Марказий Осиё — кимнинг қарзи кўп?

Марказий Осиё давлатларининг 2024 йилдаги ташқи қарзларини умумий қилиб қўшганда, тахминан 210 миллиард АҚШ доллари атрофида бўлади.

Бу қарзларнинг асосий қисмлари қуйидаги манбалардан олинган:

1. Халқаро молия институтлари: Жаҳон Банки, Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ), Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) каби ташкилотлар.

2. Давлатлар: Асосий ёрдам ва қарзларни тақдим этаётган мамлакатлар Хитой, Россия ва бошқа ривожланган давлатлар.

3. Тижорат банклари ва молия компаниялари: Турли тижорат банклари ва хусусий молия институтлари томонидан тақдим этилган қарзлар.

Умумий қарзнинг тақсимланиши ва манбалари ҳар бир мамлакат учун фарқ қилиши мумкин, аммо кўпинча йирик лойиҳалар ва инфратузилма учун қарз олинади.

Улашиш:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Туркманистон

Туркманистоннинг қарзи 2017 йилдан 2021 йилгача деярли 20 фоизга камайди. 2022 йилда Туркманистоннинг ташқи қарзи тахминан 5.77 миллиард АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 2023 йилда 4.7 миллиард долларгача қисқарди.

Бу маълумотларга кўра, Туркманистоннинг ташқи қарзи сўнгги йилларда сезиларли даражада камаймоқда. Туркманистон 2016 йилда 17 миллиард АҚШ доллари ташқи қарзга эга бўлган ва ўша даврдан буён қарзлар сўндириб келинган.

Туркманистоннинг асосий кредиторлари Хитой ва Россия ҳисобланади. Хитой, айниқса, Туркманистоннинг табиий газ лойиҳалари, жумладан Галкйнйш газ конининг ўзлаштирилишида катта рол ўйнайди. Хитой Миллий Нефт Корпорацияси Туркманистоннинг асосий ҳамкорларидан бири бўлиб, Туркманистон-Хитой газ қувури орқали йилига тахминан 30 миллиард кубометр газни Хитойга етказиб беради.
Россия ҳам Туркманистон учун муҳим кредитор ва ҳамкор бўлиб, асосан энергия секторидаги лойиҳалар билан шуғулланади. Бу икки давлатдан ташқари, Туркманистон Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) ва Ислом Тараққиёт Банки каби халқаро молия институтларидан ҳам қарз олган.


Тожикистон

2023 йил ҳолатига кўра, Тожикистоннинг ташқи қарзи тахминан 4,3 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Бу қарз асосан давлат инвестициялари ва инфратузилма лойиҳалари учун олинади. Сўнгги йилларда Тожикистоннинг иқтисодий ўсишининг нормаллашуви ва инфляция даражасининг пастлиги ташқи қарз миқдорини барқарор сақлашга ёрдам бермоқда.

Тожикистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардир:

Хитой: Тожикистоннинг энг катта кредитори бўлиб, давлатнинг умумий ташқи қарзининг тахминан 30 фоизини ташкил этади. Хитойнинг қарзлари асосан инфратузилма лойиҳаларига йўналтирилган, хусусан Роғун ГEСи каби йирик лойиҳа бўйича қарзлар мавжуд.

Жаҳон Банки: Жаҳон Банки ҳам Тожикистонга сезиларли миқдорда қарз берган. Ушбу қарзлар энергия секторида ислоҳотлар ва инфратузилмани ривожлантириш каби турли соҳаларда амалга оширилмоқда.

Халқаро валюта жамғармаси: ХВЖ ҳам Тожикистоннинг асосий кредиторларидан бири бўлиб, мамлакатга пандемия даврида ёрдам кўрсатиш учун бир қанча қарзлар берган.

Осиё инфратузилма инвестиция банки (ОИИБ): ОИИБ ҳам Тожикистонга инфратузилма лойиҳалари учун қарз берган, масалан, Обигарм - Нуробод йўл қурилиши лойиҳаси учун.

Бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлар: Тожикистон шунингдек Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Германиянинг KfW тараққиёт банки, Қувайтнинг Араб иқтисодий ривожланиш фонди каби бир қатор бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлардан ҳам қарз олган.

Бу қарзлар Тожикистоннинг энергетика, транспорт, сув ва канализация каби турли соҳаларини ривожлантириш учун ишлатилмоқда.
 

Қирғизистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қирғизистоннинг ташқи қарзи тахминан 4.6 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Умумий давлат қарзи, яъни ташқи ва ички қарзларни қўшиб ҳисоблаганда, тахминан 6.3 миллиард АҚШ долларига етади.

Қирғизистон бир нечта манбалардан сезиларли миқдорда қарз олган, асосий қисми кўп томонлама кредитлардан иборат. Ташқи қарзнинг тахминан 53.6 фоизи, яъни 2.48 миллиард доллари кўп томонлама молиявий институтлардан олинган. Яна бир муҳим қисм, яъни 2.08 миллиард доллари (ташқи қарзнинг 44.9 фоизи) икки томонлама имтиёзли кредитлардан иборат. 

Қирғизистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардан иборат:

1. Хитой: Хитой Қирғизистоннинг энг катта кредитори бўлиб, мамлакатнинг ташқи қарзининг сезиларли қисмини ташкил этади. Айниқса, Хитойнинг Экспорт-Импорт Банки Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган, Қирғизистон унга тахминан 1.71 миллиард доллар қарздор, бу эса мамлакатнинг ташқи қарзининг 36.9 фоизини ташкил этади.

2. Жаҳон Банки ва Халқаро валюта жамғармаси: Бу ташкилотлар ҳам Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган. Уларнинг кредитлари асосан иқтисодий ислоҳотлар, ижтимоий дастурлар ва инфратузилма лойиҳаларини молиялаштириш учун ишлатилади.

3. Осиё Тараққиёт Банки: ADB ҳам Қирғизистон учун муҳим кредиторлардан бири бўлиб, турли инфратузилма ва ривожланиш лойиҳаларини молиялаштиришда ёрдам беради.

4. Икки томонлама кредиторлар: Қирғизистон шунингдек, Германия, Япония ва бошқа давлатлардан ҳам қарз олган. Бу қарзлар ҳам инфратузилма ва иқтисодий ривожланиш лойиҳаларига йўналтирилган.

Бу кредиторлар Қирғизистоннинг турли соҳаларини ривожлантиришга ёрдам берадиган молиявий ресурслар тақдим этиб келмоқда.

Қозоғистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қозоғистоннинг ташқи қарзи тахминан 162,5 миллиард АҚШ долларини ташкил қилади.

Қозоғистон кўп миқдорда қарз олган давлатлар ва ташкилотлар қаторига халқаро молия институтлари, жумладан Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси киради.

Қозоғистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилар:

1. Хитой: Қозоғистоннинг ташқи қарзларининг сезиларли қисми Хитойдан олинган бўлиб, бу мамлакатнинг молиявий таъсири катта. Хитой Қозоғистоннинг инфратузилмасини ривожлантириш учун кўплаб кредитлар берган.

2. Халқаро молия ташкилотлари: Жаҳон Банки ва Халқаро Валюта Жамғармаси Қозоғистонга катта миқдорда қарз берган. Бу кредитлар иқтисодий ислоҳотлар ва ривожланиш лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун ишлатилади .

3. АҚШ ва Европа Иттифоқи: Қозоғистон АҚШ ва Европа Иттифоқидан ҳам қарз олган. Ушбу кредитлар одатда иқтисодий ва ижтимоий дастурларни молиялаштиришга йўналтирилган.
Ушбу кредиторлар Қозоғистоннинг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнайди.


Ўзбекистон

Ўзбекистоннинг давлат қарзи 2024 йил 1 январ ҳолатига 34,9 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Шундан 29,6 миллиард доллари ташқи, 5,3 миллиард доллари ички қарз ҳисобланади.

