Вашингтон ва Қобул: муносабатларда янги босқич бошланмоқдами?

Америкалик дипломатларнинг яқинда Кобулга қилган ташрифи Қўшма Штатлар ва Толибон ҳаракати ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги илк эҳтиёткор қадамлар бўлиши мумкинлигини англатади.

2025 йил 21 март куни АҚШнинг Афғонистон бўйича собиқ махсус вакили Залмай Ҳалилзод бошчилигидаги америкалик делегация Кобулга келди. Делегация Толибоннинг ташқи ишлар вазири Амирхон Муттаки билан учрашув ўтказиб, икки томонлама муносабатлар, ҳибсга олинганлар масаласи ва АҚШдаги афғонлар учун консуллик хизматлари ҳақида музокара олиб борди. Музокаталар натижасида Толибон икки йилдан ортиқ қамоқда бўлган АҚШ фуқароси Жорж Глезманни озод қилди.

Ташрифдан сўнг дарҳол бир нечта воқеалар юз берди, улар ташқи томондан ўзаро боғлиқ бўлмагандек кўринса-да, АҚШнинг Афғонистондаги сиёсатини қайта кўриб чиқиш бошланганидан дарак беради.

Биринчи ва энг рамзий воқеа – АҚШнинг Афғонистон ички ишлар вазири вазифасини бажарувчи ва Ҳаққоний тармоғи етакчиларидан бири Сиражуддин Ҳаққонийни қўлга олишга олиб келадиган маълумот учун белгиланган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилиш қарори бўлди. Гарчи АҚШ томони бу қарорни расмий равишда тасдиқламаган бўлса-да, бу мукофот ҳақидаги маълумотнинг расмий манбалардан олиб ташлангани Толибон томонидан АҚШнинг мулоқотга тайёрлигига ишора сифатида қабул қилиниши мумкин. Айниқса, бу ҳолат америкалик фуқарони озод қилишдан сўнг содир бўлгани эътиборга моликдир.

Иккинчи муҳим воқеа – 2021 йилда АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин Кобулдаги собиқ АҚШ элчихонаси деворларига ёзилган антиамерикача шиорларнинг олиб ташланиши бўлди. Толибон бу ишни режавий таъмирлаш дея изоҳлади, аммо бу ишнинг америкалик дипломатлар ташрифи билан бир пайтда содир бўлиши тасодиф деб бўлмайди. Бу, аксинча, Толибоннинг муносабатларни яхшилашга тайёрлигини кўрсатиш ниятидан далолат беради.

Учинчи воқеа – Исломий Давлат жангарилари томонидан Тахор вилоятида бир хитойлик фуқарони ўлдирилиши, Афғонистондаги ички беқарорлик ва ташқи таҳдидларга нисбатан заифликни билвосита кўрсатади. Бу ҳодиса мамлакатдаги мураккаб вазиятни ёритиб беради ва Хитойнинг Афғонистонни глобал “Бир камар — бир йўл” ташаббусига қўшиш режалари тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин.

Хитой фойдасига Афғонистонни бой бериш таҳдиди – айниқса, АҚШ бу мамлакатга йигирма йиллик даврда катта миқдорда молиявий ва инсон ресурсларини сарфлагани фонида – Вашингтонни эҳтиёткорлик билан яна фаол ҳаракатларга ундамоқда. Афғонистон ер ости бойликлари, хусусан, тахминан 1,4 миллион тоннани ташкил қилувчи камёб ер металларининг 3 триллион долларгача баҳоланган захиралари билан жаҳон кучлари учун ҳануз жозибали бўлиб қолмоқда. АҚШ эса, Афғонистонда ҳарбий кампания ва барқарорлаштиришга 2 триллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаган ҳолда, бу ресурсларнинг бутунлай Пекин назоратига ўтиб кетишига йўл қўйишни истамайди.

