Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?
Markaziy Osiyo davlatlarining 2024-yildagi tashqi qarzlarini umumiy qilib qoʻshganda, taxminan $210 milliard AQSh dollari atrofida boʻladi.
Bu qarzlarning asosiy qismlari quyidagi manbalardan olingan:
1. Xalqaro moliya institutlari: Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi (XVJ), Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) kabi tashkilotlar.
2. Davlatlar: Asosiy yordam va qarzlarni taqdim etayotgan mamlakatlar Xitoy, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlar.
3. Tijorat banklari va moliya kompaniyalari: Turli tijorat banklari va xususiy moliya institutlari tomonidan taqdim etilgan qarzlar.
Umumiy qarzning taqsimlanishi va manbalari har bir mamlakat uchun farq qilishi mumkin, ammo koʻpincha yirik loyihalar va infratuzilma uchun qarz olinadi.
Iqtisodiyot
08.08.2024, 15:12
Ulashish:
Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?
Turkmaniston
Turkmanistonning qarzi 2017-yildan 2021-yilgacha deyarli 20 foizga kamaydi. 2022-yilda Turkmanistonning tashqi qarzi taxminan 5.77 milliard AQSh dollarini tashkil etgan boʻlsa, 2023-yilda 4.7 milliard dollargacha qisqardi.
Bu maʼlumotlarga koʻra, Turkmanistonning tashqi qarzi soʻnggi yillarda sezilarli darajada kamaymoqda. Turkmaniston 2016-yilda 17 milliard AQSh dollari tashqi qarzga ega boʻlgan va oʻsha davrdan buyon qarzlar soʻndirib kelingan.
Turkmanistonning asosiy kreditorlari Xitoy va Rossiya hisoblanadi. Xitoy, ayniqsa, Turkmanistonning tabiiy gaz loyihalari, jumladan Galkynysh gaz konining oʻzlashtirilishida katta rol oʻynaydi. Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi Turkmanistonning asosiy hamkorlaridan biri boʻlib, Turkmaniston-Xitoy gaz quvuri orqali yiliga taxminan 30 milliard kubometr gazni Xitoyga yetkazib beradi.
Rossiya ham Turkmaniston uchun muhim kreditor va hamkor boʻlib, asosan energiya sektoridagi loyihalar bilan shugʻullanadi. Bu ikki davlatdan tashqari, Turkmaniston Osiyo Taraqqiyot Banki va Islom Taraqqiyot Banki (ITB) kabi xalqaro moliya institutlaridan ham qarz olgan.
Tojikiston
2023-yil holatiga koʻra, Tojikistonning tashqi qarzi taxminan 4,3 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu qarz asosan davlat investitsiyalari va infratuzilma loyihalari uchun olinadi. Soʻnggi yillarda Tojikistonning iqtisodiy oʻsishining normallashuvi va inflyatsiya darajasining pastligi tashqi qarz miqdorini barqaror saqlashga yordam bermoqda.
Tojikistonning asosiy kreditorlari quyidagilardir:
Xitoy: Tojikistonning eng katta kreditori boʻlib, davlatning umumiy tashqi qarzining taxminan 30 foizini tashkil etadi. Xitoyning qarzlari asosan infratuzilma loyihalariga yoʻnaltirilgan, xususan Rogʻun GESi kabi yirik loyiha boʻyicha qarzlar mavjud.
Jahon Banki: Jahon Banki ham Tojikistonga sezilarli miqdorda qarz bergan. Ushbu qarzlar energiya sektorida islohotlar va infratuzilmani rivojlantirish kabi turli sohalarda amalga oshirilmoqda.
Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: XVJ ham Tojikistonning asosiy kreditorlaridan biri boʻlib, mamlakatga pandemiya davrida yordam koʻrsatish uchun bir qancha qarzlar bergan.
Osiyo infratuzilma investitsiya banki (OIIB): OIIB ham Tojikistonga infratuzilma loyihalari uchun qarz bergan, masalan, Obigarm - Nurobod yoʻl qurilishi loyihasi uchun.
Boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlar: Tojikiston shuningdek Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniyaning KfW taraqqiyot banki, Quvaytning Arab iqtisodiy rivojlanish fondi kabi bir qator boshqa xalqaro tashkilotlar va davlatlardan ham qarz olgan.
Bu qarzlar Tojikistonning energetika, transport, suv va kanalizatsiya kabi turli sohalarini rivojlantirish uchun ishlatilmoqda.
