"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Soʻnggi vaqtlarda Markaziy Osiyo davlatlarining “Tolibon” hukumati bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalari rivojlanib bormoqda. Bunga Qozogʻiston hamda Tojikiston davlati tomonidan "Tolibon"ning terrorchi tashkilot roʻyxatidan chiqarilgani hamda mazkur hukumatning diplomatlaridan ishonch yorliqlarini olganliklari yaqqol misol. Ayni paytda bu qarorni Markaziy Osiyo davlatlarining yaqin hamkori boʻlgan Rossiya ham qoʻllab-quvvatlamoqda. Xoʻsh, mintaqa davlatlari bunday harakatlar bilan 2 yil oldin dunyo hamjamiyatiga bergan vaʼdalarini bajarmayotgan "Tolibon" hukumatini tan olishga qaratilgan harakatini boshladimi? Rossiyaning "Tolibon" bilan yaqin munosabatda boʻlishi Markaziy Osiyo davlatlariga qay darajada taʼsir koʻrsatadi? Shu kabi savollarga PARADIGMA.UZ siyosatshunos Hamza Boltayevdan javob oldi. 

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Rossiya –"Tolibon" munosabatlari haqida 

Uning soʻzlariga koʻra, Rossiya hukumati "Tolibon"ni terrorchi tashkilot sifatida koʻrishiga qaramay, avvaldan u bilan doimiy aloqada boʻlib kelgan. Oldingi hukumat — Afgʻoniston Islom Respublikasi davrida ham Rossiya "Tolibon" bilan aloqalar qilib turgan. "Tolibon" Rossiyadagi konferensiyalarda ishtirok etish uchun kelib turgan hamda ular orasida fikr almashinuvlar, muhokamalar boʻlib turgan.

"2021 yilning avgust oyidagi voqeada — "Tolibon" hokimiyati oʻrnatilganidan keyin Rossiya va uning oʻrtasida munosabatlarning iliqlashishga qaratilgan xatti-harakatlar yanada yuzaga chiqdi. Tataristondagi Qozon forumida ham Rossiya va "Tolibon" oʻrtasida muloqotlar boʻldi. Rossiya oliy doira vakillari tomonidan "Tolibon"ni terroristik tashkilotlar roʻyxatidan chiqarish taklif qilindi. Bularning barchasi Rossiya va "Tolibon" oʻrtasidagi munosabatlarni iliqlashtirishga qaratilgan harakat hisoblanadi", deydi siyosatshunos.

Uning fikriga koʻra, hali bu harakatlar Rossiya "Tolibon"dan Markaziy Osiyoga taʼsir oʻtkazish uchun foydalanish darajasiga yetmagan.

"Voqealar rivoji shu darajada ketadigan boʻlsa, hali yaqin kelajakda Rossiya va “Tolibon” munosabatlari mustahkamlanib ketishi boʻyicha birorta belgi koʻrayotganim yoʻq", dedi Hamza Boltayev.

Xitoy –"Tolibon" munosabatlari xususida

Bundan tashqari, "Tolibon"ning Xitoy bilan munosabatlari ham tarixan yaxshi boʻlib kelgan. Birinchi boʻlib Xitoy "Tolibon" elchisidan rasmiy ishonch yorligʻini qabul qilgan hukumat hisoblanadi. Xitoy va "Tolibon" oʻrtasida diplomatik munosabatlar boʻlmasa-da, savdo-iqtisodiy munosabatlar mavjud.

Siyosatshunosga koʻra, Xitoy Afgʻonistonga nisbatan oʻz siyosatini uchinchi davlat yoki mintaqa qanday deb oʻylashi yoki nom berishi kabi holatlarga qarab shakllantirishdan ancha yiroq. Buning uchun munosabatlarga rasmiy nom berishdan koʻra amaliy qadamlar muhim. 

"Bu haqiqiy pragmatizm va amaliy natijaga qaratilgan hamkorlik. Shu kunga qadar Xitoyning rasmiy kompaniyalari hali Afgʻonistonga investitsiyalar kiritmadi. 

Amudaryo hududida neftni qayta ishlash, 10 mlrd dollarlik litiy konlari va Qobulni xavfsiz hudud sifatida "pilot" loyihalar boʻyicha takliflar berayotgan boʻlsa, bularning barchasi xususiy tashkilotlar tomonidan amalga oshirilmoqda. Davlatning rasmiy kompaniyalari yoki tashkilotlari tomonidan berilmayapti. Shundan xulosa chiqarish mumkinki, 

Xitoy Afgʻoniston bilan qilayotgan munosabatlarida bir tomondan juda ham ehtiyotkorlik bilan harakaatlanmoqda. Xitoyning bunday ehtiyotkorona harakati Tolibonning Afgʻonistonda xavfsizlik masalalarini toʻlaqonli hal etganiga  ishonchi komil emasligi orqali talqin qilish mumkin. Shuning uchun sarmoya kiritish va boshqa masalalarda ikkilanib turibdi”, dedi siyosatshunos.

