Tolibonning Badaxshondagi harakatlari uning tashqi siyosiy taktikasining bir qismimi?

Joriy yilning avgust oyida  Tolibonlarning Kobulda hokimiyatni egallaganiga ham 4 yil toʻladi. Tolibonlar hokimiyatga kelgach, dastlabki eʼtiborini mamlakatda markazlashtirilgan boshqaruvni qaror toptirish, afyun yetishtirishga chek qoʻyish va mamlakatni islom shariati doirasida qabul qilingan qonunlar asosida boshqarishga qaratdi. Shuningdek, yangi hokimiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotni yaxshilash, qoʻshni davlatlar bilan barqaror va pragmatik siyosat yuritish hamda xalqaro maydonda tan olinishga erishishga harakat qilmoqda.

Biroq, joriy yilning 21 iyun kuni Afgʻonistonning shimoli-sharqiy viloyati – Badaxshonning Hash tumanida yuz bergan mahalliy noroziliklar va ularning kuch bilan bostirilishi mamlakatning endi shakllanib borayotgan xalqaro imidjini soʻroq ostiga olmoqda. Shu bilan birga, Tojikiston, Xitoy va Pokiston kabi davlatlar bilan chegaradosh va strategik jihatdan muhim boʻlgan Badaxshon viloyatidagi Tolibon harakatlari jahon hamjamiyatiga integratsiyalashish yoʻlida muhim taktika sifatida qaralishi mumkin.

 

Badaxshonning Hash tumanida yuz bergan noroziliklar birinchi marta roʻy berayotgani yoʻq. Bunday voqealar 2024 yilning bahor-yoz oylarida ham sodir boʻlgan edi. Mahalliy noroziliklarning asosiy sabablari sifatida quyidagilarni koʻrsatish mumkin: birinchidan, Tolibonning afyun yetishtirishni keskin cheklash siyosati viloyatni asosiy iqtisodiy daromad manbasidan mahrum qildi. Bu esa oʻz navbatida kambagʻallik va ochlikning kuchayishiga, shuningdek, mahalliy aholining noroziligiga olib kelmoqda. Ikkinchidan, yangi hokimiyatning mamlakatni kuchli markazlashtirishga boʻlgan intilishi tufayli maʼmuriy lavozimlarning aksariyatiga pashtunlarning tayinlanishi, forsiy tilida soʻzlashuvchi mahalliy aholi va maʼmuriyat oʻrtasidagi muloqotning samaradorligini pasaytirdi. Noroziliklar tojik va oʻzbeklar koʻpchilikni tashkil qiladigan hududda yuz bergan boʻlib, aholining mahalliy vakillardan ham maʼmuriy lavozimlarga nomzodlar koʻrsatish istagini ifodalaydi. Bu orqali mahalliy aholi davlat idoralari bilan samarali va pragmatik muloqot olib borish imkoniyatiga ega boʻlishni xohlagan boʻlishi mumkin.

 

Yuqoridagi muammolarga qaramay, Tolibonning bu ziddiyatli hududda amalga oshirayotgan oʻzgarishlari uning xalqaro maydonda olib borayotgan murakkab tashqi siyosatining nozik bir qismi boʻlishi mumkin. Birinchidan, yangi hokimiyat iqtisodiy inqirozga qaramasdan, mamlakatning muhim daromad manbalaridan biri boʻlgan afyun yetishtirishdan voz kechishi va keng qamrovli antinarkotik siyosat olib borishi uni jahon hamjamiyati koʻz oʻngida qoʻpol harbiylar hokimiyati emas, balki pragmatik, jasoratli islohotchi hukumat sifatida koʻrsatishga xizmat qilmoqda. Biroq Hash tumanidagi noroziliklarning kuch bilan bostirilishi muayyan paradoksal vaziyatni yuzaga keltirdi: bir tomondan afyun yetishtirishga qarshi kurash olqishlanayotgan boʻlsa, boshqa tomondan bu siyosatni amalga oshirishda kuchga tayanish keskin tanqid qilinmoqda.

 

Shunga qaramay, 2024-2025 yillarda BMT boshchiligida oʻtgan Doha uchrashuvida xususiy sektorni rivojlantirish va narkotik vositalarga qarshi kurashishda BMT bilan hamkorlik qilish boʻyicha erishilgan kelishuvlar jahon hamjamiyatining asta-sekin yangi hukumatga nisbatan ijobiy munosabat shakllantirib borayotganidan darak beradi. Ikkinchidan, mamlakatda barqarorlikni saqlashda kuchdan foydalanilishi Tolibon hokimiyatining markazlashtirilgan nazoratga ega ekanligini va har qanday ziddiyatlarni bartaraf eta olish salohiyatini koʻrsatmoqda. Bu esa Janubiy Osiyo mintaqasida geosiyosiy jihatdan muhim oʻrin tutgan Afgʻonistonning yangi hukumatiga yirik davlatlar ishonch bilan qarashiga hamda u bilan munosabatlarni kengaytirishiga olib kelmoqda. Rossiya Federatsiyasining Tolibon hukumatini tan olganligi, Markaziy Osiyo davlatlari va Xitoyning Afgʻoniston bilan iqtisodiy hamda qoʻshnichilik aloqalarini kengaytirishga boʻlgan intilishi ushbu taxminlarning amaliy tasdigʻi boʻlishi mumkin.

