Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?

Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.

2025 йил 21 март куни АҚШнинг Афғонистон бўйича собиқ махсус вакили Залмай Ҳалилзод бошчилигидаги америкалик делегация Кобулга келди. Делегация Толибоннинг ташқи ишлар вазири Амирхон Муттаки билан учрашув ўтказиб, икки томонлама муносабатлар, ҳибсга олинганлар масаласи ва АҚШдаги афғонлар учун консуллик хизматлари ҳақида музокара олиб борди. Музокаталар натижасида Толибон икки йилдан ортиқ қамоқда бўлган АҚШ фуқароси Жорж Глезманни озод қилди.

Ташрифдан сўнг дарҳол бир нечта воқеалар юз берди, улар ташқи томондан ўзаро боғлиқ бўлмагандек кўринса-да, АҚШнинг Афғонистондаги сиёсатини қайта кўриб чиқиш бошланганидан дарак беради.

Биринчи ва энг рамзий воқеа – АҚШнинг Афғонистон ички ишлар вазири вазифасини бажарувчи ва Ҳаққоний тармоғи етакчиларидан бири Сиражуддин Ҳаққонийни қўлга олишга олиб келадиган маълумот учун белгиланган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилиш қарори бўлди. Гарчи АҚШ томони бу қарорни расмий равишда тасдиқламаган бўлса-да, бу мукофот ҳақидаги маълумотнинг расмий манбалардан олиб ташлангани Толибон томонидан АҚШнинг мулоқотга тайёрлигига ишора сифатида қабул қилиниши мумкин. Айниқса, бу ҳолат америкалик фуқарони озод қилишдан сўнг содир бўлгани эътиборга моликдир.

Иккинчи муҳим воқеа – 2021 йилда АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин Кобулдаги собиқ АҚШ элчихонаси деворларига ёзилган антиамерикача шиорларнинг олиб ташланиши бўлди. Толибон бу ишни режавий таъмирлаш дея изоҳлади, аммо бу ишнинг америкалик дипломатлар ташрифи билан бир пайтда содир бўлиши тасодиф деб бўлмайди. Бу, аксинча, Толибоннинг муносабатларни яхшилашга тайёрлигини кўрсатиш ниятидан далолат беради.

Учинчи воқеа – Исломий Давлат жангарилари томонидан Тахор вилоятида бир хитойлик фуқарони ўлдирилиши, Афғонистондаги ички беқарорлик ва ташқи таҳдидларга нисбатан заифликни билвосита кўрсатади. Бу ҳодиса мамлакатдаги мураккаб вазиятни ёритиб беради ва Хитойнинг Афғонистонни глобал “Бир камар — бир йўл” ташаббусига қўшиш режалари тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин.

Хитой фойдасига Афғонистонни бой бериш таҳдиди – айниқса, АҚШ бу мамлакатга йигирма йиллик даврда катта миқдорда молиявий ва инсон ресурсларини сарфлагани фонида – Вашингтонни эҳтиёткорлик билан яна фаол ҳаракатларга ундамоқда. Афғонистон ер ости бойликлари, хусусан, тахминан 1,4 миллион тоннани ташкил қилувчи камёб ер металларининг 3 триллион долларгача баҳоланган захиралари билан жаҳон кучлари учун ҳануз жозибали бўлиб қолмоқда. АҚШ эса, Афғонистонда ҳарбий кампания ва барқарорлаштиришга 2 триллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаган ҳолда, бу ресурсларнинг бутунлай Пекин назоратига ўтиб кетишига йўл қўйишни истамайди.

Бундан ташқари, АҚШ Афғонистонга таъсир ўтказиш учун ҳали ҳам муҳим воситаларга эга. Энг муҳим восита – АҚШ молиявий муассасаларида сақланаётган ва қиймати қарийб 7 миллиард долларга тенг музлатилган Афғонистон активларидир. Ушбу маблағларнинг музлатилишини бекор қилиш Афғонистоннинг иқтисодий аҳволини сезиларли даражада яхшилаши мумкин бўлиб, Толёибон билан музокараларда муҳим савдолашув картаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, АҚШ халқаро ташкилотлар орқали ва инсонпарварлик ёрдами кўринишида ҳам Толибонга босим ўтказиш воситаларига эга бўлиб қолмоқда. Бу эса ҳозирги афғон ҳокимияти учун ниҳоятда муҳимдир.

Шу билан бирга, АҚШ дипломатияси Толибон билан яқинлашув имкониятларини эҳтиёткорлик билан ўрганмоқда. АҚШнинг бу борадаги қарори Толибоннинг инсон ҳуқуқлари ва хавфсизлик каби асосий масалаларда муросага бориш ва ҳамкорлик қилишга тайёрлигига боғлиқ бўлади.