Markaziy Osiyo – "Tolibon" munosabatlari qay darajada mustahkam? 

Boltayevning soʻzlariga koʻra, soʻnggi vaqtlardagi Markaziy Osiyo davlatlarining Afgʻoniston bilan munosabatlaridagi iliqlashuv bu mazkur hukumatni tan olishga harakat qilyapti degani emas.  

Uning aytishicha, Markaziy Osiyo va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuv jarayonida. Garchand mintaqa “Tolibon”ni tan olmagan boʻlsa-da, munosabatlarni yaxshilanish yoʻlida ketmoqda. U bu munosabatlarni pragmatizm va amaliy choralarni ustuvor qilib qoʻyuvchi munosabat deb atadi.

"Diplomatik yoki rasmiy munosabatlarning oʻrnatilishi, bunday munosabatlarning iliqlashuvi va yaxshilanishi oqibatida tabiiy jarayon sifatida amalga oshib ketishi mumkin. Agar munosabatlar shu yoʻnalishda iliqlashib, yaxshilanib ketsa kelgusida Oʻzbekiston "Tolibon" hukumatini tan olishi ham ehtimoldan xoli emas. Agar qandaydir kutilmagan fojiaviy holatlar yuz bermasa, masalan, Afgʻonistonda xavfsizlik bilan bogʻliq jarayonlarning oʻta yomonlashib ketishi oqibatida ichki nizolarning yana kuchayib ketishi, Gʻarb va Afgʻoniston munosabatlarining haddan ortiq keskinlashib ketishi sabab "Tolibon" va Markaziy Osiyo davlatlari munosabatlarining uzoqlashuviga olib kelishi mumkin", deya bayon qilmoqda siyosatshunos.

Shuning uchun Markaziy Osiyo "Tolibon" hukumatini tan olish masalasida Gʻarb, Rossiya, Xitoy va boshqa davlatlarning manfaatlarini koʻzlab barcha tomonlarni hisobga olib harakat qiladi. Markaziy Osiyo davlatlari va Afgʻoniston munosabatlari iliqlashuvida Oʻzbekiston ancha faol. 

Bosh vazir Abdulla Aripovning Afgʻonistonga borgani katta rasmiy tashrif sifatida baholangan. “Tolibon” bilan munosabatlari yaxshi boʻlgan Eron va Pokiston bilan ham bu darajada rasmiy uchrashuvlar boʻlmagan. Siyosatshunos "Tolibon" ishonchlimi degan savolga "Davlatlar oʻrtasida ishonch abadiy emas", deb javob berdi. 

"Ishonch bormi?! Bor, lekin u qay darajada ekanligiga baho bera olmaymiz. Yuqori martabali davlat vakillari boryaptimi, demak ishonch shu darajada. “Tolibon” ishonchlimi yoki ishonchli emasmi degan savolga javob berish juda qiyin", deydi siyosatshunos.

Uning soʻzlariga koʻra, Afgʻoniston tarixida kutilmagan holatlar boʻlgan. Munosabatlar yaxshi boʻlib turgan bir paytda yomonlashib ketgan holatlar ham mavjud. Bunga yorqin misol sifatida Eron va Pokistonni olishimiz mumkin.

"Men pokistonlik tahlilchilar bilan gaplashganimda "Biz hayratdamiz, qanday qilib "Tolibon" Pokistonning Milliy xavfsizligiga taʼsir qiladigan kuchlarni qoʻllab-quvvatlashi mumkin?! Baʼzi ekspertlar ochiq aytishadi, Afgʻoniston hududidan AQSh va Ittifoq kuchlarining olib chiqib ketishiga Eron va Pokistonning yordami "Tolibon"ga nisbatan juda katta. Shunga qaramasdan Eron chegarasida toʻqnashuvlar boʻldi. 

Eronga qarshi Afgʻoniston hududidan boshlanuvchi Hilmand daryosidagi suv masalasini Eronga qarshi qurolga aylantirdi. "Tolibon" bilan Eron oʻrtasidagi munosabatlar juda yaxshi boʻlgan. Chunki Amerikaga qarshi kurashishda ikkovining ham manfaatlari bir boʻlgan. Bular oʻrtasidagi harbiy va boshqa hamkorliklar oʻn yilliklarga borib taqaladi. 

