"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Soʻnggi vaqtlarda Markaziy Osiyo davlatlarining “Tolibon” hukumati bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalari rivojlanib bormoqda. Bunga Qozogʻiston hamda Tojikiston davlati tomonidan "Tolibon"ning terrorchi tashkilot roʻyxatidan chiqarilgani hamda mazkur hukumatning diplomatlaridan ishonch yorliqlarini olganliklari yaqqol misol. Ayni paytda bu qarorni Markaziy Osiyo davlatlarining yaqin hamkori boʻlgan Rossiya ham qoʻllab-quvvatlamoqda. Xoʻsh, mintaqa davlatlari bunday harakatlar bilan 2 yil oldin dunyo hamjamiyatiga bergan vaʼdalarini bajarmayotgan "Tolibon" hukumatini tan olishga qaratilgan harakatini boshladimi? Rossiyaning "Tolibon" bilan yaqin munosabatda boʻlishi Markaziy Osiyo davlatlariga qay darajada taʼsir koʻrsatadi? Shu kabi savollarga PARADIGMA.UZ siyosatshunos Hamza Boltayevdan javob oldi. 

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Rossiya –"Tolibon" munosabatlari haqida 

Uning soʻzlariga koʻra, Rossiya hukumati "Tolibon"ni terrorchi tashkilot sifatida koʻrishiga qaramay, avvaldan u bilan doimiy aloqada boʻlib kelgan. Oldingi hukumat — Afgʻoniston Islom Respublikasi davrida ham Rossiya "Tolibon" bilan aloqalar qilib turgan. "Tolibon" Rossiyadagi konferensiyalarda ishtirok etish uchun kelib turgan hamda ular orasida fikr almashinuvlar, muhokamalar boʻlib turgan.

"2021 yilning avgust oyidagi voqeada — "Tolibon" hokimiyati oʻrnatilganidan keyin Rossiya va uning oʻrtasida munosabatlarning iliqlashishga qaratilgan xatti-harakatlar yanada yuzaga chiqdi. Tataristondagi Qozon forumida ham Rossiya va "Tolibon" oʻrtasida muloqotlar boʻldi. Rossiya oliy doira vakillari tomonidan "Tolibon"ni terroristik tashkilotlar roʻyxatidan chiqarish taklif qilindi. Bularning barchasi Rossiya va "Tolibon" oʻrtasidagi munosabatlarni iliqlashtirishga qaratilgan harakat hisoblanadi", deydi siyosatshunos.

Uning fikriga koʻra, hali bu harakatlar Rossiya "Tolibon"dan Markaziy Osiyoga taʼsir oʻtkazish uchun foydalanish darajasiga yetmagan.

"Voqealar rivoji shu darajada ketadigan boʻlsa, hali yaqin kelajakda Rossiya va “Tolibon” munosabatlari mustahkamlanib ketishi boʻyicha birorta belgi koʻrayotganim yoʻq", dedi Hamza Boltayev.

Xitoy –"Tolibon" munosabatlari xususida

Bundan tashqari, "Tolibon"ning Xitoy bilan munosabatlari ham tarixan yaxshi boʻlib kelgan. Birinchi boʻlib Xitoy "Tolibon" elchisidan rasmiy ishonch yorligʻini qabul qilgan hukumat hisoblanadi. Xitoy va "Tolibon" oʻrtasida diplomatik munosabatlar boʻlmasa-da, savdo-iqtisodiy munosabatlar mavjud.

Siyosatshunosga koʻra, Xitoy Afgʻonistonga nisbatan oʻz siyosatini uchinchi davlat yoki mintaqa qanday deb oʻylashi yoki nom berishi kabi holatlarga qarab shakllantirishdan ancha yiroq. Buning uchun munosabatlarga rasmiy nom berishdan koʻra amaliy qadamlar muhim. 

"Bu haqiqiy pragmatizm va amaliy natijaga qaratilgan hamkorlik. Shu kunga qadar Xitoyning rasmiy kompaniyalari hali Afgʻonistonga investitsiyalar kiritmadi. 

Amudaryo hududida neftni qayta ishlash, 10 mlrd dollarlik litiy konlari va Qobulni xavfsiz hudud sifatida "pilot" loyihalar boʻyicha takliflar berayotgan boʻlsa, bularning barchasi xususiy tashkilotlar tomonidan amalga oshirilmoqda. Davlatning rasmiy kompaniyalari yoki tashkilotlari tomonidan berilmayapti. Shundan xulosa chiqarish mumkinki, 

Xitoy Afgʻoniston bilan qilayotgan munosabatlarida bir tomondan juda ham ehtiyotkorlik bilan harakaatlanmoqda. Xitoyning bunday ehtiyotkorona harakati Tolibonning Afgʻonistonda xavfsizlik masalalarini toʻlaqonli hal etganiga  ishonchi komil emasligi orqali talqin qilish mumkin. Shuning uchun sarmoya kiritish va boshqa masalalarda ikkilanib turibdi”, dedi siyosatshunos.

