"Толибон" – Марказий Осиё: Россия нимани режалаштирмоқда?
Сўнгги вақтларда Марказий Осиё давлатларининг “Толибон” ҳукумати билан иқтисодий ва сиёсий алоқалари ривожланиб бормоқда. Бунга Қозоғистон ҳамда Тожикистон давлати томонидан "Толибон"нинг террорчи ташкилот рўйхатидан чиқарилгани ҳамда мазкур ҳукуматнинг дипломатларидан ишонч ёрлиқларини олганликлари яққол мисол. Айни пайтда бу қарорни Марказий Осиё давлатларининг яқин ҳамкори бўлган Россия ҳам қўллаб-қувватламоқда. Хўш, минтақа давлатлари бундай ҳаракатлар билан 2 йил олдин дунё ҳамжамиятига берган ваъдаларини бажармаётган "Толибон" ҳукуматини тан олишга қаратилган ҳаракатини бошладими? Россиянинг "Толибон" билан яқин муносабатда бўлиши Марказий Осиё давлатларига қай даражада таъсир кўрсатади? Шу каби саволларга PARADIGMA.UZ сиёсатшунос Ҳамза Болтаевдан жавоб олди.
Жаҳон
18.10.2024, 15:15
Улашиш:
"Tolibon" – Markaziy Osiyo: Rossiya nimani rejalashtirmoqda?
Россия –"Толибон" муносабатлари ҳақида
Унинг сўзларига кўра, Россия ҳукумати "Толибон"ни террорчи ташкилот сифатида кўришига қарамай, аввалдан у билан доимий алоқада бўлиб келган. Олдинги ҳукумат — Афғонистон Ислом Республикаси даврида ҳам Россия "Толибон" билан алоқалар қилиб турган. "Толибон" Россиядаги конференцияларда иштирок этиш учун келиб турган ҳамда улар орасида фикр алмашинувлар, муҳокамалар бўлиб турган.
"2021 йилнинг август ойидаги воқеада — "Толибон" ҳокимияти ўрнатилганидан кейин Россия ва унинг ўртасида муносабатларнинг илиқлашишга қаратилган хатти-ҳаракатлар янада юзага чиқди. Татаристондаги Қозон форумида ҳам Россия ва "Толибон" ўртасида мулоқотлар бўлди. Россия олий доира вакиллари томонидан "Толибон"ни террористик ташкилотлар рўйхатидан чиқариш таклиф қилинди. Буларнинг барчаси Россия ва "Толибон" ўртасидаги муносабатларни илиқлаштиришга қаратилган ҳаракат ҳисобланади", дейди сиёсатшунос.
Унинг фикрига кўра, ҳали бу ҳаракатлар Россия "Толибон"дан Марказий Осиёга таъсир ўтказиш учун фойдаланиш даражасига етмаган.
"Воқеалар ривожи шу даражада кетадиган бўлса, ҳали яқин келажакда Россия ва “Толибон” муносабатлари мустаҳкамланиб кетиши бўйича бирорта белги кўраётганим йўқ", деди Ҳамза Болтаев.
Хитой –"Толибон" муносабатлари хусусида
Бундан ташқари, "Толибон"нинг Хитой билан муносабатлари ҳам тарихан яхши бўлиб келган. Биринчи бўлиб Хитой "Толибон" элчисидан расмий ишонч ёрлиғини қабул қилган ҳукумат ҳисобланади. Хитой ва "Толибон" ўртасида дипломатик муносабатлар бўлмаса-да, савдо-иқтисодий муносабатлар мавжуд.
Сиёсатшуносга кўра, Хитой Афғонистонга нисбатан ўз сиёсатини учинчи давлат ёки минтақа қандай деб ўйлаши ёки ном бериши каби ҳолатларга қараб шакллантиришдан анча йироқ. Бунинг учун муносабатларга расмий ном беришдан кўра амалий қадамлар муҳим.
"Бу ҳақиқий прагматизм ва амалий натижага қаратилган ҳамкорлик. Шу кунга қадар Хитойнинг расмий компаниялари ҳали Афғонистонга инвестициялар киритмади.
Амударё ҳудудида нефтни қайта ишлаш, 10 млрд долларлик литий конлари ва Қобулни хавфсиз ҳудуд сифатида "пилот" лойиҳалар бўйича таклифлар бераётган бўлса, буларнинг барчаси хусусий ташкилотлар томонидан амалга оширилмоқда. Давлатнинг расмий компаниялари ёки ташкилотлари томонидан берилмаяпти. Шундан хулоса чиқариш мумкинки,
Хитой Афғонистон билан қилаётган муносабатларида бир томондан жуда ҳам эҳтиёткорлик билан ҳаракаатланмоқда. Хитойнинг бундай эҳтиёткорона ҳаракати Толибоннинг Афғонистонда хавфсизлик масалаларини тўлақонли ҳал этганига ишончи комил эмаслиги орқали талқин қилиш мумкин. Шунинг учун сармоя киритиш ва бошқа масалаларда иккиланиб турибди”, деди сиёсатшунос.
