"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Soʻnggi vaqtlarda Markaziy Osiyo davlatlarining “Tolibon” hukumati bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalari rivojlanib bormoqda. Bunga Qozogʻiston hamda Tojikiston davlati tomonidan "Tolibon"ning terrorchi tashkilot roʻyxatidan chiqarilgani hamda mazkur hukumatning diplomatlaridan ishonch yorliqlarini olganliklari yaqqol misol. Ayni paytda bu qarorni Markaziy Osiyo davlatlarining yaqin hamkori boʻlgan Rossiya ham qoʻllab-quvvatlamoqda. Xoʻsh, mintaqa davlatlari bunday harakatlar bilan 2 yil oldin dunyo hamjamiyatiga bergan vaʼdalarini bajarmayotgan "Tolibon" hukumatini tan olishga qaratilgan harakatini boshladimi? Rossiyaning "Tolibon" bilan yaqin munosabatda boʻlishi Markaziy Osiyo davlatlariga qay darajada taʼsir koʻrsatadi? Shu kabi savollarga PARADIGMA.UZ siyosatshunos Hamza Boltayevdan javob oldi. 

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Rossiya –"Tolibon" munosabatlari haqida 

Uning soʻzlariga koʻra, Rossiya hukumati "Tolibon"ni terrorchi tashkilot sifatida koʻrishiga qaramay, avvaldan u bilan doimiy aloqada boʻlib kelgan. Oldingi hukumat — Afgʻoniston Islom Respublikasi davrida ham Rossiya "Tolibon" bilan aloqalar qilib turgan. "Tolibon" Rossiyadagi konferensiyalarda ishtirok etish uchun kelib turgan hamda ular orasida fikr almashinuvlar, muhokamalar boʻlib turgan.

"2021 yilning avgust oyidagi voqeada — "Tolibon" hokimiyati oʻrnatilganidan keyin Rossiya va uning oʻrtasida munosabatlarning iliqlashishga qaratilgan xatti-harakatlar yanada yuzaga chiqdi. Tataristondagi Qozon forumida ham Rossiya va "Tolibon" oʻrtasida muloqotlar boʻldi. Rossiya oliy doira vakillari tomonidan "Tolibon"ni terroristik tashkilotlar roʻyxatidan chiqarish taklif qilindi. Bularning barchasi Rossiya va "Tolibon" oʻrtasidagi munosabatlarni iliqlashtirishga qaratilgan harakat hisoblanadi", deydi siyosatshunos.

Uning fikriga koʻra, hali bu harakatlar Rossiya "Tolibon"dan Markaziy Osiyoga taʼsir oʻtkazish uchun foydalanish darajasiga yetmagan.

"Voqealar rivoji shu darajada ketadigan boʻlsa, hali yaqin kelajakda Rossiya va “Tolibon” munosabatlari mustahkamlanib ketishi boʻyicha birorta belgi koʻrayotganim yoʻq", dedi Hamza Boltayev.

Xitoy –"Tolibon" munosabatlari xususida

Bundan tashqari, "Tolibon"ning Xitoy bilan munosabatlari ham tarixan yaxshi boʻlib kelgan. Birinchi boʻlib Xitoy "Tolibon" elchisidan rasmiy ishonch yorligʻini qabul qilgan hukumat hisoblanadi. Xitoy va "Tolibon" oʻrtasida diplomatik munosabatlar boʻlmasa-da, savdo-iqtisodiy munosabatlar mavjud.

Siyosatshunosga koʻra, Xitoy Afgʻonistonga nisbatan oʻz siyosatini uchinchi davlat yoki mintaqa qanday deb oʻylashi yoki nom berishi kabi holatlarga qarab shakllantirishdan ancha yiroq. Buning uchun munosabatlarga rasmiy nom berishdan koʻra amaliy qadamlar muhim. 

"Bu haqiqiy pragmatizm va amaliy natijaga qaratilgan hamkorlik. Shu kunga qadar Xitoyning rasmiy kompaniyalari hali Afgʻonistonga investitsiyalar kiritmadi. 

