Марказий Осиё — кимнинг қарзи кўп?

Марказий Осиё давлатларининг 2024 йилдаги ташқи қарзларини умумий қилиб қўшганда, тахминан 210 миллиард АҚШ доллари атрофида бўлади.

Бу қарзларнинг асосий қисмлари қуйидаги манбалардан олинган:

1. Халқаро молия институтлари: Жаҳон Банки, Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ), Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) каби ташкилотлар.

2. Давлатлар: Асосий ёрдам ва қарзларни тақдим этаётган мамлакатлар Хитой, Россия ва бошқа ривожланган давлатлар.

3. Тижорат банклари ва молия компаниялари: Турли тижорат банклари ва хусусий молия институтлари томонидан тақдим этилган қарзлар.

Умумий қарзнинг тақсимланиши ва манбалари ҳар бир мамлакат учун фарқ қилиши мумкин, аммо кўпинча йирик лойиҳалар ва инфратузилма учун қарз олинади.

Улашиш:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Туркманистон

Туркманистоннинг қарзи 2017 йилдан 2021 йилгача деярли 20 фоизга камайди. 2022 йилда Туркманистоннинг ташқи қарзи тахминан 5.77 миллиард АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 2023 йилда 4.7 миллиард долларгача қисқарди.

Бу маълумотларга кўра, Туркманистоннинг ташқи қарзи сўнгги йилларда сезиларли даражада камаймоқда. Туркманистон 2016 йилда 17 миллиард АҚШ доллари ташқи қарзга эга бўлган ва ўша даврдан буён қарзлар сўндириб келинган.

Туркманистоннинг асосий кредиторлари Хитой ва Россия ҳисобланади. Хитой, айниқса, Туркманистоннинг табиий газ лойиҳалари, жумладан Галкйнйш газ конининг ўзлаштирилишида катта рол ўйнайди. Хитой Миллий Нефт Корпорацияси Туркманистоннинг асосий ҳамкорларидан бири бўлиб, Туркманистон-Хитой газ қувури орқали йилига тахминан 30 миллиард кубометр газни Хитойга етказиб беради.
Россия ҳам Туркманистон учун муҳим кредитор ва ҳамкор бўлиб, асосан энергия секторидаги лойиҳалар билан шуғулланади. Бу икки давлатдан ташқари, Туркманистон Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) ва Ислом Тараққиёт Банки каби халқаро молия институтларидан ҳам қарз олган.


Тожикистон

2023 йил ҳолатига кўра, Тожикистоннинг ташқи қарзи тахминан 4,3 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Бу қарз асосан давлат инвестициялари ва инфратузилма лойиҳалари учун олинади. Сўнгги йилларда Тожикистоннинг иқтисодий ўсишининг нормаллашуви ва инфляция даражасининг пастлиги ташқи қарз миқдорини барқарор сақлашга ёрдам бермоқда.

Тожикистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардир:

Хитой: Тожикистоннинг энг катта кредитори бўлиб, давлатнинг умумий ташқи қарзининг тахминан 30 фоизини ташкил этади. Хитойнинг қарзлари асосан инфратузилма лойиҳаларига йўналтирилган, хусусан Роғун ГEСи каби йирик лойиҳа бўйича қарзлар мавжуд.

Жаҳон Банки: Жаҳон Банки ҳам Тожикистонга сезиларли миқдорда қарз берган. Ушбу қарзлар энергия секторида ислоҳотлар ва инфратузилмани ривожлантириш каби турли соҳаларда амалга оширилмоқда.

Халқаро валюта жамғармаси: ХВЖ ҳам Тожикистоннинг асосий кредиторларидан бири бўлиб, мамлакатга пандемия даврида ёрдам кўрсатиш учун бир қанча қарзлар берган.

Осиё инфратузилма инвестиция банки (ОИИБ): ОИИБ ҳам Тожикистонга инфратузилма лойиҳалари учун қарз берган, масалан, Обигарм - Нуробод йўл қурилиши лойиҳаси учун.

Бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлар: Тожикистон шунингдек Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Германиянинг KfW тараққиёт банки, Қувайтнинг Араб иқтисодий ривожланиш фонди каби бир қатор бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлардан ҳам қарз олган.

Бу қарзлар Тожикистоннинг энергетика, транспорт, сув ва канализация каби турли соҳаларини ривожлантириш учун ишлатилмоқда.
 

Қирғизистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қирғизистоннинг ташқи қарзи тахминан 4.6 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Умумий давлат қарзи, яъни ташқи ва ички қарзларни қўшиб ҳисоблаганда, тахминан 6.3 миллиард АҚШ долларига етади.

Қирғизистон бир нечта манбалардан сезиларли миқдорда қарз олган, асосий қисми кўп томонлама кредитлардан иборат. Ташқи қарзнинг тахминан 53.6 фоизи, яъни 2.48 миллиард доллари кўп томонлама молиявий институтлардан олинган. Яна бир муҳим қисм, яъни 2.08 миллиард доллари (ташқи қарзнинг 44.9 фоизи) икки томонлама имтиёзли кредитлардан иборат. 

Қирғизистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардан иборат:

1. Хитой: Хитой Қирғизистоннинг энг катта кредитори бўлиб, мамлакатнинг ташқи қарзининг сезиларли қисмини ташкил этади. Айниқса, Хитойнинг Экспорт-Импорт Банки Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган, Қирғизистон унга тахминан 1.71 миллиард доллар қарздор, бу эса мамлакатнинг ташқи қарзининг 36.9 фоизини ташкил этади.

2. Жаҳон Банки ва Халқаро валюта жамғармаси: Бу ташкилотлар ҳам Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган. Уларнинг кредитлари асосан иқтисодий ислоҳотлар, ижтимоий дастурлар ва инфратузилма лойиҳаларини молиялаштириш учун ишлатилади.

3. Осиё Тараққиёт Банки: ADB ҳам Қирғизистон учун муҳим кредиторлардан бири бўлиб, турли инфратузилма ва ривожланиш лойиҳаларини молиялаштиришда ёрдам беради.

4. Икки томонлама кредиторлар: Қирғизистон шунингдек, Германия, Япония ва бошқа давлатлардан ҳам қарз олган. Бу қарзлар ҳам инфратузилма ва иқтисодий ривожланиш лойиҳаларига йўналтирилган.

Бу кредиторлар Қирғизистоннинг турли соҳаларини ривожлантиришга ёрдам берадиган молиявий ресурслар тақдим этиб келмоқда.

Қозоғистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қозоғистоннинг ташқи қарзи тахминан 162,5 миллиард АҚШ долларини ташкил қилади.

Қозоғистон кўп миқдорда қарз олган давлатлар ва ташкилотлар қаторига халқаро молия институтлари, жумладан Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси киради.

Қозоғистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилар:

1. Хитой: Қозоғистоннинг ташқи қарзларининг сезиларли қисми Хитойдан олинган бўлиб, бу мамлакатнинг молиявий таъсири катта. Хитой Қозоғистоннинг инфратузилмасини ривожлантириш учун кўплаб кредитлар берган.

2. Халқаро молия ташкилотлари: Жаҳон Банки ва Халқаро Валюта Жамғармаси Қозоғистонга катта миқдорда қарз берган. Бу кредитлар иқтисодий ислоҳотлар ва ривожланиш лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун ишлатилади .

3. АҚШ ва Европа Иттифоқи: Қозоғистон АҚШ ва Европа Иттифоқидан ҳам қарз олган. Ушбу кредитлар одатда иқтисодий ва ижтимоий дастурларни молиялаштиришга йўналтирилган.
Ушбу кредиторлар Қозоғистоннинг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнайди.


Ўзбекистон

Ўзбекистоннинг давлат қарзи 2024 йил 1 январ ҳолатига 34,9 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Шундан 29,6 миллиард доллари ташқи, 5,3 миллиард доллари ички қарз ҳисобланади.