Бундан ташқари, АҚШ Афғонистонга таъсир ўтказиш учун ҳали ҳам муҳим воситаларга эга. Энг муҳим восита – АҚШ молиявий муассасаларида сақланаётган ва қиймати қарийб 7 миллиард долларга тенг музлатилган Афғонистон активларидир. Ушбу маблағларнинг музлатилишини бекор қилиш Афғонистоннинг иқтисодий аҳволини сезиларли даражада яхшилаши мумкин бўлиб, Толёибон билан музокараларда муҳим савдолашув картаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, АҚШ халқаро ташкилотлар орқали ва инсонпарварлик ёрдами кўринишида ҳам Толибонга босим ўтказиш воситаларига эга бўлиб қолмоқда. Бу эса ҳозирги афғон ҳокимияти учун ниҳоятда муҳимдир.

Шу билан бирга, АҚШ дипломатияси Толибон билан яқинлашув имкониятларини эҳтиёткорлик билан ўрганмоқда. АҚШнинг бу борадаги қарори Толибоннинг инсон ҳуқуқлари ва хавфсизлик каби асосий масалаларда муросага бориш ва ҳамкорлик қилишга тайёрлигига боғлиқ бўлади.

Яна бир муҳим омил – бу Толибоннинг гиёҳванд модда ишлаб чиқаришга қарши кураши ҳисобланади. Кўкнори етиштиришни тақиқловчи чоралар сўнгги йилларда экин майдонларининг кескин қисқаришига олиб келди. Гарчи 2024 йилда бу кўрсаткич 12,8 минг гектарга кўтарилган бўлса-да (2022 йилдаги 232 минг гектарга нисбатан), бу барибир сезиларли ютуқдир. АҚШ бу курашни Толибон билан босқичма-босқич яқинлашиш учун асос сифатида кўрсатиши мумкин.

Шундай қилиб, АҚШнинг ҳозирги стратегияси эҳтимол Афғонистонга эҳтиёткорлик билан қайтишни ўз ичига олади. Мақсад – мамлакатнинг тўлиқ Хитой назоратига ўтиб кетишининг олдини олиш. Бу ҳали фақат илк қадамлардир. Хитой билан фаол рақобат ҳақида гапиришга эрта, бироқ янги дипломатик ўйин бошланиши учун замин аллақачон яратилган.

Жалолиддин Ибрагимов, 

Халқаро илғор тадқиқотлар институти

мавзуга оид янгиликлар

Дунё сиёсатига қутбланишларнинг таъсири

Халқаро муносабатлар бугунги кунда бир нечта чуқур ўзгаришлар таъсирида шаклланмоқда - бу эса сиёсатчилар учун жараённи англаш ва зарур чораларни кўришда жиддий синов бўлиб қолмоқда. Жаҳон сиёсати барқарорлик доирасидан чиқиб, тобора кўпроқ тартибсизлик сари ҳаракатланмоқда, хусусан, Трамп маъмуриятининг Оқ Уйга қайтиши билан бу янада яққол кўзга ташланмоқда. Айни ўзгаришлардан бири - технологик марказларнинг анъанавий ҳудудлардан чеккароқ, ноанъанавий минтақаларга силжиши бўлиб, бу глобал тенглик ва куч мувозанатини ўзгартириб юбормоқда. Шу билан бирга, ўта ўнг ва ўта чап сиёсий кучлар ўртасидаги тафовут кескин ортиб бормоқда - бу эса сиёсий тизимларда радикаллашув хавфини кучайтиради.

Сиёсат

24.04.2025, 15:36

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Нетаняху Озарбайжонга ташриф буюради. Алиев уни ҳибсга оладими?

Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху 2025 йил май ойининг бошида расмий ташриф билан Озарбайжонга боради. Боку шаҳрида у Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев билан учрашиб, икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш ва минтақавий хавфсизлик масалаларини муҳокама қилади. Бу ташриф АҚШ ва Эрон ўртасидаги ядровий музокаралар қайта тикланган, Туркиянинг Суриядаги ҳарбий иштироки бўйича баҳслар давом этаётган бир пайтда амалга ошмоқда. Бу ҳақда "Ynet" хабар қилди.