Кредиторлар нуқтаи назаридан давлат ташқи қарзи:

Жаҳон банки — 6,6 миллиард доллар (5,5 миллиард);

Осиё тараққиёт банки — 6,4 миллиард доллар (6 миллиард);

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Халқаро инвесторлар (халқаро евробондлар) — 3,4 миллиард доллар (2,6 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги — 2 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой Эксимбанки — 1,9 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой давлат тараққиёт банки ва бошқалар — 1,4 млрд доллар (2,1 млрд);

Осиё инфратузилма инвестициялари банки (штаб-квартираси Хитойда) — 1,3 миллиард доллар;

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Корея Иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш жамғармаси — 0,8 млрд доллар (1 миллиард);

Халқаро валюта жамғармаси — 0,8 миллиард доллар;

Франция тараққиёт агентлиги — 0,7 миллиард доллар (0,7 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик банки — 0,3 миллиард доллар (0,4 миллиард);

Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва Европа инвестиция банки — 0,3 миллиард доллар;

Бошқа халқаро молия институтлари — 2,4 миллиард доллар (2,4 миллиард).


Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзи масаласи, минтақа иқтисодиётининг аҳамиятли жиҳатларидан биридир. Давлатлар ўзининг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлаш мақсадида халқаро молия ташкилотлари ва давлатлараро ёрдамлар орқали ташқи қарз олишади.

Мақолада тақдим этилган статистик маълумотларга кўра, ҳар бир давлатнинг ташқи қарз миқдори ўзининг ЙИМга нисбатан турлича пропорцияга эга бўлиб, бу ҳолат минтақа иқтисодиётининг хавфсизлик даражаси ва молиявий барқарорлигига таъсир қилади.

Хулоса сифатида, Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзлари иқтисодий ривожланиш ва барқарорликни қўллаб-қувватлашдаги муҳим рол ўйнайди. Бироқ, бу қарзларнинг қопланиши ва иқтисодий рискларнинг самара бериши учун давлат сиёсатининг мувофиқлашуви ва пухта тузилган қарз стратегияларини ишлаб чиқиш талаб қилинади. Минтақа мамлакатлари учун ташқи қарзларни бошқариш ва иқтисодий барқарорлик стратегияси ташқи сиёсат юритишдаги эркинлик масаласига жиддий таъсир ўтказиб келади.

 

Мустафо Яхёев

мавзуга оид янгиликлар

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Марказий Осиёда кучлар кураши: қайси давлатларда хорижий ҳарбий базалар бор?

Дунёда қудратли ҳарбий кучга эга давлатлар ўз таъсир доирасини кучайтириш ва сўзини ўтказиш учун маълум ҳудудларда ҳарбий базалар очади. Масалан, Америка Қўшма Штатларининг 80 та давлатда, Россиянинг 14 та, Туркиянинг 11 та, Эрон ва Саудия Арабистонининг учта мамлакатда ўз ҳарбий базалари мавжуд. Марказий Осиё ҳудудида ҳам бир нечта хорижий ҳарбий базалар жойлашган. Хўш, улар қайси давлатларга тегишли ва минтақада бу борада кимнинг таъсири кучли? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Сиёсат

04.02.2025, 14:04

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Oʻzbekiston va Qirgʻisan hukumati mahbuslar almashmoqchi

Ўзбекистон ва Қирғизистон ҳукумати маҳбуслар алмашмоқчи

Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасида озодликдан маҳрум этилган шахслар жазони ўз юртида давом эттиришлари мумкин бўлган битим битим ратификация қилинди.

Сиёсат

11.06.2025, 17:31

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Қирғизистон Тожикистон билан 23 йиллик музокарасига нуқта қўйди

Кеча, 19 март куни Қирғизистон парламенти қўшни Тожикистон 23 йилдан бери давом этиб келаётган музокараларни якунлаб, чегара тўғрисидаги шартномани ратификация қилди.

