Марказий Осиё — кимнинг қарзи кўп?

Марказий Осиё давлатларининг 2024 йилдаги ташқи қарзларини умумий қилиб қўшганда, тахминан 210 миллиард АҚШ доллари атрофида бўлади.

Бу қарзларнинг асосий қисмлари қуйидаги манбалардан олинган:

1. Халқаро молия институтлари: Жаҳон Банки, Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ), Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) каби ташкилотлар.

2. Давлатлар: Асосий ёрдам ва қарзларни тақдим этаётган мамлакатлар Хитой, Россия ва бошқа ривожланган давлатлар.

3. Тижорат банклари ва молия компаниялари: Турли тижорат банклари ва хусусий молия институтлари томонидан тақдим этилган қарзлар.

Умумий қарзнинг тақсимланиши ва манбалари ҳар бир мамлакат учун фарқ қилиши мумкин, аммо кўпинча йирик лойиҳалар ва инфратузилма учун қарз олинади.

Улашиш:

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Markaziy Osiyo — kimni qarzi koʻp?

Туркманистон

Туркманистоннинг қарзи 2017 йилдан 2021 йилгача деярли 20 фоизга камайди. 2022 йилда Туркманистоннинг ташқи қарзи тахминан 5.77 миллиард АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 2023 йилда 4.7 миллиард долларгача қисқарди.

Бу маълумотларга кўра, Туркманистоннинг ташқи қарзи сўнгги йилларда сезиларли даражада камаймоқда. Туркманистон 2016 йилда 17 миллиард АҚШ доллари ташқи қарзга эга бўлган ва ўша даврдан буён қарзлар сўндириб келинган.

Туркманистоннинг асосий кредиторлари Хитой ва Россия ҳисобланади. Хитой, айниқса, Туркманистоннинг табиий газ лойиҳалари, жумладан Галкйнйш газ конининг ўзлаштирилишида катта рол ўйнайди. Хитой Миллий Нефт Корпорацияси Туркманистоннинг асосий ҳамкорларидан бири бўлиб, Туркманистон-Хитой газ қувури орқали йилига тахминан 30 миллиард кубометр газни Хитойга етказиб беради.
Россия ҳам Туркманистон учун муҳим кредитор ва ҳамкор бўлиб, асосан энергия секторидаги лойиҳалар билан шуғулланади. Бу икки давлатдан ташқари, Туркманистон Осиё Тараққиёт Банки (ОТБ) ва Ислом Тараққиёт Банки каби халқаро молия институтларидан ҳам қарз олган.


Тожикистон

2023 йил ҳолатига кўра, Тожикистоннинг ташқи қарзи тахминан 4,3 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Бу қарз асосан давлат инвестициялари ва инфратузилма лойиҳалари учун олинади. Сўнгги йилларда Тожикистоннинг иқтисодий ўсишининг нормаллашуви ва инфляция даражасининг пастлиги ташқи қарз миқдорини барқарор сақлашга ёрдам бермоқда.

Тожикистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардир:

Хитой: Тожикистоннинг энг катта кредитори бўлиб, давлатнинг умумий ташқи қарзининг тахминан 30 фоизини ташкил этади. Хитойнинг қарзлари асосан инфратузилма лойиҳаларига йўналтирилган, хусусан Роғун ГEСи каби йирик лойиҳа бўйича қарзлар мавжуд.

Жаҳон Банки: Жаҳон Банки ҳам Тожикистонга сезиларли миқдорда қарз берган. Ушбу қарзлар энергия секторида ислоҳотлар ва инфратузилмани ривожлантириш каби турли соҳаларда амалга оширилмоқда.

Халқаро валюта жамғармаси: ХВЖ ҳам Тожикистоннинг асосий кредиторларидан бири бўлиб, мамлакатга пандемия даврида ёрдам кўрсатиш учун бир қанча қарзлар берган.

Осиё инфратузилма инвестиция банки (ОИИБ): ОИИБ ҳам Тожикистонга инфратузилма лойиҳалари учун қарз берган, масалан, Обигарм - Нуробод йўл қурилиши лойиҳаси учун.

Бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлар: Тожикистон шунингдек Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Германиянинг KfW тараққиёт банки, Қувайтнинг Араб иқтисодий ривожланиш фонди каби бир қатор бошқа халқаро ташкилотлар ва давлатлардан ҳам қарз олган.

Бу қарзлар Тожикистоннинг энергетика, транспорт, сув ва канализация каби турли соҳаларини ривожлантириш учун ишлатилмоқда.
 

Қирғизистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қирғизистоннинг ташқи қарзи тахминан 4.6 миллиард АҚШ долларини ташкил этади. Умумий давлат қарзи, яъни ташқи ва ички қарзларни қўшиб ҳисоблаганда, тахминан 6.3 миллиард АҚШ долларига етади.

