"Толибон" – Марказий Осиё: Россия нимани режалаштирмоқда?

Сўнгги вақтларда Марказий Осиё давлатларининг “Толибон” ҳукумати билан иқтисодий ва сиёсий алоқалари ривожланиб бормоқда. Бунга Қозоғистон ҳамда Тожикистон давлати томонидан "Толибон"нинг террорчи ташкилот рўйхатидан чиқарилгани ҳамда мазкур ҳукуматнинг дипломатларидан ишонч ёрлиқларини олганликлари яққол мисол. Айни пайтда бу қарорни Марказий Осиё давлатларининг яқин ҳамкори бўлган Россия ҳам қўллаб-қувватламоқда. Хўш, минтақа давлатлари бундай ҳаракатлар билан 2 йил олдин дунё ҳамжамиятига берган ваъдаларини бажармаётган "Толибон" ҳукуматини тан олишга қаратилган ҳаракатини бошладими? Россиянинг "Толибон" билан яқин муносабатда бўлиши Марказий Осиё давлатларига қай даражада таъсир кўрсатади? Шу каби саволларга PARADIGMA.UZ сиёсатшунос Ҳамза Болтаевдан жавоб олди. 

Жаҳон

18.10.2024, 15:15

Улашиш:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Россия –"Толибон" муносабатлари ҳақида 

Унинг сўзларига кўра, Россия ҳукумати "Толибон"ни террорчи ташкилот сифатида кўришига қарамай, аввалдан у билан доимий алоқада бўлиб келган. Олдинги ҳукумат — Афғонистон Ислом Республикаси даврида ҳам Россия "Толибон" билан алоқалар қилиб турган. "Толибон" Россиядаги конференцияларда иштирок этиш учун келиб турган ҳамда улар орасида фикр алмашинувлар, муҳокамалар бўлиб турган.

"2021 йилнинг август ойидаги воқеада — "Толибон" ҳокимияти ўрнатилганидан кейин Россия ва унинг ўртасида муносабатларнинг илиқлашишга қаратилган хатти-ҳаракатлар янада юзага чиқди. Татаристондаги Қозон форумида ҳам Россия ва "Толибон" ўртасида мулоқотлар бўлди. Россия олий доира вакиллари томонидан "Толибон"ни террористик ташкилотлар рўйхатидан чиқариш таклиф қилинди. Буларнинг барчаси Россия ва "Толибон" ўртасидаги муносабатларни илиқлаштиришга қаратилган ҳаракат ҳисобланади", дейди сиёсатшунос.

Унинг фикрига кўра, ҳали бу ҳаракатлар Россия "Толибон"дан Марказий Осиёга таъсир ўтказиш учун фойдаланиш даражасига етмаган.

"Воқеалар ривожи шу даражада кетадиган бўлса, ҳали яқин келажакда Россия ва “Толибон” муносабатлари мустаҳкамланиб кетиши бўйича бирорта белги кўраётганим йўқ", деди Ҳамза Болтаев.

Хитой –"Толибон" муносабатлари хусусида

Бундан ташқари, "Толибон"нинг Хитой билан муносабатлари ҳам тарихан яхши бўлиб келган. Биринчи бўлиб Хитой "Толибон" элчисидан расмий ишонч ёрлиғини қабул қилган ҳукумат ҳисобланади. Хитой ва "Толибон" ўртасида дипломатик муносабатлар бўлмаса-да, савдо-иқтисодий муносабатлар мавжуд.

Сиёсатшуносга кўра, Хитой Афғонистонга нисбатан ўз сиёсатини учинчи давлат ёки минтақа қандай деб ўйлаши ёки ном бериши каби ҳолатларга қараб шакллантиришдан анча йироқ. Бунинг учун муносабатларга расмий ном беришдан кўра амалий қадамлар муҳим. 