Яна бир муҳим омил – бу Толибоннинг гиёҳванд модда ишлаб чиқаришга қарши кураши ҳисобланади. Кўкнори етиштиришни тақиқловчи чоралар сўнгги йилларда экин майдонларининг кескин қисқаришига олиб келди. Гарчи 2024 йилда бу кўрсаткич 12,8 минг гектарга кўтарилган бўлса-да (2022 йилдаги 232 минг гектарга нисбатан), бу барибир сезиларли ютуқдир. АҚШ бу курашни Толибон билан босқичма-босқич яқинлашиш учун асос сифатида кўрсатиши мумкин.

Шундай қилиб, АҚШнинг ҳозирги стратегияси эҳтимол Афғонистонга эҳтиёткорлик билан қайтишни ўз ичига олади. Мақсад – мамлакатнинг тўлиқ Хитой назоратига ўтиб кетишининг олдини олиш. Бу ҳали фақат илк қадамлардир. Хитой билан фаол рақобат ҳақида гапиришга эрта, бироқ янги дипломатик ўйин бошланиши учун замин аллақачон яратилган.

Жалолиддин Ибрагимов, 

Халқаро илғор тадқиқотлар институти

мавзуга оид янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири

Халқаро муносабатлар бугунги кунда бир нечта чуқур ўзгаришлар таъсирида шаклланмоқда - бу эса сиёсатчилар учун жараённи англаш ва зарур чораларни кўришда жиддий синов бўлиб қолмоқда. Жаҳон сиёсати барқарорлик доирасидан чиқиб, тобора кўпроқ тартибсизлик сари ҳаракатланмоқда, хусусан, Трамп маъмуриятининг Оқ Уйга қайтиши билан бу янада яққол кўзга ташланмоқда. Айни ўзгаришлардан бири - технологик марказларнинг анъанавий ҳудудлардан чеккароқ, ноанъанавий минтақаларга силжиши бўлиб, бу глобал тенглик ва куч мувозанатини ўзгартириб юбормоқда. Шу билан бирга, ўта ўнг ва ўта чап сиёсий кучлар ўртасидаги тафовут кескин ортиб бормоқда - бу эса сиёсий тизимларда радикаллашув хавфини кучайтиради.

Сиёсат

24.04.2025, 15:36

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху 2025 йил май ойининг бошида расмий ташриф билан Озарбайжонга боради. Боку шаҳрида у Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев билан учрашиб, икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш ва минтақавий хавфсизлик масалаларини муҳокама қилади. Бу ташриф АҚШ ва Эрон ўртасидаги ядровий музокаралар қайта тикланган, Туркиянинг Суриядаги ҳарбий иштироки бўйича баҳслар давом этаётган бир пайтда амалга ошмоқда. Бу ҳақда "Ynet" хабар қилди.

Сиёсат

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда

Ўзбекистон мухолифат, журналист ва инсон ҳуқуқлари фаолларининг шахсий мулоқотларини кузатишда "Pegasus"  жосуслик дастурида фойдаланаётганлиги айтилмоқда.

Жаҳон

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари

Асад режимининг қулаши ортидан воқеалар ривожининг сабабларини тушунтирадиган ҳар хил "назариялар" пайдо бўлди. Версиялардан бири бунинг ортида бутунлай Туркия тургани, бу эса Сурия ва ўз ҳудуди орқали Қатардан Европага газ қувурини қуриш лойиҳасини жонлантираётгани ҳақидаги тахминдир. Шунга кўра, Анқара Россия, Каспий денгизи ҳавзаси, Шарқий Ўртаер денгизи, Форс кўрфазидан газ оқимини тўхтатиб, континентал газ маркази сифатидаги стратегик мақомини янада мустаҳкамламоқчи. Бу ҳақиқатми ёки йўқ? Аниқлик киритиш зарур.

Жаҳон

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади

Бугун, 2 апрель куни минтақада кескинлик кучайиб бораётган бир вақтда Хитой ҳарбийлари Тайван атрофида отишмалар ва ҳарбий машғулотлар бошлади. Бу ҳақда “Independet” нашри хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 15:55

сўнгги янгиликлар

Мубашшир Аҳмаднинг адвокати суд ҳукмидан розими? Видеорепортаж

Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Учтепа тумани судида жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга оид суд мажлиси бўлиб ўтди. 