Amudaryo hududida neftni qayta ishlash, 10 mlrd dollarlik litiy konlari va Qobulni xavfsiz hudud sifatida "pilot" loyihalar boʻyicha takliflar berayotgan boʻlsa, bularning barchasi xususiy tashkilotlar tomonidan amalga oshirilmoqda. Davlatning rasmiy kompaniyalari yoki tashkilotlari tomonidan berilmayapti. Shundan xulosa chiqarish mumkinki, 

Xitoy Afgʻoniston bilan qilayotgan munosabatlarida bir tomondan juda ham ehtiyotkorlik bilan harakaatlanmoqda. Xitoyning bunday ehtiyotkorona harakati Tolibonning Afgʻonistonda xavfsizlik masalalarini toʻlaqonli hal etganiga  ishonchi komil emasligi orqali talqin qilish mumkin. Shuning uchun sarmoya kiritish va boshqa masalalarda ikkilanib turibdi”, dedi siyosatshunos.

Markaziy Osiyo – "Tolibon" munosabatlari qay darajada mustahkam? 

Boltayevning soʻzlariga koʻra, soʻnggi vaqtlardagi Markaziy Osiyo davlatlarining Afgʻoniston bilan munosabatlaridagi iliqlashuv bu mazkur hukumatni tan olishga harakat qilyapti degani emas.  

Uning aytishicha, Markaziy Osiyo va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuv jarayonida. Garchand mintaqa “Tolibon”ni tan olmagan boʻlsa-da, munosabatlarni yaxshilanish yoʻlida ketmoqda. U bu munosabatlarni pragmatizm va amaliy choralarni ustuvor qilib qoʻyuvchi munosabat deb atadi.

"Diplomatik yoki rasmiy munosabatlarning oʻrnatilishi, bunday munosabatlarning iliqlashuvi va yaxshilanishi oqibatida tabiiy jarayon sifatida amalga oshib ketishi mumkin. Agar munosabatlar shu yoʻnalishda iliqlashib, yaxshilanib ketsa kelgusida Oʻzbekiston "Tolibon" hukumatini tan olishi ham ehtimoldan xoli emas. Agar qandaydir kutilmagan fojiaviy holatlar yuz bermasa, masalan, Afgʻonistonda xavfsizlik bilan bogʻliq jarayonlarning oʻta yomonlashib ketishi oqibatida ichki nizolarning yana kuchayib ketishi, Gʻarb va Afgʻoniston munosabatlarining haddan ortiq keskinlashib ketishi sabab "Tolibon" va Markaziy Osiyo davlatlari munosabatlarining uzoqlashuviga olib kelishi mumkin", deya bayon qilmoqda siyosatshunos.

Shuning uchun Markaziy Osiyo "Tolibon" hukumatini tan olish masalasida Gʻarb, Rossiya, Xitoy va boshqa davlatlarning manfaatlarini koʻzlab barcha tomonlarni hisobga olib harakat qiladi. Markaziy Osiyo davlatlari va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuvida Oʻzbekiston ancha faol. 

Bosh vazir Abdulla Aripovning Afgʻonistonga borgani katta rasmiy tashrif sifatida baholangan. “Tolibon” bilan munosabatlari yaxshi boʻlgan Eron va Pokiston bilan ham bu darajada rasmiy uchrashuvlar boʻlmagan. Siyosatshunos "Tolibon" ishonchlimi degan savolga "Davlatlar oʻrtasida ishonch abadiy emas", deb javob berdi. 

"Ishonch bormi?! Bor, lekin u qay darajada ekanligiga baho bera olmaymiz. Yuqori martabali davlat vakillari boryaptimi, demak ishonch shu darajada. “Tolibon” ishonchlimi yoki ishonchli emasmi degan savolga javob berish juda qiyin", deydi siyosatshunos.