"Бу ҳақиқий прагматизм ва амалий натижага қаратилган ҳамкорлик. Шу кунга қадар Хитойнинг расмий компаниялари ҳали Афғонистонга инвестициялар киритмади. 

Амударё ҳудудида нефтни қайта ишлаш, 10 млрд долларлик литий конлари ва Қобулни хавфсиз ҳудуд сифатида "пилот" лойиҳалар бўйича таклифлар бераётган бўлса, буларнинг барчаси хусусий ташкилотлар томонидан амалга оширилмоқда. Давлатнинг расмий компаниялари ёки ташкилотлари томонидан берилмаяпти. Шундан хулоса чиқариш мумкинки, 

Хитой Афғонистон билан қилаётган муносабатларида бир томондан жуда ҳам эҳтиёткорлик билан ҳаракаатланмоқда. Хитойнинг бундай эҳтиёткорона ҳаракати Толибоннинг Афғонистонда хавфсизлик масалаларини тўлақонли ҳал этганига  ишончи комил эмаслиги орқали талқин қилиш мумкин. Шунинг учун сармоя киритиш ва бошқа масалаларда иккиланиб турибди”, деди сиёсатшунос.

Марказий Осиё – "Толибон" муносабатлари қай даражада мустаҳкам? 

Болтаевнинг сўзларига кўра, сўнгги вақтлардаги Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан муносабатларидаги илиқлашув бу мазкур ҳукуматни тан олишга ҳаракат қиляпти дегани эмас.  

Унинг айтишича, Марказий Осиё ва Афғонистон муносабатлари илиқлашув жараёнида. Гарчанд минтақа “Толибон”ни тан олмаган бўлса-да, муносабатларни яхшиланиш йўлида кетмоқда. У бу муносабатларни прагматизм ва амалий чораларни устувор қилиб қўювчи муносабат деб атади.

"Дипломатик ёки расмий муносабатларнинг ўрнатилиши, бундай муносабатларнинг илиқлашуви ва яхшиланиши оқибатида табиий жараён сифатида амалга ошиб кетиши мумкин. Агар муносабатлар шу йўналишда илиқлашиб, яхшиланиб кетса келгусида Ўзбекистон "Толибон" ҳукуматини тан олиши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Агар қандайдир кутилмаган фожиавий ҳолатлар юз бермаса, масалан, Афғонистонда хавфсизлик билан боғлиқ жараёнларнинг ўта ёмонлашиб кетиши оқибатида ички низоларнинг яна кучайиб кетиши, Ғарб ва Афғонистон муносабатларининг ҳаддан ортиқ кескинлашиб кетиши сабаб "Толибон" ва Марказий Осиё давлатлари муносабатларининг узоқлашувига олиб келиши мумкин", дея баён қилмоқда сиёсатшунос.

Шунинг учун Марказий Осиё "Толибон" ҳукуматини тан олиш масаласида Ғарб, Россия, Хитой ва бошқа давлатларнинг манфаатларини кўзлаб барча томонларни ҳисобга олиб ҳаракат қилади. Марказий Осиё давлатлари ва Афғонистон муносабатлари илиқлашувида Ўзбекистон анча фаол. 

Бош вазир Абдулла Ариповнинг Афғонистонга боргани катта расмий ташриф сифатида баҳоланган. “Толибон” билан муносабатлари яхши бўлган Эрон ва Покистон билан ҳам бу даражада расмий учрашувлар бўлмаган. Сиёсатшунос "Толибон" ишончлими деган саволга "Давлатлар ўртасида ишонч абадий эмас", деб жавоб берди. 

"Ишонч борми?! Бор, лекин у қай даражада эканлигига баҳо бера олмаймиз. Юқори мартабали давлат вакиллари боряптими, демак ишонч шу даражада. “Толибон” ишончлими ёки ишончли эмасми деган саволга жавоб бериш жуда қийин", дейди сиёсатшунос.