Qirgʻiziston
2024-yil holatiga koʻra, Qirgʻizistonning tashqi qarzi taxminan 4.6 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy davlat qarzi, yaʼni tashqi va ichki qarzlarni qoʻshib hisoblaganda, taxminan 6.3 milliard AQSh dollariga yetadi.
Qirgʻiziston bir nechta manbalardan sezilarli miqdorda qarz olgan, asosiy qismi koʻp tomonlama kreditlardan iborat. Tashqi qarzning taxminan 53.6 foizi, yaʼni 2.48 milliard dollari koʻp tomonlama moliyaviy institutlardan olingan. Yana bir muhim qism, yaʼni 2.08 milliard dollari (tashqi qarzning 44.9 foizi) ikki tomonlama imtiyozli kreditlardan iborat.
Qirgʻizistonning asosiy kreditorlari quyidagilardan iborat:
1. Xitoy: Xitoy Qirgʻizistonning eng katta kreditori boʻlib, mamlakatning tashqi qarzining sezilarli qismini tashkil etadi. Ayniqsa, Xitoyning Eksport-Import Banki Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan, Qirgʻiziston unga taxminan 1.71 milliard dollar qarzdor, bu esa mamlakatning tashqi qarzining 36.9 foizini tashkil etadi.
2. Jahon Banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi: Bu tashkilotlar ham Qirgʻizistonga katta miqdorda kredit bergan. Ularning kreditlari asosan iqtisodiy islohotlar, ijtimoiy dasturlar va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun ishlatiladi.
3. Osiyo Taraqqiyot Banki: ADB ham Qirgʻiziston uchun muhim kreditorlardan biri boʻlib, turli infratuzilma va rivojlanish loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.
4. Ikki tomonlama kreditorlar: Qirgʻiziston shuningdek, Germaniya, Yaponiya va boshqa davlatlardan ham qarz olgan. Bu qarzlar ham infratuzilma va iqtisodiy rivojlanish loyihalariga yoʻnaltirilgan.
Bu kreditorlar Qirgʻizistonning turli sohalarini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy resurslar taqdim etib kelmoqda.
Qozogʻiston
2024-yil holatiga koʻra, Qozogʻistonning tashqi qarzi taxminan 162,5 milliard AQSh dollarini tashkil qiladi.
Qozogʻiston koʻp miqdorda qarz olgan davlatlar va tashkilotlar qatoriga xalqaro moliya institutlari, jumladan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi kiradi.
Qozogʻistonning asosiy kreditorlari quyidagilar:
1. Xitoy: Qozogʻistonning tashqi qarzlarining sezilarli qismi Xitoydan olingan boʻlib, bu mamlakatning moliyaviy taʼsiri katta. Xitoy Qozogʻistonning infratuzilmasini rivojlantirish uchun koʻplab kreditlar bergan.
2. Xalqaro moliya tashkilotlari: Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi Qozogʻistonga katta miqdorda qarz bergan. Bu kreditlar iqtisodiy islohotlar va rivojlanish loyihalarini qoʻllab-quvvatlash uchun ishlatiladi.
3. AQSh va Yevropa Ittifoqi: Qozogʻiston AQSh va Yevropa Ittifoqidan ham qarz olgan. Ushbu kreditlar odatda iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirishga yoʻnaltirilgan.
Ushbu kreditorlar Qozogʻistonning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi.
Oʻzbekiston
Oʻzbekistonning davlat qarzi 2024-yil 1-yanvar holatiga 34,9 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Shundan 29,6 milliard dollari tashqi, 5,3 milliard dollari ichki qarz hisoblanadi.
Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:
Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);
Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);
Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);
Xalqaro investorlar (xalqaro yevrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);
Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);
Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);
Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);
Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;
Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);
Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);
Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;
Fransiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);
Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Yevropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;
Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).
Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzi masalasi, mintaqa iqtisodiyotining ahamiyatli jihatlaridan biridir. Davlatlar oʻzining iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash maqsadida xalqaro moliya tashkilotlari va davlatlararo yordamlar orqali tashqi qarz olishadi.
Maqolada taqdim etilgan statistik maʼlumotlarga koʻra, har bir davlatning tashqi qarz miqdori oʻzining YIMga nisbatan turlicha proporsiyaga ega boʻlib, bu holat mintaqa iqtisodiyotining xavfsizlik darajasi va moliyaviy barqarorligiga taʼsir qiladi.
Xulosa sifatida, Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi qarzlari iqtisodiy rivojlanish va barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdagi muhim rol oʻynaydi. Biroq, bu qarzlarning qoplanishi va iqtisodiy risklarning samara berishi uchun davlat siyosatining muvofiqlashuvi va puxta tuzilgan qarz strategiyalarini ishlab chiqish talab qilinadi. Mintaqa mamlakatlari uchun tashqi qarzlarni boshqarish va iqtisodiy barqarorlik strategiyasi tashqi siyosat yuritishdagi erkinlik masalasiga jiddiy taʼsir oʻtkazib keladi.
