Дунёга ёйилмоқчи бўлган туркман газини ким чекламоқда?

Жорий йилнинг 5 ноябрь куни Туркманистон Халқ Маслаҳати раиси Гурбангули Бердимуҳамедов ва Президент Шавкат Мирзиёев ўртасида бўлиб ўтган мулоқотда Туркманистоннинг Ўзбекистонга етказиб бераётган табиий газ ҳажмини ошириш бўйича навбатдаги келишувга эришилди. Дунёда газ захиралари бўйича 4-ўринда турадиган Туркманистон негадир фақат Россия, Хитой ҳамда Марказий Осиё давлатларига табиий газ экспорт қилади. Бунинг сабаби нима? Россиянинг постсовет мамлакатларига таъсирими ёки бошқа омиллар мавжудми?

Жаҳон

07.12.2024, 13:52

Lotinchada

Улашиш:

Dunyoga yoyilmoqchi boʻlgan turkman gazini kim cheklamoqda?

Ўзбекистонлик сиёсатшуносларнинг айримлари бу ҳолатга Туркманистон бошқа давлатларга, хусусан, Европа ва Жанубий Осиё мамлакатларига газ экспорт қилишни хоҳлаётганини, аммо Россия бунга қаршилик қилаётганини билдирмоқда.

Бошқалари эса бу ерда Россия Туркманистонга ҳеч қандай босим қилмаётганини айтиб, мамлакатнинг сиёсий иродаси ҳали бунга тайёр эмаслигини таъкидламоқда.

Туркиялик сиёсатшунос Муса Ёвузнинг PARADIGMA.UZ'га маълум қилишича, Россия Туркманистон ишлаб чиқараётган газни Туркия, Европа ва бошқа давлатларга сотишига йўл қўймайди. Россия Туркманистондан газни тахминан ярим нархга сотиб олиб, икки баробар қимматга бошқа давлатларга сотади. Шунинг учун ҳам Россия Туркманистоннинг бошқа давлатларга газ сотишига имкон бермайди.

Сиёсатшунос Санжар Саидовнинг айтишича, Туркманистон ҳозирги кунда ўз энергия манбаларини Россия иштирокисиз экспорт қилиш бўйича ҳаракатлар қилмоқда. Хусусан, мамлакат бугунги кунда Туркманистон – Афғонистон – Покистон – Ҳиндистон давлатлари ўртасидаги (TAPI) лойиҳаси бўйича музокаралар ўтказмоқда.

Туркманистон – Туркия ўртасидаги газ билан боғлиқ муносабатлар

Россия – Украина уруши бошланганидан кейин Европа давлатларида табиий газ билан боғлиқ муаммолар келиб чиқди. Шундан сўнг Туркия, Озарбайжон ва Туркманистон ўртасида табиий газни етказиб бериш бўйича музокаралар фаоллашди.

2024 йилнинг июль ойида Туркия Энергетика ва табиий ресурслар вазири Алпарслан Байрактар туркман газини сотиб олиш бўйича музокаралар ўтказиш учун Туркманистонга ташриф буюрган эди. Ўшанда Байрактар Туркманистон Туркияга дастлабки босқичда 1,5-2 миллиард куб метр табиий газ етказиб бериш ҳақида гапирган.

2024 йилнинг 1 март куни Туркия Президенти Ражаб Тоййип Эрдўған ва Халқ Маслаҳати раиси Гурбангули Бердимуҳамедов Анталия дипломатияси форуми якунида Туркманистон аввал Туркияга, сўнгра, Европага газ етказиб бериш бўйича шартномани имзолаган.

"Anodolu" агентлигининг ёзишича, бу келишув Европа Иттифоқи ва Туркманистон ўртасида 2008 йилда имзоланган Энергетика соҳасидаги ҳамкорлик ва ўзаро англашув битими асосида амалга оширилган. Аммо "Eurasionet" нашрининг тасдиқланмаган маълумотларига кўра, Туркманистон ва Туркия расмийлари газ нархи бўйича муаммоларга дуч келганидан кейин музокаралар тўхтаб қолган.

