Эрондан афғонистонликлар депортация қилинмоқда

2025 йил июнь ойида Эрон ҳудудидан Афғонистонга 256 мингдан ортиқ киши қайтган. Шу билан бирга, июль ойида бу рақам янада ошиши кутилмоқда. Кенг кўламли депортациялар Афғонистон иқтисодиёти ва ижтимоий тузилмасига жиддий зарар етказиши мумкин.

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Афғонистон фуқароларининг оммавий депортацияси дастури Эрон томонидан 2023 йилдан бошлаб фаол амалга оширила бошланди, бу жараён Покистонда ўтказилаётган шунга ўхшаш кампания билан бир вақтда олиб борилмоқда. Асосий сабаблар сифатида иқтисодий ва ижтимоий босимнинг кучайгани, айниқса чегара ҳудудларида, қайд этилади. Расмий маълумотларга кўра, Эрон ҳудудида 6 миллионга яқин афғон яшайди. Бироқ норасмий ҳисоб-китобларга кўра, ноқонуний мигрантлар билан бу рақам 10 миллиондан ошиши мумкин.

 

Тахминий баҳоларга кўра, "афғон масаласи" ҳар йили Эрон давлат бюджетининг 0,9–1,2 фоизини ташкил қилади. Парламент аъзоси Ҳамидреза Азизи сўзларига кўра, афғонлар учун энергия, озиқ-овқат, тиббиёт ва таълим субсидиялари доирасида ҳукумат ҳар йили 7000 триллион риал сарфлайди. Унинг таъкидлашича, афғонлар меҳнат бозорини тўлдириб юборган, натижада минглаб эронликлар ишсиз қолмоқда.

 

Сиёсий жиҳатдан қулай асос

 

Исроил билан бўлиб ўтган "12 кунлик уруш" якунланганидан сўнг Эрон афғонларни депортация қилишни кескин кучайтирди. Бу иқтисодий йўқотишлар ва ички харажатларни қисқартириш зарурияти билан боғлиқ. Таҳлилчиларнинг ҳисоб-китобига кўра, ушбу можаро натижасида Эронга етказилган умумий тўғридан-тўғри ва билвосита зарар 24 дан 35 миллиард АҚШ долларигача, яъни мамлакат ЯИМининг 6,3–9,2 фоизигача баҳоланмоқда.

Инфратузилмани тиклаш зарурати фонида ҳукумат устувор бўлмаган харажатларни, жумладан, афғон диаспорасига кетаётган маблағларни қисқартиришга интилмоқда.

 

Депортацияни тезлаштиришга асосий далиллардан бири сифатида афғонларнинг Исроил разведка гуруҳларига алоқадорлиги ҳақида айбловлар илгари сурилмоқда. Расмийлар ва ОАВ хабарларига кўра, айрим афғон мигрантлари ҳужумларни ташкил этиш, дронларни бошқариш, разведка маълумотларини тўплаш ва портловчи қурилмаларни ўрнатишда иштирок этган. Бироқ, баъзи ҳибсга олинганларнинг видеотасвирли тан олишларидан ташқари, бундай даъволарни тасдиқловчи ишончли далиллар келтирилмаган.

 

Депортация учун қулай муҳит

 

Покистон томонидан афғонларнинг оммавий депортацияси Эрон депортация сиёсатини легитимлаштиришга хизмат қилмоқда. 2025 йил 16 май ҳолатига кўра, Эрон 1934, Покистон эса 1423 афғонистонликни депортация қилган эди. Бироқ, Эрон–Исроил можароси бошланганидан сўнг бу кўрсаткичлар кескин ошди: 21–28 июнь кунлари оралиғида фақат Эроннинг ўзи 131 мингдан ортиқ афғонни, яъни кунига ўртача 30 минг кишини депортация қилди. Бу эса май ойидаги кўрсаткичдан 15 баравар кўп.

2025 йил 6 июль куни Эрон ҳукумати ноқонуний афғонлар учун мамлакатни ихтиёрий тарк этишнинг сўнгги муддати сифатида эълон қилди ва мажбурлов чораларини қўллаш билан таҳдид қилди. Худди шундай тарзда, Покистон ҳам 30 июнни 1,3 миллион афғонистонликни чиқариб юбориш муддати сифатида белгилаган ва йил охиригача бу рақамни 3 миллионгача етказишни режалаштирмоқда. Иккала давлатнинг ҳаракатларини "мувофиқлаштириш" халқаро босимни камайтириш ва "оғир юкдан" тезроқ халос бўлишга қаратилган бўлиб, Эрон бу дастурни Покистон фонида бошлаган.