Uning soʻzlariga koʻra, Afgʻoniston tarixida kutilmagan holatlar boʻlgan. Munosabatlar yaxshi boʻlib turgan bir paytda yomonlashib ketgan holatlar ham mavjud. Bunga yorqin misol sifatida Eron va Pokistonni olishimiz mumkin.

"Men pokistonlik tahlilchilar bilan gaplashganimda "Biz hayratdamiz, qanday qilib "Tolibon" Pokistonning Milliy xavfsizligiga taʼsir qiladigan kuchlarni qoʻllab-quvvatlashi mumkin?! Baʼzi ekspertlar ochiq aytishadi, Afgʻoniston hududidan AQSh va Ittifoq kuchlarining olib chiqib ketishiga Eron va Pokistonning yordami "Tolibon"ga nisbatan juda katta. Shunga qaramasdan Eron chegarasida toʻqnashuvlar boʻldi. 

Eronga qarshi Afgʻoniston hududidan boshlanuvchi Hilmand daryosidagi suv masalasini Eronga qarshi qurolga aylantirdi. "Tolibon" bilan Eron oʻrtasidagi munosabatlar juda yaxshi boʻlgan. Chunki Amerikaga qarshi kurashishda ikkovining ham manfaatlari bir boʻlgan. Bular oʻrtasidagi harbiy va boshqa hamkorliklar oʻn yilliklarga borib taqaladi. 

Shunga qaramay chegarada toʻqnashuvlar yuz beryapti, narkotik moddalar savdosi, odam savdosi va suvdan qurol sifatida foydalanishga harakatlar ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarga putur yetkazish holatlari yuz beryapti", degan Hamza Boltayev.

Siyosatshunos "Tolibon"ning ishonchli yoki ishonchli emasligi boʻyicha uzoq muddat uchun javob bera olmasligini aytmoqda. Chunki ular yuqorida koʻrib turganimizdek oʻzgaruvchan.

"Hozirgi hukumat Afgʻonistonni boshqarishda uzoq yillik malakaga ega emasligini inobatga olgan holda aytish mumkinki, "Tolibon"ning kutilmagan va yumshoq qilib aytganda "tushunarsiz" harakatlar sifatida koʻriladigan ishlarni qilib qoʻyish ehtimoli juda yuqori. Bunday holatlar koʻp hollarda davlatchilik borasidagi malakaning yetishmasligidan kelib chiqadi", deya siyosatshunosh oʻz fikrini yakunladi.

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Rossiya Prezidenti Vladimir Putin mamlakatning Sochi shahrida boʻlib oʻtgan "Valday" xalqaro munozara klubining 21-yigʻilishida ishtirok etib, Trampni AQSh prezidentlik saylovidagi gʻalabasi bilan tabrikladi va uni "Jasur odam" deb aytdi. 

Jahon

08.11.2024, 11:40

"Oʻzbekiston bilan viza tartibini joriy qilish kerak. Mamlakatning "fuqarolari" bizga kerak emas". Rossiyalik deputat nimaga shama qilmoqda?

"Oʻzbekiston bilan viza tartibini joriy qilish kerak. Mamlakatning "fuqaro"lari bizga kerak emas". Rossiyalik deputat nimaga shama qilmoqda?

Joriy yilning 14 oktabr kuni Rossiya Davlat dumasi deputati hamda "Spravedlivaya Rossiya" fraksiyasi rahbari Sergey Mironov oʻzining X'dagi sahifasida Oʻzbekistonning Qozon shahridagi Bosh konsulligi fuqarolarni Rossiya armiyasida xizmat qilmaslikka chaqirgani haqidagi xabarga munosabat bildirdi. Mironov Oʻzbekistonning Rossiyada boʻlib turgan muhojirlariga qoʻygan mazkur taqigʻi sababli mamlakat bilan viza rejimini joriy qilish lozimligini aytdi. 