Марказий Осиё – "Толибон" муносабатлари қай даражада мустаҳкам?
Болтаевнинг сўзларига кўра, сўнгги вақтлардаги Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан муносабатларидаги илиқлашув бу мазкур ҳукуматни тан олишга ҳаракат қиляпти дегани эмас.
Унинг айтишича, Марказий Осиё ва Афғонистон муносабатлари илиқлашув жараёнида. Гарчанд минтақа “Толибон”ни тан олмаган бўлса-да, муносабатларни яхшиланиш йўлида кетмоқда. У бу муносабатларни прагматизм ва амалий чораларни устувор қилиб қўювчи муносабат деб атади.
"Дипломатик ёки расмий муносабатларнинг ўрнатилиши, бундай муносабатларнинг илиқлашуви ва яхшиланиши оқибатида табиий жараён сифатида амалга ошиб кетиши мумкин. Агар муносабатлар шу йўналишда илиқлашиб, яхшиланиб кетса келгусида Ўзбекистон "Толибон" ҳукуматини тан олиши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Агар қандайдир кутилмаган фожиавий ҳолатлар юз бермаса, масалан, Афғонистонда хавфсизлик билан боғлиқ жараёнларнинг ўта ёмонлашиб кетиши оқибатида ички низоларнинг яна кучайиб кетиши, Ғарб ва Афғонистон муносабатларининг ҳаддан ортиқ кескинлашиб кетиши сабаб "Толибон" ва Марказий Осиё давлатлари муносабатларининг узоқлашувига олиб келиши мумкин", дея баён қилмоқда сиёсатшунос.
Шунинг учун Марказий Осиё "Толибон" ҳукуматини тан олиш масаласида Ғарб, Россия, Хитой ва бошқа давлатларнинг манфаатларини кўзлаб барча томонларни ҳисобга олиб ҳаракат қилади. Марказий Осиё давлатлари ва Афғонистон муносабатлари илиқлашувида Ўзбекистон анча фаол.
Бош вазир Абдулла Ариповнинг Афғонистонга боргани катта расмий ташриф сифатида баҳоланган. “Толибон” билан муносабатлари яхши бўлган Эрон ва Покистон билан ҳам бу даражада расмий учрашувлар бўлмаган. Сиёсатшунос "Толибон" ишончлими деган саволга "Давлатлар ўртасида ишонч абадий эмас", деб жавоб берди.
"Ишонч борми?! Бор, лекин у қай даражада эканлигига баҳо бера олмаймиз. Юқори мартабали давлат вакиллари боряптими, демак ишонч шу даражада. “Толибон” ишончлими ёки ишончли эмасми деган саволга жавоб бериш жуда қийин", дейди сиёсатшунос.
Унинг сўзларига кўра, Афғонистон тарихида кутилмаган ҳолатлар бўлган. Муносабатлар яхши бўлиб турган бир пайтда ёмонлашиб кетган ҳолатлар ҳам мавжуд. Бунга ёрқин мисол сифатида Эрон ва Покистонни олишимиз мумкин.
"Мен покистонлик таҳлилчилар билан гаплашганимда "Биз ҳайратдамиз, қандай қилиб "Толибон" Покистоннинг Миллий хавфсизлигига таъсир қиладиган кучларни қўллаб-қувватлаши мумкин?! Баъзи экспертлар очиқ айтишади, Афғонистон ҳудудидан АҚШ ва Иттифоқ кучларининг олиб чиқиб кетишига Эрон ва Покистоннинг ёрдами "Толибон"га нисбатан жуда катта. Шунга қарамасдан Эрон чегарасида тўқнашувлар бўлди.
Эронга қарши Афғонистон ҳудудидан бошланувчи Ҳилманд дарёсидаги сув масаласини Эронга қарши қуролга айлантирди. "Толибон" билан Эрон ўртасидаги муносабатлар жуда яхши бўлган. Чунки Америкага қарши курашишда икковининг ҳам манфаатлари бир бўлган. Булар ўртасидаги ҳарбий ва бошқа ҳамкорликлар ўн йилликларга бориб тақалади.
Шунга қарамай чегарада тўқнашувлар юз беряпти, наркотик моддалар савдоси, одам савдоси ва сувдан қурол сифатида фойдаланишга ҳаракатлар икки давлат ўртасидаги муносабатларга путур етказиш ҳолатлари юз беряпти", деган Ҳамза Болтаев.
Сиёсатшунос "Толибон"нинг ишончли ёки ишончли эмаслиги бўйича узоқ муддат учун жавоб бера олмаслигини айтмоқда. Чунки улар юқорида кўриб турганимиздек ўзгарувчан.