Унинг сўзларига кўра, Афғонистон тарихида кутилмаган ҳолатлар бўлган. Муносабатлар яхши бўлиб турган бир пайтда ёмонлашиб кетган ҳолатлар ҳам мавжуд. Бунга ёрқин мисол сифатида Эрон ва Покистонни олишимиз мумкин.

"Мен покистонлик таҳлилчилар билан гаплашганимда "Биз ҳайратдамиз, қандай қилиб "Толибон" Покистоннинг Миллий хавфсизлигига таъсир қиладиган кучларни қўллаб-қувватлаши мумкин?! Баъзи экспертлар очиқ айтишади, Афғонистон ҳудудидан АҚШ ва Иттифоқ кучларининг олиб чиқиб кетишига Эрон ва Покистоннинг ёрдами "Толибон"га нисбатан жуда катта. Шунга қарамасдан Эрон чегарасида тўқнашувлар бўлди. 

Эронга қарши Афғонистон ҳудудидан бошланувчи Ҳилманд дарёсидаги сув масаласини Эронга қарши қуролга айлантирди. "Толибон" билан Эрон ўртасидаги муносабатлар жуда яхши бўлган. Чунки Америкага қарши курашишда икковининг ҳам манфаатлари бир бўлган. Булар ўртасидаги ҳарбий ва бошқа ҳамкорликлар ўн йилликларга бориб тақалади. 

Шунга қарамай чегарада тўқнашувлар юз беряпти, наркотик моддалар савдоси, одам савдоси ва сувдан қурол сифатида фойдаланишга ҳаракатлар икки давлат ўртасидаги муносабатларга путур етказиш ҳолатлари юз беряпти", деган Ҳамза Болтаев.

Сиёсатшунос "Толибон"нинг ишончли ёки ишончли эмаслиги бўйича узоқ муддат учун жавоб бера олмаслигини айтмоқда. Чунки улар юқорида кўриб турганимиздек ўзгарувчан.

"Ҳозирги ҳукумат Афғонистонни бошқаришда узоқ йиллик малакага эга эмаслигини инобатга олган ҳолда айтиш мумкинки, "Толибон"нинг кутилмаган ва юмшоқ қилиб айтганда "тушунарсиз" ҳаракатлар сифатида кўриладиган ишларни қилиб қўйиш эҳтимоли жуда юқори. Бундай ҳолатлар кўп ҳолларда давлатчилик борасидаги малаканинг етишмаслигидан келиб чиқади", дея сиёсатшунош ўз фикрини якунлади.

мавзуга оид янгиликлар

Markaziy Osiyoda kuchlar kurashi: qaysi davlatlarda xorijiy harbiy bazalar bor?

Марказий Осиёда кучлар кураши: қайси давлатларда хорижий ҳарбий базалар бор?

Дунёда қудратли ҳарбий кучга эга давлатлар ўз таъсир доирасини кучайтириш ва сўзини ўтказиш учун маълум ҳудудларда ҳарбий базалар очади. Масалан, Америка Қўшма Штатларининг 80 та давлатда, Россиянинг 14 та, Туркиянинг 11 та, Эрон ва Саудия Арабистонининг учта мамлакатда ўз ҳарбий базалари мавжуд. Марказий Осиё ҳудудида ҳам бир нечта хорижий ҳарбий базалар жойлашган. Хўш, улар қайси давлатларга тегишли ва минтақада бу борада кимнинг таъсири кучли? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Сиёсат

04.02.2025, 14:04

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Shimoliy Koreya Kurskni tiklash uchun Rossiyaga ishchi yuboradi

Шимолий Корея Курскни тиклаш учун Россияга ишчи юборади

Шимолий Корея Россия вилоятининг Курск вилоятини тиллаш учун 6 мингта мутахассиси юборади. Бу ҳақда Россия Россия Хавфсизлик кенгаши котиби Сергей Шойгу Пхенянга ташрифи якунлари бўйича маълум қилди, деб ёзди "Интерфакс"нашри.

