"Толибон" – Марказий Осиё: Россия нимани режалаштирмоқда?

Сўнгги вақтларда Марказий Осиё давлатларининг “Толибон” ҳукумати билан иқтисодий ва сиёсий алоқалари ривожланиб бормоқда. Бунга Қозоғистон ҳамда Тожикистон давлати томонидан "Толибон"нинг террорчи ташкилот рўйхатидан чиқарилгани ҳамда мазкур ҳукуматнинг дипломатларидан ишонч ёрлиқларини олганликлари яққол мисол. Айни пайтда бу қарорни Марказий Осиё давлатларининг яқин ҳамкори бўлган Россия ҳам қўллаб-қувватламоқда. Хўш, минтақа давлатлари бундай ҳаракатлар билан 2 йил олдин дунё ҳамжамиятига берган ваъдаларини бажармаётган "Толибон" ҳукуматини тан олишга қаратилган ҳаракатини бошладими? Россиянинг "Толибон" билан яқин муносабатда бўлиши Марказий Осиё давлатларига қай даражада таъсир кўрсатади? Шу каби саволларга PARADIGMA.UZ сиёсатшунос Ҳамза Болтаевдан жавоб олди. 

Жаҳон

18.10.2024, 15:15

Улашиш:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Россия –"Толибон" муносабатлари ҳақида 

Унинг сўзларига кўра, Россия ҳукумати "Толибон"ни террорчи ташкилот сифатида кўришига қарамай, аввалдан у билан доимий алоқада бўлиб келган. Олдинги ҳукумат — Афғонистон Ислом Республикаси даврида ҳам Россия "Толибон" билан алоқалар қилиб турган. "Толибон" Россиядаги конференцияларда иштирок этиш учун келиб турган ҳамда улар орасида фикр алмашинувлар, муҳокамалар бўлиб турган.

"2021 йилнинг август ойидаги воқеада — "Толибон" ҳокимияти ўрнатилганидан кейин Россия ва унинг ўртасида муносабатларнинг илиқлашишга қаратилган хатти-ҳаракатлар янада юзага чиқди. Татаристондаги Қозон форумида ҳам Россия ва "Толибон" ўртасида мулоқотлар бўлди. Россия олий доира вакиллари томонидан "Толибон"ни террористик ташкилотлар рўйхатидан чиқариш таклиф қилинди. Буларнинг барчаси Россия ва "Толибон" ўртасидаги муносабатларни илиқлаштиришга қаратилган ҳаракат ҳисобланади", дейди сиёсатшунос.

Унинг фикрига кўра, ҳали бу ҳаракатлар Россия "Толибон"дан Марказий Осиёга таъсир ўтказиш учун фойдаланиш даражасига етмаган.

"Воқеалар ривожи шу даражада кетадиган бўлса, ҳали яқин келажакда Россия ва “Толибон” муносабатлари мустаҳкамланиб кетиши бўйича бирорта белги кўраётганим йўқ", деди Ҳамза Болтаев.

Хитой –"Толибон" муносабатлари хусусида

Бундан ташқари, "Толибон"нинг Хитой билан муносабатлари ҳам тарихан яхши бўлиб келган. Биринчи бўлиб Хитой "Толибон" элчисидан расмий ишонч ёрлиғини қабул қилган ҳукумат ҳисобланади. Хитой ва "Толибон" ўртасида дипломатик муносабатлар бўлмаса-да, савдо-иқтисодий муносабатлар мавжуд.

Сиёсатшуносга кўра, Хитой Афғонистонга нисбатан ўз сиёсатини учинчи давлат ёки минтақа қандай деб ўйлаши ёки ном бериши каби ҳолатларга қараб шакллантиришдан анча йироқ. Бунинг учун муносабатларга расмий ном беришдан кўра амалий қадамлар муҳим. 

"Бу ҳақиқий прагматизм ва амалий натижага қаратилган ҳамкорлик. Шу кунга қадар Хитойнинг расмий компаниялари ҳали Афғонистонга инвестициялар киритмади. 

Амударё ҳудудида нефтни қайта ишлаш, 10 млрд долларлик литий конлари ва Қобулни хавфсиз ҳудуд сифатида "пилот" лойиҳалар бўйича таклифлар бераётган бўлса, буларнинг барчаси хусусий ташкилотлар томонидан амалга оширилмоқда. Давлатнинг расмий компаниялари ёки ташкилотлари томонидан берилмаяпти. Шундан хулоса чиқариш мумкинки, 

Хитой Афғонистон билан қилаётган муносабатларида бир томондан жуда ҳам эҳтиёткорлик билан ҳаракаатланмоқда. Хитойнинг бундай эҳтиёткорона ҳаракати Толибоннинг Афғонистонда хавфсизлик масалаларини тўлақонли ҳал этганига  ишончи комил эмаслиги орқали талқин қилиш мумкин. Шунинг учун сармоя киритиш ва бошқа масалаларда иккиланиб турибди”, деди сиёсатшунос.

