Марказий Осиё — кимнинг қарзи кўп?

Марказий Осиё давлатларининг 2024 йилдаги ташқи қарзларини умумий қилиб қўшганда, тахминан 210 миллиард АҚШ доллари атрофида бўлади.

Бу қарзларнинг асосий қисмлари қуйидаги манбалардан олинган:

1. Халқаро молия институтлари: Жаҳон Банки, Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ), Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) каби ташкилотлар.

2. Давлатлар: Асосий ёрдам ва қарзларни тақдим этаётган мамлакатлар Хитой, Россия ва бошқа ривожланган давлатлар.

3. Тижорат банклари ва молия компаниялари: Турли тижорат банклари ва хусусий молия институтлари томонидан тақдим этилган қарзлар.

Умумий қарзнинг тақсимланиши ва манбалари ҳар бир мамлакат учун фарқ қилиши мумкин, аммо кўпинча йирик лойиҳалар ва инфратузилма учун қарз олинади.

Улашиш:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Туркманистон

Туркманистоннинг қарзи 2017 йилдан 2021 йилгача деярли 20 фоизга камайди. 2022 йилда Туркманистоннинг ташқи қарзи тахминан 5.77 миллиард АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 2023 йилда 4.7 миллиард долларгача қисқарди.

Бу маълумотларга кўра, Туркманистоннинг ташқи қарзи сўнгги йилларда сезиларли даражада камаймоқда. Туркманистон 2016 йилда 17 миллиард АҚШ доллари ташқи қарзга эга бўлган ва ўша даврдан буён қарзлар сўндириб келинган.

Туркманистоннинг асосий кредиторлари Хитой ва Россия ҳисобланади. Хитой, айниқса, Туркманистоннинг табиий газ лойиҳалари, жумладан Галкйнйш газ конининг ўзлаштирилишида катта рол ўйнайди. Хитой Миллий Нефт Корпорацияси Туркманистоннинг асосий ҳамкорларидан бири бўлиб, Туркманистон-Хитой газ қувури орқали йилига тахминан 30 миллиард кубометр газни Хитойга етказиб беради.
Россия ҳам Туркманистон учун муҳим кредитор ва ҳамкор бўлиб, асосан энергия секторидаги лойиҳалар билан шуғулланади. Бу икки давлатдан ташқари, Туркманистон Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) ва Ислом Тараққиёт Банки каби халқаро молия институтларидан ҳам қарз олган.


Тожикистон

2023 йил ҳолатига кўра, Тожикистоннинг ташқи қарзи тахминан 4,3 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Бу қарз асосан давлат инвестициялари ва инфратузилма лойиҳалари учун олинади. Сўнгги йилларда Тожикистоннинг иқтисодий ўсишининг нормаллашуви ва инфляция даражасининг пастлиги ташқи қарз миқдорини барқарор сақлашга ёрдам бермоқда.

Тожикистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардир:

Хитой: Тожикистоннинг энг катта кредитори бўлиб, давлатнинг умумий ташқи қарзининг тахминан 30 фоизини ташкил этади. Хитойнинг қарзлари асосан инфратузилма лойиҳаларига йўналтирилган, хусусан Роғун ГEСи каби йирик лойиҳа бўйича қарзлар мавжуд.

Жаҳон Банки: Жаҳон Банки ҳам Тожикистонга сезиларли миқдорда қарз берган. Ушбу қарзлар энергия секторида ислоҳотлар ва инфратузилмани ривожлантириш каби турли соҳаларда амалга оширилмоқда.

Халқаро валюта жамғармаси: ХВЖ ҳам Тожикистоннинг асосий кредиторларидан бири бўлиб, мамлакатга пандемия даврида ёрдам кўрсатиш учун бир қанча қарзлар берган.

Осиё инфратузилма инвестиция банки (ОИИБ): ОИИБ ҳам Тожикистонга инфратузилма лойиҳалари учун қарз берган, масалан, Обигарм - Нуробод йўл қурилиши лойиҳаси учун.

Бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлар: Тожикистон шунингдек Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Германиянинг KfW тараққиёт банки, Қувайтнинг Араб иқтисодий ривожланиш фонди каби бир қатор бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлардан ҳам қарз олган.