Siyosat

21.10.2024, 10:41

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

AQShning Oʻzbekistondagi elchisi Jonatan Xenik Afgʻonistonda "Tolibon" hukumati oʻrnatilganidan keyin, 2021 yilda Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib oʻtilgan Amerikaga tegishli harbiy aviatexnikalar masalasida AQSh va Oʻzbekiston kelishuvga erishganini aytdi. Bu haqda elchi "Amerika Ovozi"ga bergan intervyusida maʼlum qildi.

Siyosat

17.10.2024, 16:04

Xorijda qolib ketgan uch nafar bola Toshkentga olib kelindi

Xorijda qolib ketgan uch nafar bola Toshkentga olib kelindi

Rossiya va Xitoy Xalq Respublikasida ota-ona qaramogʻisiz qolgan 3 nafar bola Oʻzbekistonga qaytarildi. Bu haqda Ijtimoiy himoya milliy agentligi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

16.10.2024, 12:38

Yevropa Ittifoqi Rossiya gazisiz ham yashay oladi —Kadri Simons

Yevropa Ittifoqi Rossiya gazisiz ham yashay oladi — Kadri Simons

Yevropa Ittifoqining energetika boʻyicha komissari Ukraina orqali keladigan Rossiya gazidan bundan keyin foydalanishga hech qanday asos yoʻqligini bildirdi. Bu haqda Germaniyaning "Deutsche Welle" nashri maʼlum qildi. 

Jahon

16.10.2024, 12:22

Rossiyada migrantlarning mamlakatga erkin kirishini taqiqlash taklif qilindi

Rossiyada migrantlarning mamlakatga erkin kirishini taqiqlash taklif qilindi

Rossiya Mehnat vazirligi rahbari Anton Kotyakov Ichki ishlar vazirligi bilan birgalikda mamlakatga mehnat muhojirlarini jalb qilishning amaldagi tizimini isloh qilish kerakligini bildirdi. Buning oqibatida Rossiyaga muhojirlarning erkin kirishini taqiqlanishi mumkin. Bu haqida "Vedomosti" nashriga tayanib, "Central Asia" maʼlum qildi. 

Jahon

15.10.2024, 16:53

So‘nggi yangiliklar

Pnevmoniyani qanday oldini olish mumkin?

Pnevmoniyani qanday oldini olish mumkin?

Kuz-qish mavsumida odamlar tez-tez shamollaydi. Buning oqibatida ularda turli kasallik alomatlari yuzaga chiqadi. Shulardan eng koʻp kuzatiladigani pnevmoniya (zotiljam) oʻpkadagi yalligʻlanish jarayonidir. Xoʻsh, ushbu kasallikni qanday davolasa boʻladi, uning salbiy oqibatlari nimaga olib keladi?Mazkur savollarga 1-son Toshkent shahar bolalar klinik shifoxonasi bosh shifokori Mavluda Tabibova javob berdi. Bu haqda Sogʻliqni saqlash vazirligi matbuot xizmati maʼlum qildi. 

Fan-texnologiya

13.11.2024, 11:05

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Rossiya Prezidenti Vladimir Putin mamlakatning Sochi shahrida boʻlib oʻtgan "Valday" xalqaro munozara klubining 21-yigʻilishida ishtirok etib, Trampni AQSh prezidentlik saylovidagi gʻalabasi bilan tabrikladi va uni "Jasur odam" deb aytdi. 

Jahon

08.11.2024, 11:40

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

OAV tomonidan yoritilayotgan BFQ (biologik faol qoʻshimcha)lar reklama qonunchiligiga toʻgʻri kelmasligi aniqlandi. Bu haqda Raqobatni rivojlantirish va isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish qoʻmitasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

08.11.2024, 11:26

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Toshkent, Andijon, Surxondaryo va Xorazm viloyatlarida yer maydonlarini noqonuniy sotish holatlari Davlat xavfsizligi xizmati tomonidan fosh etildi.