Марказий Осиё – "Толибон" муносабатлари қай даражада мустаҳкам? 

Болтаевнинг сўзларига кўра, сўнгги вақтлардаги Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан муносабатларидаги илиқлашув бу мазкур ҳукуматни тан олишга ҳаракат қиляпти дегани эмас.  

Унинг айтишича, Марказий Осиё ва Афғонистон муносабатлари илиқлашув жараёнида. Гарчанд минтақа “Толибон”ни тан олмаган бўлса-да, муносабатларни яхшиланиш йўлида кетмоқда. У бу муносабатларни прагматизм ва амалий чораларни устувор қилиб қўювчи муносабат деб атади.

"Дипломатик ёки расмий муносабатларнинг ўрнатилиши, бундай муносабатларнинг илиқлашуви ва яхшиланиши оқибатида табиий жараён сифатида амалга ошиб кетиши мумкин. Агар муносабатлар шу йўналишда илиқлашиб, яхшиланиб кетса келгусида Ўзбекистон "Толибон" ҳукуматини тан олиши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Агар қандайдир кутилмаган фожиавий ҳолатлар юз бермаса, масалан, Афғонистонда хавфсизлик билан боғлиқ жараёнларнинг ўта ёмонлашиб кетиши оқибатида ички низоларнинг яна кучайиб кетиши, Ғарб ва Афғонистон муносабатларининг ҳаддан ортиқ кескинлашиб кетиши сабаб "Толибон" ва Марказий Осиё давлатлари муносабатларининг узоқлашувига олиб келиши мумкин", дея баён қилмоқда сиёсатшунос.

Шунинг учун Марказий Осиё "Толибон" ҳукуматини тан олиш масаласида Ғарб, Россия, Хитой ва бошқа давлатларнинг манфаатларини кўзлаб барча томонларни ҳисобга олиб ҳаракат қилади. Марказий Осиё давлатлари ва Афғонистон муносабатлари илиқлашувида Ўзбекистон анча фаол. 

Бош вазир Абдулла Ариповнинг Афғонистонга боргани катта расмий ташриф сифатида баҳоланган. “Толибон” билан муносабатлари яхши бўлган Эрон ва Покистон билан ҳам бу даражада расмий учрашувлар бўлмаган. Сиёсатшунос "Толибон" ишончлими деган саволга "Давлатлар ўртасида ишонч абадий эмас", деб жавоб берди. 

"Ишонч борми?! Бор, лекин у қай даражада эканлигига баҳо бера олмаймиз. Юқори мартабали давлат вакиллари боряптими, демак ишонч шу даражада. “Толибон” ишончлими ёки ишончли эмасми деган саволга жавоб бериш жуда қийин", дейди сиёсатшунос.

Унинг сўзларига кўра, Афғонистон тарихида кутилмаган ҳолатлар бўлган. Муносабатлар яхши бўлиб турган бир пайтда ёмонлашиб кетган ҳолатлар ҳам мавжуд. Бунга ёрқин мисол сифатида Эрон ва Покистонни олишимиз мумкин.

"Мен покистонлик таҳлилчилар билан гаплашганимда "Биз ҳайратдамиз, қандай қилиб "Толибон" Покистоннинг Миллий хавфсизлигига таъсир қиладиган кучларни қўллаб-қувватлаши мумкин?! Баъзи экспертлар очиқ айтишади, Афғонистон ҳудудидан АҚШ ва Иттифоқ кучларининг олиб чиқиб кетишига Эрон ва Покистоннинг ёрдами "Толибон"га нисбатан жуда катта. Шунга қарамасдан Эрон чегарасида тўқнашувлар бўлди. 

Эронга қарши Афғонистон ҳудудидан бошланувчи Ҳилманд дарёсидаги сув масаласини Эронга қарши қуролга айлантирди. "Толибон" билан Эрон ўртасидаги муносабатлар жуда яхши бўлган. Чунки Америкага қарши курашишда икковининг ҳам манфаатлари бир бўлган. Булар ўртасидаги ҳарбий ва бошқа ҳамкорликлар ўн йилликларга бориб тақалади. 

