Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda
2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
Siyosat
11.07.2025, 12:20
Ulashish:

Afgʻoniston fuqarolarining ommaviy deportatsiyasi dasturi Eron tomonidan 2023 yildan boshlab faol amalga oshirila boshlandi, bu jarayon Pokistonda oʻtkazilayotgan shunga oʻxshash kampaniya bilan bir vaqtda olib borilmoqda. Asosiy sabablar sifatida iqtisodiy va ijtimoiy bosimning kuchaygani, ayniqsa chegara hududlarida, qayd etiladi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Eron hududida 6 millionga yaqin afgʻon yashaydi. Biroq norasmiy hisob-kitoblarga koʻra, noqonuniy migrantlar bilan bu raqam 10 milliondan oshishi mumkin.
Taxminiy baholarga koʻra, "afgʻon masalasi" har yili Eron davlat byudjetining 0,9–1,2 foizini tashkil qiladi. Parlament aʼzosi Hamidreza Azizi soʻzlariga koʻra, afgʻonlar uchun energiya, oziq-ovqat, tibbiyot va taʼlim subsidiyalari doirasida hukumat har yili 7000 trillion rial sarflaydi. Uning taʼkidlashicha, afgʻonlar mehnat bozorini toʻldirib yuborgan, natijada minglab eronliklar ishsiz qolmoqda.
Siyosiy jihatdan qulay asos
Isroil bilan boʻlib oʻtgan "12 kunlik urush" yakunlanganidan soʻng Eron afgʻonlarni deportatsiya qilishni keskin kuchaytirdi. Bu iqtisodiy yoʻqotishlar va ichki xarajatlarni qisqartirish zaruriyati bilan bogʻliq. Tahlilchilarning hisob-kitobiga koʻra, ushbu mojaro natijasida Eronga yetkazilgan umumiy toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita zarar 24 dan 35 milliard AQSh dollarigacha, yaʼni mamlakat YaIMining 6,3–9,2 foizigacha baholanmoqda.
Infratuzilmani tiklash zarurati fonida hukumat ustuvor boʻlmagan xarajatlarni, jumladan, afgʻon diasporasiga ketayotgan mablagʻlarni qisqartirishga intilmoqda.
Deportatsiyani tezlashtirishga asosiy dalillardan biri sifatida afgʻonlarning Isroil razvedka guruhlariga aloqadorligi haqida ayblovlar ilgari surilmoqda. Rasmiylar va OAV xabarlariga koʻra, ayrim afgʻon migrantlari hujumlarni tashkil etish, dronlarni boshqarish, razvedka maʼlumotlarini toʻplash va portlovchi qurilmalarni oʻrnatishda ishtirok etgan. Biroq, baʼzi hibsga olinganlarning videotasvirli tan olishlaridan tashqari, bunday daʼvolarni tasdiqlovchi ishonchli dalillar keltirilmagan.
Deportatsiya uchun qulay muhit
Pokiston tomonidan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Eron deportatsiya siyosatini legitimlashtirishga xizmat qilmoqda. 2025 yil 16 may holatiga koʻra, Eron 1934, Pokiston esa 1423 afgʻonistonlikni deportatsiya qilgan edi. Biroq, Eron–Isroil mojarosi boshlanganidan soʻng bu koʻrsatkichlar keskin oshdi: 21–28 iyun kunlari oraligʻida faqat Eronning oʻzi 131 mingdan ortiq afgʻonni, yaʼni kuniga oʻrtacha 30 ming kishini deportatsiya qildi. Bu esa may oyidagi koʻrsatkichdan 15 baravar koʻp.
2025 yil 6 iyul kuni Eron hukumati noqonuniy afgʻonlar uchun mamlakatni ixtiyoriy tark etishning soʻnggi muddati sifatida eʼlon qildi va majburlov choralarini qoʻllash bilan tahdid qildi. Xuddi shunday tarzda, Pokiston ham 30 iyunni 1,3 million afgʻonistonlikni chiqarib yuborish muddati sifatida belgilagan va yil oxirigacha bu raqamni 3 milliongacha yetkazishni rejalashtirmoqda. Ikkala davlatning harakatlarini "muvofiqlashtirish" xalqaro bosimni kamaytirish va "ogʻir yukdan" tezroq xalos boʻlishga qaratilgan boʻlib, Eron bu dasturni Pokiston fonida boshlagan.
Afgʻoniston uchun salbiy oqibatlar
Eron va Pokistondan afgʻonlarning ommaviy deportatsiyasi Afgʻoniston uchun ikki tomonlama zarba boʻlib, gumanitar falokat xavfini tugʻdiradi. Xalqaro yordam qisqarayotgan bir paytda migrantlarning ortga qaytishi mamlakatni jiddiy beqarorlashtirishi mumkin.
2023 yil oxiriga kelib, ikki davlat jami 850 mingdan ortiq afgʻonni deportatsiya qilgan, 2024 yil martidan 2025 yil martigacha esa faqat Eron 1,12 milliondan ortiq kishini chiqarib yuborgan. BMT, XMT va Norvegiya Qochqinlar Kengashi (NRC) kabi xalqaro tashkilotlar yuzaga kelayotgan inqirozdan xavotir bildirmoqda. Afgʻonistonga ajratilgan gumanitar yordam hajmi 3,2 milliard dollardan 538 milliongacha qisqargani inqirozga javob berish imkoniyatlarini cheklamoqda. BMTning Afgʻonistondagi missiyasi (UNAMA) ogohlantirishicha, qaytayotganlarning aksariyati mol-mulk, asosiy xizmatlar va ish topish imkoniyatlaridan mahrum. Ularning ommaviy oqimi mamlakatdagi ogʻir vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin.
Tolibonning Qochqinlar va Repatriatsiya ishlari vazirligi deportatsiya qilinganlarga oʻz viloyatlarida yer ajratilishi rejalashtirilgan repatriatsiya dasturlari borligini bir necha bor maʼlum qilgan. Biroq tahlilchilarning taʼkidlashicha, bu kabi dasturlarning mavjudligiga qaramay, keng koʻlamli deportatsiyalar, resurslarning cheklanganligi va gumanitar yordam yetishmasligi mamlakatda ogʻir ahvolni yuzaga keltiradi.
Xulosa qilib aytganda, deportatsiya qilingan afgʻonlar sonining keskin ortishi va xalqaro yordam hajmining kamayishi fonida Afgʻoniston yirik gumanitar va iqtisodiy inqiroz tahdidi ostida qolmoqda. Resurslarning cheklanganligi va infratuzilmaning zaifligi sharoitida mamlakat tashqi yordamsiz bu muammolarga qarshi tura olmaydi. Eron va Pokistondan nazoratsiz qaytib kelayotganlar ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni beqarorlashtirishi, shuningdek asosiy infratuzilma va iqtisodiy loyihalarning amalga oshishini sekinlashtirishi mumkin. Chunki Tolibon hukumati ichki barqarorlikni saqlashga katta mablagʻ ajratishga majbur boʻladi. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlarining harakatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Ular zarur gumanitar yordam koʻrsatish orqali inqirozni yumshatishga va Afgʻoniston bilan barqaror qoʻshnichilik munosabatlarini mustahkamlashga hissa qoʻshishlari mumkin.
Bositxon Islamov Afgʻoniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi (CASAS) Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IAIS)
Siyosat
11.07.2025, 12:20
Ulashish:
Mavzuga oid yangiliklar