Қирғизистон бир нечта манбалардан сезиларли миқдорда қарз олган, асосий қисми кўп томонлама кредитлардан иборат. Ташқи қарзнинг тахминан 53.6 фоизи, яъни 2.48 миллиард доллари кўп томонлама молиявий институтлардан олинган. Яна бир муҳим қисм, яъни 2.08 миллиард доллари (ташқи қарзнинг 44.9 фоизи) икки томонлама имтиёзли кредитлардан иборат. 

Қирғизистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилардан иборат:

1. Хитой: Хитой Қирғизистоннинг энг катта кредитори бўлиб, мамлакатнинг ташқи қарзининг сезиларли қисмини ташкил этади. Айниқса, Хитойнинг Экспорт-Импорт Банки Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган, Қирғизистон унга тахминан 1.71 миллиард доллар қарздор, бу эса мамлакатнинг ташқи қарзининг 36.9 фоизини ташкил этади.

2. Жаҳон Банки ва Халқаро валюта жамғармаси: Бу ташкилотлар ҳам Қирғизистонга катта миқдорда кредит берган. Уларнинг кредитлари асосан иқтисодий ислоҳотлар, ижтимоий дастурлар ва инфратузилма лойиҳаларини молиялаштириш учун ишлатилади.

3. Осиё Тараққиёт Банки: ADB ҳам Қирғизистон учун муҳим кредиторлардан бири бўлиб, турли инфратузилма ва ривожланиш лойиҳаларини молиялаштиришда ёрдам беради.

4. Икки томонлама кредиторлар: Қирғизистон шунингдек, Германия, Япония ва бошқа давлатлардан ҳам қарз олган. Бу қарзлар ҳам инфратузилма ва иқтисодий ривожланиш лойиҳаларига йўналтирилган.

Бу кредиторлар Қирғизистоннинг турли соҳаларини ривожлантиришга ёрдам берадиган молиявий ресурслар тақдим этиб келмоқда.

Қозоғистон

2024 йил ҳолатига кўра, Қозоғистоннинг ташқи қарзи тахминан 162,5 миллиард АҚШ долларини ташкил қилади.

Қозоғистон кўп миқдорда қарз олган давлатлар ва ташкилотлар қаторига халқаро молия институтлари, жумладан Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси киради.

Қозоғистоннинг асосий кредиторлари қуйидагилар:

1. Хитой: Қозоғистоннинг ташқи қарзларининг сезиларли қисми Хитойдан олинган бўлиб, бу мамлакатнинг молиявий таъсири катта. Хитой Қозоғистоннинг инфратузилмасини ривожлантириш учун кўплаб кредитлар берган.

2. Халқаро молия ташкилотлари: Жаҳон Банки ва Халқаро Валюта Жамғармаси Қозоғистонга катта миқдорда қарз берган. Бу кредитлар иқтисодий ислоҳотлар ва ривожланиш лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун ишлатилади .

3. АҚШ ва Европа Иттифоқи: Қозоғистон АҚШ ва Европа Иттифоқидан ҳам қарз олган. Ушбу кредитлар одатда иқтисодий ва ижтимоий дастурларни молиялаштиришга йўналтирилган.
Ушбу кредиторлар Қозоғистоннинг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнайди.


Ўзбекистон

Ўзбекистоннинг давлат қарзи 2024 йил 1 январ ҳолатига 34,9 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Шундан 29,6 миллиард доллари ташқи, 5,3 миллиард доллари ички қарз ҳисобланади.

Кредиторлар нуқтаи назаридан давлат ташқи қарзи:

Жаҳон банки — 6,6 миллиард доллар (5,5 миллиард);

Осиё тараққиёт банки — 6,4 миллиард доллар (6 миллиард);

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Халқаро инвесторлар (халқаро евробондлар) — 3,4 миллиард доллар (2,6 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги — 2 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой Эксимбанки — 1,9 миллиард доллар (1,9 миллиард);

Хитой давлат тараққиёт банки ва бошқалар — 1,4 млрд доллар (2,1 млрд);

Осиё инфратузилма инвестициялари банки (штаб-квартираси Хитойда) — 1,3 миллиард доллар;

Ислом тараққиёт банки — 0,9 миллиард доллар (0,9 миллиард);

Корея Иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш жамғармаси — 0,8 млрд доллар (1 миллиард);

Халқаро валюта жамғармаси — 0,8 миллиард доллар;

Франция тараққиёт агентлиги — 0,7 миллиард доллар (0,7 миллиард);

Япония халқаро ҳамкорлик банки — 0,3 миллиард доллар (0,4 миллиард);

Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва Европа инвестиция банки — 0,3 миллиард доллар;

Бошқа халқаро молия институтлари — 2,4 миллиард доллар (2,4 миллиард).


Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзи масаласи, минтақа иқтисодиётининг аҳамиятли жиҳатларидан биридир. Давлатлар ўзининг иқтисодий ривожланишини қўллаб-қувватлаш мақсадида халқаро молия ташкилотлари ва давлатлараро ёрдамлар орқали ташқи қарз олишади.

Мақолада тақдим этилган статистик маълумотларга кўра, ҳар бир давлатнинг ташқи қарз миқдори ўзининг ЙИМга нисбатан турлича пропорцияга эга бўлиб, бу ҳолат минтақа иқтисодиётининг хавфсизлик даражаси ва молиявий барқарорлигига таъсир қилади.

Хулоса сифатида, Марказий Осиё давлатларининг ташқи қарзлари иқтисодий ривожланиш ва барқарорликни қўллаб-қувватлашдаги муҳим рол ўйнайди. Бироқ, бу қарзларнинг қопланиши ва иқтисодий рискларнинг самара бериши учун давлат сиёсатининг мувофиқлашуви ва пухта тузилган қарз стратегияларини ишлаб чиқиш талаб қилинади. Минтақа мамлакатлари учун ташқи қарзларни бошқариш ва иқтисодий барқарорлик стратегияси ташқи сиёсат юритишдаги эркинлик масаласига жиддий таъсир ўтказиб келади.

 

Мустафо Яхёев

мавзуга оид янгиликлар

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Марказий Осиёда кучлар кураши: қайси давлатларда хорижий ҳарбий базалар бор?

Дунёда қудратли ҳарбий кучга эга давлатлар ўз таъсир доирасини кучайтириш ва сўзини ўтказиш учун маълум ҳудудларда ҳарбий базалар очади. Масалан, Америка Қўшма Штатларининг 80 та давлатда, Россиянинг 14 та, Туркиянинг 11 та, Эрон ва Саудия Арабистонининг учта мамлакатда ўз ҳарбий базалари мавжуд. Марказий Осиё ҳудудида ҳам бир нечта хорижий ҳарбий базалар жойлашган. Хўш, улар қайси давлатларга тегишли ва минтақада бу борада кимнинг таъсири кучли? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Сиёсат

04.02.2025, 14:04

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Nega ayrim qozoq doʻstlarimiz Oʻzbekiston yutuqlaridan xursand boʻlmayapti?

Нега айрим қозоқ дўстларимиз Ўзбекистон ютуқларидан хурсанд бўлмаяпти?

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев яқинда АҚШнинг Нью-Йорк шаҳрида бўлиб ўтган БМТ Бош Ассамблеяси сессияси доирасида муваффақиятли дипломатик ютуқларга имзо чекди. Хусусан, Бош Ассамблея минбарида туриб минтақа ва глобал муаммоларни кўтариш билан бирга, уларга ечимлар ҳам таклиф этди. АҚШ президент Доналд Трамп билан кўришиб, музокаралар ўтказгани, икки давлат ишбилармонлари, йирик компаниялари ўртасида бир неча миллиард долларлик шартномаларнинг имзоланиши ҳам катта ютуқ сифатида эътироф этилди. 

Ўзбекистон

07.10.2025, 12:03

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi

Ўзбекистон Қозоғистондан бензин сотиб олишни бошлади

Ўзбекистонга Қозоғистондан бензин импорти 10 бараварга ошди. Бу ҳақда Inbusiness.kz нашри Argus агентлиги маълумотларига таяниб хабар берди.

Иқтисодиёт

23.09.2025, 13:00

Oʻzbekiston va Qirgʻisan hukumati mahbuslar almashmoqchi

Ўзбекистон ва Қирғизистон ҳукумати маҳбуслар алмашмоқчи

Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасида озодликдан маҳрум этилган шахслар жазони ўз юртида давом эттиришлари мумкин бўлган битим битим ратификация қилинди.

Сиёсат

11.06.2025, 17:31

Qirgʻiziston Tojikiston bilan 23 yillik muzokarasiga nuqta qoʻydi

Қирғизистон Тожикистон билан 23 йиллик музокарасига нуқта қўйди

Кеча, 19 март куни Қирғизистон парламенти қўшни Тожикистон 23 йилдан бери давом этиб келаётган музокараларни якунлаб, чегара тўғрисидаги шартномани ратификация қилди.

Жаҳон

20.03.2025, 13:51

сўнгги янгиликлар

Исроил Ғазога зарба берди, Трамп оташкесим бекор бўлмаганини маълум қилди

Исроил армияси ҲАМАС исроиллик асирларнинг жасадларини топширмаганини баҳона қилиб, Ғазо секторига кучли авиазарбалар берди. Ҳужумлар натижасида камида 33 нафар фаластинлик, жумладан аёллар ва болалар ҳалок бўлди. Байт-Лахия, аль-Бурайж, Нусайрат ва Хан Юнис ҳудудларидаги уйлар ҳамда мактаблар зарар кўрди.