Жаҳон

18.06.2025, 11:01

Ўзбекистон Россиядаги мигрантларнинг ҳуқуқлари бузилганлиги юзасидан Федерация Ташқи ишлар вазирлигига нота юборди

Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Россия Федерациясидаги айрим ташкилот ва идораларини Ўзбекистон фуқароларига нисбатан ҳурматда бўлиш, уларнинг шаън ва қадр-қимматини камситмасликка чақирди.

Ўзбекистон

11.06.2025, 11:07

Буюк Британия Абрамович устидан 2,5 миллиард фунт маблағ юзасидан судга мурожаат қилишга тайёр

Буюк Британия ҳукумати футбол клуби "Челси"ни сотишдан тушган 2,5 миллиард фунт стерлингни блокдан чиқариш мақсадида Роман Абрамович устидан судга мурожаат қилишга тайёр эканини маълум қилди. Бу ҳақда "Deutsche Welle" нашри хабар қилди. 

Спорт

03.06.2025, 11:36

Ukraina kechasi kutilmagan Rossiyaga aviabazalariga keng koʻlamli hujumni amalga oshirdi

Украина кечаси кутилмаганда Россия авиабазаларига кенг кўламли ҳужумни амалга оширди

2025 йилнинг 1 июнь куни Украина Россияга  “Ўргимчак тўри” номли ҳарбий операциясини амалга оширди. Бу орқали Украина Россиянинг ички ҳудудларида жойлашган стратегик авиациясига кенг кўламли дронлар орқали ҳужум қилди. Мутахассислар фикрича, бу операция Россиянинг стратегик бомбардимончи авиацияга сезиларли даражада зарар етказган ҳамда урушининг янги босқичини бошлаб берган.

Жаҳон

02.06.2025, 09:19

сўнгги янгиликлар

Tramp Erondagi vaziyat boʻyicha xabar bergan nashrlarni sudga bermoqchi

Трамп Эрондаги вазият бўйича хабар берган нашрларни судга бермоқчи

Президенти Доналъд Трамп АҚШнинг Эронга уюштирилган авиазарбалари ҳақидаги хабарларини ёзгани учун CNN ва "The New York Times"ни судга бериш бериш таҳдид қилмоқда. Бу ҳақда CNN нашри хабар қилди.

Жаҳон

27.06.2025, 14:37

Sotuvga qoʻyilgan 3 yoshli bola haqidagi xabarga Bolalar ombudsmani munosabat berdi

Сотувга қўйилган бола ҳақидаги хабарга Болалар омбудсмани муносабат берди

Ижтимоий тармоқларда OLX савдо платформасида 150 минг сўмга 3 ёшли боланинг сотувга қўйилгани  (суръати ҳам илова қилиб қўйилган) ҳақидаги хабарларга Болалар омбудсмани муносабат берди.

Ўзбекистон

27.06.2025, 10:58

Embassy Statement: The U.S. and Israel Bear Full Responsibility for All Such Conflicts

Сўз элчихонага: Бундай урушларнинг барчасига АҚШ ва Исроил айбдор

Жорий йилнинг 13 июнь куни Исроил Эронга қарши "Кўтарилаётган шер" номли ҳарбий операциясини бошлаган эди. Шундан сўнг Яқин Шарқда Исроил-Эрон уруши авж олди. Бу урушга АҚШнинг қўшилиши эса мавжуд муаммоларни янада чигаллаштирди.

Сиёсат

25.06.2025, 13:18

Prokuratura xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Прокуратура ходими пора билан қўлга тушди

Урганч шаҳар прокуратураси катта терговчиси мансаб мавқеидан фойдаланиб, дастлабки тергов ҳаракатлари олиб борилаётган жиноят ишини айблов хулосаси билан судга юборилмасдан, терговда тугатиб бериш эвазига 3000 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

25.06.2025, 12:49

Shvetsiya Oʻzbekistondan ishchilarni qabul qilishini rejalashtirmoqda

Швеция Ўзбекистондан ишчиларни қабул қилишини режалаштирмоқда

Швеция Ўзбекистондан меҳнат муҳожирларини қабул қилиш имкониятини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда Миграция агентлиги хабар қилди.

