Эрондан афғонистонликлар депортация қилинмоқда

2025 йил июнь ойида Эрон ҳудудидан Афғонистонга 256 мингдан ортиқ киши қайтган. Шу билан бирга, июль ойида бу рақам янада ошиши кутилмоқда. Кенг кўламли депортациялар Афғонистон иқтисодиёти ва ижтимоий тузилмасига жиддий зарар етказиши мумкин.

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Афғонистон фуқароларининг оммавий депортацияси дастури Эрон томонидан 2023 йилдан бошлаб фаол амалга оширила бошланди, бу жараён Покистонда ўтказилаётган шунга ўхшаш кампания билан бир вақтда олиб борилмоқда. Асосий сабаблар сифатида иқтисодий ва ижтимоий босимнинг кучайгани, айниқса чегара ҳудудларида, қайд этилади. Расмий маълумотларга кўра, Эрон ҳудудида 6 миллионга яқин афғон яшайди. Бироқ норасмий ҳисоб-китобларга кўра, ноқонуний мигрантлар билан бу рақам 10 миллиондан ошиши мумкин.

 

Тахминий баҳоларга кўра, "афғон масаласи" ҳар йили Эрон давлат бюджетининг 0,9–1,2 фоизини ташкил қилади. Парламент аъзоси Ҳамидреза Азизи сўзларига кўра, афғонлар учун энергия, озиқ-овқат, тиббиёт ва таълим субсидиялари доирасида ҳукумат ҳар йили 7000 триллион риал сарфлайди. Унинг таъкидлашича, афғонлар меҳнат бозорини тўлдириб юборган, натижада минглаб эронликлар ишсиз қолмоқда.

 

Сиёсий жиҳатдан қулай асос

 

Исроил билан бўлиб ўтган "12 кунлик уруш" якунланганидан сўнг Эрон афғонларни депортация қилишни кескин кучайтирди. Бу иқтисодий йўқотишлар ва ички харажатларни қисқартириш зарурияти билан боғлиқ. Таҳлилчиларнинг ҳисоб-китобига кўра, ушбу можаро натижасида Эронга етказилган умумий тўғридан-тўғри ва билвосита зарар 24 дан 35 миллиард АҚШ долларигача, яъни мамлакат ЯИМининг 6,3–9,2 фоизигача баҳоланмоқда.

Инфратузилмани тиклаш зарурати фонида ҳукумат устувор бўлмаган харажатларни, жумладан, афғон диаспорасига кетаётган маблағларни қисқартиришга интилмоқда.

 

Депортацияни тезлаштиришга асосий далиллардан бири сифатида афғонларнинг Исроил разведка гуруҳларига алоқадорлиги ҳақида айбловлар илгари сурилмоқда. Расмийлар ва ОАВ хабарларига кўра, айрим афғон мигрантлари ҳужумларни ташкил этиш, дронларни бошқариш, разведка маълумотларини тўплаш ва портловчи қурилмаларни ўрнатишда иштирок этган. Бироқ, баъзи ҳибсга олинганларнинг видеотасвирли тан олишларидан ташқари, бундай даъволарни тасдиқловчи ишончли далиллар келтирилмаган.

 

Депортация учун қулай муҳит

 

Покистон томонидан афғонларнинг оммавий депортацияси Эрон депортация сиёсатини легитимлаштиришга хизмат қилмоқда. 2025 йил 16 май ҳолатига кўра, Эрон 1934, Покистон эса 1423 афғонистонликни депортация қилган эди. Бироқ, Эрон–Исроил можароси бошланганидан сўнг бу кўрсаткичлар кескин ошди: 21–28 июнь кунлари оралиғида фақат Эроннинг ўзи 131 мингдан ортиқ афғонни, яъни кунига ўртача 30 минг кишини депортация қилди. Бу эса май ойидаги кўрсаткичдан 15 баравар кўп.

2025 йил 6 июль куни Эрон ҳукумати ноқонуний афғонлар учун мамлакатни ихтиёрий тарк этишнинг сўнгги муддати сифатида эълон қилди ва мажбурлов чораларини қўллаш билан таҳдид қилди. Худди шундай тарзда, Покистон ҳам 30 июнни 1,3 миллион афғонистонликни чиқариб юбориш муддати сифатида белгилаган ва йил охиригача бу рақамни 3 миллионгача етказишни режалаштирмоқда. Иккала давлатнинг ҳаракатларини "мувофиқлаштириш" халқаро босимни камайтириш ва "оғир юкдан" тезроқ халос бўлишга қаратилган бўлиб, Эрон бу дастурни Покистон фонида бошлаган.

 

Афғонистон учун салбий оқибатлар

 

Эрон ва Покистондан афғонларнинг оммавий депортацияси Афғонистон учун икки томонлама зарба бўлиб, гуманитар фалокат хавфини туғдиради. Халқаро ёрдам қисқараётган бир пайтда мигрантларнинг ортга қайтиши мамлакатни жиддий беқарорлаштириши мумкин.