Шунга қарамай чегарада тўқнашувлар юз беряпти, наркотик моддалар савдоси, одам савдоси ва сувдан қурол сифатида фойдаланишга ҳаракатлар икки давлат ўртасидаги муносабатларга путур етказиш ҳолатлари юз беряпти", деган Ҳамза Болтаев.

Сиёсатшунос "Толибон"нинг ишончли ёки ишончли эмаслиги бўйича узоқ муддат учун жавоб бера олмаслигини айтмоқда. Чунки улар юқорида кўриб турганимиздек ўзгарувчан.

"Ҳозирги ҳукумат Афғонистонни бошқаришда узоқ йиллик малакага эга эмаслигини инобатга олган ҳолда айтиш мумкинки, "Толибон"нинг кутилмаган ва юмшоқ қилиб айтганда "тушунарсиз" ҳаракатлар сифатида кўриладиган ишларни қилиб қўйиш эҳтимоли жуда юқори. Бундай ҳолатлар кўп ҳолларда давлатчилик борасидаги малаканинг етишмаслигидан келиб чиқади", дея сиёсатшунош ўз фикрини якунлади.

мавзуга оид янгиликлар

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

"Oʻzbekiston bilan viza tartibini joriy qilish kerak. Mamlakatning "fuqarolari" bizga kerak emas". Rossiyalik deputat nimaga shama qilmoqda?

"Ўзбекистон билан виза тартибини жорий қилиш керак. Мамлакатнинг "фуқаро"лари бизга керак эмас". Россиялик депутат нимага шама қилмоқда?

Жорий йилнинг 14 октябрь куни Россия Давлат думаси депутати ҳамда "Справедливая Россия" фракцияси раҳбари Сергей Миронов ўзининг X'даги саҳифасида Ўзбекистоннинг Қозон шаҳридаги Бош консуллиги фуқароларни Россия армиясида хизмат қилмасликка чақиргани ҳақидаги хабарга муносабат билдирди. Миронов Ўзбекистоннинг Россияда бўлиб турган муҳожирларига қўйган мазкур тақиғи сабабли мамлакат билан виза режимини жорий қилиш лозимлигини айтди. 

Сиёсат

21.10.2024, 10:41

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

Афғонистондан Ўзбекистонга олиб кирилган ҳарбий техникалар кимга тегишли?

АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси Жонатан Хеник Афғонистонда "Толибон" ҳукумати ўрнатилганидан кейин, 2021 йилда Афғонистондан Ўзбекистонга олиб ўтилган Америкага тегишли ҳарбий авиатехникалар масаласида АҚШ ва Ўзбекистон келишувга эришганини айтди. Бу ҳақда элчи "Amerika Ovozi"га берган интервьюсида маълум қилди.

Сиёсат

17.10.2024, 16:04

Xorijda qolib ketgan uch nafar bola Toshkentga olib kelindi

Хорижда қолиб кетган уч нафар бола Тошкентга олиб келинди

Россия ва Хитой Халқ Республикасида ота-она қарамоғисиз қолган 3 нафар бола Ўзбекистонга қайтарилди. Бу ҳақда Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

16.10.2024, 12:38

Yevropa Ittifoqi Rossiya gazisiz ham yashay oladi —Kadri Simons

Европа Иттифоқи Россия газисиз ҳам яшай олади — Кадри Симонс

Европа Иттифоқининг энергетика бўйича комиссари Украина орқали келадиган Россия газидан бундан кейин фойдаланишга ҳеч қандай асос йўқлигини билдирди. Бу ҳақда Германиянинг "Deutsche Welle" нашри маълум қилди. 

Жаҳон

16.10.2024, 12:22

Rossiyada migrantlarning mamlakatga erkin kirishini taqiqlash taklif qilindi

Россияда мигрантларнинг мамлакатга эркин киришини тақиқлаш таклиф қилинди

Россия Меҳнат вазирлиги раҳбари Антон Котяков Ички ишлар вазирлиги билан биргаликда мамлакатга меҳнат муҳожирларини жалб қилишнинг амалдаги тизимини ислоҳ қилиш кераклигини билдирди. Бунинг оқибатида Россияга муҳожирларнинг эркин киришини тақиқланиши мумкин. Бу ҳақида "Ведомости" нашрига таяниб, "Central Asia" маълум қилди. 

Жаҳон

15.10.2024, 16:53

сўнгги янгиликлар

Pnevmoniyani qanday oldini olish mumkin?

Пневмонияни қандай олдини олиш мумкин?

