Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир

Сўнги вақтларда нафақат Ўзбекистон балки кўплаб мамлакатлар хусусан АҚШ Хитойдан келаётган иқтисодий хавф ва хатарлар ҳақида олдингидан кўпроқ ўйлай бошлади. Ўзбекистон медиаси ҳамда баъзи жамоат фаоллари Хитойнинг Ўзбекистонга нафақат иқтисодий баки геосиёсий жиҳатдан хавф эканлиги ҳақида фикрларини очиқ ойдин айта бошлади. Биз эса Хитойнинг Ўзбекистонга ҳам хавфли томонларини ҳам фойда томонларини кўриб чиқамиз.

Xitoy va O'zbekiston

Имкониятлар:

•  Хитой дунёдаги энг йирик бозорлардан бири. У билан савдо қилиш ҳар бир мамлакат учун катта иқтисодий фойда олиш имкониятини беради. Хитой Ўзбекистоннинг йирик савдо ҳамкорларидан бири (2024 йилда Хитой билан товар айланмаси Россиядан ҳам ўтиб кетди). Ўзбекистонда "Яшил энергетика" тизими тўлиқ ишга тушадиган бўлса Хитой бизнинг электр-энергетика учун жуда катта бозорлигини унутмаслик керак.

•  Хитой "Бир макон – бир йўл" лойиҳаси орқали кўплаб давлатларга йўллар, портлар, темир йўллар қуришда ёрдам беряпти. Хитой маблағига йирик йўллар, темир йўллар ва саноат зоналари қуриляпти (масалан, Ангрен-Поп темир йўли, нефть-газ лойиҳалари).

•  Биргина Хитой маҳсулотлари транзити ортидан жуда катта даромад кўрилади. Бу борада эса кадрларни етарлича тайёрлаш керак бўлади.

•  Хитой сунъий интеллект, 5G ва бошқа соҳаларда илғор технологиялар таклиф қиляпти. Ғарб ва бошқа субъектлар таклиф этаётган технологияларга альтернатив кўпайса танлов имконияти бўлади. Ҳатто, Хитой билан ҳамкорликда миллий дастурлар яратиш тизимини йўлга қўйиш мумкин. Бунда Ўзбекистонда етарлича салоҳият ва инфраструктура бор (Масалан, IT-Парк тизими).

•  Хитой компаниялари телекоммуникация (Huawei), энергия ва транспорт соҳаларида фаол.Ўзбекистон саноатини модернизация қилиш учун бу катта имконият.

 

Хавфлар:

• Хитойдан ортиқча қарз олиш давлатларни иқтисодий жиҳатдан унга боғлиқ қилиб қўяди (буни "қарз тузоғи дипломатияси" деб аташади). Агар Хитой сармояси назоратсиз кўпайса, Ўзбекистон иқтисодиёти ортиқча Хитойга боғлиқ бўлиб қолиши мумкин. Катта инфратузилма лойиҳалари учун олинадиган кредитлар кейин қийинчилик туғдириши мумкин (бошқа мамлакатлар мисоли бор, масалан, Шри-Ланка

• Хитой сармоясининг ортиши баъзан геосиёсий босим ортишига ҳам олиб келиши мумкин. Хитой ўз манфаатларини қўллаш учун иқтисодий таъсирини сиёсий босимга айлантириши мумкин. Бунда, Ғарб, Россия, Туркия, Араб давлатлари ва Хитой балансини ушлаш жуда муҳим бўлади. Буни амалга ошириш эса жуда-жуда мураккаб. Ўзбекистон буни ҳозирча уддалаяпти, давомли бўлиши учун эса аҳолининг сиёсий саводхонлигини ошириш ва қўллаб-қувватловни таъминлаш керак бўлади.

• Маълумотлар хавфсизлиги, саноат шпионажи каби муаммолар Хитой билан технологик ҳамкорликда муҳим масала бўлиб қоляпти. АҚШ бу борада жуда катта аччиқ тажрибага эга. Аммо, бу ҳодисани тескарисига ҳам амалга ошириш ва миллий иқтисодиётини ривожлантиришда Хитой тажрибасини қўллаш керак бўлади.