 

Dastlab hokimiyatga kelganida Tolibon harakati salbiy qarshi olinib, uning kelajagiga shubha bilan qaralgan boʻlsa, bugungi kunga kelib, uning pragmatik va uzoqni koʻzlagan tashqi siyosati tufayli bu munosabat asta-sekin oʻzgarib borishi mumkin.

 

Xoʻjabekov Ubaydullo Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI)

Mavzuga oid yangiliklar

BMT tugatilishi kerakmi?

BMT tugatilishi kerakmi?

Birgina 2025 yilning oʻzida jahonda bir qancha urushlar va harbiy toʻqnashuvlar sodir boʻldi. AMillatlar Tashkiloti hech narsa qila olmadi. Hozirgacha davom etib kelayotgan Isroil mojarosi va Rossiya-Ukraina urushi hali ham tugagani yoʻq. Bu voqealarda ham BMT biror ish qila olmayotgani bugun hech kimga sir emas. Xoʻsh, nega? Bir necha oy oldin BMTni butunlay isloh qilish kerakligi haqida gapirgan mamlakat yetakchilari BMT Assambleyasi nutqida bu haqda har holda gapirmadi. Tashkilot butunlay tugatilib, oʻrniga boshqa tashkilot ochilishi kerakmi yoki u qaytadan isloh qilinishi? Paradigma.uz studiyasida shu haqida siyosatshunos Farhod Tolipov bilan suhbatlashdik.

Siyosat

15.10.2025, 12:24

“Tolibon” oʻquvchilarni bomba yaratish uchun zamonaviy bilimlarni egallashga chaqirdi

“Tolibon” oʻquvchilarni bomba yaratish uchun zamonaviy bilimlarni egallashga chaqirdi

Taʼlim vaziri Habibulla Ogʻa zamonaviy taʼlimning muhimligini yana bir bor taʼkidlab, zamonaviy vositalar yoʻqligi sababli Afgʻoniston havo hududi xavfsiz emasligini aytgan.

Jahon

28.09.2025, 16:01

BMTning boʻsh zalida Netanyahu Eronga qarshi yangi sanksiyalar joriy qilish kerkligini aytdi

BMTning boʻsh zalida Netanyahu Eronga qarshi yangi sanksiyalar joriy qilish kerkligini aytdi

Isroil Bosh vaziri Netanyahu BMT Assambleyasida nutq soʻzlashga chiqqanida barcha zalni tark etdi. U boʻsh zalda Gʻarbni Falastin mustaqil davlatini tan olayotganini qoralab, Eronga qarshi yangi sanksiyalar paketini joriy qilishni boʻsh zalga taklif qildi. U BMT minbarida turib AQSh lideri Trampni maqtadi.

Jahon

28.09.2025, 14:29

Suriya prezidenti BMT minbaridan Turkiya va boshqa mamlakatlarga minnatdorlik bildirdi

Suriya prezidenti Ahmad ash-Shara AQShning Nyu-York shahrida boʻlib oʻtgan BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasida nutq soʻzlab, Turkiya, Qatar, Saudiya Arabistoni qirolligi, barcha arab va islom davlatlari, Amerika Qoʻshma Shtatlari hamda Yevropa Ittifoqiga suriyaliklarga koʻrsatgan yordami uchun minnatdorlik bildirdi.

Jahon

25.09.2025, 13:04

Oʻzbekiston prezidentining AQShga qilgan tashrifi yakunlandi

Oʻzbekiston prezidentining AQShga qilgan tashrifi yakunlandi

Shavkat Mirziyoyevning BMT Bosh Assambleyasi 80-yubiley sessiyasi tadbirlarida ishtirok etish uchun Nyu-York shahriga tashrifi yakunlandi.

Siyosat

25.09.2025, 09:00

BMTda nutq soʻzlagan va Tramp bilan muzokara oʻtkazgan Shavkat Mirziyoyev yana kimlar bilan uchrashdi?

Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasi doirasida tashkilot Bosh kotibi va bir qator davlat rahbarlari bilan uchrashuvlar oʻtkazdi.

Siyosat

24.09.2025, 06:37

So‘nggi yangiliklar

Tramp sanksiyalari sabab “Rosneft” va “Lukoyl” 5,2 mlrd dollarga arzonladi

Trampning yangi sanksiyalari Rossiya bilan munosabatlarni yanada keskinlashtirdi. Hindiston Rossiya nefti importlarini qisqartira boshlagach, “Rosneft” va “Lukoyl” aksiyalarida katta muammolar yuzaga kelmoqda.