Markaziy Osiyo – "Tolibon" munosabatlari qay darajada mustahkam? 

Boltayevning soʻzlariga koʻra, soʻnggi vaqtlardagi Markaziy Osiyo davlatlarining Afgʻoniston bilan munosabatlaridagi iliqlashuv bu mazkur hukumatni tan olishga harakat qilyapti degani emas.  

Uning aytishicha, Markaziy Osiyo va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuv jarayonida. Garchand mintaqa “Tolibon”ni tan olmagan boʻlsa-da, munosabatlarni yaxshilanish yoʻlida ketmoqda. U bu munosabatlarni pragmatizm va amaliy choralarni ustuvor qilib qoʻyuvchi munosabat deb atadi.

"Diplomatik yoki rasmiy munosabatlarning oʻrnatilishi, bunday munosabatlarning iliqlashuvi va yaxshilanishi oqibatida tabiiy jarayon sifatida amalga oshib ketishi mumkin. Agar munosabatlar shu yoʻnalishda iliqlashib, yaxshilanib ketsa kelgusida Oʻzbekiston "Tolibon" hukumatini tan olishi ham ehtimoldan xoli emas. Agar qandaydir kutilmagan fojiaviy holatlar yuz bermasa, masalan, Afgʻonistonda xavfsizlik bilan bogʻliq jarayonlarning oʻta yomonlashib ketishi oqibatida ichki nizolarning yana kuchayib ketishi, Gʻarb va Afgʻoniston munosabatlarining haddan ortiq keskinlashib ketishi sabab "Tolibon" va Markaziy Osiyo davlatlari munosabatlarining uzoqlashuviga olib kelishi mumkin", deya bayon qilmoqda siyosatshunos.

Shuning uchun Markaziy Osiyo "Tolibon" hukumatini tan olish masalasida Gʻarb, Rossiya, Xitoy va boshqa davlatlarning manfaatlarini koʻzlab barcha tomonlarni hisobga olib harakat qiladi. Markaziy Osiyo davlatlari va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuvida Oʻzbekiston ancha faol. 

Bosh vazir Abdulla Aripovning Afgʻonistonga borgani katta rasmiy tashrif sifatida baholangan. “Tolibon” bilan munosabatlari yaxshi boʻlgan Eron va Pokiston bilan ham bu darajada rasmiy uchrashuvlar boʻlmagan. Siyosatshunos "Tolibon" ishonchlimi degan savolga "Davlatlar oʻrtasida ishonch abadiy emas", deb javob berdi. 

"Ishonch bormi?! Bor, lekin u qay darajada ekanligiga baho bera olmaymiz. Yuqori martabali davlat vakillari boryaptimi, demak ishonch shu darajada. “Tolibon” ishonchlimi yoki ishonchli emasmi degan savolga javob berish juda qiyin", deydi siyosatshunos.

Uning soʻzlariga koʻra, Afgʻoniston tarixida kutilmagan holatlar boʻlgan. Munosabatlar yaxshi boʻlib turgan bir paytda yomonlashib ketgan holatlar ham mavjud. Bunga yorqin misol sifatida Eron va Pokistonni olishimiz mumkin.

"Men pokistonlik tahlilchilar bilan gaplashganimda "Biz hayratdamiz, qanday qilib "Tolibon" Pokistonning Milliy xavfsizligiga taʼsir qiladigan kuchlarni qoʻllab-quvvatlashi mumkin?! Baʼzi ekspertlar ochiq aytishadi, Afgʻoniston hududidan AQSh va Ittifoq kuchlarining olib chiqib ketishiga Eron va Pokistonning yordami "Tolibon"ga nisbatan juda katta. Shunga qaramasdan Eron chegarasida toʻqnashuvlar boʻldi. 

Eronga qarshi Afgʻoniston hududidan boshlanuvchi Hilmand daryosidagi suv masalasini Eronga qarshi qurolga aylantirdi. "Tolibon" bilan Eron oʻrtasidagi munosabatlar juda yaxshi boʻlgan. Chunki Amerikaga qarshi kurashishda ikkovining ham manfaatlari bir boʻlgan. Bular oʻrtasidagi harbiy va boshqa hamkorliklar oʻn yilliklarga borib taqaladi. 