 

Ўзбекистон нима қилиши керак?

 

Биричнидан, рисклар бор ва бўлади. Аммо, бу рисклардан тўғри ва ақл билан фойдаланиш орқали бартараф этиш мумкин. Фақат иқтисодий оқилона ва рентабель лойиҳаларга сармоя ва кредит олиш, қарзга ботиб қолишдан сақланиш учун қонунчилик даражасида меъёрлар (яъни қарз чегаралари) белгиланиши лозим.

Иккинчидан, иқтисодий келишувларда ҳар доим Ўзбекистон манфаатларини ҳимоя қилиш. Стратегик активлар (масалан, портлар, йирик заводлар) бўйича эҳтиёткор бўлиш лозим бўлади.

Учинчидан, Хитойдан фақат тайёр маҳсулот эмас, технология ва билим ҳам олиш чораларини кўриш керак. Маҳаллий кадрларни тайёрлаш ва мустақил ривожланишни таъминлаш даркор.

Тўртинчидан, фақат Хитой эмас биз ҳам Хитой иқтисодиётида иштирок этишимиз керак. Масалан, Япония ва Корея каби Ўзбекистон капитали ҳиссаси мавжуд корхоналар ташкил этилишида иштирок этиш.
 

Фарҳод Каримовнинг 
Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсати бўйича эксперт, сиёсатшунос 

мавзуга оид янгиликлар

Rossiya Xitoyda parashyutchilar batalonini tayyorlashga vaʼda berdi

Россия Хитойда парашютчилар батальонини тайёрлашга ваъда берди

2023 йилда Россия ва Хитой ўртасида Россия қурол-яроғларини, жумладан, ҳужумга қарши жанговар машиналар, танкига қарши қуроллар ва ҳаво-десант жанговар транспорт воситаларини етказиб бериш бўйича келишув имзоланган эди. Буни Black Moon хакерлар гуруҳи қўлга киритган ва Британиянинг Royal United Services Institute таҳлил маркази томонидан тасдиқланган ҳужжатлар тасдиқлайди.

Жаҳон

29.09.2025, 13:00

Ўзбекистон ва Хитой дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни йўлга қўймоқчи

KODA раҳбарияти билан ўзаро ҳамкорлик йўналишлари муҳокама қилиниб, Ўзбекистонда дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича таклифлар илгари сурилди. 

Иқтисодиёт

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

сўнгги янгиликлар

Тошкент жамоат транспорти парки 202 та янги YUTONG электробус билан бойиди

Тошкент шаҳри жамоат транспорти тизими яна бир муҳим янгиланишни бошдан кечирди — пойтахтга Хитойнинг “Yutong” компаниясида ишлаб чиқарилган 202 та замонавий электробус етказиб берилди.

Ўзбекистон

15.10.2025, 20:02

Трамп Ғазодаги келишувнинг иккинчи босқичи бошланганини маълум қилди

АҚШ президенти Доналд Трамп Ғазо секторидаги оташкесим бўйича келишувнинг “иккинчи босқичи” амалга оширила бошланганини билдирди.

Жаҳон

15.10.2025, 19:02

ДХХ ва прокуратура Фарғонада ноқонуний дори савдосига барҳам берди

Фарғона туманида сақлаб келинган кучли таъсир қилувчи дори воситаларини муомалага киритилишининг олди олинди.

Ўзбекистон

15.10.2025, 18:02

Дунё паспортлари рейтинги: Ўзбекистон нечанчи поғонада?

Henley & Partners консалтинг фирмаси визасиз йўналишлар сони бўйича рейтинглаштирган янги паспорт индексини эълон қилди.

Ўзбекистон

15.10.2025, 17:06

Zelenskiy yana Tramp bilan uchrashish uchun Oq uyga boradi

Зеленский яна Трамп билан учрашиш учун Оқ уйга боради

17 октябрь куни Украина делегацияси АҚШга боради. Улар Оқ уйда Трамп билан мулоқот қилади. Бу ҳақда Володимир Зеленский ўзининг Telegram саҳифасида маълум қилди.