Жаҳон

20.03.2025, 13:51

Ўзбекистонда иш ҳақи, пенся ва нафақа ошмайдиган бўлди

Ижтимоий тармоқларда иш ҳақи, пенсия ва нафақаларнинг ошиши ҳақида хабарлар тарқалди. Мазкур ҳолатда Иқтисодиёт ва молия вазирлиги расмий муносабат билдирди.

Ўзбекистон

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Россия, Тожикистон ва Қирғизистондан наркотик моддаларни ташиганлар қўлга олинди

Давлат хавфсизлиги хизмати Россия, Тожикистон ва Қирғизистон Республикаларидан олиб келинган наркотик моддаларнинг айланмасига чек қўйди.  

Ўзбекистон

14.09.2024, 10:55

сўнгги янгиликлар

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Прокуратура ходими пора билан қўлга тушди

Урганч шаҳар прокуратураси катта терговчиси мансаб мавқеидан фойдаланиб, дастлабки тергов ҳаракатлари олиб борилаётган жиноят ишини айблов хулосаси билан судга юборилмасдан, терговда тугатиб бериш эвазига 3000 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Швеция Ўзбекистондан ишчиларни қабул қилишини режалаштирмоқда

Швеция Ўзбекистондан меҳнат муҳожирларини қабул қилиш имкониятини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда Миграция агентлиги хабар қилди.

Сиёсат

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Қимор ўйинларни реклама қилган "Jasjan_" жавобгарликка тортилди

Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасининг хабар қилишича, "Melbet" букмекерлик товар белгисидан фойдаланган, шунингдек, қимор ўйинларини тарғиб қилувчи видео роликни Instagram ижтимоий тармоғидаги саҳифасига жойлаган блогер ва вайнерлар жавобгарликка тортилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:35

Toshkent viloyati Kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Тошкент вилояти кадастр ходими пора билан қўлга тушди

Давлат кадастр палатасининг Тошкент вилояти Оққўрғон тумани филиали кадастр муҳандиси ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, фуқаро томонидан ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган 9 сотих ерни уй-жой қуриш учун рухсат олиб бериш эвазига 1200 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:03

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

23 июнь куни ҳаво ҳарорати қандай бўлади?

Бугун, душанба куни Ўзбекистон бўйлаб ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик кутилмайди. Ҳарорат кундузи 28-44° даража атрофида бўлади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" хабар қилди. 

Ўзбекистон

23.06.2025, 08:59

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Покистон Трампни Тинчлик бўйича Нобел мукофотига номзод этиб кўрсатди

Покистон ҳукумати АҚШ президенти Доналд Трампни 2026 йилги Тинчлик  бўйича Нобел мукофотига номзод сифатида кўрсатди. Бу ҳақда "Газта.ru" нашри хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 12:20

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентнинг Миробод туманида ҳайвонга нисбатан шафқатсизлик ҳолати қайд этилди. Пойтахт ИИББ матбуот хизмати маълум қилишича, воқеа 15 июнь куни содир бўлган.

Ўзбекистон

21.06.2025, 11:25

Isroil erta tongda Eronning Qum shahriga hujum qildi

Исроил эрта тонгда Эроннинг Қум шаҳрига ҳужум қилди

Бугун, 21 июнь куни Исроил Эроннинг марказий Қум шаҳрида турар-жой биносига уюштирилган зарбаси оқибатида тўрт киши яраланган, икки киши ҳалок бўлган. Бу ҳақда CNN хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 10:59

AQSh maxfiy xizmatlari Eronning atom bombasini yaratish boʻyicha hali qaror qabul qilmaganini aytmoqda — NYT

АҚШ махфий хизматлари Эроннинг атом бомбасини яратиш бўйича ҳали қарор қабул қилмаганини айтмоқда — NYT

Агар АҚШ Эроннинг уранни бойитишнинг асосий марказларига ҳужум қилса ёки Исроил Эронннинг олий раҳбарини ўлдирса, Эрон ядро қуролини ишлаб чиқаришга ўтиши эҳтимоли ошади. Бу ҳақда "Тhе New York”Тimes" ёзмоқда.

Жаҳон

20.06.2025, 13:21