Куз-қиш мавсумида одамлар тез-тез шамоллайди. Бунинг оқибатида уларда турли касаллик аломатлари юзага чиқади. Шулардан энг кўп кузатиладигани пневмония (зотилжам) ўпкадаги яллиғланиш жараёнидир. Хўш, ушбу касалликни қандай даволаса бўлади, унинг салбий оқибатлари нимага олиб келади?Мазкур саволларга 1-сон Тошкент шаҳар болалар клиник шифохонаси бош шифокори Мавлуда Табибова жавоб берди. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги матбуот хизмати маълум қилди. 

Фан-технология

13.11.2024, 11:05

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

ОАВлар ёритаётган 328 та реклама қонунчиликка тўғри келмайди — Ракобат комитаси

ОАВ томонидан ёритилаётган БФҚ (биологик фаол қўшимча)лар реклама қонунчилигига тўғри келмаслиги аниқланди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:26

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Турли вилоятларда ноқонуний ер сотмоқчи бўлган фирибгарлар ушланди

Тошкент, Андижон, Сурхондарё ва Хоразм вилоятларида ер майдонларини ноқонуний сотиш ҳолатлари Давлат хавфсизлиги хизмати томонидан фош этилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:11

Toshkentda MIB xodimlariga jinoyat ishi qoʻzgʻatildi

Тошкентда МИБ ходимларига жиноят иши қўзғатилди

Тошкент шаҳрида Мажбурий ижро бюросининг мансабдор шахслари ижро ҳужжатларини асоссиз тамомлаши ортидан 202,9 млрд сўмлик жами 200 та ижро ишида қонунбузилиши ҳолатларига йўл қўйгани аниқланди. Бу ҳақда Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ахборот хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 10:26

Fargʻonada oʻzbekistonlik bir guruh terrorchilar qoʻlga tushdi

Фарғонада ўзбекистонлик бир гуруҳ террорчилар қўлга тушди

Фарғона вилоятида халқаро террористик ташкилотга алоқадор 11 нафар шахс қўлга олинди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 11:41

IIBB korxona va tashkilot xodimlarini ogohlantirdi

ИИББ корхона ва ташкилот ходимларини огоҳлантирди

Фирибгарлар корхона ёки ташкилот раҳбари номидан Telegram мессенжерида сохта ҳисоб очиб, қўл остидаги ишчиларга SMS ёзиб ходимларни алдашни бошлади. Бу ҳақда Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 10:18

Qashqadaryoda ichida yoʻlovchilari bo'lgan mashinani tosh bosib qoldi

Қашқадарёда ичида йўловчилари бўлган машинани тош босиб қолди

Кеча, 6 ноябрь куни Қашқадарё вилоятида тоғ тепалигидан сирпаниб тушган тош йўлда ҳаракатланиб кетаётган "Cobalt" автомашинасини босиб қолди. Бу ҳақда вилоят Йўл ҳаракати хавфсизлиги бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

07.11.2024, 10:06

Poyezd ustida selfi tushmoqchi boʻlgan maktab oʻquvchisini tok urdi

Поезд устида селфи тушмоқчи бўлган мактаб ўқувчисини ток урди

Жорий йилнинг 28 октябрь куни Фарғона вилоятида поезд вагони устига чиқиб, расмга тушмоқчи бўлган йигитни юқори кучланишдаги электр токи уриб юборди. Бу ҳақда "Millar" дастурида маълум қилинди.

Ўзбекистон

06.11.2024, 16:32

Toshkent viloyati tabiatiga qariyb 17 mln soʻmlik zarar yetkazildi

Тошкент вилояти табиатига қарийб 17 млн сўмлик зарар етказилди

Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманида жойлашган ўрмон хўжалигида фуқаро тоғ эчкисини ноқонуний равишда овлагани аниқланди. Бу ҳақда Тошкент вилояти Экология бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

06.11.2024, 11:33

Bojxonadan qariyb 6 mlrd soʻmlik zargarlik buyumlarini olib oʻtmoqchi boʻlganlar ushlandi

Божхонадан қарийб 6 млрд сўмлик заргарлик буюмларини олиб ўтмоқчи бўлганлар ушланди

Сирдарё вилоятида жойлашган "Малик" чегара пунктидан умумий қиймати 5,6 млрд сўм бўлган йирик миқдордаги заргарлик буюмларини олиб киришга уринган буви ҳамда набира қўлга тушди. Бу ҳақда Божхона қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

05.11.2024, 14:54

"Invest Finance Bank" AJ jarimaga tortildi

"Invest Finance Bank" АЖ жаримага тортилди

"Invest Finance Bank" АЖ томонидан эълон қилинаётган реклама ахборотида кредит хизмати бўйича нотўғри маълумот тақдим этилаётгани маълум бўлди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

05.11.2024, 12:12