Shunga qaramay chegarada toʻqnashuvlar yuz beryapti, narkotik moddalar savdosi, odam savdosi va suvdan qurol sifatida foydalanishga harakatlar ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarga putur yetkazish holatlari yuz beryapti", degan Hamza Boltayev.

Siyosatshunos "Tolibon"ning ishonchli yoki ishonchli emasligi boʻyicha uzoq muddat uchun javob bera olmasligini aytmoqda. Chunki ular yuqorida koʻrib turganimizdek oʻzgaruvchan.

"Hozirgi hukumat Afgʻonistonni boshqarishda uzoq yillik malakaga ega emasligini inobatga olgan holda aytish mumkinki, "Tolibon"ning kutilmagan va yumshoq qilib aytganda "tushunarsiz" harakatlar sifatida koʻriladigan ishlarni qilib qoʻyish ehtimoli juda yuqori. Bunday holatlar koʻp hollarda davlatchilik borasidagi malakaning yetishmasligidan kelib chiqadi", deya siyosatshunosh oʻz fikrini yakunladi.

Jahon

18.10.2024, 15:15

Ulashish:

Mavzuga oid yangiliklar

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Dunyoda qudratli harbiy kuchga ega davlatlar oʻz taʼsir doirasini kuchaytirish va soʻzini oʻtkazish uchun maʼlum hududlarda harbiy bazalar ochadi. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining 80 ta davlatda, Rossiyaning 14 ta, Turkiyaning 11 ta, Eron va Saudiya Arabistonining uchta mamlakatda oʻz harbiy bazalari mavjud. Markaziy Osiyo hududida ham bir nechta xorijiy harbiy bazalar joylashgan. Xoʻsh, ular qaysi davlatlarga tegishli va mintaqada bu borada kimning taʼsiri kuchli? Bugun shu haqda gaplashamiz.

Siyosat

04.02.2025, 14:04

Putin Eronni uran boyitishdan voz kechishga chaqird

Putin Eronni uran boyitishdan voz kechishga chaqirdi

Putin ham Trampga, ham Eron rahbariyatiga uran boyitishdan butunlay voz kechishi boʻyicha kelishuv gʻoyasini qoʻllab-quvvatlashini aytgan.

Jahon

18.07.2025, 15:11

"International"  mehmonxonasi Rossiya kompaniyasi boshqaruviga beriladi

"International" mehmonxonasi Rossiya kompaniyasi boshqaruviga beriladi

Toshkentdagi "International" mehmonxonasi rossiyalik tadbirkor Aleksandr Klyachinga tegishli Azimut Hotels tarmogʻi boshqaruviga beriladi. Bu haqda "Vedomosti" nashri xabar qildi.

Oʻzbekiston

15.07.2025, 17:22

Являются ли действия Талибана в Бадахшане частью их внешнеполитической тактики?

Tolibonning Badaxshondagi harakatlari uning tashqi siyosiy taktikasining bir qismimi?

Joriy yilning avgust oyida  Tolibonlarning Kobulda hokimiyatni egallaganiga ham 4 yil toʻladi. Tolibonlar hokimiyatga kelgach, dastlabki eʼtiborini mamlakatda markazlashtirilgan boshqaruvni qaror toptirish, afyun yetishtirishga chek qoʻyish va mamlakatni islom shariati doirasida qabul qilingan qonunlar asosida boshqarishga qaratdi. Shuningdek, yangi hokimiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotni yaxshilash, qoʻshni davlatlar bilan barqaror va pragmatik siyosat yuritish hamda xalqaro maydonda tan olinishga erishishga harakat qilmoqda.

Jahon

15.07.2025, 10:57

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

AQSh Mudofaa vaziri Pit Hegset dronlarni ishlab chiqarish va joylashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida keng qamrovli yangi buyruqlar berdi. Bu buyruqlar qoʻmondonlarga dronlarni mustaqil ravishda xarid qilish va sinovdan oʻtkazish imkonini beradi hamda harbiy kuchlarning barcha tarmoqlarida dron jangi simulyatsiyalarini oʻtkazishni talab etadi. Bu haqda "Fox News" telekanali Pentagon hujjatlariga asoslanib xabar berdi.