Бу қарзлар Тожикистоннинг энергетика, транспорт, сув ва канализация каби турли соҳаларини ривожлантириш учун ишлатилмоқда.
 

Қирғизистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қирғизистоннинг ташқи қарзи тахминан 4.6 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Умумий давлат қарзи, яъни ташқи ва ички қарзларни қўшиб ҳисоблаганда, тахминан 6.3 миллиард АҚШ долларига етади.

Қирғизистон бир нечта манбалардан сезиларли миқдорда қарз олган, асосий қисми кўп томонлама кредитлардан иборат. Ташқи қарзнинг тахминан 53.6 фоизи, яъни 2.48 миллиард доллари кўп томонлама молиявий институтлардан олинган. Яна бир муҳим қисм, яъни 2.08 миллиард доллари (ташқи қарзнинг 44.9 фоизи) икки томонлама имтиёзли кредитлардан иборат. 

Қирғизистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардан иборат:

1. Хитой: Хитой Қирғизистоннинг энг катта кредитори бўлиб, мамлакатнинг ташқи қарзининг сезиларли қисмини ташкил этади. Айниқса, Хитойнинг Экспорт-Импорт Банки Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган, Қирғизистон унга тахминан 1.71 миллиард доллар қарздор, бу эса мамлакатнинг ташқи қарзининг 36.9 фоизини ташкил этади.

2. Жаҳон Банки ва Халқаро валюта жамғармаси: Бу ташкилотлар ҳам Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган. Уларнинг кредитлари асосан иқтисодий ислоҳотлар, ижтимоий дастурлар ва инфратузилма лойиҳаларини молиялаштириш учун ишлатилади.

3. Осиё Тараққиёт Банки: ADB ҳам Қирғизистон учун муҳим кредиторлардан бири бўлиб, турли инфратузилма ва ривожланиш лойиҳаларини молиялаштиришда ёрдам беради.

4. Икки томонлама кредиторлар: Қирғизистон шунингдек, Германия, Япония ва бошқа давлатлардан ҳам қарз олган. Бу қарзлар ҳам инфратузилма ва иқтисодий ривожланиш лойиҳаларига йўналтирилган.

Бу кредиторлар Қирғизистоннинг турли соҳаларини ривожлантиришга ёрдам берадиган молиявий ресурслар тақдим этиб келмоқда.

Қозоғистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қозоғистоннинг ташқи қарзи тахминан 162,5 миллиард АҚШ долларини ташкил қилади.

Қозоғистон кўп миқдорда қарз олган давлатлар ва ташкилотлар қаторига халқаро молия институтлари, жумладан Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси киради.

Қозоғистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилар:

1. Хитой: Қозоғистоннинг ташқи қарзларининг сезиларли қисми Хитойдан олинган бўлиб, бу мамлакатнинг молиявий таъсири катта. Хитой Қозоғистоннинг инфратузилмасини ривожлантириш учун кўплаб кредитлар берган.

2. Халқаро молия ташкилотлари: Жаҳон Банки ва Халқаро Валюта Жамғармаси Қозоғистонга катта миқдорда қарз берган. Бу кредитлар иқтисодий ислоҳотлар ва ривожланиш лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун ишлатилади .

3. АҚШ ва Европа Иттифоқи: Қозоғистон АҚШ ва Европа Иттифоқидан ҳам қарз олган. Ушбу кредитлар одатда иқтисодий ва ижтимоий дастурларни молиялаштиришга йўналтирилган.
Ушбу кредиторлар Қозоғистоннинг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнайди.


Ўзбекистон

Ўзбекистоннинг давлат қарзи 2024 йил 1 январ ҳолатига 34,9 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Шундан 29,6 миллиард доллари ташқи, 5,3 миллиард доллари ички қарз ҳисобланади.