Жаҳон

15.10.2025, 16:00

Афғонистон тадбиркорларининг Ўзбекистон визаси олиши енгиллаштирилади

Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси раиси Даврон Ваҳобов Афғонистон Савдо ва инвестициялар палатаси (ACCI) раиси ўринбосари жаноб Ариян Азимий бошчилигидаги делегация билан учрашув ўтказди.

Ўзбекистон

15.10.2025, 15:06

Шота Руставели кўчасида автобусга чиқиб бўлмай қолди: аҳоли транспорт танқислигидан норози

Тошкентликлар Шота Руставели кўчасидаги жамоат транспорти ишидан норозилик билдирмоқда. Facebook’даги «Потребитель.uz» саҳифасида йўловчилар ушбу йўналишда ҳаракатланувчи автобуслар доим тўла ҳолда келаётгани ҳақида ёзган. Уларнинг айтишича, айниқса «пик» соатларида автобусга чиқишнинг иложи йўқ — транспорт бекатдан одамга лиқ тўлиб жўнаб кетади. 

Ўзбекистон

15.10.2025, 14:44

Шавкат Мирзиёев Саудия инвестициялар вазирини қабул қилди

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 15 октябрь куни Тошкентда Саудия Арабистони Подшоҳлиги инвестициялар вазири Холид ал-Фалиҳни қабул қилди. Бу ҳақда давлат раҳбари матбоут хизмати хабар қилди.

Сиёсат

15.10.2025, 14:36

Qamchiq dovonida yangi turistik maskan quriladi

Қамчиқ довонида янги туристик маскан қурилади

Қамчиқ довонида 90 гектарлик майдонни қамраб олувчи туризм маскани барпо этилади. Лойиҳани Австриянинг Doppleymayr/ Garvante гуруҳи амалга оширади.

Иқтисодиёт

15.10.2025, 14:00

Ғазо секторидаги вайроналарни тиклаш учун 70 миллиард доллар талаб этилади — БМТ, ЕИ ва Жаҳон банки баҳоси

БМТ Тараққиёт дастури администратори ёрдам дастурининг махсус вакили Яко Силлиерснинг маълум қилишича, Ғазо секторидаги вайроналарни тиклаш учун тахминан 70 миллиард доллар сарфланиши кутилмоқда. Бу баҳолаш БМТ, Европа Иттифоқи ва Жаҳон банки томонидан ўтказилган қўшма таҳлил натижасига асосланган. 

Иқтисодиёт

15.10.2025, 13:18

Rossiyada mahkumlarning maoshi oʻqituvchilarinikidan ham koʻp

Россияда маҳкумларнинг маоши ўқитувчилариникидан ҳам кўп

Россия Савдо-саноат палатаси витсе-президенти Елена Дибова маълумотларига кўра, қамоқхонадаги шахслар 2019 йилда ойига ўртача 14,7 минг рубль олган. Ҳозирги вақтда уларнинг ойлиги 33 минг рублга етган. Шу тариқа маҳкумларнинг маоши 125 фоизга ошган. Бу вақтда мамлакатдаги ўқитувчиларнинг ойлиги 20 минг рублга ҳам етмайди.

Жаҳон

15.10.2025, 13:06

BMT tugatilishi kerakmi?

БМТ тугатилиши керакми?

Биргина 2025 йилнинг ўзида жаҳонда бир қанча урушлар ва ҳарбий тўқнашувлар содир бўлди. АМиллатлар Ташкилоти ҳеч нарса қила олмади. Ҳозиргача давом этиб келаётган Исроил можароси ва Россия-Украина уруши ҳали ҳам тугагани йўқ. Бу воқеаларда ҳам БМТ бирор иш қила олмаётгани бугун ҳеч кимга сир эмас. Хўш, нега? Бир неча ой олдин БМТни бутунлай ислоҳ қилиш кераклиги ҳақида гапирган мамлакат етакчилари БМТ Ассамблеяси нутқида бу ҳақда ҳар ҳолда гапирмади. Ташкилот бутунлай тугатилиб, ўрнига бошқа ташкилот очилиши керакми ёки у қайтадан ислоҳ қилиниши? Paradigma.uz студиясида шу ҳақида сиёсатшунос Фарҳод Толипов билан суҳбатлашдик.

Сиёсат

15.10.2025, 12:24