Сиёсат

25.06.2025, 12:23

Eron yadro dasturini himoya qila oldimi?

Эрон ядро дастурини ҳимоя қила олдими?

Исроил Эрондаги бир қанча ер усти нишонларини жиддий шикастлади, АҚШ эса ер остидаги ядро иншоотларини вайрон қилганини даъво қилмоқда. Сунъий йўлдош тасвирлари ракеталар нишонга текканлигини кўрсатади, бироқ вайрон қилинган ҳудудлар ва ядро объектларини тасдиқловчи мустақил далиллар ҳозирча йўқ.

Жаҳон

25.06.2025, 11:07

Qimor oʻyinlarni reklama qilgan "Jasjan_" javobgarlikka tortildi

Қимор ўйинларни реклама қилган "Jasjan_" жавобгарликка тортилди

Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасининг хабар қилишича, "Melbet" букмекерлик товар белгисидан фойдаланган, шунингдек, қимор ўйинларини тарғиб қилувчи видео роликни Instagram ижтимоий тармоғидаги саҳифасига жойлаган блогер ва вайнерлар жавобгарликка тортилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:35

Toshkent viloyati Kadastr xodimi pora bilan qoʻlga tushdi

Тошкент вилояти кадастр ходими пора билан қўлга тушди

Давлат кадастр палатасининг Тошкент вилояти Оққўрғон тумани филиали кадастр муҳандиси ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб, фуқаро томонидан ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган 9 сотих ерни уй-жой қуриш учун рухсат олиб бериш эвазига 1200 АҚШ доллари талаб қилган. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати хабар қилди.

Ўзбекистон

23.06.2025, 11:03

23 iyun kuni havo harorati qanday boʻladi?

23 июнь куни ҳаво ҳарорати қандай бўлади?

Бугун, душанба куни Ўзбекистон бўйлаб ҳаво бироз булутли бўлади, ёғингарчилик кутилмайди. Ҳарорат кундузи 28-44° даража атрофида бўлади. Бу ҳақда "Ўзгидромет" хабар қилди. 

Ўзбекистон

23.06.2025, 08:59

Erondagi 60 ga yaqin oʻzbekistonlik vataniga qaytarildi

Эрондаги 60 га яқин ўзбекистонлик ватанига қайтарилди

Яқин Шарқда рўй бераётган мураккаб вазият туфайли Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги (ТИВ) Эронда бўлиб турган Ўзбекистон фуқароларини Туркманистон орқали Ватанига қайтариш бўйича фаол чора тадбирларни амалга оширмоқда. Бу ҳақда "Дунё" ахборот агентлиги хабар берди.

Сиёсат

21.06.2025, 15:57

Pokiston Trampni Tinchlik boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod etib koʻrsatdi

Покистон Трампни Тинчлик бўйича Нобел мукофотига номзод этиб кўрсатди

Покистон ҳукумати АҚШ президенти Доналд Трампни 2026 йилги Тинчлик  бўйича Нобел мукофотига номзод сифатида кўрсатди. Бу ҳақда "Газта.ru" нашри хабар берди.

Жаҳон

21.06.2025, 12:20

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентда мушукни автомобиль деразасидан улоқтирган эркак жавобгарликка тортилди

Тошкентнинг Миробод туманида ҳайвонга нисбатан шафқатсизлик ҳолати қайд этилди. Пойтахт ИИББ матбуот хизмати маълум қилишича, воқеа 15 июнь куни содир бўлган.

Ўзбекистон

21.06.2025, 11:25