 

2023 йил охирига келиб, икки давлат жами 850 мингдан ортиқ афғонни депортация қилган, 2024 йил мартидан 2025 йил мартигача эса фақат Эрон 1,12 миллиондан ортиқ кишини чиқариб юборган. БМТ, ХМТ ва Норвегия Қочқинлар Кенгаши (NRC) каби халқаро ташкилотлар юзага келаётган инқироздан хавотир билдирмоқда. Афғонистонга ажратилган гуманитар ёрдам ҳажми 3,2 миллиард доллардан 538 миллионгача қисқаргани инқирозга жавоб бериш имкониятларини чекламоқда. БМТнинг Афғонистондаги миссияси (УНАМА) огоҳлантиришича, қайтаётганларнинг аксарияти мол-мулк, асосий хизматлар ва иш топиш имкониятларидан маҳрум. Уларнинг оммавий оқими мамлакатдаги оғир вазиятни янада кучайтириши мумкин.

Толибоннинг Қочқинлар ва Репатриация ишлари вазирлиги депортация қилинганларга ўз вилоятларида ер ажратилиши режалаштирилган репатриация дастурлари борлигини бир неча бор маълум қилган. Бироқ таҳлилчиларнинг таъкидлашича, бу каби дастурларнинг мавжудлигига қарамай, кенг кўламли депортациялар, ресурсларнинг чекланганлиги ва гуманитар ёрдам етишмаслиги мамлакатда оғир аҳволни юзага келтиради.

 

Хулоса қилиб айтганда, депортация қилинган афғонлар сонининг кескин ортиши ва халқаро ёрдам ҳажмининг камайиши фонида Афғонистон йирик гуманитар ва иқтисодий инқироз таҳдиди остида қолмоқда. Ресурсларнинг чекланганлиги ва инфратузилманинг заифлиги шароитида мамлакат ташқи ёрдамсиз бу муаммоларга қарши тура олмайди. Эрон ва Покистондан назоратсиз қайтиб келаётганлар ижтимоий-иқтисодий вазиятни беқарорлаштириши, шунингдек асосий инфратузилма ва иқтисодий лойиҳаларнинг амалга ошишини секинлаштириши мумкин. Чунки Толибон ҳукумати ички барқарорликни сақлашга катта маблағ ажратишга мажбур бўлади. Шу нуқтаи назардан, Марказий Осиё давлатларининг ҳаракатлари алоҳида аҳамият касб этади. Улар зарур гуманитар ёрдам кўрсатиш орқали инқирозни юмшатишга ва Афғонистон билан барқарор қўшничилик муносабатларини мустаҳкамлашга ҳисса қўшишлари мумкин.

 

Боситхон Исламов Афғонистон ва Жанубий Осиё тадқиқотлари маркази (CАСАС) Истиқболли халқаро тадқиқотлар институти (IAIS)

 

мавзуга оид янгиликлар

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Исроил эрта тонгда Эроннинг Қум шаҳрига ҳужум қилди

Бугун, 21 июнь куни Исроил Эроннинг марказий Қум шаҳрида турар-жой биносига уюштирилган зарбаси оқибатида тўрт киши яраланган, икки киши ҳалок бўлган. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

АҚШ махфий хизматлари Эроннинг атом бомбасини яратиш бўйича ҳали қарор қабул қилмаганини айтмоқда — NYT

Агар АҚШ Эроннинг уранни бойитишнинг асосий марказларига ҳужум қилса ёки Исроил Эронннинг олий раҳбарини ўлдирса, Эрон ядро қуролини ишлаб чиқаришга ўтиши эҳтимоли ошади. Бу ҳақда "Тhе New York”Тimes" ёзмоқда.

Жаҳон

20.06.2025, 13:21

20 ta musulmon mamlakat Isroilning Eronga tajovuzini qoralab, qoʻshma bayonot qabul qildi

20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаб, қўшма баёнот қабул қилди

Дунёдаги 20 та мусулмон мамлакат Исроилнинг Эронга тажовузини қоралаш тўғрисида Араб ва ислом давлатларининг қўшма баёноти қабул қилинди. Унда Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий ҳаракатларини тўхтатиш ва музокаралар йўлига қайтиш зарурлиги тасдиқланди.

Сиёсат

18.06.2025, 12:37

сўнгги янгиликлар

Eldor Shomurodov nima uchun Turkiyani tanlaganini ochiqladi

Элдор Шомуродов нима учун Туркияни танлаганини очиқлади

Ўзбекистон миллий терма жамоаси сардори Элдор Шомуродов Римдан Истанбулга кўчиб ўтишига мамлакатнинг Жаҳон чемпионатидаги илк иштироки ҳам сабаб бўлганини таъкидлади. 