 

Афғонистон учун салбий оқибатлар

 

Эрон ва Покистондан афғонларнинг оммавий депортацияси Афғонистон учун икки томонлама зарба бўлиб, гуманитар фалокат хавфини туғдиради. Халқаро ёрдам қисқараётган бир пайтда мигрантларнинг ортга қайтиши мамлакатни жиддий беқарорлаштириши мумкин.

 

2023 йил охирига келиб, икки давлат жами 850 мингдан ортиқ афғонни депортация қилган, 2024 йил мартидан 2025 йил мартигача эса фақат Эрон 1,12 миллиондан ортиқ кишини чиқариб юборган. БМТ, ХМТ ва Норвегия Қочқинлар Кенгаши (NRC) каби халқаро ташкилотлар юзага келаётган инқироздан хавотир билдирмоқда. Афғонистонга ажратилган гуманитар ёрдам ҳажми 3,2 миллиард доллардан 538 миллионгача қисқаргани инқирозга жавоб бериш имкониятларини чекламоқда. БМТнинг Афғонистондаги миссияси (УНАМА) огоҳлантиришича, қайтаётганларнинг аксарияти мол-мулк, асосий хизматлар ва иш топиш имкониятларидан маҳрум. Уларнинг оммавий оқими мамлакатдаги оғир вазиятни янада кучайтириши мумкин.

Толибоннинг Қочқинлар ва Репатриация ишлари вазирлиги депортация қилинганларга ўз вилоятларида ер ажратилиши режалаштирилган репатриация дастурлари борлигини бир неча бор маълум қилган. Бироқ таҳлилчиларнинг таъкидлашича, бу каби дастурларнинг мавжудлигига қарамай, кенг кўламли депортациялар, ресурсларнинг чекланганлиги ва гуманитар ёрдам етишмаслиги мамлакатда оғир аҳволни юзага келтиради.

 

Хулоса қилиб айтганда, депортация қилинган афғонлар сонининг кескин ортиши ва халқаро ёрдам ҳажмининг камайиши фонида Афғонистон йирик гуманитар ва иқтисодий инқироз таҳдиди остида қолмоқда. Ресурсларнинг чекланганлиги ва инфратузилманинг заифлиги шароитида мамлакат ташқи ёрдамсиз бу муаммоларга қарши тура олмайди. Эрон ва Покистондан назоратсиз қайтиб келаётганлар ижтимоий-иқтисодий вазиятни беқарорлаштириши, шунингдек асосий инфратузилма ва иқтисодий лойиҳаларнинг амалга ошишини секинлаштириши мумкин. Чунки Толибон ҳукумати ички барқарорликни сақлашга катта маблағ ажратишга мажбур бўлади. Шу нуқтаи назардан, Марказий Осиё давлатларининг ҳаракатлари алоҳида аҳамият касб этади. Улар зарур гуманитар ёрдам кўрсатиш орқали инқирозни юмшатишга ва Афғонистон билан барқарор қўшничилик муносабатларини мустаҳкамлашга ҳисса қўшишлари мумкин.

 

Боситхон Исламов Афғонистон ва Жанубий Осиё тадқиқотлари маркази (CАСАС) Истиқболли халқаро тадқиқотлар институти (IAIS)

 

мавзуга оид янгиликлар

Afghanistan on the Geopolitical Chessboard of the Middle East

Афғонистон Яқин Шарқ геосиёсий шахмат тахтасида

2025 йилнинг 13 июнидан 24 июнигача давом этган Исроил ва Эрон ўртасидаги "12 кунлик уруш" Яқин Шарқдаги чалкаш геосиёсий вазиятни, минтақавий етакчилик учун шиддатли рақобатни ва минтақа давлатлари учун аниқ бир томонни танлашнинг муҳимлигини яққол намоён этди. Яқин Шарқ ўзига хос ва шахмат тахтасидаги ҳар бир дона нозик аҳамиятга эга бўлиб, кутилмаган юришлар ва манёврларга тайёр туриш лозим.

Жаҳон

01.07.2025, 13:07

Trans-Afgʻon yoʻlagi masalasini hal etish uchun uch mamlakat vakillari Kobulda uchrashishdi

Транс-Афғон йўлаги масаласини ҳал этиш учун уч мамлакат вакиллари Кобулда учрашди

Кеча, 17 июль куни Ўзбекистон, Покистон ва Афғонистон ҳукумат вакиллари "Ўзбекистон - Афғонистон - Покистон" темир йўли коридорининг техник-иқтисодий асосини тайёрлаш бўйича битим имзоланиши минтақавий ҳамкорлик архитектураси учун бурилиш нуқтасига айланди.