Туркманистоннинг TAPI лойиҳаси ва ундаги муаммолар

TAPI — Туркманистон ташаббуси билан режалаштирилган лойиҳа бўлиб, мазкур режа асосида Туркманистон табиий газини Афғонистон орқали аввал Покистонга, сўнгра Ҳиндистонга етказиш мақсад қилинган. Бу бўйича музокаралар 2015 йилда бошланган эди. Орадан 9 йил ўтиб, 2024 йилнинг август ойида Туркманистон Ташқи ишлар вазирлиги TAPI лойиҳасини бошлашга тайёр эканлигини билдирди. Сентябрь ойида лойиҳанинг амалий ишлари бошланди. Лекин бу лойиҳа ҳозирги вақтда тўхтаб қолган.

Сиёсатшунос Санжар Саидов TAPI лойиҳасини кечикаётганлигига бу давлатлар ўртасидаги муносабатларнинг яхши эмаслигини сабаб қилиб кўрсатди.

"Бу ерда хавфсизлик масаласи тўлиқ таъминланмаган. Гап фақат Афғонистон ҳақида эмас. Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги муносабатлар ҳам яхши эмас. Улар ўртасидаги алоқалар камида бир йил ичида 5 ёки 6 марта ўзгаради. Ундан кейин, Афғонистон – Покистон чегарасидаги муаммолар ва бошқа ҳал этилиши керак бўлган масалалар бор. "Толибон" ҳали мамлакатнинг хавфсизлигига жавоб бера олмайди", деди сиёсатшунос.

Россия ва Туркманистон ўртасидаги газ битими

2024 йилнинг 25 октябрь куни "Туркмангаз" компанияси раиси Максат Бабаев "Газпром" билан табиий газ нархларини келиша олмагани учун уларнинг ўртасида 2019 йилда имзоланган 4 йилга мўлжалланган шартнома муддатини узайтирмаслигини маълум қилди.

Шундан сўнг, Россия Туркманистонда янги газ конларини топиш учун қидирув сафарбарлигини бошлаган. Бу орада Россия сафарбарликни фақат Туркманистонда эмас, Ўзбекистонда ҳам амалга оширмоқда.

Россия – Украина уруши бошланганидан бери, АҚШ ва Ғарб санкцияларига тушган Россия газининг экспорти чекланиб қолган эди. Федерация ҳозирда бошқа мамлакатлар орқали Европанинг баъзи давлатларига газ экспортини амалга оширмоқда.

Жорий йилнинг 21 ноябрь куни АҚШ Молия вазирлиги Россияга газ импорти бўйича тўловларни амалга оширадиган "Газпромбанк"га нисбатан санкция киритди.

Унга кўра, "Газпромбанк" Россия-Украина урушида ҳарбий қуролларни сотиб олиш, аскарлар учун ҳақ тўлаш, улар учун мукофот пуллари ва ҳалок бўлган аскарларнинг оилаларига товон пулини беришда иштирок этган. Аввалроқ, бу банкка нисбатан, Австралия, Канада, Янги Зеландия ва Буюк Британия давлатлари ҳам санкциялар киритган.

Бунинг ортидан 5 декабрь куни Россия Президенти Владимир Путин 2022 йилда тасдиқланган "Чет эллик харидорларнинг Россия табиий газ етказиб берувчилари олдидаги мажбуриятларининг алоҳида тартиби тўғрисида"ги фармонига ўзгартириш киритди.

Қонунга кўра, хорижий компаниялар эндиликда Россия гази учун тўловни тўғридан-тўғри учинчи шахслар орқали ёки Россиянинг бошқа банкларида пулларини алмаштириш орқали амалга ошириши мумкин.

Жаҳон

07.12.2024, 13:52

Улашиш: