"Толибон" – Марказий Осиё: Россия нимани режалаштирмоқда?

Сўнгги вақтларда Марказий Осиё давлатларининг “Толибон” ҳукумати билан иқтисодий ва сиёсий алоқалари ривожланиб бормоқда. Бунга Қозоғистон ҳамда Тожикистон давлати томонидан "Толибон"нинг террорчи ташкилот рўйхатидан чиқарилгани ҳамда мазкур ҳукуматнинг дипломатларидан ишонч ёрлиқларини олганликлари яққол мисол. Айни пайтда бу қарорни Марказий Осиё давлатларининг яқин ҳамкори бўлган Россия ҳам қўллаб-қувватламоқда. Хўш, минтақа давлатлари бундай ҳаракатлар билан 2 йил олдин дунё ҳамжамиятига берган ваъдаларини бажармаётган "Толибон" ҳукуматини тан олишга қаратилган ҳаракатини бошладими? Россиянинг "Толибон" билан яқин муносабатда бўлиши Марказий Осиё давлатларига қай даражада таъсир кўрсатади? Шу каби саволларга PARADIGMA.UZ сиёсатшунос Ҳамза Болтаевдан жавоб олди. 

Жаҳон

18.10.2024, 15:15

Улашиш:

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?

Россия –"Толибон" муносабатлари ҳақида 

Унинг сўзларига кўра, Россия ҳукумати "Толибон"ни террорчи ташкилот сифатида кўришига қарамай, аввалдан у билан доимий алоқада бўлиб келган. Олдинги ҳукумат — Афғонистон Ислом Республикаси даврида ҳам Россия "Толибон" билан алоқалар қилиб турган. "Толибон" Россиядаги конференцияларда иштирок этиш учун келиб турган ҳамда улар орасида фикр алмашинувлар, муҳокамалар бўлиб турган.

"2021 йилнинг август ойидаги воқеада — "Толибон" ҳокимияти ўрнатилганидан кейин Россия ва унинг ўртасида муносабатларнинг илиқлашишга қаратилган хатти-ҳаракатлар янада юзага чиқди. Татаристондаги Қозон форумида ҳам Россия ва "Толибон" ўртасида мулоқотлар бўлди. Россия олий доира вакиллари томонидан "Толибон"ни террористик ташкилотлар рўйхатидан чиқариш таклиф қилинди. Буларнинг барчаси Россия ва "Толибон" ўртасидаги муносабатларни илиқлаштиришга қаратилган ҳаракат ҳисобланади", дейди сиёсатшунос.

Унинг фикрига кўра, ҳали бу ҳаракатлар Россия "Толибон"дан Марказий Осиёга таъсир ўтказиш учун фойдаланиш даражасига етмаган.

"Воқеалар ривожи шу даражада кетадиган бўлса, ҳали яқин келажакда Россия ва “Толибон” муносабатлари мустаҳкамланиб кетиши бўйича бирорта белги кўраётганим йўқ", деди Ҳамза Болтаев.

Хитой –"Толибон" муносабатлари хусусида

Бундан ташқари, "Толибон"нинг Хитой билан муносабатлари ҳам тарихан яхши бўлиб келган. Биринчи бўлиб Хитой "Толибон" элчисидан расмий ишонч ёрлиғини қабул қилган ҳукумат ҳисобланади. Хитой ва "Толибон" ўртасида дипломатик муносабатлар бўлмаса-да, савдо-иқтисодий муносабатлар мавжуд.

Сиёсатшуносга кўра, Хитой Афғонистонга нисбатан ўз сиёсатини учинчи давлат ёки минтақа қандай деб ўйлаши ёки ном бериши каби ҳолатларга қараб шакллантиришдан анча йироқ. Бунинг учун муносабатларга расмий ном беришдан кўра амалий қадамлар муҳим. 

"Бу ҳақиқий прагматизм ва амалий натижага қаратилган ҳамкорлик. Шу кунга қадар Хитойнинг расмий компаниялари ҳали Афғонистонга инвестициялар киритмади. 

Амударё ҳудудида нефтни қайта ишлаш, 10 млрд долларлик литий конлари ва Қобулни хавфсиз ҳудуд сифатида "пилот" лойиҳалар бўйича таклифлар бераётган бўлса, буларнинг барчаси хусусий ташкилотлар томонидан амалга оширилмоқда. Давлатнинг расмий компаниялари ёки ташкилотлари томонидан берилмаяпти. Шундан хулоса чиқариш мумкинки, 

Хитой Афғонистон билан қилаётган муносабатларида бир томондан жуда ҳам эҳтиёткорлик билан ҳаракаатланмоқда. Хитойнинг бундай эҳтиёткорона ҳаракати Толибоннинг Афғонистонда хавфсизлик масалаларини тўлақонли ҳал этганига  ишончи комил эмаслиги орқали талқин қилиш мумкин. Шунинг учун сармоя киритиш ва бошқа масалаларда иккиланиб турибди”, деди сиёсатшунос.

Марказий Осиё – "Толибон" муносабатлари қай даражада мустаҳкам? 

Болтаевнинг сўзларига кўра, сўнгги вақтлардаги Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан муносабатларидаги илиқлашув бу мазкур ҳукуматни тан олишга ҳаракат қиляпти дегани эмас.  

Унинг айтишича, Марказий Осиё ва Афғонистон муносабатлари илиқлашув жараёнида. Гарчанд минтақа “Толибон”ни тан олмаган бўлса-да, муносабатларни яхшиланиш йўлида кетмоқда. У бу муносабатларни прагматизм ва амалий чораларни устувор қилиб қўювчи муносабат деб атади.

"Дипломатик ёки расмий муносабатларнинг ўрнатилиши, бундай муносабатларнинг илиқлашуви ва яхшиланиши оқибатида табиий жараён сифатида амалга ошиб кетиши мумкин. Агар муносабатлар шу йўналишда илиқлашиб, яхшиланиб кетса келгусида Ўзбекистон "Толибон" ҳукуматини тан олиши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Агар қандайдир кутилмаган фожиавий ҳолатлар юз бермаса, масалан, Афғонистонда хавфсизлик билан боғлиқ жараёнларнинг ўта ёмонлашиб кетиши оқибатида ички низоларнинг яна кучайиб кетиши, Ғарб ва Афғонистон муносабатларининг ҳаддан ортиқ кескинлашиб кетиши сабаб "Толибон" ва Марказий Осиё давлатлари муносабатларининг узоқлашувига олиб келиши мумкин", дея баён қилмоқда сиёсатшунос.

Шунинг учун Марказий Осиё "Толибон" ҳукуматини тан олиш масаласида Ғарб, Россия, Хитой ва бошқа давлатларнинг манфаатларини кўзлаб барча томонларни ҳисобга олиб ҳаракат қилади. Марказий Осиё давлатлари ва Афғонистон муносабатлари илиқлашувида Ўзбекистон анча фаол. 

Бош вазир Абдулла Ариповнинг Афғонистонга боргани катта расмий ташриф сифатида баҳоланган. “Толибон” билан муносабатлари яхши бўлган Эрон ва Покистон билан ҳам бу даражада расмий учрашувлар бўлмаган. Сиёсатшунос "Толибон" ишончлими деган саволга "Давлатлар ўртасида ишонч абадий эмас", деб жавоб берди. 

"Ишонч борми?! Бор, лекин у қай даражада эканлигига баҳо бера олмаймиз. Юқори мартабали давлат вакиллари боряптими, демак ишонч шу даражада. “Толибон” ишончлими ёки ишончли эмасми деган саволга жавоб бериш жуда қийин", дейди сиёсатшунос.

Унинг сўзларига кўра, Афғонистон тарихида кутилмаган ҳолатлар бўлган. Муносабатлар яхши бўлиб турган бир пайтда ёмонлашиб кетган ҳолатлар ҳам мавжуд. Бунга ёрқин мисол сифатида Эрон ва Покистонни олишимиз мумкин.

"Мен покистонлик таҳлилчилар билан гаплашганимда "Биз ҳайратдамиз, қандай қилиб "Толибон" Покистоннинг Миллий хавфсизлигига таъсир қиладиган кучларни қўллаб-қувватлаши мумкин?! Баъзи экспертлар очиқ айтишади, Афғонистон ҳудудидан АҚШ ва Иттифоқ кучларининг олиб чиқиб кетишига Эрон ва Покистоннинг ёрдами "Толибон"га нисбатан жуда катта. Шунга қарамасдан Эрон чегарасида тўқнашувлар бўлди. 

Эронга қарши Афғонистон ҳудудидан бошланувчи Ҳилманд дарёсидаги сув масаласини Эронга қарши қуролга айлантирди. "Толибон" билан Эрон ўртасидаги муносабатлар жуда яхши бўлган. Чунки Америкага қарши курашишда икковининг ҳам манфаатлари бир бўлган. Булар ўртасидаги ҳарбий ва бошқа ҳамкорликлар ўн йилликларга бориб тақалади. 

Шунга қарамай чегарада тўқнашувлар юз беряпти, наркотик моддалар савдоси, одам савдоси ва сувдан қурол сифатида фойдаланишга ҳаракатлар икки давлат ўртасидаги муносабатларга путур етказиш ҳолатлари юз беряпти", деган Ҳамза Болтаев.

Сиёсатшунос "Толибон"нинг ишончли ёки ишончли эмаслиги бўйича узоқ муддат учун жавоб бера олмаслигини айтмоқда. Чунки улар юқорида кўриб турганимиздек ўзгарувчан.

"Ҳозирги ҳукумат Афғонистонни бошқаришда узоқ йиллик малакага эга эмаслигини инобатга олган ҳолда айтиш мумкинки, "Толибон"нинг кутилмаган ва юмшоқ қилиб айтганда "тушунарсиз" ҳаракатлар сифатида кўриладиган ишларни қилиб қўйиш эҳтимоли жуда юқори. Бундай ҳолатлар кўп ҳолларда давлатчилик борасидаги малаканинг етишмаслигидан келиб чиқади", дея сиёсатшунош ўз фикрини якунлади.

мавзуга оид янгиликлар

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Жорий йилнинг 11 ноябрь куни Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида янги шаклдаги таълим дастури — хорижий рус тили ўқитувчилари учун "Учу великому" ("Буюк нарсаларни ургатаман") номли таълим дастурининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Ушбу лойиҳа Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги маданий ҳамда таълим алоқаларини мустаҳкамлаш йўлидаги муҳим қадам бўлиб, мазкур ғоя Ўзбекистондаги РКИ (рус тилини чет тили сифатида дарс берадиган) ўқитувчиларининг малакасини оширишга йўналтирилган.

Таълим

16.11.2024, 11:53

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

"Oʻzbekiston bilan viza tartibini joriy qilish kerak. Mamlakatning "fuqarolari" bizga kerak emas". Rossiyalik deputat nimaga shama qilmoqda?

"Ўзбекистон билан виза тартибини жорий қилиш керак. Мамлакатнинг "фуқаро"лари бизга керак эмас". Россиялик депутат нимага шама қилмоқда?

Жорий йилнинг 14 октябрь куни Россия Давлат думаси депутати ҳамда "Справедливая Россия" фракцияси раҳбари Сергей Миронов ўзининг X'даги саҳифасида Ўзбекистоннинг Қозон шаҳридаги Бош консуллиги фуқароларни Россия армиясида хизмат қилмасликка чақиргани ҳақидаги хабарга муносабат билдирди. Миронов Ўзбекистоннинг Россияда бўлиб турган муҳожирларига қўйган мазкур тақиғи сабабли мамлакат билан виза режимини жорий қилиш лозимлигини айтди. 

Сиёсат

21.10.2024, 10:41

Afgʻonistondan Oʻzbekistonga olib kirilgan harbiy texnikalar kimga tegishli?

Афғонистондан Ўзбекистонга олиб кирилган ҳарбий техникалар кимга тегишли?

АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси Жонатан Хеник Афғонистонда "Толибон" ҳукумати ўрнатилганидан кейин, 2021 йилда Афғонистондан Ўзбекистонга олиб ўтилган Америкага тегишли ҳарбий авиатехникалар масаласида АҚШ ва Ўзбекистон келишувга эришганини айтди. Бу ҳақда элчи "Amerika Ovozi"га берган интервьюсида маълум қилди.

Сиёсат

17.10.2024, 16:04

Xorijda qolib ketgan uch nafar bola Toshkentga olib kelindi

Хорижда қолиб кетган уч нафар бола Тошкентга олиб келинди

Россия ва Хитой Халқ Республикасида ота-она қарамоғисиз қолган 3 нафар бола Ўзбекистонга қайтарилди. Бу ҳақда Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

16.10.2024, 12:38

Yevropa Ittifoqi Rossiya gazisiz ham yashay oladi —Kadri Simons

Европа Иттифоқи Россия газисиз ҳам яшай олади — Кадри Симонс

Европа Иттифоқининг энергетика бўйича комиссари Украина орқали келадиган Россия газидан бундан кейин фойдаланишга ҳеч қандай асос йўқлигини билдирди. Бу ҳақда Германиянинг "Deutsche Welle" нашри маълум қилди. 

Жаҳон

16.10.2024, 12:22

сўнгги янгиликлар

Yana ikki tumanning hokim yordamchisi jinoyatga qoʻl urdi

Яна икки туманнинг ҳоким ёрдамчиси жиноятга қўл урди

Қорақалпоғистон Республикасининг Элликқалъа ҳамда Бухоро вилоятининг Ғиждувон туманларидаги ҳоким ёрдамчиларига нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Бу ҳақда Давлат хавфсизлик хизмати маълум қилди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 11:17

Xorazmda oʻqituvchini doʻpposlagan ayolga jinoyat ishi ochildi

Хоразмда ўқитувчини дўппослаган аёлга жиноят иши очилди

Аввалроқ Хоразм вилояти Хонқа туманидаги 36-сон умумий ўрта таълим мактабида ўқувчининг онаси С.Р. ва ўқитувчи Г.Р. (аёл) ўртасида зиддият келиб чиқиб, уришиб кетишгани ҳақида хабар берган эдик. Мазкур ҳолат юзасидан Бош прокуратура қўшимча ахборот берди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 10:54

Namangandagi toʻrtta AYoQShda yaroqsiz benzin sotilayotgani aniqlandi

Намангандаги тўртта АЁҚШда яроқсиз бензин сотилаётгани аниқланди

Наманган вилоятидаги 4 та автомобилларга ёқилғи қуйиш шохобчаси (АЁҚШ)да автобензин давлат стандарт талабларига мос келмаслиги маълум бўлди. Бу ҳақда "Ўзенергоинспексия" ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

19.11.2024, 09:30

Togʻa voyaga yetmagan jiyanlarini xipchin bilan savaladi

Тоға вояга етмаган жиянларини хипчин билан савалади

Ижтимоий тармоқларда ёш болалар хипчин билан савалагани тасвирланган видеотасвирлар тарқалиб, кенг муҳокамаларга сабаб бўлди. Мазкур ҳолат юзасидан Болалар омбудсмани расмий маълумот берди.

Ўзбекистон

18.11.2024, 09:24

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Россияда МДҲ давлатларидаги рус тили ўқитувчилари учун махсус таълим дастури яратилди

Жорий йилнинг 11 ноябрь куни Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида янги шаклдаги таълим дастури — хорижий рус тили ўқитувчилари учун "Учу великому" ("Буюк нарсаларни ургатаман") номли таълим дастурининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Ушбу лойиҳа Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги маданий ҳамда таълим алоқаларини мустаҳкамлаш йўлидаги муҳим қадам бўлиб, мазкур ғоя Ўзбекистондаги РКИ (рус тилини чет тили сифатида дарс берадиган) ўқитувчиларининг малакасини оширишга йўналтирилган.