Shunga qaramay chegarada toʻqnashuvlar yuz beryapti, narkotik moddalar savdosi, odam savdosi va suvdan qurol sifatida foydalanishga harakatlar ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarga putur yetkazish holatlari yuz beryapti", degan Hamza Boltayev.

Siyosatshunos "Tolibon"ning ishonchli yoki ishonchli emasligi boʻyicha uzoq muddat uchun javob bera olmasligini aytmoqda. Chunki ular yuqorida koʻrib turganimizdek oʻzgaruvchan.

"Hozirgi hukumat Afgʻonistonni boshqarishda uzoq yillik malakaga ega emasligini inobatga olgan holda aytish mumkinki, "Tolibon"ning kutilmagan va yumshoq qilib aytganda "tushunarsiz" harakatlar sifatida koʻriladigan ishlarni qilib qoʻyish ehtimoli juda yuqori. Bunday holatlar koʻp hollarda davlatchilik borasidagi malakaning yetishmasligidan kelib chiqadi", deya siyosatshunosh oʻz fikrini yakunladi.

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Rossiyaning Ural federal okrugida mushkul ahvolda qolgan ona va bolalari Oʻzbekistonga olib kelindi

Namangan viloyatida tugʻilgan R. F. oʻzi va ikki nafar voyaga yetmagan farzandlarini Vatanga qaytarishda amaliy yordam soʻrab murojaat qilgan.

Oʻzbekiston

28.08.2025, 09:03

2026 yilda Rossiyada migrantlar imtihonlar faqat kompyuterlardan olinadi

2026 yilda Rossiyada migrantlar imtihonlar faqat kompyuterlardan olinadi

2026-yil 1-yanvardan boshlab chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar uchun rus tili, Rossiya tarixi va Rossiya Federatsiyasi qonunchiligi asoslari boʻyicha imtihon faqat kompyuter shaklida oʻtkaziladi.

Jahon

26.08.2025, 18:50

Rossiya va Ukraina oʻrtasida asirlar almashdi

Rossiya va Ukraina oʻrtasida asirlar almashdi

Kecha, 24 avgust kuni Rossiya va Ukrina oʻrtasida asirlar almashinuvi natijasida harbiy xizmatchilar va tinch aholi oʻz uyiga qaytarildi. Bu haqda Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy maʼlum qildi.

Jahon

25.08.2025, 13:00

Oʻzbekistonda ish haqi oʻsishi Markaziy Osiyo mamlakatlaridan ortda qolmoqda

Oʻzbekistonda ish haqi oʻsishi Markaziy Osiyo mamlakatlaridan ortda qolmoqda

Markaziy bank hisobotiga koʻra, soʻnggi choraklarda Oʻzbekistonda ish haqi oʻsish surʼati qoʻshni Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlaridagi koʻrsatkichlardan sezilarli darajada orqada qolmoqda. Bu holat aholining xarid qobiliyatiga salbiy taʼsir koʻrsatib, ichki talabning pasayishiga olib kelishi mumkin.

Iqtisodiyot

25.08.2025, 11:00

Rossiyada noqonuniy fuqarolikni olgan muhojirlar fuqarolikdan mahrum etilishi mumkin

Rossiyada noqonuniy fuqarolikni olgan muhojirlar fuqarolikdan mahrum etilishi mumkin

Rossiyadagi faollar soxta nikoh fuqarolikni olgan muhojirlardan bekor qilishni soʻramoqda. Davlat Dumasi deputati Ivanov Rossiya fuqaroligini olgan migrantlarning soxta nikohlarini bekor qilishga chaqirdi.

Jahon

18.08.2025, 18:09

So‘nggi yangiliklar

Mirziyoyev bir soʻzli shaxs — Tramp

Mirziyoyev bir soʻzli shaxs — Tramp

Oʻzbekiston 8 mlrd AQSh dollariga 22 ta "Boeing" sotib oladigan boʻldi. Bu maʼlumotni esa AQSh Prezidenti Donald Tramp "Truth Social" ijtimoiy tarmogʻida katta xursandchilik bilan eʼlon qildi.

Siyosat

23.09.2025, 17:11

8 oyda 770,3 ming tonna avtomobil benzini ishlab chiqarilgan

8 oyda 770,3 ming tonna avtomobil benzini ishlab chiqarilgan

Milliy statistika qoʻmitasining dastlabki maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekistonda 2025 yilning yanvar - avgust oylarida 770,3 ming tonna avtomobil benzini ishlab chiqarilgan. 