"Ҳозирги ҳукумат Афғонистонни бошқаришда узоқ йиллик малакага эга эмаслигини инобатга олган ҳолда айтиш мумкинки, "Толибон"нинг кутилмаган ва юмшоқ қилиб айтганда "тушунарсиз" ҳаракатлар сифатида кўриладиган ишларни қилиб қўйиш эҳтимоли жуда юқори. Бундай ҳолатлар кўп ҳолларда давлатчилик борасидаги малаканинг етишмаслигидан келиб чиқади", дея сиёсатшунош ўз фикрини якунлади.
Жаҳон
18.10.2024, 15:15
Улашиш:
мавзуга оид янгиликлар
Путин Трамп билан учрашадими?
Жаҳон
08.11.2024, 11:40
"Ўзбекистон билан виза тартибини жорий қилиш керак. Мамлакатнинг "фуқаро"лари бизга керак эмас". Россиялик депутат нимага шама қилмоқда?
Сиёсат
21.10.2024, 10:41
Афғонистондан Ўзбекистонга олиб кирилган ҳарбий техникалар кимга тегишли?
Сиёсат
17.10.2024, 16:04
Хорижда қолиб кетган уч нафар бола Тошкентга олиб келинди
Ўзбекистон
16.10.2024, 12:38
Европа Иттифоқи Россия газисиз ҳам яшай олади — Кадри Симонс
Жаҳон
16.10.2024, 12:22
Россияда мигрантларнинг мамлакатга эркин киришини тақиқлаш таклиф қилинди
Жаҳон
15.10.2024, 16:53
машҳур янгиликлар
Доктор Жордан Питерсон: Анъанавий қадриятлар асосида яхшироқ жамият қуриш ҳақида
Жаҳон
16.10.2024, 10:50
Тошкентдаги меҳмонхонадан уч кишининг, жумладан икки нафар Россия фуқаросининг жасади топилди
Жаҳон
22.10.2024, 16:03
Жорий ҳафтада мукофоти 170 млн сўмлик тиббиёт олимпиадасининг ғолиблари аниқланади
Ўзбекистон
22.10.2024, 14:42
Сирдарёда ўқитувчини калтаклаган опа-сингилларнинг онаси жаримага тортилди
Ўзбекистон
23.10.2024, 12:19
Тошкентда меҳмонхона ходими сайёҳга жинсий зўравонлик қилди
Ўзбекистон
25.10.2024, 11:31
Самарқандда автомобиль бошқарган 7-синф ўқувчиси ҳалок бўлди
Ўзбекистон
25.10.2024, 11:09
сўнгги янгиликлар
Пневмонияни қандай олдини олиш мумкин?
Фан-технология
13.11.2024, 11:05
Путин Трамп билан учрашадими?
Жаҳон
08.11.2024, 11:40
ОАВлар ёритаётган 328 та реклама қонунчиликка тўғри келмайди — Ракобат комитаси
Ўзбекистон
08.11.2024, 11:26
Турли вилоятларда ноқонуний ер сотмоқчи бўлган фирибгарлар ушланди
Ўзбекистон
08.11.2024, 11:11
Тошкентда МИБ ходимларига жиноят иши қўзғатилди
Ўзбекистон
08.11.2024, 10:26
Фарғонада ўзбекистонлик бир гуруҳ террорчилар қўлга тушди
Ўзбекистон
07.11.2024, 11:41
ИИББ корхона ва ташкилот ходимларини огоҳлантирди
Ўзбекистон
07.11.2024, 10:18
Қашқадарёда ичида йўловчилари бўлган машинани тош босиб қолди
Ўзбекистон
07.11.2024, 10:06
Поезд устида селфи тушмоқчи бўлган мактаб ўқувчисини ток урди
Ўзбекистон
06.11.2024, 16:32
Тошкент вилояти табиатига қарийб 17 млн сўмлик зарар етказилди
Ўзбекистон
06.11.2024, 11:33
Божхонадан қарийб 6 млрд сўмлик заргарлик буюмларини олиб ўтмоқчи бўлганлар ушланди
Ўзбекистон
05.11.2024, 14:54
"Invest Finance Bank" АЖ жаримага тортилди
Ўзбекистон
05.11.2024, 12:12
машҳур янгиликлар
Доктор Жордан Питерсон: Анъанавий қадриятлар асосида яхшироқ жамият қуриш ҳақида
Жаҳон
16.10.2024, 10:50
Тошкентдаги меҳмонхонадан уч кишининг, жумладан икки нафар Россия фуқаросининг жасади топилди
Жаҳон
22.10.2024, 16:03
Жорий ҳафтада мукофоти 170 млн сўмлик тиббиёт олимпиадасининг ғолиблари аниқланади
Ўзбекистон
22.10.2024, 14:42
Сирдарёда ўқитувчини калтаклаган опа-сингилларнинг онаси жаримага тортилди
Ўзбекистон
23.10.2024, 12:19
Тошкентда меҳмонхона ходими сайёҳга жинсий зўравонлик қилди
Ўзбекистон
25.10.2024, 11:31
Самарқандда автомобиль бошқарган 7-синф ўқувчиси ҳалок бўлди
Ўзбекистон
25.10.2024, 11:09