Сиёсат

18.07.2025, 11:20

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Исроил эрта тонгда Эроннинг Қум шаҳрига ҳужум қилди

Бугун, 21 июнь куни Исроил Эроннинг марказий Қум шаҳрида турар-жой биносига уюштирилган зарбаси оқибатида тўрт киши яраланган, икки киши ҳалок бўлган. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

АҚШ махфий хизматлари Эроннинг атом бомбасини яратиш бўйича ҳали қарор қабул қилмаганини айтмоқда — NYT

Агар АҚШ Эроннинг уранни бойитишнинг асосий марказларига ҳужум қилса ёки Исроил Эронннинг олий раҳбарини ўлдирса, Эрон ядро қуролини ишлаб чиқаришга ўтиши эҳтимоли ошади. Бу ҳақда "Тhе New York”Тimes" ёзмоқда.

Жаҳон

20.06.2025, 13:21

сўнгги янгиликлар

Қўқонда 1 миллиард 35 миллион сўмлик пиротехника воситасининг ноқонуний айланмасига чек қўйилди

“Дамас” автомашинаси ва хонадонда 66 қутида пиротехника воситаси борлиги аниқланди.

Ўзбекистон

01.08.2025, 15:34

Сурхондарёда ЙТҲ оқибатида тўрт йигит ҳалок бўлди

Олтинсой туманида ичида 19 ёшдаги беш нафар йигит бўлган Gentra бетон тўсиққа урилди. Оқибатда машинадаги тўрт йўловчи вафот этди.

Ўзбекистон

01.08.2025, 15:20

АҚШ матбуотида Ўзбекистон глобал майдоннинг ишончли платформаси сифатида эътироф этилди

Тадбир Ўзбекистон вa АҚШ ўртасидаги кўп қиррали алоқаларни мустаҳкамлашга хизмат қилиши таъкидланган.

Сиёсат

01.08.2025, 14:31

Муҳайё Раҳимжонова курашчи қизларимизнинг дунё биринчилигидаги илк медали эгаси

Ўзбекистонлик ўсмирлар юнон-рум курашчилар мусобақада 4 та олтин медал қўлга киритди.

Спорт

01.08.2025, 13:30

Эрдўған: “Фаластин давлатини тан олишга қаратилган ҳар қандай қадамни қўллаб-қувватлаймиз”

Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған Анқарада Габон президенти Брис Клотаир Олиги Нгема билан қўшма матбуот анжуманида иштирок этди.

Жаҳон

01.08.2025, 12:05

Кўча номи ва уй рақамлари кўрсаткичини ўрнатиш тартиби белгиланди

Низом кўча номи ва кўчмас мулк объекти рақами кўрсаткичларининг шакли, ўлчамлари ҳамда уларни тайёрлаш ва ўрнатиш тартибини белгилайди

Ўзбекистон

01.08.2025, 11:03

Elektr toki bilan baliq ovlagan shaxslarga chora koʻrildi

Электр токи билан балиқ овлаган шахсларга чора кўрилди

Сирдарёда электр токи билан турли хилдаги жами 70 дона ноқонуний балиқ овлаган шахслар аниқланди. Бу ҳақда Экология ва атрофни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги хабар қилди.

Ўзбекистон

01.08.2025, 10:00

Ер қаъри фондини юритиш ва геологик ишларни давлат ҳисобига олиш тартиби белгиланди

Ер қаъри давлат фонди тўғрисидаги маълумотлар Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги ҳузуридаги "Ер қаъридан фойдаланиш маркази" давлат муассасаси томонидан юритилади.

Иқтисодиёт

01.08.2025, 09:02

Тошкент шаҳрида сифатсиз дори воситалари тўхтатиб қолинди

Фуқаро 72 000 дона тиббий буюмларни 111 млн сўмга сотишга келишиб, олдиндан 30 млн сўм олган вақтида ушланди.

Ўзбекистон

31.07.2025, 20:50

Ўзбекистонда биринчи қуёш электр станцияси халқаро «Яшил энергия» сертификатлари тизимида рўйхатга олинди

Мазкур тизим дунё бўйлаб 60 га яқин давлатларда ишга туширилган бўлиб, 200 миллиондан ортиқ сертификатлар муомалага чиқарилган.

Иқтисодиёт

31.07.2025, 19:41

Айрим талабалар сохта ҳужжатлар асосида ўқишга қабул қилинганми?

Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ижтимоий тармоқларда тарқаган хабарлар юзасидан расмий муносабат билдирди.https://gov.uz/oz/edu/news/view/74156

Таълим

31.07.2025, 18:39

Сув олиш тартибини бузганларга молиявий санкциялар қўлланади

Сувдан фойдаланувчилар белгиланган лимитдан ортиқ олган ҳар минг куб метр сув учун – БҲМнинг 20 фоизимиқдорида жарима қўлланади.

Ўзбекистон

31.07.2025, 17:35