Кредиторлар нуқтаи назаридан давлат ташқи қарзи:

Жаҳон банки — 6,6 миллиард доллар (5,5 миллиард);

Осиё тараққиёт банки — 6,4 миллиард доллар (6 миллиард);

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Халқаро инвесторлар (халқаро евробондлар) — 3,4 миллиард доллар (2,6 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги — 2 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой Эксимбанки — 1,9 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой давлат тараққиёт банки ва бошқалар — 1,4 млрд доллар (2,1 млрд);

Осиё инфратузилма инвестициялари банки (штаб-квартираси Хитойда) — 1,3 миллиард доллар;

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Корея Иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш жамғармаси — 0,8 млрд доллар (1 миллиард);

Халқаро валюта жамғармаси — 0,8 миллиард доллар;

Франция тараққиёт агентлиги — 0,7 миллиард доллар (0,7 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик банки — 0,3 миллиард доллар (0,4 миллиард);

Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва Европа инвестиция банки — 0,3 миллиард доллар;

Бошқа халқаро молия институтлари — 2,4 миллиард доллар (2,4 миллиард).


Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзи масаласи, минтақа иқтисодиётининг аҳамиятли жиҳатларидан биридир. Давлатлар ўзининг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлаш мақсадида халқаро молия ташкилотлари ва давлатлараро ёрдамлар орқали ташқи қарз олишади.

Мақолада тақдим этилган статистик маълумотларга кўра, ҳар бир давлатнинг ташқи қарз миқдори ўзининг ЙИМга нисбатан турлича пропорцияга эга бўлиб, бу ҳолат минтақа иқтисодиётининг хавфсизлик даражаси ва молиявий барқарорлигига таъсир қилади.

Хулоса сифатида, Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзлари иқтисодий ривожланиш ва барқарорликни қўллаб-қувватлашдаги муҳим рол ўйнайди. Бироқ, бу қарзларнинг қопланиши ва иқтисодий рискларнинг самара бериши учун давлат сиёсатининг мувофиқлашуви ва пухта тузилган қарз стратегияларини ишлаб чиқиш талаб қилинади. Минтақа мамлакатлари учун ташқи қарзларни бошқариш ва иқтисодий барқарорлик стратегияси ташқи сиёсат юритишдаги эркинлик масаласига жиддий таъсир ўтказиб келади.

 

Мустафо Яхёев

мавзуга оид янгиликлар

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Марказий Осиёда кучлар кураши: қайси давлатларда хорижий ҳарбий базалар бор?

Дунёда қудратли ҳарбий кучга эга давлатлар ўз таъсир доирасини кучайтириш ва сўзини ўтказиш учун маълум ҳудудларда ҳарбий базалар очади. Масалан, Америка Қўшма Штатларининг 80 та давлатда, Россиянинг 14 та, Туркиянинг 11 та, Эрон ва Саудия Арабистонининг учта мамлакатда ўз ҳарбий базалари мавжуд. Марказий Осиё ҳудудида ҳам бир нечта хорижий ҳарбий базалар жойлашган. Хўш, улар қайси давлатларга тегишли ва минтақада бу борада кимнинг таъсири кучли? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Сиёсат

04.02.2025, 14:04

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Қирғизистон Тожикистон билан 23 йиллик музокарасига нуқта қўйди

Кеча, 19 март куни Қирғизистон парламенти қўшни Тожикистон 23 йилдан бери давом этиб келаётган музокараларни якунлаб, чегара тўғрисидаги шартномани ратификация қилди.

Жаҳон

20.03.2025, 13:51

Ўзбекистонда иш ҳақи, пенся ва нафақа ошмайдиган бўлди

Ижтимоий тармоқларда иш ҳақи, пенсия ва нафақаларнинг ошиши ҳақида хабарлар тарқалди. Мазкур ҳолатда Иқтисодиёт ва молия вазирлиги расмий муносабат билдирди.

Ўзбекистон

17.02.2025, 10:18

Rossiya, Tojikiston va Qirgʻizistondan narkotik moddalarni tashiganlar qoʻlga olindi

Россия, Тожикистон ва Қирғизистондан наркотик моддаларни ташиганлар қўлга олинди

Давлат хавфсизлиги хизмати Россия, Тожикистон ва Қирғизистон Республикаларидан олиб келинган наркотик моддаларнинг айланмасига чек қўйди.  

Ўзбекистон

14.09.2024, 10:55

Do Human Rights in Uzbekistan No Longer Matter to Europe?

Европа учун Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари энди муҳим эмасми?