Кредиторлар нуқтаи назаридан давлат ташқи қарзи:

Жаҳон банки — 6,6 миллиард доллар (5,5 миллиард);

Осиё тараққиёт банки — 6,4 миллиард доллар (6 миллиард);

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Халқаро инвесторлар (халқаро евробондлар) — 3,4 миллиард доллар (2,6 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги — 2 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой Эксимбанки — 1,9 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой давлат тараққиёт банки ва бошқалар — 1,4 млрд доллар (2,1 млрд);

Осиё инфратузилма инвестициялари банки (штаб-квартираси Хитойда) — 1,3 миллиард доллар;

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Корея Иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш жамғармаси — 0,8 млрд доллар (1 миллиард);

Халқаро валюта жамғармаси — 0,8 миллиард доллар;

Франция тараққиёт агентлиги — 0,7 миллиард доллар (0,7 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик банки — 0,3 миллиард доллар (0,4 миллиард);

Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва Европа инвестиция банки — 0,3 миллиард доллар;

Бошқа халқаро молия институтлари — 2,4 миллиард доллар (2,4 миллиард).


Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзи масаласи, минтақа иқтисодиётининг аҳамиятли жиҳатларидан биридир. Давлатлар ўзининг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлаш мақсадида халқаро молия ташкилотлари ва давлатлараро ёрдамлар орқали ташқи қарз олишади.

Мақолада тақдим этилган статистик маълумотларга кўра, ҳар бир давлатнинг ташқи қарз миқдори ўзининг ЙИМга нисбатан турлича пропорцияга эга бўлиб, бу ҳолат минтақа иқтисодиётининг хавфсизлик даражаси ва молиявий барқарорлигига таъсир қилади.

Хулоса сифатида, Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзлари иқтисодий ривожланиш ва барқарорликни қўллаб-қувватлашдаги муҳим рол ўйнайди. Бироқ, бу қарзларнинг қопланиши ва иқтисодий рискларнинг самара бериши учун давлат сиёсатининг мувофиқлашуви ва пухта тузилган қарз стратегияларини ишлаб чиқиш талаб қилинади. Минтақа мамлакатлари учун ташқи қарзларни бошқариш ва иқтисодий барқарорлик стратегияси ташқи сиёсат юритишдаги эркинлик масаласига жиддий таъсир ўтказиб келади.

 

Мустафо Яхёев

мавзуга оид янгиликлар

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Марказий Осиёда кучлар кураши: қайси давлатларда хорижий ҳарбий базалар бор?

Дунёда қудратли ҳарбий кучга эга давлатлар ўз таъсир доирасини кучайтириш ва сўзини ўтказиш учун маълум ҳудудларда ҳарбий базалар очади. Масалан, Америка Қўшма Штатларининг 80 та давлатда, Россиянинг 14 та, Туркиянинг 11 та, Эрон ва Саудия Арабистонининг учта мамлакатда ўз ҳарбий базалари мавжуд. Марказий Осиё ҳудудида ҳам бир нечта хорижий ҳарбий базалар жойлашган. Хўш, улар қайси давлатларга тегишли ва минтақада бу борада кимнинг таъсири кучли? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Сиёсат

04.02.2025, 14:04

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Қирғизистон Тожикистон билан 23 йиллик музокарасига нуқта қўйди

Кеча, 19 март куни Қирғизистон парламенти қўшни Тожикистон 23 йилдан бери давом этиб келаётган музокараларни якунлаб, чегара тўғрисидаги шартномани ратификация қилди.

Жаҳон

20.03.2025, 13:51

Ўзбекистонда иш ҳақи, пенся ва нафақа ошмайдиган бўлди

Ижтимоий тармоқларда иш ҳақи, пенсия ва нафақаларнинг ошиши ҳақида хабарлар тарқалди. Мазкур ҳолатда Иқтисодиёт ва молия вазирлиги расмий муносабат билдирди.