Спорт

11.07.2025, 17:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Oʻzbekistonda 6 oyda qancha bojxona toʻlovlari oʻtkazilgani ochiqlandi

Ўзбекистонда 6 ойда қанча божхона тўловлари ўтказилгани очиқланди

Божхона қўмитаси 6 ой ичида 11 мингдан ортиқ тадбиркорларга 24,6 трлн сўм божхона тўловларидан имтиёз ва преференсиялар қўлланилди, 2,8 трлн сўм божхона тўловларини кечиктириб тўлашга рухсат берилди. Бу ҳақда Божхона қўмитаси ахборот хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

11.07.2025, 13:54

Samarqandda 16 yoshli qiz burun operatsiyasidan keyin vafot etdi

Самарқандда 16 ёшли қиз бурун операциясидан кейин вафот этди

Самарқанд вилоятида бурун операциясидан сўнг 16 ёшли қиз вафот этди. Марҳуманинг яқинлари бу ишда шифокорларни айбламоқда. Ҳолат юзасидан прокуратура томонидан суриштирув ишлари бошланди.

Ўзбекистон

11.07.2025, 12:36

Buyuk Britaniyadagi Islom merosining bebaho xazinasi namunalari Oʻzbekistonga qaytarilmoqda

Буюк Британиядаги Ислом меросининг бебаҳо хазинаси намуналари Ўзбекистонга қайтарилмоқда

Лондонда муҳим маданий воқеа бўлиб ўтди: Буюк Британияда илк бор Ўзбекистон тарихи билан боғлиқ, Ислом цивилизациясининг олтин даврларига оид ноёб Қуръон қўлёзмалари ва тарихий артефактлардан иборат коллекция намойиш этилди.

Маданий

11.07.2025, 09:30

Eldor Shomurodov "Istanbul Bashakshehir" futbolchisi!

Элдор Шомуродов "Истанбул Башакшеҳир" футболчиси!

Туркия клуби Шомуродовни 2,7 млн еврога сотиб олиш ҳуқуқи билан 3 млн еврога ижарага олди. Туркиянинг "Истанбул Башакшеҳир" клуби матбуот хизмати Ўзбекистон миллий терма жамоаси сардори Элдор Шомуродовнинг трансферини тасдиқлади. 

Спорт

11.07.2025, 09:00

Oʻzbekistonda 398 mingga yaqin korxonalar faoliyat yuritmoqda

Ўзбекистонда 398 мингга яқин корхоналар фаолият юритмоқда

Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, республикада 2025 йилнинг 1 июль ҳолатига жами 397 308 та тижорат корхоналари фаолият кўрсатмоқда. Улардан 649 таси акциядорлик жамиятларидир.

Иқтисодиёт

10.07.2025, 19:30

Sobiq jahon chempioni sirtdan 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi

Собиқ жаҳон чемпиони сиртдан 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди

Супероғир вазнда собиқ жаҳон чемпиони Николай Валуев ва Россия Давлат Думасининг яна 11 нафар депутати Украина судлари томонидан мол-мулки мусодара этилган ҳолда сиртдан 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди. Бу ҳақда ҳукмлар материалларига таяниб, "ТАСС" нашри хабар бермоқда.

Спорт

10.07.2025, 19:00

Qarib 60 mingga yaqin oʻzbekistonliklar Shengen vizasi uchun ariza topshirgan

Қариб 60 мингга яқин ўзбекистонликлар Шенген визаси учун ариза топширган

Ўзбекистон фуқаролари2024 йилдаа Шенген визаси учун 58,6 мингта ариза топширган. Бу кўрсаткич 2023 йилга солиштирганда, 26,2 фоизга ошган.. 9 мингдан зиёд ўзбекистонликлар рад жавобини олган.

Сиёсат

10.07.2025, 18:30

Andijon va Surxondaryoda Soliq boshqarmalarining bosh inspektorlariga nisbatan jinoyat ishlari qoʻzgʻatildi

Андижон ва Сурхондарёда cолиқ бошқармаларининг бош инспекторларига нисбатан жиноят ишлари қўзғатилди

Ҳозирда ушбу солиқ идоралари ходимларига нисбатан Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан жиноят ишлари қўзғатилиб, қамоқ эҳтиёт чораси қўлланилди.

Ўзбекистон

10.07.2025, 18:00

Toshkentda yangi qurilayotgan binoda yongʻin yuz berdi

Тошкентда янги қурилаётган бинода ёнғин юз берди

9 июл куни Тошкент шаҳар, Яшнобод тумани, Маҳтумқули кўчасида жойлашган, янги қурилаётган бинонинг 1-қаватида ёнғин содир бўлганлиги тўғрисида ФВБга хабар тушган.

Ўзбекистон

10.07.2025, 16:46