Россия–Украина уруши бошланганидан сўнг, бир қатор Европа Иттифоқи давлатларининг Марказий Осиёга, хусусан Ўзбекистонга бўлган қизиқиши сезиларли даражада ортди. Бу ҳолат минтақадаги геосиёсий мувозанат ўзгараётгани, шунингдек, Европа Иттифоқининг янги ташқи сиёсий стратегиясидан далолат беради.

Сиёсат

05.06.2025, 16:22

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

"Кимгадир ёқадими-йўқми, биз ЙИ билан ҳамкорликни давом эттирамиз" — Абдулазиз Комилов

Собиқ ташқи ишлар вазири, Ўзбекистон президентининг махсус вакили Абдулазиз Комилов "Кимгадир ёқадими-йўқми, биз Европа Иттифоқи билан ҳамкорликни давом эттиради", деди.  У бу ҳақда "Ishonch.uz" сайтига берган интервьюсида маълум қилди.

Ўзбекистон

02.06.2025, 17:28

сўнгги янгиликлар

Do Human Rights in Uzbekistan No Longer Matter to Europe?

Европа учун Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари энди муҳим эмасми?

Россия–Украина уруши бошланганидан сўнг, бир қатор Европа Иттифоқи давлатларининг Марказий Осиёга, хусусан Ўзбекистонга бўлган қизиқиши сезиларли даражада ортди. Бу ҳолат минтақадаги геосиёсий мувозанат ўзгараётгани, шунингдек, Европа Иттифоқининг янги ташқи сиёсий стратегиясидан далолат беради.

Сиёсат

05.06.2025, 16:22

OTM oʻqishga kirish uchun qabul boshlandi

ОТМ ўқишга кириш учун қабул бошланди

2025–2026 ўқув йили учун  олий таълим муассасалари ва профессионал таълим муассасаларига қабул жараёнлари бошланди. Бу ҳақда Билимни баҳолаш агентлиги хабар қилди.

Таълим

05.06.2025, 14:45

Tramp 12 davlat fuqarolari uchun AQShga kirishni taqiqladi

Трамп 12 давлат фуқаролари учун АҚШга киришни тақиқлади

Кеча, 4 июнь куни АҚШ президенти Доналъд Трамп жорий йилнинг 9 июнь кунидан бошлаб 12 та давлат фуқароларига мамлакатга киришни тақиқлаб қўйди, 7 та давлат фуқаролари учун кириш қисман тақиқлади. Бу ҳақда "Reuters" ахборот агентлиги хабар қилди.

Жаҳон

05.06.2025, 14:24

AQSh Qashqadaryodagi tarixiy majmuani qayta tiklash uchun 250 ming AQSh dollari sarfladi

АҚШ Қашқадарёдаги тарихий мажмуани қайта тиклаш учун 250 минг АҚШ доллари сарфлади

Қашқадарё вилоятидаги XV асрга оид тарихий Лангар ота мажмуаси АҚШ элчиларининг Маданий меросни сақлаш жамғармаси томонидан 250 минг АҚШ долларлик таъмирлаш лойиҳаси натижасида қайта тикланди ва фойдаланишга топширилди. Бу ҳақда Америка Қўшма Штатларининг Ўзбекистондаги элчихонаси матбуот хизмати хабар қилди.

Маданий

04.06.2025, 17:46

Ilon Mask Trampning asosiy qonun loyihasini "jirkanch razolat" deb atadi

Илон Маск Трампнинг асосий қонун лойиҳасини "жирканч разолат" деб атади

Илон Маск Оқ уйда жамоат асосида олиб борган фаолиятидан кетганидан сўнг, АҚШ президенти Доналъд Трампнинг ички сиёсатдаги асосий ташаббусларидан бири бўлган "Битта Улкан Гўзал Қонун" — солиқлар ва маблағ ажратиш ҳақидаги қонунни оммавий равишда "жирканч разолат" деб атади. Бу ҳақда Маск ўзига тегишли Х тармоғидаги саҳифасида ёзиб қолдирган.

Жаҳон

04.06.2025, 12:40

Janubiy Koreyaga yangi prezident saylandi

Жанубий Кореяга янги президент сайланди

Кеча, 4 июнь куни Жанубий Кореяда муддатидан олдин мамлакат президентлигига сайлов ўтказилди. Унда Демократик партия номзоди Ли Чже Мён собиқ, импичментга учраган президент  Юн Сок Ёл сиёсатига қарши курашиб, президентлик сайловида ғалаба қозонди. Бу ҳақда "Yonhap" ахборот агентлиги хабар қилди.