Ўзбекистон

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Россия, Тожикистон ва Қирғизистондан наркотик моддаларни ташиганлар қўлга олинди

Давлат хавфсизлиги хизмати Россия, Тожикистон ва Қирғизистон Республикаларидан олиб келинган наркотик моддаларнинг айланмасига чек қўйди.  

Ўзбекистон

14.09.2024, 10:55

Тошкентда тунги клуб олдида жанжал кўтарган эркак Қозоғистонда ушланди

Тошкентда тунги клуб олдида жанжал кўтарган эркак Қозоғистонда ушланди

Тошкент шаҳридаги тунги клублардан бирининг олдида эркак ва аёлга нисбатан куч ишлатиб, улардан бирига оғир жароҳат етказган гумонланувчи Қозоғистонда қўлга олинди. Бу ҳақда пойтахт ИИББ ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

18.03.2025, 10:00

Кадр из видео

Қирғизистонда 30 нафар террорчи ушланди

Жорий йилнинг 27 февраль куни Қирғизистонда 30 кишидан иборат яширин террористик гуруҳ қўлга олинди. Бу ҳақда "24.kg" нашри хабар берди.

Жаҳон

06.03.2025, 09:51

сўнгги янгиликлар

Яҳудий роҳибини ўлдирганликда айбланиб қўлга олинган 3 нафар ўзбекистонлик ўлимга ҳукм қилинди

Исроил ва Молдова фуқароси, Бирлашган Араб Амирлиги (БАА) резиденти бўлган роҳиб Тсви Коганни ўлдиришда гумонланиб қўлга олинган 3 нафар Ўзбекистон фуқароси ўлимга ҳукм қилинди.  Ҳукм 30 март куни Абу-Даби Федерал апелляция суди Давлат хавфсизлик палатаси томонидан бир овоздан қабул қилинган. Бу ҳақда Абу-Даби федерал аппеляция суди хабар қилди.

Ўзбекистон

01.04.2025, 20:48

#Uzbekistan, #reyting,

Дунёга янги адолатли тизим керак

Туркиянинг Ўзбекистондаги фавқулодда ва мухтор элчиси Уфук Улуташ адолат ва тинчлик ўрнатиш мақсадида тузилган халқаро тизим Бирлашган Миллатлар Ташкилоти  эскираётганини ҳамда БМТда ўрнатилган қоидалар иккиюзламачилик асосида қўлланилаётганини айтди. Бу ҳақда PARADIGMA.UZ мухбири хабар қилди.

Жаҳон

01.04.2025, 17:45

#Uzbekistan, #reyting,

Энг бахтли мамлакатлар ичида Ўзбекистон борми?

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 20 март Халқаро бахт кунига бағишланган навбатдаги ҳисоботини эълон қилди.

Жаҳон

01.04.2025, 17:35

Самарқанд тарихий меросига зиёратгоҳ маркази қурилиши таҳдид солмоқда

Халқ депутатлари вилоят Кенгашининг тўққизинчи сессиясида Чокардиза қабристонида жойлашган Имом Матуридий мажмуасини реконструкция қилиш, ободонлаштириш ва инфратузилмани ободонлаштириш орқали йирик зиёратгоҳ қуриш учун 220 та турар-жой ва нотурар жой объектларининг жамоат еҳтиёжлари учун ер участкаларини олиб қўйиш бўйича тақдимот маъқулланди. Самарқанд, Оқдарё тумани Даҳбед қишлоғидаги Махдуми Аъзам мажмуасидаги бешта турар-жой ва нотурар жой.

