Хитой Ўзбекистон учун ҳам хавф, ҳам имкониятдир

Сўнги вақтларда нафақат Ўзбекистон балки кўплаб мамлакатлар хусусан АҚШ Хитойдан келаётган иқтисодий хавф ва хатарлар ҳақида олдингидан кўпроқ ўйлай бошлади. Ўзбекистон медиаси ҳамда баъзи жамоат фаоллари Хитойнинг Ўзбекистонга нафақат иқтисодий баки геосиёсий жиҳатдан хавф эканлиги ҳақида фикрларини очиқ ойдин айта бошлади. Биз эса Хитойнинг Ўзбекистонга ҳам хавфли томонларини ҳам фойда томонларини кўриб чиқамиз.

Xitoy va O'zbekiston

Имкониятлар:

•  Хитой дунёдаги энг йирик бозорлардан бири. У билан савдо қилиш ҳар бир мамлакат учун катта иқтисодий фойда олиш имкониятини беради. Хитой Ўзбекистоннинг йирик савдо ҳамкорларидан бири (2024 йилда Хитой билан товар айланмаси Россиядан ҳам ўтиб кетди). Ўзбекистонда "Яшил энергетика" тизими тўлиқ ишга тушадиган бўлса Хитой бизнинг электр-энергетика учун жуда катта бозорлигини унутмаслик керак.

•  Хитой "Бир макон – бир йўл" лойиҳаси орқали кўплаб давлатларга йўллар, портлар, темир йўллар қуришда ёрдам беряпти. Хитой маблағига йирик йўллар, темир йўллар ва саноат зоналари қуриляпти (масалан, Ангрен-Поп темир йўли, нефть-газ лойиҳалари).

•  Биргина Хитой маҳсулотлари транзити ортидан жуда катта даромад кўрилади. Бу борада эса кадрларни етарлича тайёрлаш керак бўлади.

•  Хитой сунъий интеллект, 5G ва бошқа соҳаларда илғор технологиялар таклиф қиляпти. Ғарб ва бошқа субъектлар таклиф этаётган технологияларга альтернатив кўпайса танлов имконияти бўлади. Ҳатто, Хитой билан ҳамкорликда миллий дастурлар яратиш тизимини йўлга қўйиш мумкин. Бунда Ўзбекистонда етарлича салоҳият ва инфраструктура бор (Масалан, IT-Парк тизими).

•  Хитой компаниялари телекоммуникация (Huawei), энергия ва транспорт соҳаларида фаол.Ўзбекистон саноатини модернизация қилиш учун бу катта имконият.

 

Хавфлар:

• Хитойдан ортиқча қарз олиш давлатларни иқтисодий жиҳатдан унга боғлиқ қилиб қўяди (буни "қарз тузоғи дипломатияси" деб аташади). Агар Хитой сармояси назоратсиз кўпайса, Ўзбекистон иқтисодиёти ортиқча Хитойга боғлиқ бўлиб қолиши мумкин. Катта инфратузилма лойиҳалари учун олинадиган кредитлар кейин қийинчилик туғдириши мумкин (бошқа мамлакатлар мисоли бор, масалан, Шри-Ланка

• Хитой сармоясининг ортиши баъзан геосиёсий босим ортишига ҳам олиб келиши мумкин. Хитой ўз манфаатларини қўллаш учун иқтисодий таъсирини сиёсий босимга айлантириши мумкин. Бунда, Ғарб, Россия, Туркия, Араб давлатлари ва Хитой балансини ушлаш жуда муҳим бўлади. Буни амалга ошириш эса жуда-жуда мураккаб. Ўзбекистон буни ҳозирча уддалаяпти, давомли бўлиши учун эса аҳолининг сиёсий саводхонлигини ошириш ва қўллаб-қувватловни таъминлаш керак бўлади.

• Маълумотлар хавфсизлиги, саноат шпионажи каби муаммолар Хитой билан технологик ҳамкорликда муҳим масала бўлиб қоляпти. АҚШ бу борада жуда катта аччиқ тажрибага эга. Аммо, бу ҳодисани тескарисига ҳам амалга ошириш ва миллий иқтисодиётини ривожлантиришда Хитой тажрибасини қўллаш керак бўлади.

 

Ўзбекистон нима қилиши керак?

 

Биричнидан, рисклар бор ва бўлади. Аммо, бу рисклардан тўғри ва ақл билан фойдаланиш орқали бартараф этиш мумкин. Фақат иқтисодий оқилона ва рентабель лойиҳаларга сармоя ва кредит олиш, қарзга ботиб қолишдан сақланиш учун қонунчилик даражасида меъёрлар (яъни қарз чегаралари) белгиланиши лозим.

Иккинчидан, иқтисодий келишувларда ҳар доим Ўзбекистон манфаатларини ҳимоя қилиш. Стратегик активлар (масалан, портлар, йирик заводлар) бўйича эҳтиёткор бўлиш лозим бўлади.

Учинчидан, Хитойдан фақат тайёр маҳсулот эмас, технология ва билим ҳам олиш чораларини кўриш керак. Маҳаллий кадрларни тайёрлаш ва мустақил ривожланишни таъминлаш даркор.

Тўртинчидан, фақат Хитой эмас биз ҳам Хитой иқтисодиётида иштирок этишимиз керак. Масалан, Япония ва Корея каби Ўзбекистон капитали ҳиссаси мавжуд корхоналар ташкил этилишида иштирок этиш.
 

Фарҳод Каримовнинг 
Яқин Шарқ ва Жаҳон сиёсати бўйича эксперт, сиёсатшунос 

мавзуга оид янгиликлар

Ўзбекистон ва Хитой дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни йўлга қўймоқчи

KODA раҳбарияти билан ўзаро ҳамкорлик йўналишлари муҳокама қилиниб, Ўзбекистонда дисплей панелларини ишлаб чиқариш бўйича таклифлар илгари сурилди. 

Иқтисодиёт

09.08.2025, 11:02

Xitoyga qarshi “urushda” kurashda AQSh yutqazmoqda

Хитойга қарши “урушда” АҚШ ютқазмоқда

АҚШ ва Хитой ўртасидаги рақобатда Хитой ютмоқда. Агар Вашингтон вазиятни ўнгламаса, нафақат Пекин балки дунёнинг бошқа давлатлари ҳам АҚШдан ўзиб кетади. Бу ҳақда АҚШнинг собиқ НАТОдаги элчиси Иво Даалдернинг “Politico” нашридаги “Иво Даал ва дунё шарҳи” подкастида маълум қилди.

Жаҳон

30.07.2025, 15:19

AQSh armiyasiga Rossiya va Xitoydan oshib ketish uchun dronlarni xarid qilishga ruxsat berdi

АҚШ армиясига Россия ва Хитойдан ошиб кетиш учун дронларни харид қилишга рухсат берди

АҚШ Мудофаа вазири Пит Ҳегсет дронларни ишлаб чиқариш ва жойлаштириш жараёнини тезлаштириш мақсадида кенг қамровли янги буйруқлар берди. Бу буйруқлар қўмондонларга дронларни мустақил равишда харид қилиш ва синовдан ўтказиш имконини беради ҳамда ҳарбий кучларнинг барча тармоқларида дрон жанги симуляцияларини ўтказишни талаб этади. Бу ҳақда "Fox News" телеканали Пентагон ҳужжатларига асосланиб хабар берди.

Жаҳон

11.07.2025, 14:40

Xitoy Markaziy Osiyoning abadiy qoʻshnisiga aylandi

Хитой Марказий Осиёнинг абадий қўшнисига айланди

Қозоғистонда "Марказий Осиё - Хитой" иккинчи саммити бўлиб ўтди. Унда президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этди. Саммитда нималар гаплашилди? Мирзиёев ўз нутқида нималарни тилга олди? Хитой нега минтақа мамлакатларига беғараз 207 миллион АҚШ доллари миқдорида ёрдам кўрсатмоқчи? 

Сиёсат

18.06.2025, 17:48

Xitoydagi pirotexnika zavodida portlash sodir boʻldi

Хитойдаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди

Бугун, 16 июнь куни эрталаб маҳаллий вақт билан соат 8:23 да Хитойнинг Хунан вилоятидаги Шанчжоудаги пиротехника заводида портлаш содир бўлди. Воқеа оқибатида 9 киши жароҳатланган, 2 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда "China Daily" нашри хабар берди.

Жаҳон

16.06.2025, 17:55

Xitoyning global xavfsizlik tashabbusi nima?

Хитойнинг глобал хавфсизлик ташаббуси нима?

2022 йилнинг апрель ойида Хитой глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувни таклиф қилувчи Глобал хавфсизлик ташаббуси (Global Security Initiative, GSI) лойиҳасини тақдим этди. Бу ғоя Хитойнинг келажакдаги дунё тартиботи ҳақидаги қарашларини акс эттиргани билан эътиборга молик. Бу ташаббусга Ғарб давлатлари шубҳа билан қарайди. Масалан, Европа Иттифоқи ва АҚШ буни Осиё ва Африка мамлакатларини ўзига жалб этиш учун "хитойча пиар" деб аташади.

Сиёсат

22.05.2025, 14:25

сўнгги янгиликлар

Фирибгарлар ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар номидан алдамоқда – Омбудсман

Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман)га фуқаро М.П. ўзининг эҳтиётсизлиги ва соддалиги оқибатида катта миқдордаги маблағдан маҳрум бўлгани юзасидан мурожаат қилган эди.