Жаҳон

04.06.2025, 11:43

Rossiyalik deputat "Sibir oʻzbeklar tarixiy vatani" degan gaplari uchun keskin tanqidga uchrad

Россиялик депутат "Сибир ўзбеклар тарихий ватани" деган гаплари учун кескин танқидга учради

Россиянинг Ханти-Манси мухтор округи (ХМАО) Думаси депутати Халид Таги-Заде томонидан айтилган "ўзбекларнинг тарихий ватани ХМАО" деган баёнот Россия коммунистлари томонидан қаттиқ танқид қилинди. Бу фикр Компартия Марказий Қўмитаси (КПРФ) раҳбарияти томонидан мутлақо рад этилди ва сиёсий масъулиятсизлик деб баҳоланди. 

Жаҳон

03.06.2025, 12:40

Iyul va avgust oyidan ish haqi va pensiyalar oshiriladi

Июль ва август ойидан иш ҳақи ва пенсиялар оширилади

2025 йил 1 июль ва 1 август саналаридан бошлаб Ўзбекистонда иш ҳақлари, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий нафақалар 10 фоизга оширилади. Бу ҳақда Президент фармони қабул қилинди.

Иқтисодиёт

03.06.2025, 12:14

Буюк Британия Абрамович устидан 2,5 миллиард фунт маблағ юзасидан судга мурожаат қилишга тайёр

Буюк Британия ҳукумати футбол клуби "Челси"ни сотишдан тушган 2,5 миллиард фунт стерлингни блокдан чиқариш мақсадида Роман Абрамович устидан судга мурожаат қилишга тайёр эканини маълум қилди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар қилди. 

Спорт

03.06.2025, 11:36

Сулҳ ва алмашинувга умид - Истанбул учрашувининг асосий натижалари

Сулҳ ва алмашинувга умид - Истанбул учрашувининг асосий натижалари

Истанбулда Россия ва Украина делегациялари ўртасида музокараларнинг иккинчи раунди бўлиб ўтди. Музокараларда Россия томонидан илгари сурилган асосий таклифлардан бири — жанг майдонининг айрим ҳудудларида 2-3 кунлик қисқа муддатли ўт очишни тўхтатиш бўлди. Бунинг сабаби — ҳалок бўлган ҳарбий хизматчиларнинг жасадларини йиғиб олиш имконини яратиш зарурати билан изоҳланди.

Сиёсат

03.06.2025, 10:17

"Kimgadir yoqadimi-yoʻqmi, biz YI bilan hamkorlikni davom ettiramiz" — Abdulaziz Komilov

"Кимгадир ёқадими-йўқми, биз ЙИ билан ҳамкорликни давом эттирамиз" — Абдулазиз Комилов

Собиқ ташқи ишлар вазири, Ўзбекистон президентининг махсус вакили Абдулазиз Комилов "Кимгадир ёқадими-йўқми, биз Европа Иттифоқи билан ҳамкорликни давом эттиради", деди.  У бу ҳақда "Ishonch.uz" сайтига берган интервьюсида маълум қилди.

Ўзбекистон

02.06.2025, 17:28

Oʻzbekistonlik senator sud tizimida baʼzi Afrika mamlakatlardan ham orqada ekanligimini aytib, sud tizimdagi tanazzulni tan oldi

Ўзбекистонлик сенатор суд тизимида баъзи Африка мамлакатлардан ҳам орқада эканлигимини айтиб, суд тизимдаги таназзулни тан олди

Қашқадарё вилоятидан сайланган сенатор Абдураҳим Эрқаев суд-ҳуқуқ тизимидаги муаммоларни кескин танқид қилди. Унга таъкидлашича, мамлакат аҳоли орасида суд тизимига нисбатан ишонч тобора пасайиб бормоқда. Шунингдек, Ўзбекистон одил судлов масаласида халқаро рейтингларда орқага қараб кетмоқда.

Ўзбекистон

02.06.2025, 17:16