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Soʻz elchixonaga: Bunday urushlarning barchasiga AQSh va Isroil aybdor
Siyosat
25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?
Jahon
25.06.2025, 11:07

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi
Jahon
21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT
Jahon
20.06.2025, 13:21

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi
Siyosat
18.06.2025, 12:37
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi
Ta'lim
05.07.2025, 12:55

Tramp Eronni soʻzsiz taslim boʻlishga chaqirdi – NYT
Jahon
18.06.2025, 00:53

G7 toʻliq Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi — OAV
Jahon
17.06.2025, 14:44

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20
So‘nggi yangiliklar

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi
Jahon
11.07.2025, 14:40

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi
Oʻzbekiston
11.07.2025, 13:54

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi
Oʻzbekiston
11.07.2025, 12:36

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda
Madaniy
11.07.2025, 09:30

Eldor Shomurodov "Istanbul Bashakshehir" futbolchisi!
Sport
11.07.2025, 09:00

Oʻzbekistonda 398 mingga yaqin korxonalar faoliyat yuritmoqda
Iqtisodiyot
10.07.2025, 19:30

Sobiq jahon chepioni sirtdan 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi
Sport
10.07.2025, 19:00

Qarib 60 mingga yaqin oʻzbekistonliklar Shengen vizasi uchun ariza topshirgan
Siyosat
10.07.2025, 18:30

Andijon va Surxondaryoda coliq boshqarmalarining bosh inspektorlariga nisbatan jinoyat ishlari qoʻzgʻatildi
Oʻzbekiston
10.07.2025, 18:00

Toshkentda yangi qurilayotgan binoda yongʻin yuz berdi
Oʻzbekiston
10.07.2025, 16:46

Oʻzbekistonda toʻylar: aholi kamxarj va ixcham marosimlar tarafdori
Oʻzbekiston
09.07.2025, 19:07
Mashhur yangiliklar

Hindistondagi millatchilik siyosatining hududiy yaxlitlikka taʼsi
Siyosat
30.06.2025, 11:38

Oʻqituvchilar birgalikda Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligini sudga berdi
Ta'lim
05.07.2025, 12:55

Tramp Eronni soʻzsiz taslim boʻlishga chaqirdi – NYT
Jahon
18.06.2025, 00:53

G7 toʻliq Isroilni qoʻllab-quvvatlaydi — OAV
Jahon
17.06.2025, 14:44

Afgʻoniston Yaqin Sharq geosiyosiy shaxmat taxtasida
Jahon
01.07.2025, 13:07

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi
Jahon
21.06.2025, 12:20