Ўзбекистон

01.04.2025, 11:14

Самарқанд ва Тошкент вилоятларида яроқсиз бензин сотаётганлар ушланди

Самарқанд ва Тошкент вилоятларида яроқсиз бензин сотаётганлар ушланди

Тошкент ҳамда Самарқанд вилоятидаги автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаларида (АЁҚШ) яроқсиз автобензин сотилаётгани аниқланди. Бу ҳақда Рақобат қўмитаси ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

27.03.2025, 11:35

Piskentdagi koloniyada qiynoqqa solingani aytilgan mahkumda tan jarohati aniqlanmadi — Bosh prokuratura

Пискентдаги колонияда қийноққа солингани айтилган маҳкумда тан жароҳати аниқланмади — Бош прокуратура

Тошкент вилоятидаги 50 сон манзил-колониясида жазо муддатини ўтаётган 36 ёшли маҳкум Т.И. колония ходимлари томонидан қийноққа солиниб, сўнг асоссиз равишда интизомий бўлинмага жойлаштирилгани ҳақида хабар берилган эди. Бош прокуратура ҳолат юзасидан изоҳ берди.

Ўзбекистон

27.03.2025, 10:53

Hamshiraning choʻpchagi: Maktab oʻquvchilariga "tarqatilgan" qulupnayli konfetlar zararsiz ekanligi aniqlandi

Ҳамширанинг чўпчаги: Мактаб ўқувчиларига "тарқатилган" қулупнайли конфетлар зарарсиз эканлиги аниқланди

Ижтимоий тармоқлардаги Ўзбекистондаги мактаб ўқувчиларига номаълум шахслар таркибида заҳарли модда бўлган конфет тарқатаётгани ҳақида хабарлар тарқалган эди. Мазкур ҳолат юзасидан Болалар омбудсмани изоҳ берди.

Ўзбекистон

26.03.2025, 14:40

Oʻzbekistonda qimmatlashgan gaz va “svet”ning yangi narxlari eʼlon qilindi

Ўзбекистонда қимматлашган газ ва “свет”нинг янги нархлари эълон қилинди

Ёқилғи-энергетика ресурсларининг 2024-2025 йилларда босқичма-босқич ўзгарадиган янги нархлари ҳамда шу йилнинг 1 май санасидан эътиборан, аҳоли учун электр энергияси ва табиий газ бир ойлик истеъмолининг базавий меъёрлари тасдиқланди. Бу тўғрисида 2024 йил 16 апрель куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Ёқилғи-энергетика соҳасида бозор механизмларини жорий этишнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарори қабул қилинган эди.

Ўзбекистон

25.03.2025, 16:16

Тошкентнинг қайси манзилларида иссиқ сув вақтинча тўхтатилиши айтилди

Тошкентнинг қайси манзилларида иссиқ сув вақтинча тўхтатилиши айтилди

25-27 март кунлари пойтахт Тошкентнинг турли ҳудудларида иссиқ сув ўчириб қўйилади. Бу ҳақда "Veolia Energy Tashkent" ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

25.03.2025, 14:31

Ўзбекистонда ҳаво ҳарорати янада пасайиши кутилмоқда

Ўзбекистонда ҳаво ҳарорати янада пасайиши кутилмоқда

Эртага, 26 март куни Ўзбекистон бўйлаб ҳаво ҳарорати ёғингарчилик сабаб пасайади. Тоғ олди ҳамда тоғли ҳудудларда ёмғир қорга айланиш эҳтимоли бор. Бу ҳақда "Ўзгидромет" маълум қилди.

Ўзбекистон

25.03.2025, 09:59

Sirojiddin Shamsutdinov yana Oʻzbekistonning Jiddadagi bosh konsuli boʻldi

Сирожиддин Шамсутдинов яна Ўзбекистоннинг Жиддадаги бош консули бўлди

Ўзбекистоннинг Жиддадаги янги тайинланган бош консули Сирожиддин Шамсутдинов Саудия Арабистони Ташқи ишлар вазирлиги Жидда бўлими бош директорининг биринчи ўринбосари Аҳмад Муҳаммад Қутб билан учрашди. Бу ҳақда "Dunyo" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

24.03.2025, 11:30

Ўзбекистон 159-давлат билан дипломатик муносабат ўрнатди

Ню-Йорк шаҳрида Ўзбекистон ва Науру ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатиш тўғрисидаги қўшма коммюнике имзоланди. Бу ҳақда "Dunyo" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

24.03.2025, 10:03