Mustafo Yaxyoyev
Iqtisodiyot
08.08.2024, 15:12
Ulashish:
Mavzuga oid yangiliklar
Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi
Oʻzbekiston
14.09.2024, 10:55
Prezident qatnashgan sammitda qanday masalalar koʻtarildi? (foto)
Siyosat
17.09.2024, 14:27
Mirziyoyev 9 oy davomida toʻrtinchi marta Qozogʻistonga bordi
Siyosat
17.09.2024, 10:09
2030 yilda Qozogʻistonda urush boʻlishi mumkin — Yermurat Bapi
Jahon
13.09.2024, 17:44
Yanvar voqealari – Avtokratiya inqirozi va siyosiy boʻhron
Siyosat
10.08.2024, 14:13
Qozogʻiston sobiq ichki ishlar vaziriga sud hukmi oʻqildi
Jahon
10.08.2024, 11:33
Mashhur yangiliklar
Toshkentda ilk bor Jordan Piterson va Mark Barton ishtirokida "Tafakkur transformatsiyasi" boʻyicha konferensiya boʻlib oʻtadi
Madaniy
26.08.2024, 11:29
Telegram asoschisi nega qamaldi?
Jahon
26.08.2024, 13:37
Surxondaryoda noqonuniy daraxt kesgan fuqaroga 9 millionga yaqin jarima belgilandi
Oʻzbekiston
28.08.2024, 10:13
Putinning ommaga oshkor qilinmagan oʻgʻillari aniqlandi
Jahon
05.09.2024, 13:44
Ukraina O‘zbekistondan nimalarni umid qilmoqda?
Siyosat
11.09.2024, 16:39
Ikkinchi sinf oʻquvchilaridan soliqlarni oʻz vaqtida toʻlash talab etildi
Ta'lim
05.09.2024, 13:23
So‘nggi yangiliklar
Havo harorati 32 darajagacha koʻtariladi — "Oʻzgidromet"
Oʻzbekiston
19.09.2024, 14:24
Keyingi yildan jamoat transporti uchun QQS imtiyozlari bekor qilinadi
Oʻzbekiston
19.09.2024, 12:31
Oʻzbekistonda odamlar goʻshtdan zaharlanyaptimi?
Oʻzbekiston
19.09.2024, 11:48
Kamqonlikni qanday yengish mumkin? Shifokor tavsiya berdi
Fan-texnologiya
19.09.2024, 11:18
Soliq qoʻmitasi ikkita bankka ogohlantirish berdi
Oʻzbekiston
19.09.2024, 10:37
Nodir Ganiyev Fransiya Prezidentiga ishonch yorligʻini topshirdi
Siyosat
19.09.2024, 10:05
Surxondaryoda yuz bergan katta YTH oqibatida uch kishi halok boʻldi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 16:20
Uchta bankning 148 nafar xodimi tartibga chaqirildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 15:02
Navoiyda ellik yoshli "mirishkor" giyohvandlik moddasi bilan qoʻlga tushdi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 14:28
"Eshak goʻshtiga yem boʻlgan qonun". Xalqni qoʻzgʻatgan loyiha ijro etiladimi?
Oʻzbekiston
18.09.2024, 12:27
Ertaga qaysi hududlarda yomgʻir yogʻishi aytildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 11:38
Urganch davlat universitetiga nisbatan ish qoʻzgʻatildi
Oʻzbekiston
18.09.2024, 11:05
Mashhur yangiliklar
Toshkentda ilk bor Jordan Piterson va Mark Barton ishtirokida "Tafakkur transformatsiyasi" boʻyicha konferensiya boʻlib oʻtadi
Madaniy
26.08.2024, 11:29
Telegram asoschisi nega qamaldi?
Jahon
26.08.2024, 13:37
Surxondaryoda noqonuniy daraxt kesgan fuqaroga 9 millionga yaqin jarima belgilandi
Oʻzbekiston
28.08.2024, 10:13
Putinning ommaga oshkor qilinmagan oʻgʻillari aniqlandi
Jahon
05.09.2024, 13:44
Ukraina O‘zbekistondan nimalarni umid qilmoqda?
Siyosat
11.09.2024, 16:39
Ikkinchi sinf oʻquvchilaridan soliqlarni oʻz vaqtida toʻlash talab etildi
Ta'lim
05.09.2024, 13:23