Сиёсат

24.04.2025, 23:54

Pegasus, Isroil

Ҳукумат хакерлар орқали фаолларни кузатаётгани айтилмоқда

Ўзбекистон мухолифат, журналист ва инсон ҳуқуқлари фаолларининг шахсий мулоқотларини кузатишда "Pegasus"  жосуслик дастурида фойдаланаётганлиги айтилмоқда.

Жаҳон

19.04.2025, 16:46

Foto: Anadolu

Йўлак урушлари ёхуд Асаддан кейинги даврда Суриядаги Туркиянинг энергия лойиҳалари

Асад режимининг қулаши ортидан воқеалар ривожининг сабабларини тушунтирадиган ҳар хил "назариялар" пайдо бўлди. Версиялардан бири бунинг ортида бутунлай Туркия тургани, бу эса Сурия ва ўз ҳудуди орқали Қатардан Европага газ қувурини қуриш лойиҳасини жонлантираётгани ҳақидаги тахминдир. Шунга кўра, Анқара Россия, Каспий денгизи ҳавзаси, Шарқий Ўртаер денгизи, Форс кўрфазидан газ оқимини тўхтатиб, континентал газ маркази сифатидаги стратегик мақомини янада мустаҳкамламоқчи. Бу ҳақиқатми ёки йўқ? Аниқлик киритиш зарур.

Жаҳон

07.04.2025, 19:26

Xitoy Tayvanda harbiy mashg'ulotlarini boshladi

Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади

Бугун, 2 апрель куни минтақада кескинлик кучайиб бораётган бир вақтда Хитой ҳарбийлари Тайван атрофида отишмалар ва ҳарбий машғулотлар бошлади. Бу ҳақда “Independet” нашри хабар қилди.

Сиёсат

02.04.2025, 15:55

сўнгги янгиликлар

Buxoroda yuz bergan yongʻindan 9 kishi qutqarildi

Бухорода юз берган ёнғиндан 9 киши қутқарилди

8 июль соат 16:47 да Бухоро вилояти, Бухоро шаҳар "А.Ғиждувоний" МФЙ, Б.Нақшбанд кўчасидаги кўп қаватли уйнинг ертўласида ёнғин рўй берганлиги тўғрисида ФВБга хабар қилинган.

Ўзбекистон

09.07.2025, 13:39

Axsikentda noyob ashyolar topildi

Ахсикентда ноёб ашёлар топилди

Жорий мавсумда Ахсикентда тўртта йирик муҳандислик қурилмаси ва 4 мингга яқин турли нодир артефактлар топилди.

Фан-технология

09.07.2025, 13:00

Andijonda chiqindi yoqish orqali elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi zavod qurilishiga start berildi

Андижонда чиқинди ёқиш орқали электр энергияси ишлаб чиқарувчи завод қурилишига старт берилди

7 июль куни Андижон вилояти Хўжаобод тумани ҳудудида Хитойнинг "China International Camce" компанияси иштирокида барпо этилиши режалаштирилган маиший чиқиндиларни ёқиш орқали электр энергияси ишлаб чиқарувчи завод қурилишига старт берилди. Завод 2025-2027 йилларда қурилиб, фойдаланишга топширилади ва 100 та янги иш ўрни яратилади.

Ўзбекистон

09.07.2025, 12:30

"Yangi Oʻzbekiston" bogʻiga tutash koʻcha bir oyga yopildi

"Янги Ўзбекистон" боғига туташ кўча бир ойга ёпилди

Янги Ўзбекистон йўлининг (Тошкент вилоятидан ҳаракатланиб келишда) "Янги Ўзбекистон" боғига туташ қисмида автоуловлар ҳаракати тўхтатилади.