Oʻzbekiston

08.11.2024, 11:11

Toshkentda MIB xodimlariga jinoyat ishi qoʻzgʻatildi

Toshkentda MIB xodimlariga jinoyat ishi qoʻzgʻatildi

Toshkent shahrida Majburiy ijro byurosining mansabdor shaxslari ijro hujjatlarini asossiz tamomlashi ortidan 202,9 mlrd soʻmlik jami 200 ta ijro ishida qonunbuzilishi holatlariga yoʻl qoʻygani aniqlandi. Bu haqda Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi axborot xizmati maʼlum qildi.

Oʻzbekiston

08.11.2024, 10:26

Fargʻonada oʻzbekistonlik bir guruh terrorchilar qoʻlga tushdi

Fargʻonada oʻzbekistonlik bir guruh terrorchilar qoʻlga tushdi

Fargʻona viloyatida xalqaro terroristik tashkilotga aloqador 11 nafar shaxs qoʻlga olindi. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

07.11.2024, 11:41

IIBB korxona va tashkilot xodimlarini ogohlantirdi

IIBB korxona va tashkilot xodimlarini ogohlantirdi

Firibgarlar korxona yoki tashkilot rahbari nomidan Telegram messenjerida soxta hisob ochib, qoʻl ostidagi ishchilarga SMS yozib xodimlarni aldashni boshladi. Bu haqda Toshkent shahar Ichki ishlar bosh boshqarmasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

07.11.2024, 10:18

Qashqadaryoda ichida yoʻlovchilari bo'lgan mashinani tosh bosib qoldi

Qashqadaryoda ichida yoʻlovchilari bo'lgan mashinani tosh bosib qoldi

Kecha, 6 noyabr kuni Qashqadaryo viloyatida togʻ tepaligidan sirpanib tushgan tosh yoʻlda harakatlanib ketayotgan "Cobalt" avtomashinasini bosib qoldi. Bu haqda viloyat Yoʻl harakati xavfsizligi boshqarmasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

07.11.2024, 10:06

Poyezd ustida selfi tushmoqchi boʻlgan maktab oʻquvchisini tok urdi

Poyezd ustida selfi tushmoqchi boʻlgan maktab oʻquvchisini tok urdi

Joriy yilning 28 oktabr kuni Fargʻona viloyatida poyezd vagoni ustiga chiqib, rasmga tushmoqchi boʻlgan yigitni yuqori kuchlanishdagi elektr toki urib yubordi. Bu haqda "Millar" dasturida maʼlum qilindi.

Oʻzbekiston

06.11.2024, 16:32

Toshkent viloyati tabiatiga qariyb 17 mln soʻmlik zarar yetkazildi

Toshkent viloyati tabiatiga qariyb 17 mln soʻmlik zarar yetkazildi

Toshkent viloyati Boʻstonliq tumanida joylashgan oʻrmon xoʻjaligida fuqaro togʻ echkisini noqonuniy ravishda ovlagani aniqlandi. Bu haqda Toshkent viloyati Ekologiya boshqarmasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

06.11.2024, 11:33

Bojxonadan qariyb 6 mlrd soʻmlik zargarlik buyumlarini olib oʻtmoqchi boʻlganlar ushlandi

Bojxonadan qariyb 6 mlrd soʻmlik zargarlik buyumlarini olib oʻtmoqchi boʻlganlar ushlandi

Sirdaryo viloyatida joylashgan "Malik" chegara punktidan umumiy qiymati 5,6 mlrd soʻm boʻlgan yirik miqdordagi zargarlik buyumlarini olib kirishga uringan buvi hamda nabira qoʻlga tushdi. Bu haqda Bojxona qoʻmitasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

05.11.2024, 14:54

"Invest Finance Bank" AJ jarimaga tortildi

"Invest Finance Bank" AJ jarimaga tortildi

"Invest Finance Bank" AJ tomonidan eʼlon qilinayotgan reklama axborotida kredit xizmati boʻyicha notoʻgʻri maʼlumot taqdim etilayotgani maʼlum boʻldi. Bu haqda Raqobatni rivojlantirish va isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish qoʻmitasi axborot xizmati maʼlum qildi. 

Oʻzbekiston

05.11.2024, 12:12