14:25

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда тўлиқ сунъий интеллектга асосланган шифохона очилди

Хитойда дунёдаги илк сунъий интеллектга асосланган кунига 3000 нафаргача беморни даволаш имкониятига эга "Agent Hospital" номли шифохона очилди. Шифохона илғор технологиялар орқали беморларни қабул қилишдан тортиб, ташхис қўйиш ва даволашгача бўлган тўлиқ тиббий хизматларни кўрсатади. Бу ҳақда "TVI Today" хабар берди.

Фан-технология

12.05.2025, 11:08

Ўзбекистонда аҳоли дам олиш учун ажратилган ерларни хусусийлаштириш тақиқланди

Ўзбекистонда давлат мулки бўлган аҳолининг дам олиш учун фойдаланиладиган ерларини сотиш ва хусусийлаштириш ёхуд бегоналаштириш қонун билан тақиқланиши белгиланди.

Ўзбекистон

06.05.2025, 15:40

сўнгги янгиликлар

Ўзбекистон фуқароларини круиз саноатида иш билан таъминлаш масалалари муҳокама қилинди

Компания раҳбарининг таъкидлашича, фақатгина талабалар эмас, балки инглиз тилини биладиган 21-45 ёшдаги бошқа Ўзбекистон фуқароларини ҳам ушбу соҳага жалб қилиш ва уларнинг малакасини ошириш имкониятлари мавжуд.

Иқтисодиёт

20.07.2025, 11:04

Британиянинг “SandStone Global” компанияси “ Treasures of Uzbekistan” фильмини суратга олмоқда

“Дунё хазиналари” жаҳонга машҳур ҳужжатли сериал бўлиб, 120 дан ортиқ мамлакатда томошабинларни ўзига жалб қилган ва 450 миллионга яқин томошабин тўплаган.

Маданий

19.07.2025, 14:46

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

Трамп "The Wall Street Журнали"дан 10 млн доллар ундириш учун судга берди

АҚШ президенти Доналд Трамп "The Wall Street Jurnal" газетасининг Жеффрей Epstein ҳақида ёзган мақоласи ортидан, нашр эгаси Руперт Мурдоч ва Dow Jones компаниясига қарши 10 миллиард долларлик даъво аризаси билан чиқди. Бу ҳақда BBC хабар қилди.

Жаҳон

19.07.2025, 13:59

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Исроил ва Сурия сулҳга эришди

Исроил томонидан Яқин Шарқдаги юзага келган можаролар фонида Исроил ва Сурия ўртасида сулҳга эришилди. Бу ҳақда АҚШнинг Туркиядаги элчиси ва айни пайтда Сурия бўйича махсус вакили Том Баррак Х (собиқ Twitter) ижтимоий тармоғида маълум қилди. 

Жаҳон

19.07.2025, 13:42

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Озарбайжон Москвада бўлиб ўтган Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигининг Иқтисодий кенгаши йиғилишида иштирок этмади. Одатда бундай учрашувларда мамлакат номидан бош вазирнинг биринчи ўринбосари Ягуб Эюбовқатнашар эди, аммо бу сафар  у келмаган.

Сиёсат

19.07.2025, 13:10

Аномал иссиқда нима қилиш кeрак? Муҳим тавсиялар!

Иссиқ ҳавода суюқлик истеъмол қилишни кўпайтириш керак. Қайнатилган ичимлик суви истеъмол қилиш мақсадга мувофиқдир.

Ўзбекистон

19.07.2025, 13:02

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Наманганда халқаро террористик ташкилот "жамоаси" ушланди

Наманган шаҳрида "Ислом Давлати Хуросон Вилояти" халқаро террористик ташкилотининг яширин "жамоати" фош этилди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

19.07.2025, 12:56

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Бакалавр ва магистрлар учун давлат грантлари сони оширилди

Янги ўқув йилида бакалавриатга 35 500 та, магистратура босқичига 9 922 та давлат гранти берилади. Бу бўйича президент фармойиши қабул қилинди.

Таълим

19.07.2025, 12:45

Оролбўйида ҳайвонот ва қушлар дунёси кўпаймоқда

Боғ ҳудудида фаолият юритаётган инспекторлар ва илмий ходимларнинг мунтазам патрул назорати, мониторинг ишлари ва профилактик чора-тадбирлари ёввойи ҳайвонларнинг осойишта яшашини таъминламоқда.

Ўзбекистон

19.07.2025, 11:30

ИЭСлар ярим йиллик режани 101 фоизга бажарди

“Иссиқлик электр станциялари” АЖ 2025 йил биринчи ярим йиллигидаги эришган фойдани эълон қилди.

Иқтисодиёт

19.07.2025, 10:09

Ўзбекистон миллий терма жамоасига хорижлик мураббий керакми?

Дастлаб Йоахим Лёв терма жамоамизни бошқариши мумкинлиги ҳақида ўқидик, сўнгра Славен Билич номзоди пайдо бўлди.

Спорт

19.07.2025, 08:51

82 марта ЙҲҚни бузган наманганлик отахон машинасини яшириб қўйди

Автомашина МИБ Наманган вилоят бошқармаси ходимлари томонидан жарима майдонига жойлаштирилди.

Ўзбекистон

18.07.2025, 20:46