Ўзбекистон

08.10.2025, 22:14

Шавкат Мирзиёев Тожикистонда "Марказий Осиё - Россия" саммитида иштирок этади

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Тожикистон президенти Эмомали Раҳмоннинг таклифига биноан 9-10 октябрь кунлари амалий ташриф билан ушбу мамлакатда бўлади. Бу ҳақда президент матбуот хизмати хабар қилди. Давлат раҳбари Душанбе шаҳрида ўтадиган "Марказий Осиё - Россия" форматидаги иккинчи саммит ва Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Давлат раҳбарлари кенгашининг навбатдаги йиғилишида иштирок этади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 19:08

Мубашшир Аҳмад 2 йил 6 ойга қамалди

Жамоатчилик орасида Мубашшир Аҳмад номи билан танилган диний уламо Алишер Турсуновга суд томонидан 2 йил 6 ой муддатга қамоқ жазоси тайинланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:56

Бухорода ноқонуний равишда олтин қазиб олаётган 37 киши ушланди

ДХХ, Бухоро вилоят ИИБ томонидан ўтказилган тезкор тадбирда ноқонуний равишда олтин қазиб чиқариш билан шуғулланаётган 37 киши қўлга олинди. Тадбир давомида таркибида олтин моддаси мавжуд бўлган 400 қопга яқин руда ва қазиш ишларида фойдаланилган 3 та автомашина, перфораторлар ҳамда қўлбола асбоб-ускуналар олиб қўйилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:26

Сирдарё вилоятида Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти ходимлари пора олаётганда ушланди

ДХХ ходимлари Гулистон туман бўлими бошлиғини ва Бекобод шаҳар бўлими катта тезкор ходимини пора олаётганда ушлади.

Ўзбекистон

08.10.2025, 17:05

ТДТ раҳбарлари Шимолий Кипрни турк дунёсининг ажралмас қисми эканини тасдиқлашди

Туркий Давлатлар Ташкилотининг Озарбойжонда ўтказилган 12-Саммити якунлари бўйича етакчилар томонидан қабул қилинган қўшма баёнотда туркий давлатлар ўртасида ҳар бир соҳада ҳамжиҳатлик, ҳамкорлик ва мувофиқлашувни кучайтиришга оид қатъийлик тасдиқланиб, ташкилотнинг Фаластин, Шимолий Кипр Турк Республикаси ва Сурия каби минтақавий масалаларга нисбатан позицияси баён этилди.

Сиёсат

08.10.2025, 14:16

Ўзбекистонда одамларни розилигисиз суратга олиш тақиқланди

Ўзбекистонда фуқароларни олдиндан розилигисиз фото ва видео суратга олишни тақиқловчи қонун қабул қилинди. Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ташаббусни якдиллик билан маъқуллади ва ҳужжат кўриб чиқиш учун Сенатга йўналтирилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 14:08

Italiya bosh varizi Gʻazo sektoridagi genotsidda ishtirok etgani uchun sudga tortilganini bilasizmi?

Италия бош вазири Ғазодаги геноцидда иштирок этгани учун судга тортилганини биласизми?

Италия бош вазири Жоржа Мелони RAI давлат телеканалига берган интервьюсида унинг устидан Ғазо секторидаги "геноцидга шериклик" айби билан Халқаро жиноий судга шикоят қилинганини айтди.

Жаҳон

08.10.2025, 13:00

Oʻzbekistonda raqamlashtirish tufayli vazirlik va idoralarida 2000 dan ortiq shtat birligi qisqartiriladi

Ўзбекистонда рақамлаштириш туфайли вазирлик ва идораларида 2000 дан ортиқ штат бирлиги қисқартирилади

Президентнинг ижро этувчи ҳокимият органлари фаолиятида рақамлаштиришни кенгайтириш ҳисобига бошқарув штат бирликлари сонини мақбуллаштиришга қаратилган фармонн қабул қилинди.

Сиёсат

08.10.2025, 12:00

Депутатлар шовқин солиш тақиқланган соатларни узайтириш кўзда тутилган қонунни қабул қилди

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатлари фуқароларнинг тинчлиги ва дам олишини бузиш тақиқланган вақтни амалдаги етти соатдан (соат 23:00 дан 6:00 гача) саккиз соатга (соат 23:00 дан 7:00 гача) узайтириш, бу вақт давомида меъёрдан ортиқ шовқин учун товон ундириш имконини кўзда тутилган қонун лойиҳасини қабул қилиб, Сенатга юборди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:59

Андижонда қалбаки пулларни сотган шахслар ушланди

Ўтказилган тезкор тадбирда бошқа бир фуқарога 19,8 млн сўм қалбаки пулларни 10 млн сўмга сотган шахслар ушланди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:30

Toshkentning ayrim koʻchalari 20 sentabrgacha yopildi

Тошкентнинг айрим кўчалари 20 октябргача ёпилди

Бугун, 8 октябрдан бошлаб Тошкент шаҳрининг Мирзо Улуғбек ҳамда Яшнобод туманларидан ўтувчи йўлларнинг маълум бир қисмида автомобиль чекланади. Бу ҳақда ИИББ маълум қилди.

Ўзбекистон

08.10.2025, 11:00