Жаҳон

29.10.2025, 11:13

Адвокатлик қасамёдига содиқ бўлмаган адвокат қўлга олинди

Сирдарё туманидаги адвокатлик бюроси адвокати ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, туман ИИБ ҳузуридаги Тергов бўлими иш юритувида бўлган жиноят иши бўйича ноқонуний талаб қўйгани аниқланди.

Ўзбекистон

29.10.2025, 10:12

“World Boxing” рейтинги: 6 та вазнда ўзбек боксчиси тенгсиз

Бокс бўйича халқаро мусобақаларни ташкил этувчи “World Boxing” ташкилоти ўзининг 10 та вазн тоифаси бўйича янгиланган рейтингини эълон қилди.

Спорт

28.10.2025, 19:21

Фуқароларга энергия самарадор қурилмаларни харид қилиш ва ўрнатиш учун субсидия ажратилади

Ҳукуматнинг 2025 йил 24 октябрдаги 673-сон қарори билан “Аҳоли уй-жойларини энергия аудитидан ўтказиш, энергия самарадор қурилмаларни харид қилиш ва ўрнатишда субсидия ажратиш тўғрисида”ги низом тасдиқланди.

Иқтисодиёт

28.10.2025, 18:17

Кадр из видео

Қамчиқ довонида юк машинаси иштирокида ЙТҲ содир бўлди

Қамчиқ довонида автомобил ташувчи юк машинаси йўлдан чиқиб кетди. Ҳодиса оқибатида жабрланувчилар йўқ.  Унда ташилган автомобиллар сони ва уларнинг шикастланиш даражаси ҳақида ҳозирча маълумот берилмаган.

Ўзбекистон

28.10.2025, 18:11

Исроил: Эрдўған бошчилигидаги Туркия Исроилга нисбатан дипломатик ва иқтисодий санкциялар жорий этди

Исроил ташқи ишлар вазири Гидеон Саарнинг таъкидлашича, Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған раҳбарлигидаги ҳукумат Исроилга нисбатан нафақат сўзларда, балки дипломатик ва иқтисодий санкциялар орқали ҳам муносабатини намоён этмоқда.

Жаҳон

28.10.2025, 17:15

Хоразмда 1,6 млрд сўмлик ноқонуний тамаки маҳсулотлари аниқланди

Хоразм вилоятида қиймати 1,6 миллиард сўм бўлган электрон тамаки маҳсулотларини ноқонуний савдога чиқариш ҳолати аниқланди.

Ўзбекистон

28.10.2025, 16:19

Трамп Япония байроғи ёнида қотиб қолди, Оқ уй унинг соғлиги ҳақида баёнот берди

Японияга расмий ташриф билан келган  АҚШ Президенти Доналд Трамп кутилмаган ҳаракати билан ҳаммани ҳайратда қолдирди. Кутиб олиш маросими пайтида икки мамлакат байроқлари олдида тўхтаб, таъзим қилиши керак бўлган Трамп бир муддат жойида қотиб қолди ва йўлида давом этди.

Жаҳон

28.10.2025, 16:09

Ўзбекистонда аҳолининг зичлик даражаси эълон қилинди

Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2025 йилнинг 1 октябрь ҳолатига кўра Ўзбекистонда 1 квадрат километр майдонга ўртача 84,8 киши тўғри келган.

Ўзбекистон

28.10.2025, 15:14

Рустам Қосимжонов Ўзбекистон терма жамоаси бош мураббийи этиб тайинланди

Халқаро гроссмейстер, 2004 йилги FIDE жаҳон чемпиони Рустам Қосимжонов Ўзбекистон эркаклар миллий шахмат терма жамоасига бош мураббий этиб тайинланди.

Спорт

28.10.2025, 14:17

Мирзаобод тумани собиқ ҳокими жиноий жазога тортилди

Жиноят иши Сардоба сув омборидаги фавқулодда ҳолат оқибатларини бартараф этиш билан боғлиқ: туманни 2020-2023 йилларда бошқарган Жонибек Яриев тошқинда уй-жойи бузилган оилалар учун қурилган ўнга яқин янги уйни белгиланган талабларга зид равишда бериб юборган.

Ўзбекистон

28.10.2025, 13:41

Истанбул мэри Имомоғлуга янги айблов қўйилди

Туркия суди мухолифатдаги Республика халқ партияси (CHP) етакчиси, Истанбул мэри Экрем Имомоғлуга нисбатан янги ҳибсга олиш ордерини чиқарди.

Жаҳон

28.10.2025, 12:51