Таълим

16.11.2024, 11:53

Ikki viloyatda energiya resurslaridan qarzdorlikni yoʻq qilib berishni vaʼda berganlar ushlandi

Икки вилоятда энергия ресурсларидан қарздорликни йўқ қилиб беришни ваъда берганлар ушланди

Самарқанд ҳамда Тошкент вилоятида энергия ресурсларидан қарздорликни йўқ қилиб беришни ваъда қилган газчи ва ҳисобчи ушланди. Бу ҳақда Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ахборот хизмати хабар берди.

Ўзбекистон

15.11.2024, 11:48

Qashqadaryodan Rossiyaga qadimiy tangalarni olib ketmoqchi boʻlgan fuqaro ushlandi

Қашқадарёдан Россияга қадимий тангаларни олиб кетмоқчи бўлган фуқаро ушланди

Қашқадарё вилояти божхона постидан Россияга Бухоро амирлиги даврига оид қадимий тангаларни олиб чиқмоқчи бўлган фуқаро қўлга тушди. Бу ҳақда Божхона қўмитасининг вилоят бошқармаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

15.11.2024, 10:26

"Avtoterrorizm"ga kim aybdor?

"Автотерроризм"га ким айбдор?

Сўнгги пайтларда йўл-транспорт ҳодисаларининг сони кундан-кунга ортиб бораётганини ижтимоий тармоқлар орқали берилаётган хабарлардан билиш мумкин. Содир бўлаётган "авария"лар оқибатида кўплаб одамлар ҳалок бўлиб, айримлари тўшакка михланмоқда. Хўш, бундай нохуш воқеаларнинг кўпайиб бораётганига ким сабабчи? Қандай чора кўрилса, йўл-транспорт ҳодисаларининг юз бериши камаяди? PARADIGMA.UZ мазкур саволлар билан пойтахт аҳолиси ва меҳмонларига микрофон тутди.

Ўзбекистон

14.11.2024, 11:11

Pnevmoniyani qanday oldini olish mumkin?

Пневмонияни қандай олдини олиш мумкин?

Куз-қиш мавсумида одамлар тез-тез шамоллайди. Бунинг оқибатида уларда турли касаллик аломатлари юзага чиқади. Шулардан энг кўп кузатиладигани пневмония (зотилжам) ўпкадаги яллиғланиш жараёнидир. Хўш, ушбу касалликни қандай даволаса бўлади, унинг салбий оқибатлари нимага олиб келади?Мазкур саволларга 1-сон Тошкент шаҳар болалар клиник шифохонаси бош шифокори Мавлуда Табибова жавоб берди. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги матбуот хизмати маълум қилди. 

Фан-технология

13.11.2024, 11:05

Putin Tramp bilan uchrashadimi?

Путин Трамп билан учрашадими?

Россия Президенти Владимир Путин мамлакатнинг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган "Валдай" халқаро мунозара клубининг 21-йиғилишида иштирок этиб, Трампни АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклади ва уни "Жасур одам" деб айтди. 

Жаҳон

08.11.2024, 11:40

OAVlar yoritayotgan 328 ta reklama qonunchilikka toʻgʻri kelmaydi — Rakobat komitasi

ОАВлар ёритаётган 328 та реклама қонунчиликка тўғри келмайди — Ракобат комитаси

ОАВ томонидан ёритилаётган БФҚ (биологик фаол қўшимча)лар реклама қонунчилигига тўғри келмаслиги аниқланди. Бу ҳақда Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ахборот хизмати маълум қилди. 

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:26

Turli viloyatlarda noqonuniy yer sotmoqchi boʻlgan firibgarlar ushlandi

Турли вилоятларда ноқонуний ер сотмоқчи бўлган фирибгарлар ушланди

Тошкент, Андижон, Сурхондарё ва Хоразм вилоятларида ер майдонларини ноқонуний сотиш ҳолатлари Давлат хавфсизлиги хизмати томонидан фош этилди.

Ўзбекистон

08.11.2024, 11:11