Iqtisodiyot

25.10.2025, 18:44

Oʻzbekistonda nikohlar kamaymoqda, ajrimlar esa koʻpaymoqda

Yil boshidan buyon 177 ming nikoh qayd etilgan boʻlsa, 32 ming oila buzilgan. Shuningdek, 16 ming ota-ona aliment toʻlamasdan qochib yuribdi va ayrimlari bolalarini qarz bilan tashlab ketishgan.

Oʻzbekiston

25.10.2025, 17:07

Sergey Mironov: "Til bilmaslikni bahona qilib davlatdan chiqarib yuborish — bu haqiqiy fashizm"

Sergey Mironov Latviyada rusiyzabonlarni chiqarishni “fashizm” deb atadi. Rossiyada qonunbuzar migrantlarni esa nafaqat oʻzi, balki butun oilasi bilan deportatsiya qilish tarafdori. Shuningdek, Mironov Rossiyaga mehnat migrantlari faqat vaxta usulida kelishi, ularning oilalari esa mamlakatga kiritilmasligi lozimligini bildirdi.

Jahon

25.10.2025, 14:51

London sudi “Vagner” bilan hamkorlik qilgan britaniyaliklarga hukm chiqardi

London sudi 20–23 yoshli olti nafar britaniya fuqarosini 7 yildan 17 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan hukm qildi. Ular 2024 yil mart oyida Rossiyaning terroristik tashkilot deb eʼtirof etilgan “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasi topshirigʻi bilan sharqiy Londondagi omborni yoqib yuborgan.

Jahon

25.10.2025, 11:49

Kanadalik xonanda Devid Keroll oʻzbekistonliklarga murojaat bilan chiqdi

“Aybi” oʻzbekistonlik boʻlgan Suhrob Ubaydullayevni samolyotga chiqarmagan Vengriyaning Wizz Air loukasteri haqida Don’t Fly Wizzness Class qoʻshigʻini kuylagan kanadalik xonanda Devid Keroll ushbu taronani har tomonlama qoʻllab-quvvatlashni soʻrab instagram sahifasi orqali murojaat bilan chiqdi.

Oʻzbekiston

25.10.2025, 11:00

Oʻzbekiston prezidenti Belgiyaga tashrifini yakunladi

Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Belgiyaga rasmiy tashrifi yakunlandi.

Siyosat

25.10.2025, 06:57

Shavkat Mirziyoyev Belgiyaliklar qiroli bilan uchrashdi

Bryussel shahriga rasmiy tashrif doirasida Laken saroyida Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Belgiyaliklar qiroli Filipp bilan uchrashuvi boʻlib oʻtdi.

Siyosat

24.10.2025, 21:17

Oʻzbekiston va YeI munosabatlari yangi strategik bosqichga koʻtarildi

Bryusseldagi Yevropa kengashi qarorgohi — «Yevropa» binosida Oʻzbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev Yevropa kengashi prezidenti Antoniu Koshta va Yevropa komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen bilan uchrashdi.

Siyosat

24.10.2025, 16:59

Yangiyoʻlda 1,1 mlrd soʻmlik elektr energiyasidan noqonuniy foydalanish holati fosh etildi

Bosh prokuratura huzuridagi Departamentning Yangiyoʻl tumani boʻlimi xodimlari tomonidan oʻtkazilgan tekshiruv jarayonida fuqaro M.P. tomonidan yirik miqdorda noqonuniy elektr energiyasi ishlatilgani aniqlandi.

Oʻzbekiston

24.10.2025, 15:09

Toshkent sudlarida joriy yilda 7 mingga yaqin nikohdan ajratish ishi koʻrildi

Toshkent shahar fuqarolik ishlari boʻyicha sudlarida 2025 yilning 9 oyida 7 mingga yaqin nikohdan ajratish ishi koʻrilgan. Bu koʻrsatkich oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 468 taga koʻpdir.

Oʻzbekiston

24.10.2025, 14:08

"Navbahor" va "Neftchi" 3 ochkodan mahrum qilinishi mumkin — OʻFA

Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi tomonidan Futbolchilarning maqomi va oʻtishi boʻyicha qoʻmitasi qabul qilingan qarorlar ijrosi tahlil qilindi.

Sport

24.10.2025, 11:03

Oʻzbekistonda «yashil» energiya hajmi 9 milliard kVt·soatga yetdi

Oʻzbekistonda quyosh va shamol elektr stansiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan energiya miqdori 2025 yilning 22 oktabr soati 19:00 holatiga koʻra 9 milliard kVt·soatga yetdi. Bu haqda Energetika vazirligi maʼlum qildi.

Iqtisodiyot

24.10.2025, 10:01