Iqtisodiyot

23.09.2025, 17:00

Erdoʻgʻan BMTda Isroilni qoralayotgan vaqtida uning mikrofoni oʻchirildi

Erdoʻgʻan BMTda Isroilni qoralayotgan vaqtida uning mikrofoni oʻchirildi

Turkiya Prezidenti Rajab Toib Erdoʻgʻan BMT Bosh Assambleyasidagi chiqishida Gʻazodagi harakatlari uchun Isroilni qoralay boshlagan paytda, uning mikrofoni oʻchirildi.

Jahon

23.09.2025, 16:00

Mirziyoyev AQShda kimlar bilan uchrashdi?

Mirziyoyev AQShda kimlar bilan uchrashdi?

Shavkat Mirziyoyev 20–24 sentabr kunlari BMT Bosh Assambleyasining 80-yubiley sessiyasi tadbirlarida ishtirok etish uchun AQShning Nyu-York shahrida boʻlib turmoqda. Tashrif doirasida davlat rahbari mamlakatning qator kompaniyalari va mutasaddilarini qabul qildi.

Siyosat

23.09.2025, 15:00

Toshkent havosi nega ifloslanib ketdi?

Toshkent havosi nega ifloslanib ketdi?

21 sentabr kuni Oʻzbekistonga Turkmanistondan beqaror havo massasi kirib kelib, havo sifati keskin ravishda yomonlashishga sabab boʻldi. Ayniqsa Toshkent shahrida chang zarralari koʻpayib, shamol tezligi 12-15m/s gacha yetdi. Soat 15:00 dan keyin esa chang boʻronlari yuzaga kelib, aholi uchun vaziyat sezilarli darajada ogʻirlashdi.

Oʻzbekiston

23.09.2025, 14:00

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi

Oʻzbekiston Qozogʻistondan benzin sotib olishni boshladi

Oʻzbekistonga Qozogʻistondan benzin importi 10 baravarga oshdi. Bu haqda Inbusiness.kz nashri Argus agentligi maʼlumotlariga tayanib xabar berdi.

Iqtisodiyot

23.09.2025, 13:00

Irlandiya bosh vaziri: “Falastinni tan olmagan davlatlar pozitsiyasini oʻzgartirishi zarur”

Irlandiya bosh vaziri Maykl Martin Nyu-Yorkda BMT shafeligida Fransiya va Saudiya Arabistoni koʻmagida oʻtkazilgan xalqaro konferensiyada soʻzga chiqib, Falastinni hali rasman tan olmagan davlatlarni pozitsiyasini jiddiy ravishda qayta koʻrib chiqishga chaqirdi.

Jahon

23.09.2025, 12:03

Bahodir Jalolovning navbatdagi jang sanasi va raqibi maʼlum boʻldi

Ikki karra olimpiada va jahon chempioni Bahodir Jalolov oktabr oyida professional boksdagi navbatdagi jangini oʻtkazadi.

Sport

23.09.2025, 11:02

NYT: Oʻzbekiston shamol va quyosh elektr stansiyalarini qurish uchun milliardlab investitsiyalarni jalb qilmoqda

AQShning "The New York Times" gazetasida "Toza energiya muammolarini tushunish uchun biz Oʻzbekistonga bordik" sarlavhali maqola chop etildi. 

Iqtisodiyot

23.09.2025, 10:01

Inson organlari savdosi bilan shugʻullangan jinoiy guruh fosh etildi

Davlat xavfsizlik xizmati hamda Ichki ishlar vazirligi xodimlari tomonidan olib borilgan tezkor-qidiruv tadbirlari davomida inson organlari va toʻqimalari savdosi bilan shugʻullangan uyushgan jinoiy guruh fosh etildi.

Oʻzbekiston

23.09.2025, 09:02

Oʻzbekiston yadro xavfsizligi boʻyicha uchta xalqaro konvensiyaga qoʻshildi

Oʻzbekiston yadro xavfsizligi boʻyicha uchta xalqaro konvensiyaga qoʻshildi

Oʻzbekiston yadro xavfsizligi sohasida uchta muhim xalqaro konvensiyaga qoʻshildi. Bu haqda “Dunyo” AA xabar qildi.

Siyosat

22.09.2025, 17:36

Endilikda super-kontrakt narxlari rektorlar belgilanadi

Endilikda super-kontrakt narxlari rektorlar belgilanadi

Oʻzbekiston joriy yil tabaqalashtirilgan toʻlov-kontrakt miqdori OTM rektorlari (direktorlari) tomonidan belgilanadi. Bu haqda Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi matbuot xizmati xabar qildi.

Ta'lim

22.09.2025, 17:01