Jahon

11.07.2025, 14:40

Иран и Афганистан: новая волна депортации

Erondan afgʻonistonliklar deportatsiya qilinmoqda

2025 yil iyun oyida Eron hududidan Afgʻonistonga 256 mingdan ortiq kishi qaytgan. Shu bilan birga, iyul oyida bu raqam yanada oshishi kutilmoqda. Keng koʻlamli deportatsiyalar Afgʻoniston iqtisodiyoti va ijtimoiy tuzilmasiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Siyosat

11.07.2025, 12:20

So‘nggi yangiliklar

Britaniyaning “SandStone Global” kompaniyasi “ Treasures of Uzbekistan” filmini suratga olmoqda

“Dunyo xazinalari” jahonga mashhur hujjatli serial boʻlib, 120 dan ortiq mamlakatda tomoshabinlarni oʻziga jalb qilgan va 450 millionga yaqin tomoshabin toʻplagan.

Madaniy

19.07.2025, 14:46

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

Tramp "The Wall Street Jurnali"dan 10 mln dollar undirish uchun sudga berdi

AQSh prezidenti Donald Tramp "The Wall Street Jurnal" gazetasining Jeffrey Epstein haqida yozgan maqolasi ortidan, nashr egasi Rupert Murdoch va Dow Jones kompaniyasiga qarshi 10 milliard dollarlik daʼvo arizasi bilan chiqdi. Bu haqda BBC xabar qildi.

Jahon

19.07.2025, 13:59

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Isroil va Suriya sulhga erishdi

Isroil tomonidan Yaqin Sharqdagi yuzaga kelgan mojarolar fonida Isroil va Suriya oʻrtasida sulhga erishildi. Bu haqda AQShning Turkiyadagi elchisi va ayni paytda Suriya boʻyicha maxsus vakili Tom Barrak X (sobiq Twitter) ijtimoiy tarmogʻida maʼlum qildi. 

Jahon

19.07.2025, 13:42

Озарбайжон ва Россия ўртасида кескинлик кучаймоқда

Ozarbayjon va Moskva oʻrtasida keskinlik kuchaymoqda

Ozarbayjon Moskvada boʻlib oʻtgan Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligining Iqtisodiy kengashi yigʻilishida ishtirok etmadi. Odatda bunday uchrashuvlarda mamlakat nomidan bosh vazirning birinchi oʻrinbosari Yagub Eyubov qatnashardi, ammo bu safar u kelmagan.

Siyosat

19.07.2025, 13:10

Anomal issiqda nima qilish kerak? Muhim tavsiyalar!

Issiq havoda suyuqlik isteʼmol qilishni koʻpaytirish kerak. Qaynatilgan ichimlik suvi isteʼmol qilish maqsadga muvofiqdir.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 13:02

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Namanganda xalqaro terroristik tashkilot "jamoasi" ushlandi

Namangan shahrida "Islom Davlati Xuroson Viloyati" xalqaro terroristik tashkilotining yashirin "jamoati" fosh etildi. Bu haqda Davlat xavfsizlik xizmati xabar qildi.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 12:56

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Bakalavr va magistrlar uchun davlat grantlari soni oshirildi

Yangi oʻquv yilida bakalavriatga 35 500 ta, magistratura bosqichiga 9 922 ta davlat granti beriladi. Bu boʻyicha prezident farmoyishi qabul qilindi.

Ta'lim

19.07.2025, 12:45

Orolboʻyida hayvonot va qushlar dunyosi koʻpaymoqda

Bogʻ hududida faoliyat yuritayotgan inspektorlar va ilmiy xodimlarning muntazam patrul nazorati, monitoring ishlari va profilaktik chora-tadbirlari yovvoyi hayvonlarning osoyishta yashashini taʼminlamoqda.

Oʻzbekiston

19.07.2025, 11:30

IESlar yarim yillik rejani 101 foizga bajardi

“Issiqlik elektr stansiyalari” AJ 2025 yil birinchi yarim yilligidagi erishgan foydani eʼlon qildi.

Iqtisodiyot

19.07.2025, 10:09

Oʻzbekiston milliy terma jamoasiga xorijlik murabbiy kerakmi?

Dastlab Yoaxim Lyov terma jamoamizni boshqarishi mumkinligi haqida oʻqidik, soʻngra Slaven Bilich nomzodi paydo boʻldi.

Sport

19.07.2025, 08:51

82 marta YHQni buzgan namanganlik otaxon mashinasini yashirib qoʻydi

Avtomashina MIB Namangan viloyat boshqarmasi xodimlari tomonidan jarima maydoniga joylashtirildi.

Oʻzbekiston

18.07.2025, 20:46

"Toshkent metropoliteni" 14 ta yangi toʻrt vagonli harakat tarkibi harid qilindi

Soʻnggi 5 yil davomida bosqichma-bosqich 41 ta yangi harakat tarkibi olib kelindi, natijada metro vagon parkining 50 foizdan ziyod poyezdlari yangilandi. 

Oʻzbekiston

18.07.2025, 19:02