Ўзбекистон

12.09.2025, 16:26

Олотдаги катта ўғрилик ортидан икки ўсмир қўлга олинди

Жиноятчилар ётоқхонадаги шкафдан 50 миллион сўм, 3 000 АҚШ доллари, 295 евро ҳамда 120 000 Россия рублини ўғирлаб, ҳодиса жойидан қочиб кетишган.

Ўзбекистон

12.09.2025, 14:34

Транспортдан бепул фойдаланувчилар сафи кенгаймоқда

Аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш, ижтимоий ҳимоя чораларини кучайтириш, давлат томонидан фуқароларга ижтимоий хизмат кўрсатиш кўлами ва турларини кенгайтириш бўйича қилинган ишлар асосида айрим тоифадаги фуқароларнинг шаҳар йўловчи транспортидан бепул фойдаланиш имкониятлари яратилди. 

Ўзбекистон

12.09.2025, 13:30

Иситиш мавсумида эҳтиёжманд оилаларга 1 млн сўмлик ёрдам берилади

2025/2026 йилги иситиш мавсумида эҳтиёжманд аҳолини қўллаб-қувватлаш мақсадида жорий йил ноябрь ойида 1 миллион сўм миқдорида бир марталик моддий ёрдам берилади.

Ўзбекистон

12.09.2025, 12:05

Ўзбекистонда 2025 йилнинг биринчи ярмига қадар қанча асал етиштирилди?

Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2025 йилнинг биринчи ярмида республика бўйича жами 6,6 минг тонна асал етиштирилган. Бу кўрсаткич ўтган йилнинг мос даври билан солиштирганда 4,8 фоизга ошган.

Иқтисодиёт

12.09.2025, 11:02

Тошкент вилоятидаги улкан имкониятлар кўрсатиб ўтилди

Президент Шавкат Мирзиёев 11 сентябрь куни Тошкент вилоятида ислоҳотлар натижадорлиги ва янги режалар муҳокамаси юзасидан йиғилиш ўтказди.

Сиёсат

12.09.2025, 10:05

Тошкентда ўқувчилар олдида ўқитувчиларни ҳақорат қилган директор ишдан бўшатилди

Ижтимоий тармоқларда тарқалган видеода Учтепа туманидаги 62-мактаб директори 1-синф ўқувчилари олдида мактабнинг аёл ўқитувчиларини ҳақорат қилаётгани акс этган.

Таълим

12.09.2025, 09:03

Нотариал хизматлар кўрсатишда айрим талаблар бекор қилинади

2026 йил 1 апрелдан кўчмас мулк ва ундаги улушлар билан боғлиқ барча битимлар нотариус томонидан Тизим орқали давлат рўйхатидан ўтказиш учун юборилади.

Ўзбекистон

11.09.2025, 18:25

Сурхондарёда экстремистик ғоялар таъсирига тушиб қолган шахсларга нисбатан суд ҳукми ўқилди

Гуруҳ аъзолари орасида муқаддам экстремистик ғоялар билан боғлиқ содир этган жиноятлари учун 2021 йилда енгиллик қўлланилиб, шартли озодлик билан очиқликда қолдирилган шахслар ҳам бор.

Ўзбекистон

11.09.2025, 17:28

Ўзбекистонда якка тартибдаги тадбиркорлар (ЯТТ) сони камаймоқда

2025 йилнинг 1 март ҳолатига мамлакатда фаолият юритаётган якка тартибдаги тадбиркорлар (ЯТТ) сони 284 минг 110 нафарни ташкил этган.

Иқтисодиёт

11.09.2025, 16:28

Milliy gvardiya: "Kichik portlash yuzaga kelib, 10 ga yaqin harbiy xizmatchi jarohatlandi"

Миллий гвардия: "Кичик портлаш юзага келиб, 10 га яқин ҳарбий хизматчи жароҳатланди"

Миллий гвардиянинг маълумот беришича, жорий йилнинг 10 сентябрь куни Нукус дала ўқув майдонида, амалий ўқув машғулоти ташкиллаштирилган.  

Ўзбекистон

11.09.2025, 15:54

Навоийда фуқароларни Украинага қарши урушга ёллаш орқали пул ишламоқчи бўлган шахс озодликдан маҳрум қилинди

44 ёшли аёл фуқароларни Россия томонидан Украинага қарши урушда иштирок этса, ойига 4-7 минг АҚШ долларидан пул берилишини айтиб, қизиқтириб келган. У бир фуқарони ёллаб, Россияга жўнатиш учун Тошкент вилоятида жойлашган “Навоий” чегара-божхона пости орқали Қозоғистонга ўтаётганида ДХХ Навоий вилояти бўйича бошқармаси томонидан ушланган.

Ўзбекистон

11.09.2025, 15:27