Ўзбекистон

09.07.2025, 12:00

Toshkentda 3 yoshli bolani mashina urib ketdi. Bola tirik qoldi

Тошкентда 3 ёшли болани машина уриб кетди. Бола тирик қолди

Жорий йилнинг 8 июль куни Шайхонтоҳур тумани Кўкча Дарвоза кўчасида, ҳайдовчи Ф.Х. "Tico" русумли автомашинасини бошқариб кетаётиб, йўлни белгиланмаган жойидан югуриб кесиб ўтаётган 2022 йилда туғилган пиёда А.Ш.ни уриб юбориши оқибатида йўл транспорт ҳодисаси содир бўлган.

Ўзбекистон

09.07.2025, 11:20

Rekord koʻrsatkich: Internetda nafrat darajasi oshib bormoqda

Рекорд кўрсаткич: Интернетда нафрат даражаси ошиб бормоқда

Ирқчилик, антисемитизм, сексизм: интернетдаги нафрат ва токсиклик даражаси йил бошидан бери рекорд кўрсаткичларга етди, дея хабар бермоқда euronews.com.

Жаҳон

09.07.2025, 10:20

Donald Tramp maʼmuriyatidagi "koʻrinmas odam" Toshkentda tugʻilgani aytilmoqda

Дональд Трамп маъмуриятидаги "кўринмас одам" Тошкентда туғилгани айтилмоқда

Дональд Трамп маъмуриятидаги энг таъсирли, бироқ жамоатчиликка деярли таниш бўлмаган шахслардан бири — Серхио Горнинг асли Тошкентда туғилгани маълум бўлди. Бу ҳақда OCCRP ва Times of Malta нашрлари нотариал ҳужжатларга асосланган ҳолда хабар тарқатди. 

Жаҳон

09.07.2025, 10:04

OAV: UzTest'da yirik oʻgʻirlik sodir boʻldi

ОАВ: UzTest'да йирик ўғирлик содир бўлди

UzTest'да катта ўғирлик содир бўлгани айтилмоқда.Германиядан Ўзбекистонга олиб келинган 3 дона синов лаборатория жиҳозининг бири таг-туги билан йўқолиб қолган. 

Ўзбекистон

09.07.2025, 09:30

Xorazmda 2 nafar voyaga yetmagan qiz 7 qavatdan qulab halok boʻldi

Хоразмда 2 нафар вояга етмаган қиз 7 қаватдан қулаб ҳалок бўлди

Хоразм вилояти Урганч шаҳрида 2 нафар вояга етмаган қиз кўп қаватли уй томидан пастга қулаб, жойида ҳалок бўлди. Бу ҳақда Бош прокурор матбуот котиби Ҳаёт Шамсутдинов маълум қилди.

Ўзбекистон

09.07.2025, 00:36

Yoʻllarni loyihalashtirishda aholi fikrini inobatga olish boʻyicha qatʼiy talablar oʻrnatiladi

Йўлларни лойиҳалаштиришда аҳоли фикрини инобатга олиш бўйича қатъий талаблар ўрнатилади

Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг навбатдаги мажлисда "Автомобиль йўллари тўғрисида"ги қонун лойиҳаси биринчи ўқишда концептуал жиҳатдан кўриб чиқилди. 

Ўзбекистон

08.07.2025, 17:57

AQSh :" Hayʼat tahrir ash-Shom" guruhini terrorchi tashkilotlar roʻyxatidan chiqardi

АҚШ :" Ҳайъат таҳрир аш-Шом" гуруҳини террорчи ташкилотлар рўйхатидан чиқарди

Бу ҳақда АҚШ давлат котиби Марко Рубио маълум қилди.

Жаҳон

08.07.2025, 13:06

"Istanbul Bashakshehir" Fayzullayev boʻyicha SSKAga rasmiy taklif yoʻlladi

"Истанбул Башакшеҳир" Файзуллаев бўйича ЦСКАга расмий таклиф йўллади

Москва клуби Аббосни қулай нарх эвазига қўйиб юбориши мумкин. 

Спорт

08.07.2025, 12:00